Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. PRZEDAĆ

Następne hasło: [PRZEDADZA] »

PRZEDAĆ SIĘ (9) vb pf

sie (6), się (3).

e prawdopodobnie jasne (tak w prze-); a jasne.

Fleksja

inf	przedać się

praet
	pl
3	m pers	przedali się
3	subst	przedały się

plusq
	sg
3	m	był się przedåł
3	n	było się przedało

imperativus
	pl
2	przedajcie się

conditionalis
	sg		pl
3	m		m pers	by się przedali
3	f	by się przedała	m an

inf przedać się (4). ◊ fut 3 sg przedå się (1). ◊ [praet 3 pl m pers przedali się. subst przedały się.] ◊ plusq 3 sg m był się przedåł (1). [n było się przedało.] ◊ imp 2 pl przedajcie się (2). ◊ con [3 sg f by się przedała.] ◊ 3 pl m pers by się przedali (1).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII w. s.v. przedać.

Znaczenia

1. Sprzedać siebie (3)
2. Przejść, oddać się pod inną zwierzchność polityczną (2)
3. Udać kogoś, przedstawić się (fałszywie) jako ktoś (1)
4. W funkcji strony biernej: zostać sprzedanym (3)

1. Sprzedać siebie (3):

przedać się po ile (1): A gdy będzyecie [książki] w Mázoſzu/ Przedáycie ſie po dwu groſzu BielKom A4v.

Zwrot: »przedać się za pieniądze (a. za pieniążki)« [w tym: komu (1)] (2): IDźcie ná ſwiát moie kſiąſzki/ Przedáycie ſie zá pyeniąſzki BielKom A; á ieſlić ſie przeda zá pieniądze twoy brát/ nie rob nim iáko niewolnikiem/ ále iáko naiemnikiem BielKron 36.

2. Przejść, oddać się pod inną zwierzchność polityczną (2):

przedać się do kogo (2): Waſił Wielki Xiądz Moſkiewſki prziſłał mu ná pomoc Oſtáphijá Daſkiewicá onego ſławne^go kozaká (ktory ſię był do niego przedał/ iáko miał obyczay) StryjKron 712; [Co [zwycięstwo Litwy nad Niemcami] Żmodź widząc, zaraz się do Litwy przedali, Czym Niemcom hardym w szyku serce zepsowali. StryjPocząt 231; StryjKron 389]. Cf przedać się od kogo do kogo.

przedać się od kogo, [od czego] do kogo (1): Krzyżacy przećiw poſtánowieniu przymierza Páſſenheymeńſkich mieſzczan námawiáli/ áby ſię od Krolá do nich przedáli StryjKron 637; [iż Brzeście Litewskie, które się było od Polski do Rusi przedało, ten Kazimierz zebrawszy się z wojskiem odyskał StryjPocząt 133; StryjKron 407 (Linde)].

[przedać się komu: Po śmierci Ludwikowej Węgrzy, którym były ruskie zamki na Wołyniu i Pokuci polecone [...] przedały się Lubartowi litewskiemu StryjPocząt 301.]

3. Udać kogoś, przedstawić się (fałszywie) jako ktoś [za jakiego] (1):

W przeciwstawieniu: »przedać się ... kupować« (1): Y tym błażeńſtwem [tj. udawanym płaczem]/ chcąc ſie przedáć zá zbytnie ſprzyiázliwe/ á dobrotliwego ſercá/ kupuiemy ie więc/ zá wielkie mátácże GórnDworz N6v.

4. W funkcji strony biernej: zostać sprzedanym (3):

przedać się za ile (2): Bo ten oleiek mogł ſie przedáć [venundari]/ więcey niż zá trzy ſtá groſſy/ y rozdan być vbogim. Leop Mar 14/5; WujNT Mar 14/5.

Zwrot: »przedać się drogo« [szyk zmienny] (2): Mąká ſámá drożey ſie przedáć może niż żyto GostGosp 112; Abowiem mogł ſię ten oleiek przedáć drożey [venundari plus] niż zá trzy ſtá groſzy WujNT Mar 14/5.

Formacje współrdzenne cf DAĆ SIĘ.

LWil