Fleksja
|
sg |
pl |
| N |
przeciwnik |
przeciwnicy |
| G |
przeciwnika |
przeciwników |
| D |
przeciwnikowi |
przeciwnikóm, przeciwnikum |
| A |
przeciwnika |
przeciwniki |
| I |
przeciwnikiem |
przeciwniki, przeciwnikami |
| L |
|
przeciwnikåch, przeciwnikoch |
| V |
przeciwniku |
|
sg N przeciwnik (40). ◊ G przeciwnika (14). ◊ D przeciwnikowi (6). ◊ A przeciwnika (13). ◊ I przeciwnikiem (21); -em (2) BiałKat, KochPs, -ęm (1) MurzNT, -(e)m (18). ◊ V przeciwniku (2). ◊ pl N przeciwnicy (72). ◊ G przeciwników (27); -ów (1), -(o)w (26). ◊ D przeciwnikóm (27), przeciwnikum (1) MurzHist; -óm (4), -om (1), -(o)m (22); -óm BiałKat, KochPs, GórnTroas; -óm : -om SarnStat (1:1). ◊ A przeciwniki (51). ◊ I przeciwniki (13), przeciwnikami (3) MurzNT, CzechEp, CiekPotr. ◊ L przeciwnikåch (1) GrzegRóżn, przeciwnikoch (1) SienLek.
1.
Ten, kto występuje przeciw komuś lub czemuś, zwalcza kogoś lub coś, prześladowca, nieprzyjaciel;
adversarius Mymer1, Vulg, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; aemulus PolAnt, Calep, Cn; inimicus Vulg, PolAnt; hostis PolAnt; rebellator Mącz; adversator, obstrigillator, obtrectator, refragator Cn [w tym czyj (144): pron poss (83), G sb i pron (29), ai poss (32)] (269):
By ćię przećiwnik nie wzgárdził Pátrz by mu ſie oſtro ſtáwił BierEz F4v;
O boże wſſechmogący/ a zali ſyna twégo iedinego niemożeſs obronitz/ a zabitz przeciwnika iego [tj. króla Heroda] OpecŻyw 28,
191v;
Adversarius. Wyderſacher. Przecziwnik. Mymer1 11v;
BielŻyw 71,
73;
Dokądże miły panie powſtaie naprzećiwko nam nieprzyaciel otho przećiwnik vſtawicżnie bluzni imię twoie aż do kończa. WróbŻołt 73/10 [
przekład tego samego tekstu JanNKarGórn],
58/7;
RejPs 173v;
MurzNT 16 marg;
LubPs B5;
Iáko Fáráona przećiwniká [Pan] w morzu tzerwonym zátopił KrowObr 63,
172;
Chwaląc będę Páná wzywał: á będę wybáwion od przećiwnikow moich. Leop Ps 17/4;
A w tymże też mieśćie byłá wdowá niekthora/ co do niego [do sędziego] przyſzła/ mowiąc/ Vczyń mię wolną od przećiwniká mego. BibRadz Luc 18/3,
Ps 7 arg,
35 arg,
88/43;
Leſtko przyćiągnąwſzy do Sędomierzá pobrał záſię zamki pod Konradem/ przećiwniki ſwe ſkarał. BielKron 365,
225v,
317;
Rebellator, et rebellatrix, Przećiwnik. Niepoſłuſzny. Mącz 24b;
Facilis adversarius, Nie czięſzki przećiwnik Mącz 114a,
3d;
SienLek T[tt]4;
Zgadzay ſie s przećiwnikiem twoim prętko/ pokiś z nim ieſt w drodze: áby cie kiedy on tho ſprzećiwnik thwoy nie oſkárżył Sędzyemu/ [...] á pothym ábyś nie był wſádzon do więzienia [Vulg Matth 5/25] RejPos 178v [
przekład tego samego tekstu MurzNT,
RejPos 177v,
WujNT Matth 5/26[25] [
2 r.],
Luc 12/58],
133v,
177v,
[278];
Tákże też precż odrzucamy przećiwniki Rzecżypoſp. odporne y niezbożne wſzetecżniki y łotroſtwá. WujJudConf 215;
BudBib 1.Reg 2/32;
