Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PROCEDOWAĆ]

Następne hasło: PROCESS »

PROCES (99) sb m

-s (28), -ss (25); -ss- (38), -s- (8).

o oraz e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	proces
G	processu	processów
D	processowi
A	proces	processy
I	processem	processy
L	processie

sg N proces (35). ◊ G processu (21). ◊ D processowi (1). ◊ A proces (18). ◊ I processem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ L processie (13). ◊ pl G processów (2); -ów (1), -(o)w (1). ◊ A processy (6). ◊ I processy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Postępowanie sądowe, sprawa sądowa (45)
2. Przepis prawny, ustawa (39)
- a. Dotyczący działań sądowych (33)
  - α. Wyciąg z przepisów prawnych, streszczenie (2)
3. Dokument prawny (14)
- a. Władz świeckich (13)
  - α. Dotyczący działań sądowych: postanowienie sądu, wyrok (8)
- b. Władzy kościelnej (1)
4. Postęp, rozwój (1)

1. Postępowanie sądowe, sprawa sądowa; processus Mymer¹; persecutio, processus iuris a. iudiciarius, tenor iuris, usus fori Cn [processus – postępowanie, pochodzenie, wspomaganie Mącz 44d; – postępek Calep; postępek prawny – processus iudiciarius a. iuris Cn] (45): Mymer¹ 12v; A iż w Confaederatiey super trans- greſsores iey nie Proceſsum ordinarium ale consurectionem postanowiono, Tedy bacząc iż toskutku swegobrac nie mogło, do namowy zwykłego Proceſsu vciekaią się. ActReg 19, 8, 21; Tákowymże proceſſem wolno będźie káżdému dochodźić poſſeſsiiéy dóbr náſzych/ gdźieby ie komu gwałtem odięto SarnStat 7; Tákże y proceſſy/ ták Stároſtóm iáko y Poborcóm y Száfárzóm eo nomine intentowáné/ Inſtigatorowie przywiéźć powinni będą. SarnStat 414, 58, 151, 401, 544, 545 [2 r.] (17).

proces przeciwko komu (a. contra aliquem), przeciwko czemu (4:1): Proces contra rebelles postanowion. ActReg 74, 21, 61; A gdźieby który Stároſtá w tym był obwiniony y przekonány/ tedy tákiż proces/ y exekucia tákoważ ma bydź przećiwko nim vczynioná SarnStat 119, 1042.

proces o co (1): gdyby ſzláchćic ſzláchćicá ſwą władzą poymał, 100. grzywien iáko zá głowę było niedawno, y rok śiedzieć ná dnie y tyle troie, et caet. y Proces o to. SarnStat 627.

proces w czym [= czego dotyczący] (2): tákże y process w tákiéy ſpráwie táki ma bydź/ iáki ieſt opiſány w Conſtituciiéy Koronáciiéy náſzéy SarnStat 119, 22.

W połączeniu szeregowym (1): Bo w káżdéy z tych iuriſdiciy zoſobná/ inákſzé ieſt pozwánie/ inákſzy process/ inákſza Exekucia. SarnStat *4.

Wyrażenia: »proces prawny, prawa« [szyk 13:1] (10:4): ná trzećim mieyſcu przychodźi mówić o ſáméy práktyce: to iest, o Proceśie práwnym, który iest troiáki SarnStat 716; Iáki przed Stároſtą proceſs práwá bywa SarnStat 829; DRVGA CZĘSC PROCESSV PRAWNEgo: gdy iuz ſąd záczyna controuerſią rozbiéráć, y o niéy diwinowáć SarnStat 1291, 22, 416, 551, 716 [3 r.], 782 (14).

»proces sądowy« (1): [Statuty przeciw mężobójcom uczynione w egzekucyją nie przychodziły] bo ći/ którzy mieli popiéráć ná główniká/ y konwiktią głowy czynić/ iednáli ſie: [...] ábo w proceśie ſądowym ták folgowáli/ że głównicy win práwem opiſánych vchodźili. SarnStat 612.

Szeregi: »actiones, (albo) proces« [szyk 2:1] (3): Actiones, álbo Proceſs iáko Polacy zowią in tria diuiduⁿtur. SarnStat 552, 551, 716.

