[zaloguj się]
[pdf]

2. PRZEDAĆ (749) vb pf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przedać
praet
sg pl
1 m przedåłem, -m przedåł, jezdęm przedåł m pers przedalismy, -smy przedali, -chmy przedali
f -m przedała, ja przedała m an
2 m przedåłeś, -ś przedåł m pers przedaliście, -ście przedali
3 m przedåł, jest przedåł m pers przedali, przedali są
f przedała m an
n przedało subst
plusq
sg pl
1 m m pers przedalichmy byli
3 m był przedåł, przedåł był m pers byli przedali
imperativus
sg pl
1 przedåjmy
2 przedå przedåjcie
3 niech, niechże, niechåj przedå
conditionalis
sg pl
1 m przedåłbych m pers bysmy przedali
2 m byś przedåł m pers
3 m przedåłby, by przedåł m pers przedaliby, by przedali
f by przedała m an
con praet
sg
2 m byś był przedåł
impersonalis
praet przedåno
con by przedåno, by było przedåno
participia
part praet act przedåwszy

inf przedać (127). ◊ fut 1 sg przedåm (9). ◊ 2 sg przedåsz (7). ◊ 3 sg przedå (21). ◊ 1 pl przedåmy (5). ◊ 2 pl przedåcie (3). ◊ 3 pl przedadzą (11). ◊ praet 1 sg m przedåłem, -m przedåł (11), [jezdęm przedåł]. f -m przedała (2), ja przedała (1) ZapWar (2:1). ◊ 2 sg m przedåłeś, -ś przedåł (9). ◊ 3 sg m przedåł (298), jest przedåł (1); przedåł : jest przedåł LibMal (198:1). f przedała (19). n przedało (1). ◊ 1 pl m pers przedalismy, -smy przedali (4), -chmy przedali (1); -smy : -chmy RejJóz (1:1). ◊ 2 pl m pers przedaliście, -ście przedali (7). ◊ 3 pl m pers przedali (95), [przedali są]. ◊ plusq 3 sg m był przedåł (5) Leop, RejZwierz, RejPos, KochAp, CiekPotr, przedåł był (2) BielKron, StryjKron. ◊ 1 pl m pers przedalichmy byli (1). ◊ 3 pl m pers byli przedali (1). ◊ imp 2 sg przedåj (26). ◊ 3 sg niech, niechże, niechåj przedå (7). ◊ 1 pl przedåjmy (3). ◊ 2 pl przedåjcie (3). ◊ con 1 sg m przedåłbych (1). ◊ 2 sg m byś przedåł (1). ◊ 3 sg m przedåłby, by przedåł (19). f by przedała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy przedali (1). ◊ 3 pl m pers przedaliby, by przedali (11). ◊ con praet 2 sg m byś był przedåł (1). ◊ impers praet przedåno (6). ◊ con by przedåno (1) GostGosp, by było przedåno (1) OpecŻyw. ◊ part praet act przedåwszy (27).

Sł stp: przedać, przedajać, Cn s.v. dobrze przedać, Linde XVII – XVIII w.