tedy to pewna że im [Jezus apostołom] obrony y bićia ſwych przećiwnikow nie odeymował áni zákázował. CzechRozm 234,
233v;
Niegodźi ſię tobie chorowáć przeto że choruie przećiwnik twoy: áni ſzáleć/ iż on ſzáleie. ModrzBaz 68,
68;
Vpad móy/ wielka roſkoſz przećiwnikóm moim KochPs 18,
65,
133;
StryjKron 762;
Tedy Papieżowie/ iáko iego [Chrystusa] przećiwnicy/ opák wſzytko cżynią CzechEp 336,
426;
ArtKanc Q10;
wynáleźli práwo ludźie/ y popiſáli ie/ ták iż vkrżywdzonemu nie potrżebá tego/ żeby ná przećiwniká ſwego woyſká zbierał/ [...] ále práwo y vrżąd ma iego vſpakáiáć. GórnRozm E2;
KmitaPsal A4v;
AEmulus – Zazdroſzliwij, przecziwnik. Calep 33b,
29a;
GrabowSet C3v;
Słowo zdrowe/ nienágánione záchowyway: áby ſię przećiwnik záwſtydźił/ nie máiąc nic coby o nas miał mowić złego. WujNT Tit 2/8,
Matth 5/26[25] [2 r.],
Luc 12/58,
13/17,
18/3,
Philipp 1/28,
1.Tim 5/14;
JanNKarGórn H;
SiebRozmyśl H3v;
SkarKaz 382b;
RAcz ſie nádemną zmiłowáć moy Pánie/ Bo mię przećiwnik depce SzarzRyt A4v.
przeciwnik przeciw komu (1): ArtKanc S8 cf W przen.
przeciwnik w czym (1): Drudzy ná ſwoie przećiwniki w domowych waśniách poſelſtwem onym [tj. posłowaniem do sejmu R.P.] pomocy ſzukáią. SkarKazSej 694a.
W połączeniu szeregowym (1): Nyebyeſki on [Kościół]/ gdźye duchowye ták Anyelſcy/ yáko ludzcy teraz bez ćyał/ [...] vmocnyeni y vpewnyeni łáſką bożą/ á nyedoſtátku y przećiwniká wſſelákyego/ iteż nyeprzeſpyeczeńſtwá prożni/ pewney y wyeczney rádoſći vżywáyą/ triumphantem/ [...] zowyemy. KromRozm III B3.
W charakterystycznych połączeniach: przeciwnik nieciężki; przeciwnik Rzeczypospolitej; przeciwnik bluźni, depce; przeciwnika bicie, złość; przeciwnika zabić; od przeciwnikow obroniony, wolny, wybawion; przeciwnikowi się odejmować, nie dać się ustraszać; przeciwniki do gruntu zepsować, o lekkość przyprawić, pod nogi podłożyć (posłać) (2), potępiać, potracić, precz odrzucać, skarać, zepsować; za przeciwniki modlić się.
Zwroty: »być przeciwnikiem« [
w tym:
komu (
4)] [
szyk zmienny] (
5):
Tego więcej prześladują w kim niejaką cnotę czują I widząc to też ich krewni Są im przeciwnicy pewni. BierRozm 12;
BiałKat 88v;
CzechEp 17;
ReszPrz 48;
CiekPotr 79.
»sprzeciwiać się przeciwnikom« (1): [Chrystus] poſłuſzny był Bogu/ áż do śmierći krzyżowey/ nic ſię nie ſprzećiwiáiąc przećiwnikom ále iáko owcá ſkromnie wſzytko ćierpiąc CzechEp 317.
»zwyciężyć, (rozgromić i) porazić przeciwniki« (3:2): [Pudikus, tj. Bolesław Wstydliwy uderzył na biskupa-zdrajcę] we wſi mniſzey rzecżoney Boiehehin/ tám rozgromił y poráźił wſzytki przećiwniki ſwoie/ ktorym imienia pobrał y z źiemie wywołał BielKron 363v; RejPos A5, 16; [św. Szczepan] zwyćiężywſzy przećiwniki ſwe prawdą [...] nie zániechał wzywáć Páná y odkupićielá ſwego CzechRozm 198v; ArtKanc L9.
