[zaloguj się]
[pdf]

PRADZIAD (64) sb m

pradziad (62), predziad (1), przadziad (1); predziad : przadziad Calep (1:1).

Pierwsze a jasne, -åd, -ad-.

Fleksja
sg pl
N pradziåd pradziadowie
G pradziada pradziadów
A pradziada pradziady
I pradziadem pradziady
L pradziadach

sg N pradziåd (14). ◊ G pradziada (21). ◊ A pradziada (4). ◊ I pradziadem (3); -em (1), -(e)m (2). ◊ pl N pradziadowie (5). ◊ G pradziadów (11); -ów (3), -(o)w (8). ◊ A pradziady (2). ◊ I pradziady (3). ◊ L pradziadach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVII) w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

1. Ojciec dziadka lub babki; proavus Mącz, JanStat, Cn; protavus JanStat [w tym: czyj (33): pron poss (27), G sb i pron (6)] (42): Prádźiad/ ieſt mego Dźiádá álbo Báby Oyćiec. GroicPorz ff2; Stárſzá Ciotká/ ieſt mego Prádźiádá śioſtrá GroicPorz ff2v, ff2 [2 r.], ff2v; Iż czáſu iednego Zacne z Rákus Kśiążę/ Gośćiem do Krolá Włádyſłáwá/ prádźiádá dźiśieyſzego Páná náſzego [tj. Zygmunta Augusta] było przyiechało OrzRozm I4, K2v, K3v, M4v; BielKron 116v, 231 [2 r.], 327v; KwiatKsiąż F4; Proavus, Prádziad tertius a patre Mącz 22a; Parentes, Rodźicy y wſziſcy ynſzy przodkowie z práwey liniey pochodzączy aż do prádźiádów/ náſzy ſtárſzy. Mącz 278c; Propatruus – Brat mego przadziada. Calep 860b, 3a; KochFrag 42; Przywiléy wolnośći Zydowſkiéy, przez Boleſłáwá Kśiązę Wielkiéy Polſki, prádziádá Wielkiégo Kázimiérzá dány. SarnStat 249; Kázimiérz trzeći potwiérdza Státut Kázimiérzá Prádziádá ſwégo SarnStat 903, 12, 13, 161, 249, 1003 (13); [SenekaGórn 213 ].

W połączeniach szeregowych (7): A drudzy co zacność ſwych przodkow wylicżáią/ A o ſwych ſie poſtępkoch nigdy nie pytáią. Iáko prádzyad ná Szwabye v Choynic hárcował/ Iáko dzyad więźnie wodził/ iáko mury pſował. Iáko ſtriy był ćwicżony w Rzecżypoſpolitey/ A wuy záſię nieboſzcżyk hońcá známienity. RejWiz 97v; OrzList d4v; ná ktorego grobie thák napis ſtoi: Syn tu/ ociec tu/ [dziad thu BielKron 1551 94v]/ prádzyad tu leżą poſpołu. BielKron 180; żebyſmy ſie rychlé yná tego [króla] zgodźili/ którégo oćiec/ dźiad/ y prádźiad rzędem nam pánowali/ niż gdźie nam kogo obcégo ſzukáć przydźie. KochWr 35; A [Turek] wźiąwſzy źiemię Węgierſką/ cóż daléy? Nic/ iedno ábym doſtał Polſki/ któréy przed láty y dźiad y prádźiad/ y oyćiec móy prágnęli. OrzJan 115, 35; tẃoy [!] ociec, dziad, prádziad, Starożytni ſzláchcicy Polſzczy, [...] czyniąc vſtáwicznie Ręką ſwoią z pogány, gościniec ci proſty Przetárli do wſzyſtkiego. CiekPotr 48.