»proces a (i) egzekucyja« (2): nienalezy co inszego czynic iedno sąm Proces a executią przeciwko gwałtownikom iey [konfederacyjej] modo suprascripto namowic ActReg 21; SarnStat 119. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»proces i (albo) postępek« (2): Téż Séymy/ Wiécá/ Roki Ziemſkié y ſądy wedle zwyczáiu y ſpoſobu w téy mierze zdawná dźierżánégo [...] máią mieć ſwóy Proceſs y poſtępek [progressum et processum JanStat 798]. SarnStat 1054, 247.

»sprawy i processy« (1): [ustawiamy] iż wſzyſtkié ſpráwy y proceſſy ták Práwné iáko nie Práwné/ któréby przećiwko temu wiecznému y nieodmiennému Dekrétowi/ [...] były czynioné/ nikczemné [...] czyniémy SarnStat 1042.

2. Przepis prawny, ustawa; forma iuris a. iurisdictionis, formula, norma iuris, via iuris Cn (39): ActReg 19 [2 r.]; Iákoż to ſłuſzna/ [...] powſzechne práwo zgwałćić/ ábo ie nowym proceſsem záwikłáć/ gwoli nowym iákimśi priwatnych ludźi áffektom y żądzam? PowodPr 44.

proces do czego (1): Bo iesli do Confaederatiey osobny Proces miałbydz sequeretur. żeby do kazdego statutu okażdą krzywde speciale proceſsum potrzeba było ActReg 18.

proces o co (1): Tenże proces ma bydź záchowány w W.X. Litewſkim/ tylko o prowentá ſtołu náſzégo. SarnStat 7.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Proces, iáko ma w téy mierze Podskárbi poſtępić SarnStat 413.

a. Dotyczący działań sądowych (33): Woiewodzſtwo Ráwſkie ácz Proces nowy przyięło/ wſzákoż zá zwoleniem á prośbámi Poſłow z niego ma być wiecznie wolne od pámiętnego UstPraw K2v; ActReg 19; Tedy ich proceſsowi dawnému/ przy którym ie wcále zoſtáwuiem/ tá Conſtitucia derogowáć niemoże SarnStat 1150; áby ſie nie ważyli ludźie wtórégo pozwu nie dáwáć zá piérwſzy záraz [...]: Lékárstwo ználeźioné w Proceśie, áby ſtroná przyśięgłá, że o piérwſzym pozwie nie wiedźiáłá. SarnStat [1281], 469 żp, 751, 776 [2 r.], 821.

proces czego [= czego dotyczący] (2): Gdy Zydowi dádzą winę o zábićie dźiéćięćiá. Iákóż tego ad magicas artes vżywáią. Támże proceſs oczyśćienia. SarnStat 245, 440.

proces czego [= stosowany przez coś] (1): POCZYNA ſie Proceſs práwny Stárośći, Brachij Regalis, kędy ſie kończy Proceſs ſądu Ziemſkiégo SarnStat 544.

proces czego [= zawarty w czymś] (1): A czoſie doticze ſpraw, przypozvow, i przypoviaſtv doſycz vczynieniv iako w Proceſſie a wformvlie statutu novego ieſt opiſąno. ComCrac 22.

proces przeciw komu (a. contra aliquem) (3): ActReg 12; Ieſcze ſnádnieyſzy proceſs przećiw tym, co z ruſznicą bądz po tárgu, bądz po weſelu chodzą, y ná Séymikách. SarnStat 500, 73.

Wyrażenia: »proces graniczny« [szyk 5:1] (6): (nagł) DRVGA CZĘSC PROCESSV GRANICZNEGO. (–) Przy ſámym iuż wiedźieniu gránic SarnStat 464, 456, 460, 468, 472, 1308.

»proces prawny, prawa« (5:3): Bo rzeczy té/ któré były nie ták potrzebnie w Státut námiéſzáné vprzątnąłem/ [...] á iednom ſam process práwá zoſtáwił y eſſentialia. SarnStat *4; VPOMINA KROL, áby iednoſtáyny był Proces práwny wſzędźie SarnStat 545, 544 [2 r.], 823 żp, 1313; PowodPr 23, 64.