Wyrażenia: »okrutny przeciwnik« (
1):
RejPos 16 cf W przen.
»przeciwnik ostry« (1): trzećich [bluźnierców] przypodoba onym przećiwnikom Moyzeſzowym ostrym y zuchwałym PowodPr 38.
»wielki przeciwnik« (1): ták iż káżdy cżłowiek ma mu [szatanowi] być wielkim przećiwnikiem. ReszPrz 48.
»przeciwnik zuchwały« (1): PowodPr 38 cf »przeciwnik ostry«.
Szeregi: »adwersarz a przeciwnik« (
1):
Zgádzay ſie z Adwerſárzem á przećiwnikiem ſwoim prętko [Esto consentiens adversario tuo cito] pokiś ſnim ieſzcże w drodze Leop Matth 5/25.
»nieprzyjaciel, (i, a) przeciwnik« [szyk 4:3] (7): Thy Boże bądz [...] tharcżą obrony moiey/ iżeby byli rozproſzeni y poſromoczeni wſzythczy nieprzijaciele y przeciwnicy mogi TarDuch D6v; Abowiem Aman ſyn Amadathy/ z rodu Agag/ nieprzyiaćiel y przećiwnik żydowſki/ myſlił przećiwko im złe rzecży/ áby ie był pozábijał/ y wygłádził Leop Esth 9/24; RejPos A5; [ksiądz Powodowski zmyśla] żem ia/ y z bráćią moią/ ieſt Heretykiem/ ieſtem też złym cżłekiem/ ieſtem przećiwnikiem y nieprzyiaćielem I.M. [króla] CzechEp 17; Zlecam ćię ſámey Bożey opátrznośći. [...] Y tenżeć niechay pod nogi pośćiele/ Twe przećiwniki twe nieprzyiaćiele. GrochKal 7; Nie máſz tám [w niebieskich pałacach] nieprzyiaćielá y przećiwniká: nie maſz mśćićielá y pokuśniká LatHar 597; [obowięzujemy się króla] nigdy nieopuſczáć: ále iemu y potomkóm iego Królom/ y króleſtwu Polſkiému przećiwko wſzyſtkim nieprzyiaćiołom y przećiwnikom iego [contra omnes hostes, et adversarios suos JanStat 873] y króleſtwá Polſkiégo [podpomagać] SarnStat 1095.
»przeciwnik a okrutnik« (1): RejPos 69v cf W przen.
»i przeciwnik i szkodźca« (1): że tákowi Ludźie [...] wſzyſtkim inym Y przećiwnikámi ſą, y zobopolnego Dobrá, y beſpiecznego ſzkódźcámi iáwnymi. CiekPotr 79.
W przen (23): Pyothr ſzwyąthy [...] tak uola braczya trzeſzwy bądzczye bo przeczywnyk uaſz dyabel okrąza ſzukayącz kogo by pozarl [Vulg 1.Petr 5/8] PatKaz III 146v [przekład tego samego tekstu KrowObr 62v, Leop, WerGośc, WujNT]; RejKup o5v; KrowObr 62v, 84, 93; Leop 1.Petr 5/8; á potráćiſz wſzytki przećiwniki duſze moiey/ boćiem ia ieſt ſługá twoy. BibRadz Ps 142/12; tá [praktyka] nam Rzeczpoſpolitą obraca w ſwą priuatę/ [...] zá Teſak ſye imuie/ ná przećiwniká z buntem ſwoim iedźie OrzQuin Cv; ktore [nasze zasługi] ácż ſą niektore v Páná wdżięcżne/ áleby nam były nic nie pomogły/ by nas byłá tá ſwięta ſwiátłość nie obiáſniłá [...] przeiednawſzy nam on ſrogi gniew iego/ á zwyciężywſzy thy okruthne przećiwniki náſze [tj. śmierć, grzech i czarta]. RejPos 16; [Zbawiciel nasz nauczył nas] iákobychmy ſie s cżártem s przećiwnikiem á okrutnikiem náſzym/ potykáć/ á iego pokuſam bronić/ mieli RejPos 69v; vcieką wſzyſcy zli ſtrożowie á przećiwnicy twoi od ciebie/ ktorzy cie ſtrzegą áby cie odwiedli od wiáry twoiey y od Páná twego RejPos 110, 142v; bądźmy zwyćiężcámi ná przećiwko przećiwnikóm náſzym: ſzáthánowi/ áni grzéchu niewolnicy nie bądźmy BiałKat 243v; CzechRozm 255; NiemObr 163; WerGośc kt; Iák przećiwnik ſwą chytrośćią/ zwiodł cżłowieká pierwſzego/ Thák Pan KRYſtus ſwą mądrośćią/ przywiodł do Oycá ſwego ArtKanc D19; Cżymże iuż tedy ſobie nędzni pomoc mamy/ gdyż tákie przećiwniki [tj. czarta, ciało i świat] przećiw ſobie znamy? ArtKanc S8, L9; Ach nie puſzcżay/ w ſmrodliwą Szcżekę/ duſze vbogiey/ Przećiwnikowi GrabowSet G3, E2; LatHar 641; WujNT 1.Petr 5/8.
