[zaloguj się]
[pdf]

PRZECHADZKA (44) sb f

przechadzka (36), przechaczka (7), przechacka (1); przechaczka Oczko, Calep (5); przechaczka : przechacka SkarŻyw (1:1).

e oraz końcowe a jasne; -chå- (43), -cha- (1); -chå- : -cha- Mącz (15:1).

Fleksja
sg pl
N przechådzka przechådzki
G przechådzki przechådzek
D przechådzce przechådzk(a)m
A przechådzkę przechådzki
I przechådzk(a)mi
L przechådzce przechådzkåch

sg N przechådzka (10). ◊ G przechådzki (8). ◊ D przechådzce (2). ◊ A przechådzkę (10). ◊ L przechådzce (2). ◊ pl N przechådzki (4). ◊ G przechådzek (4). ◊ [D przechådzk(a)m.] ◊ A przechådzki (2). ◊ [I przechådzk(a)mi.] ◊ L przechådzkåch (2).

Sł stp brak, Cn: przechadzka, przechacka, Linde także XVIII w.

1. Powolne chodzenie (zazwyczaj dla przyjemności albo zdrowia), spacer; ambulatio, deambulatio Mącz, Cn; obambulatio Calep, Cn; ambulatiuncula, inambulatio Cn (32): Wſzákoż w ſłuſzną godzinę day mu [ciału] odpocżynąć/ po pomierney przechadzce chceſzli zdrowym ſłynąć. RejWiz 62, 54v, 65v; Me haec deambulatio ad languorem dedit, Sprácowáłá mie tá przechadzká. Mącz 91d; Pergula, Ganek przi domu wzgórę wyſtáwiony ku letniemu ſiedzeniu álbo przechadzce vcziniony Mącz 291b, 180d, 291c, 309a, 313b, 412c (10); RejZwierc 107; [chory] niechay ſye przechodźi [...] czego ieſli mu bóle iákie/ álbo ſłábość nie dopuśći/ niechay ná mieyſce przechaczki/ frykatiy/ á lekkiego chuſtą náćiéránia/ vżywie Oczko 26v; Ambulacrum – Mieſcze doprzechaczky. Calep 60a, 711b; LatHar 115; Zá ſzczyt młdości [lege: młodości] ſwoiey miałem záwſze ſobie, Zebym nie zábrnął ſkąd by ſzkodá vrość mogłá: Zebym nigdy przechadzek po nocy nie czynił CiekPotr 21; KlonWor 33; [Ale że się był jął pijaństwa i przechadzek zwłaszcza nocnych, po napomnieniu wtórym i trzecim jest o to wyłączony. AktaSynod IV 127; więc i czas tymi przechadzkami trawić nie zda się. AktaSejmikPozn 1590/139].

przechadzka około czego (1): Azaſz też vbogi ſtárzec nie może ſobie nadobnych á ſtátecżnych á ſpokoynych przechadzek vżyć około ſtawkow ábo po ſadecżkoch ſwoich/ álbo theż po polu/ pátrzáiąc nie máſzli w pſzenicy kąkolu. RejZwierc 164.

przechadzka po czym (3): A kiedy ſie iuż rozchodził on lud ku obiádu/ Zuzánná też miáłá ſwoię przechadzkę po ſádu. KochZuz A2v; RejZwierc 32v, 164.

przechadzka dokąd (1): [złodziej kradnący ryby z pańskiego stawu] Nákładſzy ich tám kędy ná ſtrónę/ to czyni do chróſtu álbo do trzćiny częſtą przechadzkę Strum I. Cf też Zwrot.

W połączeniu szeregowym (1): Mogą też dźiećiam niebronić iázdy ná koniu/ y pieſzey prace: to ieſt/ ábo przechadzek/ ábo ſkakánia iákiego/ ábo ćiſkánia kámieniem/ ábo gránia piły/ y inſzych tym podobnych gier ModrzBaz 11.

W charakterystycznych połączeniach: przechadzka częsta, nadobna (2), niezafrasowana, pomierna, poobiedźna, pracowita, spokojna, stateczna, ustawiczna, wdzięczna (5); przechadzka po ogrodku, po sad(k)u (sadeczkoch) (3); użyć przechadzki; przechadzkę czynić, mieć (2); stroić przechadzki (pl).