Szereg: »dziad i pradziad« (2): Zeby też twoy potomek mogł to mieć od ćiebie/ Co tobie Dźiad y Prádźiad dźiedźicżnie zoſtáwił Prot D4; CiekPotr 73. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]
Wyrażenie przyimkowe: »za pradziadow« (1): [król Zygmunt August mówi] iże té oboie Pánſtwá [tj. Polska z Litwą] od dawnych czáſów/ ieſcze zá Prádźiádów náſzych w iedno złączoné ſą SarnStat 1002.
2. Przodek, protoplasta, poprzednik; proavus Modrz, Cn [w tym: czyj (13): pron poss (11), G sb (1), ai (1); pl (19), sg (3)] (22): IOzáphát ſyn Aze/ od mátki Abidá/ ſzoſty krol Iudá/ pánował po oycu ſwoim lat XXV. Ten ſie záchowawał w boiáźni Bożey/ náſláduiąc drogi prádzyádá ſwego [tj. króla Dawida; Vulg 2. Par 17/3] BielKron 84, 63v; RejZwierc 219v; ModrzBaz [41]v; StryjKron 76, 350; Tám Sarkáwice/ gdźie więc on wiek ſtáry/ Ofiárował ſię do świętey Bárbáry. Tám wſtępowáli náſzy prádźiádowie Dawni ſzyprowie. KlonFlis G3.

W połączeniach szeregowych (5): Czyli śię niewſtydźiſz nowego ſpoſobu zbawięniá nauczać? i powiédać że go twoj dźiadowie/ pradźiadowie i inſzy ſtarſzy nięwiedźieli MurzHist M3v; thedyć ieſzcże nie to práwe ſláchectwo/ [...] iż ſie chłubi dziády/ prádzády [!]/ álbo inſzemi przodki ſwemi RejZwierc 52; Nie iżebychmy co o ſtátecżnośći Wiáry W.K.M. wątpili/ ktorą W.K.M. ták iákoś ią od Oycá/ Dziádow/ y Prádziádow ſwoich przyiął/ [...] y dali Bog do końcá záchowaſz WujJud A7; ReszPrz 96. Cf »z pradziadow«.

W połączeniu z imieniem (1): Tego cżáſu był Lámech ſzoſty potomek Kaimow zły á obycżáiow ſkáżonych [...]. Ten to Lámech zábił prádzyádá Kaimá BielKron 3v.

Szeregi: »dziadowie i pradziadowie« = avi et proavi Modrz [szyk 6:1] (7): Spoſob też Koſćiołá Bożego ten chowam/ y tego vżywam/ w ktorym Dźiádowie y Prádźiádowie náſzy ſą zmárli OrzList d3v; Czemu inſzey wiáry ty ſobie ſzukaſz nád tę/ ktorą tobie odumárli dźiádowie y prádźiádowie święći twoi? OrzRozm M4v, M4, T3; ktorzi śiebie/ rodźice/ y przyiaćioły ſwe złemi vcżynkámi lżą/ ći niech wiedzą/ że ſię od śláchetnośći przodkow ſwych wyrodźili: nic im niepomogą ſtárodawne Herby: nic Dźiádow y Prádźiádow sławne ſpráwy ModrzBaz 42; KołakCath A3v; GosłCast 15. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»synowie ani pradziadowie« (1): Tátárzyn brzydliwy/ [...] Leie krew bez przycżyny: nie ma od Sąśiádow Zadney krzywdy: od ſynow/ áni od prádźiádow KlonWor 30.

Wyrażenia przyimkowe: »z pradziadow« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): [książątka niemieckie] niemáiąc przodkiem bacżenia ná mieyſcá oycżyſte/ w kthorych ſie prodzili/ y wychowáli z oycow/ z Dziádow/ z Prádziádow/ niezlicżone ſzkody y morderſtwá vbogim ludziem poſpolitym/ y ſwoim przyiaćielom pocżynili BielKron 237. ~

»za pradziadow« = w dawnych czasach (1):

~ Wyrażenie: »za starych pradziadow« (1): Skąd ſię to pokázuie/ Iż więcey przykłádow Było ná świećie niż praw/ zá ſtárych prádźiádow. KlonWor 65. ~

Synonimy: 2. dziad, przodek.

MC