Przen (3):
IA Cnotá [...] z kimem ná przek/ tám moiá broń zmierza. Záśiádłám Kroleſtwem ſwym miedzy przećiwniki RybGęśli C2v.
a) O żywiołach (2): wodá záś według właſnośći ſwéy/ wilgość ſwą rzedźi/ iż gdy iey niebronią ći trzey námienieni przećiwnicy [tj. ogień, powietrze, ziemia]/ ták wilgość ſwą zrzedźi/ że [...] wybija pod ſkorę SienLek Vuuv, Vuuv.
a.
O stosunku do Boga lub bogów: ten, kto łamie boskie przykazania; grzesznik (30):
α.
O ludziach;
inimicus Vulg (25):
RejPs 137v,
Ff4;
KrowObr 1v,
206v;
Od przećiwnikow práwice twoiey: Rácż mie ſtrzedz iáko zrzenice w oku. Leop Ps 16/8;
Dla thegoſz mowi Pan Bog zaſthępow mocny Iſráelſki: Ach poćieſſę ſie nád nieprzyiaćioły ſwemi/ á pomſſcżę ſie nád przećiwniki memi. Leop Is 1/24,
Nah 1/2,
Hebr 10/27;
RejAp 161v;
Izaż ia nieprzijaćiół twych nie nawidzę? Izaż ſye przećiwnikiem twoim niebrzydzę? KochPs 204,
29;
CzechEp 31,
46,
368;
Bo twoie ieſt kroleſtwo/ ná niebie, y ná źiemi/ moc, chwałá, y zwyćięſtwo/ nád przećiwniki wſzemi ArtKanc M15,
M18v;
[Pyrrus do Agamemnona:] A iuż ták przećiwniku/ coś zá ſczęśćiém hárdy? [...] Iuż ćie/ królów tyránnie/ nowa miłość pali [do Polikseny] [...]? GórnTroas 25;
Bo ieſlibyſmy vmyślnie grzeſzyli po wźięćiu znáiomośći prawdy/ iuż nam dáley nie zoſtawa ofiárá zá grzech: lecz ſtráſzliwe iákieś oczekawánie ſądu y zápalenie ogniá ktory pożrzeć ma przećiwniki. WujNT Hebr 10/27 [
przekład lub omówienie tego samego tekstu Leop,
CzechEp (
3)].
W przeciwstawieniu: »miłośnik ... przeciwnik« (1): Tákże y inych przykłádow á ktoby ſie nápiſał/ co Pan Bog broił z miłoſniki ſwemi/ á iáko też był záwżdy ſrogi ná przećiwniki ſwoie. RejZwierc 205v.
Wyrażenie: »przeciwnik boży, Pański, Pana« [szyk 4:1] (3:1:1): MurzHist V v; A ieſli śię tęgo [!] pana przeciwnikami s ſtanięmy/ tedyć téſz i Antichriſtami/ boc to Antichriſt znáczy. MurzNT 61; Abowiem iako ieſt ray oſobliwy od Páná Bogá dány/ poznáć Páná Iezu Kryſtá vkrzyżowanego/ ták teſz ieſt dar niemnieyſzy/ poznáć onego złoſliwego ſyná zátráconego/ przećiwniká Bożego Antykryſta [tj. papieża] KrowObr 50v, 242v; Nie ieſtem Antitheus/ to ieſt przećiwnik Boży/ ále wyznawam iego więtſzość: y nie zbraniam ſię oddáwáć mu chwały. CzechEp 249.