Zwrot: »iść (a. pość, a. wyniść), [chodzić] na przechadzkę« [w tym: dokąd (3)] [szyk zmienny] (5): záraz powſtawſzy/ iedni do Iego Miłośći kſiędzá Biſkupá/ drudzy do ogrodá ná przechadzkę poſzli. GórnDworz Mm7v; RejZwierc 108v; to go ty ſpytaſz/ kędy idźieſz/ á ón powié/ że ná przechadzkę Pánie. Strum I; tá [córka faraona] wten dzień wyſzłá ná przechackę y kąpánie do rzeki z pánnámi ſwymi SkarŻyw 478, 76; [álbo ſię z miaſt precż prowadźćie/ álbo w święto jáko bydło jákie bez nabożeńſtwá trzodámi ſobie ná przechadzkę chodźćie. Respons G].
Szereg: »przejeźdzka, [abo] przechadzka« (1): Iuż przeieźdzká pomierna/ iuż przechadzká wdzięcżna/ y ina káżda wolność ſwobodna thákiemu [który lubi hulanki] ſie ſproſnie zágrodzić muśi. RejZwierc 72; [ListyPol II 1548/123].
[Wyrażenie przyimkowe: »na przechadzce«: Na przechadzce dałem na kwartę wina dla Stach⟨nika⟩ gr 6 1/2 GębMemor 155.]
Przen (1): [to Pánu Bogu poruczyć á prosić jego świętej miłości [...], iżby káżdy w świętym wirydarzu jego, á w onym wdzięcznym á nieomylnym Piśmie Świętym, ustáwiczną przechadzkę ná káżdy czás miewał. LubWiryd 17.]

przechadzka do czego (1): Puśćże wodę po ſtole/ drugim końcem drugą/ Wnet będą mieć przechadzkę do ſiebye nie długą. Ale ſkoro ſie ſpłyną/ wnet ſie iedná sſtánie RejWiz 113.

2. Przemieszczanie się pieszo, wędrowanie (2): Słuchayże tu dobrotliwośći Páná tego/ iż iáko tu ſłyſzyſz o niemáłych á trudnych przechadzkach iego/ iż ten nicżego inego nie ſzukał/ iedno áby w káżdey ſpráwie ſwey á w káżdym poſtępku ſwym zoſtáwił nam wżdy iáką náukę RejPos 204v.
a. Pielgrzymka; iron. (1): wſzyſcy [katolicy wzywający świętych na pomoc] więc cáłymi gębámi/ w ſwoie krzyżowe dni/ do kośćielſká przychodząc ktorego/ ábo ſię z oney przechadzki do ſwego wrácáiąc ná święte vmárłe wołáią. CzechEp 83.
3. Miejsce spacerowe, aleja, ścieżka w ogrodzie lub w parku; ambulatio, deambulatorium, peridromis, subdiale, xystus Mącz, Cn; ambulacrum, ambulatiuncula, deambulatio, inambulatio, spatium Cn [w tym: pl (4)] (5): Hypetra, vel hypetrae, Latine subdialia vel subdinalia, Przechadzki pod gołym niebem/ to yeſt/ nie pod drzewy liściem álbo yáką yátą. Mącz 160d, 78c, 84c, 277a; [Drugdzie záśię cżynią iakoby chłodnice máłe/ álbo przechadzki iakoby zaſklepione Cresc 1571 320 (Linde); Tym też obycżáiem mogą być przechadzki cżynione przy śćieſzkach po ogrodźie Cresc 1571 323].
Przen (1): Y niedopuſćiſz iey [duszy mojej] dręczyć ſrogoſćią okrutnego nieprzyiaćielá mego/ ále ią owſſem wywiedzyeſz ná ſſeroką przechadzkę roſkoſſy ſwoich [Vulg Ps 30/9]. RejPs 44.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Ambulatio, Przechádzká. Mącz 7c, 291c; Deambulatio – Przechączka. Calep 288b; Inambulatio – Przechaczka. Calep 516b, 60a.

Synonimy: 1. chod, iście, stąpanie, szcie; 2. wędrowanie, wędrowka; 3. ambit, chłodnica, chłodnik, chod, chodnik, ganek, przechod, przechodnik, przechodziniec, ścieżka.

MC