[zaloguj się]
[pdf]

PRZĄŚĆ (57) vb impf

prząść (57), [przęść].

Fleksja
inf prząść, przęść
indicativus
praes
sg pl du
1 przędę przędziewa
2 przędziecie przędzieta
3 przędzie przędą
praet
sg
3 f przędła
fut
sg
1 f będę przędła
imperativus
sg pl
2 przędźcie
3 niechåj przędzie niech, niechåj przędą
conditionalis
pl
3 subst by przędły

inf prząść (28) [w tym zapis: -śdź (1), -źdź (1)], [przęść]. ◊ praes 1 sg przędę (3). ◊ 3 sg przędzie (3). ◊ 2 pl przędziecie (1). ◊ 3 pl przędą (11). ◊ [1 du przędziewa. ◊ 2 du przędzieta.] ◊ praet 3 sg f przędła (3). ◊ fut 1 sg f będę przędła (1). ◊ imp 3 sg niechåj przędzie (2). ◊ 2 pl przędźcie (2). ◊ 3 pl niech, niechåj przędą (2). ◊ con 3 pl subst by przędły (1). ◊ part praes act przędąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Przerabiać, snuć włókno na nici, przędzę; nere Vulg, Mącz, Calag, Calep; filare BartBydg, Mącz; fila facere BartBydg; filum ducere, trahere pensa Mącz; filum torquere Calep; carpere lanam a. pensa, ducere lanam, nere fila a. lanas a. stamen, torquere fusa a. stamina Cn (57): BartBydg 221; MurzNT Matth 6/28, Luc 12/27; LibMal 1552/167v; GDy hufiec Babilońſki/ z bitwy mu [Kserksesowi] vciekł/ [...] Kądziele porozdawał/ by ſie prząść vcżyli/ Powiedáiąc iż iedno tego godni byli. RejZwierz 33v; Mącz 127a [2 r.], 245c, 288a, [460]d; RejPos 217; Calag 457b; SkarŻyw 573; Calep [695]a; Dworki wſzyſtki álbo Vrzędnicy/ máią [...] przędźiwa poważywſzy oddać. [...] A potym popiſawſzy wagi/ rozdawáć prząść porządnie GostGosp 52; W ten cżás Vrzędnikom przędźiwo pod licżbą oſtáwowáć: [...] á kiedy noc rośćie/ áby to było rozdawano prząść kmiotownam/ dla łatwieyſzey ich pracey GostGosp 72, 52, 114; WujNT Matth 6/28, Luc 12/27; GosłCast 25; Páiąk vcży prząść rodząc z ſiebie włokno/ Z niego poiął knap oſnowę ná ſukno/ Od niego przewykł tkacż cwelichow ślicżnych KlonFlis E3v; [[liczba podwójna od Prząść] Przędziewá/ Przędzietá. StatorGramm Iv].

prząść komu (2): Dworki máią wedle [...] ſpráwy około przędźiwá kmiotowny odpráwowáć/ ktore też ſobie máią prząść połowicę roku/ á połowicę Pánu GostGosp 76, 76.

W połączeniach szeregowych (2): Mariá panna iako ij w Eijpcie tako ij tu/ przędla/ tkala/ ſſyla/ hawtowala OpecŻyw 35v, 29.

[Przysłowie: Ktorąś kądziel ſobye przygotował ſam prząſć muſiſz. Wokabul 1539 S7.]
Fraza: »prządka przędzie« (1): Odźienie wſzytko z płotná niech brudne nie będźie/ Goſpodáruy/ á prządká niechay kądźiel przędzie. ZbylPrzyg B2.
Zwroty: »cienko prząść« (1): Ná ćienkie płotná ćienko prząść. Obruſow/ ręcżnikow/ ſerwet/ doſtátek nadźiáłáć. GostGosp 128.

»prząść kądziel« [szyk zmienny] (13): ábowiem [Sardanapal] odmieniáiąc twarz ſobie fárbámi w koronie krolewſkiey ſiadał miedzy pſotliwemi niewiáſtámi przędąc kądzyel/ y ine brzydliwe vcżynki ſpráwuiąc. BielKron 10v; Tá [Minerwa] napirwey wymyſliłá żonom prząść kądzyel y płotno tkáć BielKron 23; [Amazonki] ieſli dziewká [się urodziła] vcżyły ią/ nie piſáć áni kądziele prząść/ ále Rycerſkim rzecżam BielKron 297, 287v, 318v; GórnDworz X4v; PaprPan L3; BielSjem 4, 7; Cudniéyći będźie prząść kądźiél/ niż w wiencu Siedźieć zá ſtołem/ bábie przy młodźiencu. KochPieś 23; KlonKr C2; GosłCast 25; ZbylPrzyg B2; [Wokabul 1539 S7].