Szeregi: »bezbożnik, przeciwnik« (
1):
Iakoś więc karał one besbożniki/ w ludu Zydowſkym zdrádne przećiwniki/ ktorzy s potomſtwem wygłádzeni byli/ by więcey nie żyli. MycPrz I [A3].
»przeciwnik i nieprzyjaciel boży« (1): [Błogosławione oczy, które widzą papieża rzymskiego jako] Syná Dijabelſkiego/ Lwá drapieżnego/ Złodzieiá y łotrá chytrego/ przećiwniká y nieprzyiaćielá Bożego KrowObr 242v.
β.
O szatanie i antychryście (4):
A zwłaſzcżá/ iż on [Jezus]/ BOgá y Oycá ſwoiego długo ćierpliwego náſláduiąc/ [...] ćierpi Antychriſtowi przećiwnikowi ſwoiemu/ że go záraz y z iego wſzyſtkimi pomocnikámi nie wygłádźi. CzechRozm 183v.
przeciwnik czego (1): Pátrz yáka to chytroſć á vśiłowánye czártá przećiwniká Bożego/ y zbáwyenya ludzkyego. KromRozm I M4.
Wyrażenie: »przeciwnik boży, Pana Chrystusow« (2:1): KromRozm I M4; Tu ſtaẃ ſobie przed ocży zewnętrzne y wnętrzne. [...] Cżarty niewyſłowionym obycżáiem ſrogie/ [...]. Przećwiniki [!] Boże dawne. LatHar 670; Antychriſt on przednieyſzy á głowny/ przećiwnik Páná Chriſtuſow [...] będzie iedná pewna oſobá/ ktora przyidzie tudzieſz przed dniem ſądnym WujNT 820.
γ. O pogańskich bogach (1): A ták bárzo nędzne bogi chwaliſz przećiwniki y cudzołożniki [et adversos et adulteros] HistAl I8.
b.
Ten, kto zaprzecza czemuś, nie zgadza się na coś, przeciwstawia się czemuś, utrudnia coś (123):
ktore przećiwniki [zbawienia i naprawienia naszego] nam pan Bog dla ćwiczenya á lepſſego náſſego zoſtáwił KromRozm III B3.
przeciwnik czego (7): MurzNT 51; KromRozm III B3; Tę náukę [tj. astrologię] ktora vczy o ſkutkách biegow Niebieſkich/ dwoiákim ią ſpoſobem przećiwnicy iey gánią. LeovPrzep a2v; CzechRozm 200; A proznuiące/ á żadney rzecży vcżćiwey nie pilnuiące/ przećiwniki cnoty [virtuti infestos]/ żeby ábo ſámi karáli/ ábo Krolowi/ ábo inſzym Vrzędnikom ná to wyſádzonym oznaymiáli ModrzBaz 32v; NiemObr 4; SkarKaz 550a.
przeciwnik czemu (2): A gdy go [Koriolanusa] chcieli poimáć á zrzućić s ſkáły/ ſkąd thákie miotano przećiwniki práwu/ rzućili ſie Pátrycij/ nie dáli go bráć. BielKron 109; Rácż dáć wolność prawdźie wſzędy po wſzem świećie/ Náwroć okrutniki, Prawdźie przećiwniki ArtKanc K14.
W charakterystycznych połączeniach: przeciwnik cnoty, naprawienia [czyjego], prawdy (3), wzywania Chrystusowego, zbawienia; przeciwnik prawdzie, prawu.
α.