Szeregi: »proces abo postępek« (1): Prokuratorowie náſzy práwo/ [...] iáko woſkowego noſá náćiągną: y co czás/ á niekiedy co ſądy/ to nowe Proceſsy ábo poſtępki práwne wymyśláią PowodPr 64.

»prawo i proces« (1): zácżym by też roznicá iáka byłá (iáko według práwá y proceſsu żadney nie było) tedy [adwersarze] iuż w tym ſámi vpádli: á przedćię duchowieńſtwo dotąd ſpráwiedliwośći mieć nie może PowodPr 23.

α. Wyciąg z przepisów prawnych, streszczenie [czego] (2): PROCESS TYCH WSZYSTKICH STATVTOW, Albo Conſtituciy Epilogus: To iest, ſummowné zebránié, któré vczyniono dla proſtſzych, áby niewiele latáiąc po kártách miał iákoby ná reieſtrzyku wſzyſtkę ſummę práwá: co zową, PROCESS PRAWA. SarnStat 823.

Wyrażenie: »proces prawa« (1): SarnStat 823 cf wyżej.

3. Dokument prawny; processus JanStat (14):

a. Władz świeckich (13): Tedy wtym Proceſsie nietylko pokoi warowany ale yte differencye Vspokoione bydz maią ActReg 20, 4; [[Ksenajasz kacerz] chciał przymusić Flawiana, biskupa w Antyochiej, aby przyjął proces od Leona cesarza heretyka wydany KuczbPrzestr 69].

proces czego (3): Proces Confederatiey Aby Panowie podpisali ActReg 4, 18; PowodPr 43.

α. Dotyczący działań sądowych: postanowienie sądu, wyrok (8): Niczego w támtym Proceśie [biskupa Herborta przeciw panom Balmom] nienaydźieſz/ nieprzyſtoynego Sądowi Biſkupiemu OrzRozm I, I; A tákowégo proceſsu condemnati, ináczéy tylko ſola ignorantia znosić będą mogli ná Tribunale/ álbo w Grodźiéch zá odeſłániém do exequuciiéy. SarnStat 436, 924.

proces przeciwko komu (1): Czytano potym Proces przeciwko tym ktorzy przy Maximilianie są ActReg 9.

proces w czym (1): Tákże téż y ſpráwę páná Káſprá Kłodźińſkiégo [...]/ z Rzepkowſkim/ z tego ſądu Kápturowégo do należnégo práwá [...] odſyłamy/ y wſzytek proceſs w niéy káſuiemy. SarnStat 876.

Zwrot: »proces, od processow kasować« [szyk zmienny] (1:1): SarnStat 876 cf Wyrażenie, SarnStat 876 cf proces w czym.

Szereg: »dekreta i processy« (2): Któré dekretá y proceſsy/ przez nié [starostów] ſkazáné/ autoritate eadem, iáko y ſądów Trybunálſkich vtwiérdzamy/ y exeqwucią ich [...] wáruiemy. SarnStat 418, 876.

Wyrażenie: »proces kapturowy« (1): kauzy Duchowné zakonu Rzymſkiégo którébykolwiek ná tym ſądźie Kápturowym były ſądzoné/ wolnémi czyniémi y káſsuiemi od wſzelákich Dekrétów y proceſsów Kápturowych SarnStat 876. [Cf t. X s.v. KAPTUROWY.]

b. Władzy kościelnej (1):

Wyrażenie: »rzymskie procesy« = dekretały (I): [Mikołaj Pieniążek] Ianá Białká/ Ianá Lelowſkiego [...]/ y inych wiele kthorzy przyimowáli Rzymſkie proceſy/ to ieſt lifty/ y przyzwaláli ná nie/ przećiw práwu Polſkiemu: w dálmácyach s kośćiołá wywlokſzy z miáſtá wyganiał BielKron 393v.

4. Postęp, rozwój [nieszczęście, złe powodzenie sprawy abo zły przypadek; powodzenie dobre, złe – processus Cn] (1): Processus, process, prosper eventus, augumentum BartBydg 123b.

Synonimy: 1. postępek, postępowanie, prawo, przewod, rozprawa, sprawa; 2. prawo, ustawa; 3.a.α. dekret, sentencyja, skazanie, skaźń, wyrok; b. dekretały; 4. postęp.