[»na kołowrotku prząść«: Dwie ſkrzinie wktorich ſchati chowala [...] kolowrotek na ktorim przędla ZapWpolActAdv 1550 205/154, 205/156.]

»konopie prząść« (1): Więc też ći nieukowie/ co piſmá nie máią/ Gdy nie mogą mędrowáć/ niechayże wżdy báią. [...] A báby gdy Lnu nie máſz/ niech Konopie przędą. RejFig Ee4.

»prząść len« (1): Niewiáſty Liwońſkie ſą vrodliwe/ ále nie robotne/ choćia máią Len ſláchetny á nie przędą go/ wolą gi przedáwáć á płotno kupowáć. BielKron 437v.

»nici prząść« (1): Vacuna nići przędłá baykámi ſię báwiąc, Dziwne rzeczy, y pewne y niepewne práwiąc. KlonWor **v.

»przędzę prząść« (1): przędze dáć káżdemu Włodárzowi do iego wśi nić/ żeby doglądał áby táką przędzę przędły Kmiotowny GostGosp 114.

Szeregi: »prząść a motać« (1): [mężowie] Nam każą domá śiedzieć/ prząść kądziel á motáć/ A ſámi dzień podle dniá będą ieżdżąc łokáć BielSjem 7.

»szyć, prząść« (1): Nie dáyże iey [białejgłowie] prożnowáć/ niechay ſzyie/ przędzye/ Lepyey niż po vlicach byega po kolędzye. RejWiz 60v.

»prząść abo (i) tkać« (2): BielKron 23; Tákież y owá we gzle kmiotowná/ ktora źimie do dniá prząść ábo tkáć wſtáie/ nie zdrzemie ſie ſpiewáiąc GórnDworz H3.

Przen (3):
Zwroty: »prząść sobie postawę« = udawać, stwarzać pozory (1): Iudaſzowa drużyná: Naprzod ktora NA BOGA, NA VBOGIE, ſtąd korzyść odnośi [...]. Przędźie ſobie poſtáwę: żebrze płáſkim głoſem KlonWor 46; [LorichKosz 44v (Linde)].

»[na kogo] sidła prząść« (1): (nagł) Pleban niekaże ſłuchać [Sumnienia (imię żony kupca)] Kupcowj. (–) [...] A wieczey ſłuchas tey złęy nędzę Ktora naczie ſydła przedźie. RejKup N.

a) Wymyślać [komu (sobie)] (1): ktorzy [heretycy] ná pokrywánie ſwego ſumnienia/ roſpuſtnośći ćieleſney/ drapieſtwá/ [...] wiárę ſobie iáką chcą przędą SkarŻyw 80.
a. O gąsienicy jedwabnika (1): Bombyx, Robak który yedwa przędzie. Mącz 26a.
b. O Parkach przędących nić ludzkiego życia (7): Wy o wiekow ludzkich nieprzebyte prządki/ [...] Nigdy ſię przędąc nie wzdrzemiećie/ Nigdy ſię żártom nie śmieiećie. KlonŻal D.
Zwroty: »prząść len« (1): ná nowinách Herebowych/ Przędźiecie len śiany/ mocżony w káłuży/ Gdźie dźiewiętobrzeźná Styx ſię w koło krąży. KlonŻal C4v.

»prząść (ludzkie) lata, (ludzki) wiek« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2:2): KochFr 122; Parcae ſą trzy śmiertelne boginie/ kthore przędą ludzki wiek/ ktorych imioná ſą/ Lacheſis Cloto Atropos. KlonŻal C4v marg; NIeużyté Boginie/ dźiećióm látá przędą/ Wedle których ráchunku żyć ná święćie [!] będą KochMRot B4v; SapEpit B4v; [Ktore [Parki] śiedząc pod ziemią przędą ludzkie látá/ Gdy nić zerwą/ odbieżeć káżdy muśi świátá ZbylDroga F2 (Linde)].

»z przędze prząść« (1): Zazdrość wyſchła/ człowieká/ póki z przędze czarnéy Párki przędą/ tu gryźie: zwyczay to iey dawny. GosłCast 12.

Formacje współrdzenne: prządać, wyprządzać, wyprzędać; doprząść, naprząść, oprząść, poprząść, sprząść, uprząść.

Cf PRZĘDZENIE, PRZĘDZIONY

LWil