W dziedzinie poglądów religijnych (określenie używane przez obie strony sporu religijnego między Kościołem rzymskim i Kościołami reformowanymi);
contradictor Cn (113):
KromRozm I F4;
[twa żona i dziatki] przes pomocy vpadną i ſtwyi śmierći [na którą zostaniesz skazany jako heretyk] nic nieprzyidźie iedno ſmiéch przeciwnikum twoim MurzHist Nv;
KromRozm III N5v;
KrowObr 237v;
OrzList h3;
BibRadz II 100d marg;
[Luter] piſał liſty do Papyeżá leoná doſyć powolne z vkłádnoſcią proſząc/ áby iego przećiwnikom wiáry niedawał á roſkazał im milcżenie BielKron 194v,
194v,
195v,
196v,
203v;
GrzegRóżn C4v;
Powiedáią przećiwnicy/ że náuká dawna ktorey ſie my dzierżymy zgadza ſie s Turecką wiárą SarnUzn D4,
B7,
C8v,
Ev [2 r.],
E2v,
F2v (
10);
RejPos 250,
283v;
WujJudConf 243v;
[Chrystus obiecał uczniom swym] że y vſtá y duchá tákiego wźiąć mieli od Bogá/ ktoremu ſie żadni przećiwnicy ſprzećiwić nie mieli [Vulg Luc 21/15] CzechRozm 232 [
przekład tego samego tekstu KromRozm I,
KrowObr,
WujNT],
12,
81v;
Iáko y Iustinus: nie do bićiać/ mordow/ prześládowánia przećiwnikow/ wiernych nápomina/ ále ku záchowániu pokoiu. CzechEp 44,
48,
218,
303 [2 r.],
321;
Iż niewiem z iáką śmiáłośćią/ przećiwnicy vſtá ſwe/ rozdźiewić mogą/ przećiwko ták iáſnemu wyrokowi duchá Bożego NiemObr 74,
22,
26,
34,
38,
39 (
38);
Ale ieſli przećiwnicy wſzytkim Doktorom Chrześćijáńſkim wiáry nie dawáią: niech nákoniec ſámym Zydom wierzą. WujNT 68,
81,
248,
Luc 21/15,
s. 397,
471,
472,
1.Cor 16/9.
przeciwnik czego (11): A gdy o tych rzeczach w piſmye ſwyętym nic nyemáſz/ czemuż ye [...] przodkowye náſſy záwſſe prziymowáli [...]? á ludźye ſporne przećiw temu/ [...] zá kácerze y przećiwniki Kryſtuſowey náuki myeli? KromRozm II f4; wſzyſcy przećiwnicy łáwice tey Rzymſkiey [tj. papiestwa]/ o tę ſkáłę łby ſobie potłuką OrzList h2v; Zydowie niewierni y przećiwnicy Ieruzálem to ieſt kośćiołá mego potępieni będą. BibRadz I 478d marg, Is 60 arg; StryjWjaz C2v; ArtKanc H2; RAcż Pánie miłośćiwie przyiąć prośby Kośćiołá twego/ áby ſię przećiwnikom iego wſzytkim/ y rozśiewácżom błędow/ ktore ná świećie płużą/ przemyſły pomyliły LatHar 620; Duchowna moc Apoſtołow y Biſkupow/ nie zależyć w ſámym kazániu y przepowiedániu Ewángeliey: ále y w ſądzeniu/ [...] niepoſłuſznych/ á zwłaſzczá vpornych haeretykow y przećiwnikow kośćiołá Bożego. WujNT 642. Cf »bronić przeciwko przeciwnikom«.
W połączeniu szeregowym (1): (marg) Kośćioł powſzechny niezwyćiężony. (–) żadne chytrośći y zdrády domowych przećiwnikow/ haeretykow/ odſzczepieńcow y innych złych Chrześćijánow/ przećiw iemu nigdy nie przemogły. WujNT 417.
W przeciwstawieniu: »wierny ... przeciwnik« (1): Weźmi miecż ſwięty Boży/ broń nim wiernych iego/ A zbiy nim przećiwniki Koſciołá ſwiętego StryjWjaz C2v.
W charakterystycznych połączeniach: przeciwnik Kościoła (3), ławice rzymskiej, nauki, zakonu [tj. prawa]; przeciwnik domowy, istotny, nawiętszy (2), papieski [tj. papieża]; przeciwnikow bluźnierskie niedowiarstwo, chytrość, zdrada; przeciwnikow bicie, mordy, prześladowanie; zbijać wykręty przeciwnikow; danie odporu przeciwnikom, śmiech; przeciwniki podburzyć, zbić; przeciwnikiem stać się; z przeciwniki spierać się.
Zwroty: »bronić przeciwko przeciwnikom, od przeciwnikow« [
w tym:
czego (
3)] [
szyk zmienny] (
3:
1):
Pytał Papież tymi ſłowy náſzego Krolá/ [...] chceſz go [Kościoła] przećiwko przećiwnikom iego bronić OrzRozm F4,
G,
M2;
Bo tymi ſłowy [Vulg Matth 9/15, Mar 2/19] nie co inſzego pokázował Chriſtus Pan/ iedno folgę ſwoię przećiw nowym á ieſzcże mocą zwierzchu nie przyoblecżonym vcżniom ſwym: broniąc ich tym podobieńſtwem od przećiwnikow ich CzechEp 169.
»przeciwnika zwyciężyć« (1): Tuby ſie przyſtáło X⟨iędzu⟩ K⟨anonikowi⟩ obráchowáć/ [...] ieſli iemv/ to oręże duchowne należy/ ktorymby walcżyć vmiał/ y przećiwniki ſwoie zwyćiężyć mogł. NiemObr 19.
Wyrażenie: »przeciwnik (Pana) Chrystusow(y), Syna Bożego« [wszystkie użycia w polemikach religijnych okresu reformacji w odniesieniu do członków zwalczanego Kościoła (w pismach reformacji zazwyczaj w odniesieniu do papieża)] [szyk 15:4] (18:1): Stądże yeſt/ iż Cypryan ſwyęty ſluſſnye odſſczepyeńce/ [...] Ancykryſty zowye/ to yeſt przećiwniki Kryſtuſowemi KromRozm I O4v, O4v; Gdźie my prawych ſłoczyńców: nietilko ludźi nieumieiętnych ale téſz iſtotnych pana Chriſtuſowych przeciwników/ mało na tęm mámy/ że śię nieſtrzeżemy/ ale téſz więcyi ięm wierzymy niſz ſamęmu panu Chriſtuſowi MurzNT 81; KromRozm III F2v; KrowObr 13; WujJudConf 180v; Doſyć nam ná tym/ iżeſmy go [papieża] przećiwnikiem Chriſtuſowym y Bożym być poználi/ y iego błędy odrzućili. CzechRozm 72v; [ksiądz Powodowski dowodzi:] Káżdy Antykryſt ieſt przećiwnik Chriſtuſow: Papież nie ieſt żadnym przećiwnikiem Chriſtuſowym/ A ták żaden Papież nie ieſt Antychriſtem CzechEp 327, 45, 324, 326, 327 [3 r.], 328 (12).
Szereg: »nieprzyjaciel i (a) przeciwnik« [szyk 3:1] (4): KrowObr 13; WujJudConf 180v; W cżym ſię iuż też [ksiądz Powodowski] niewątpliwie okázuie być z Papieżem ſwym Antychriſtem: To ieſt/ nieprzyiaćielem y przećwinikiem [!] Chriſtuſowym CzechEp 324, 327.
c.
Strona przeciwna podczas rozprawy sądowej (8):
A wiele ludźi ma to w obycżáiu/ iż gdy ie kto pozowie/ tedy y oni wiele pozwow dawáią ná przećiwniká/ tylko dla tego/ áby mnoſtwem praw ſwoich zátłumili go/ á od práwá odſtráſzyli. ModrzBaz 86v;
á ſtroná vkrzywdzona muśiáłá/ ábo ſwą rzecż porzućić/ ábo z przećiwnikiem vgodę bárzo niesłuſzną cżynić: bo oná ſpráwá ćiągnąć ſię muśiáłá ModrzBaz 141v,
90v,
92,
140v;
SarnStat 798.
Przen (1): O Sądzie Páńſkim. Tu ſobie przełoż. I. Sędziego. [...] II. Przećiwniki. [...] Wſzelkie ſtworzenie/ niebieſkie/ ziemſkie/ piekielne/ krzywdy ſię Boſkiey nád tobą pomśćić prágnące. LatHar 669.
α. Na sądzie bożym (1): A co więcey/ táki ſąd [boży, po śmierci grzesznika] ieſt bez ſtrony ktora krzywdę ma/ á winná pátrzyć ná karánie ſwego przećiwniká SkarKaz 3b.
d.
W tłumaczeniach wyrazów obcych (5):
α. Satan (z języka hebrajskiego) (4): Leop 2.Reg 19/22; Satan dictio Hebraica quae adversarium sive impeditorem omnis boni significat, Przećiwnik/ przeſzkadzcá/ ſzátan. Satanas idem. Mącz 369b; Szátan po Zydowsku, przećiwnik po Polsku. WujNT 154 marg, 69.
β. Antemos (z języka greckiego) (1): Irenaeus kłádzie imię Graeckie τειτάν co znáczy Słońce/ y mowi że podobniey ieſt mnimáć/ iż Antychriſt to imię będzie miał/ ániżli λατει˜νος: ácz y tego zápewne nie twirdzi. [...] Drudzy ’α´ντεμος, to ieſt Przećiwnik. WujNT 870.
2.
Ktoś obcy występujący zbrojnie przeciw społeczności,
wróg; adversarius Vulg, PolAnt; oppugnator Mącz; hostis, inimicus PolAnt [w tym czyj (8): pron poss (4), G pron (4)] (19):
a yz thes Tatarowye bendacz naſchimy przecziwnyky tich ziem kv oczakowv zawſdi vziwaly LibLeg 10/70v [
idem]
11/26v;
Leop Sap 11/9,
18/8;
W krotkim czáſie pohołdowałbych był nieprzyiaćiele ich/ á przećiw przećiwnikom ich obroćiłbych był rękę moię. BibRadz Ps 80/15;
Mącz 330c;
BudBib 3.Reg 11/14;
KmitaPsal A2;
[Achilles] Dobrze ſwé zámieſzkánié Grécijéy nágrodźił/ Gdy przećiwnikóm onéy ták gwałtownie ſzkodźił. GórnTroas 19;
KlonKr F2.
Zwroty: »przeciwniki bić, gromić, porażać« (
1:
1:
1):
Náwroć ſię do nas/ Oycże dobrotliwy/ A vśmierz gniew ſwoy/ [...] Niechby pogány/ á nie twoy lud káźił. Wſzák to nie pierwſzy co byli zwątpili/ Iednák z ſwą ſławą przećiwniki bili GrabowSet E3v,
E4;
(nagł) Boleſław III. Krzywousty. (–) [...] Ośm á czterdzieśćikroć te przećiwniki, Męznie porazał, myląc im ich ſzyki. KlonKr C4.
»być przeciwnikiem [komu]« (1): A przetoſz krol posłał Nikanorá/ iednego z przednieyſzych hetmánow ſwoich ktory był przećiwnikiem y nieprzyiaćielem Izráelitom [et odio habentem, et inimicum Israel]/ roſkazawſzy mu aby on lud wymordował. BudBib 1.Mach 7/26.
»okrocić (a. skrocić) przeciwniki« (2): BielKron 418v; A by byli ſłów moich ſłucháli/ Y náuki przeſtrzégáli/ W rychle bych był ich wſzytki okróćił Przećiwniki/ y obróćił Rękę ſwoię ná ſproſné pogány KochPs 123.
Wyrażenia: »srogi przeciwnik« (
1):
á ácześ nam dał tu ku doceſnemu [!] mieſzkániu ziemię [...]/ á wſſákoż przed ſie nieieſt beſpieczne mieſzkánie náſſe od ſrogich przećiwnikow náſſych. RejPs 109v.
»nad przeciwniki zwycięstwo« (1): (nagł) Iágieło Krol Polſki Kſiążę Litewſkie. (–) [...] Przyłącżył ku Koronie ten Litewſkie Kſięſtwo/ Cżęſto nád przećiwniki też miewał zwycięſtwo. PaprPan Eev.
Szereg: »przeciwnik i nieprzyjaciel« = hostis et inimicus PolAnt (2): Y podnieſię [!] Iehowá przećiwniki Recinowe náń [na Izraelitów]/ y nieprzyiaćioł iego námieſza. BudBib Is 9/11, 1.Mach 7/26.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}