1. Oddać lub zrobić coś za pieniądze lub inną wartość materialną; vendere Miech, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Calag, JanStat, Cn; venundare (venum dare) PolAnt, Mącz, Vulg; venditare Calag, Cn; venundari PolAnt; alienare JanStat; veno exercere Cn [w tym: kogo (55), co (582); komu (274)] (744):
a. O tym, co przechodzi na własność kupującego (722): Iakom ya szdzyewkamy szwemy they cząsczy nyeprzedala szlyachathnemv sząnthkovy szrądzyn nakthorą cząscz przyvyley slvszy nalączkovycze ZapWar 1504 nr 1992, 1505 nr 1994, 1513 nr 2132, 1520 nr 2243, 1524 nr 2316, 1527 nr 2385 (9); Lowiec łupieſz niedźwiedzi przedał Ktorego w iednym leśie wiedział BierEz I4, A4 [2 r.], B3 [3 r.], M2v, Q3; HistJóz A2v, A3; MetrKor 57/117, 59/77, 276; BielŻyw 1; tedy przedawſzy dwu koniu co nalepſzych miał, nakupił woſku MiechGlab 72; LibLeg 6/117, 10/59v [2 r.], 11/98v; ComCrac 22; Item cztherzi koſſulie na ſzrzodcze vkradl [...], alye zaſzyą dwye przywroczyel, A yedne przedal, czwartha ſſobye zoſtawyl LibMal 1544/92v; v thegoſz kaplana wzyalem kabath czarni [...] kthorym przedal wſchamothuliech Barthoſchevi LibMal 1545/101v; Theſz owſza dwa wyertelya then tho Rathay przedal ſwolwarku LibMal 1547/132; Item paſz szrebrny vkradl mlinarcze Zobornyk [...] kthorego polowyczą przedal zlothnykowy iednemu LibMal 1548/147, 1545/94, 96v, 103v, 106, 107 (37); RejJóz A8v, B8, I6, N2v, P4, P4v; RejKup c3; KromRozm III G7v; GroicPorz l4, r [2 r.], dd2; Leop Gen 31/15, Lev 25/15, 16, Ioel 3/6; Człowiek ſtanu kożdego gdy w drodze iedzye/ á żywnoſći iemu y koniowi przedáć niechcą: tedy iednák ſobie gwałthem bráć niema. UstPraw F, B3, B4 [2 r.], F2, G4, G4v, H; RejFig Bb6v; RejZwierz 16v; Záprzedam ſyny wáſze y corki wáſze przez ręce ſynow Iudſkich/ á oni ie przedádzą Sábeyczykom BibRadz Ioel 3/8, Deut 18/8, Act 5/4, II 67a marg; Węgrzy/ kthorym był Ludwig zamki Ruſkie polećił/ [...] przedáli ie Lubárdowi Litewſkiemu BielKron 378v, 16, 16v, 36 [2 r.], 73v, [852] (21); Mącz 332a, 92a, 192d, 239a, 366d; GórnDworz P7v, Q8v, T7; HistRzym 21, 68 [2 r.], 68v, 73v [4 r.], 74 [3 r.], 74v; BiałKat 61; Wywroć głupim Ziemiánkom ich mieſzki ná nice. Przeday Száfran mieſzány á rzecz iż Moráwſki BielRozm B3, B4; RejZwierc 27, 95, 234v, 235v; Bezá [...] zádłużywſzy ſie y przedawſzy beneficya/ ze Fráncyey vćieć muśiał WujJud 13v, 218v; BudBib Lev 25/14, 29; HistHel D; MycPrz II Bv; Strum K4v, N3; BudNT przedm c, Matth 18/25, Act 4/36; ModrzBaz 48, 122v; Calag 267a, 505b; porzuć dom gotowy/ budowánie/ przeday role/ ſtátki/ y to cżego wieść y nieść z ſobą niemożeſz SkarŻyw [282]; przyzwał iednego złotniká gośćiá z Rzymu Aſteryuſzá/ y przedał mu ono ſrebro SkarŻyw 455, 97 [2 r.], 98 [4 r.], 102, 292, 451 (14); MWilkHist C3v; Ten Woldemar Margraf przedał był Krzyżakom Pomorſką ziemię/ do Polſki należącą. StryjKron 406 marg, 161; yſz slachetny pán Iakup lypenſky y spaną Malſzonką swoyą helſpyęta przedaly Mlyn na Swenleſza [!] ZapKościer 1588/77; yſz slachetny pán Aguſtin oſzowſky, przedal cząſtkye Imyenya swego na malym potleſzą y sdomoſtwem ZapKościer 1588/78, 1583/38, 41v, 1584/43, 45, 47v (23); BielRozm 11 [2 r.], 13; GórnRozm Dv [2 r.]; A ten przedawcá ktorego dniá co przeda/ záraz ma dáć ſobie w Regeſtr nápiſáć GostGosp 46, 26, 32, 64, 68, 72 [2 r.] (9); Gdyż ktorzykolwiek mieli role ábo domy/ przedawſzy przynośili zapłátę zá ono co przedáli. y kłádli przed nogi Apoſtolſkie. WujNT Act 4/34, Act 4/37, s. 358, Act 5/4; áby wolno było cudzoźiemcóm po Koronie winá ſwoie przedáwáć/ gdźieby go ná ſkłádźiéch do trzech niedźiél nie przedáli. SarnStat 289; Gdy oyćiec zéydźie oſtáwiwſzy dźiatki ieſcze do lat niedochowáné/ opiekun ich nie może dźiedźictwá przedáć SarnStat 583, 156, 185, 374 [2 r.], 509 [2 r.], 590 (27); VotSzl D3; CiekPotr 2, 13, 34 [3 r.], 40 [2 r.], 41 (11); KlonWor 27, 29, 68; [Ieſt naſz ſprawyl [...] Tomek Kowal ze poddany VM przedaly ſſa yemą drwa ku palyenyą weglya ZapWpolActCon 1546 14/2; ZapWpolActAdv 1549 205/13].

przedać czego (4): BierEz C; Proſiemy pokornie panie káz nam zboza prżedać RejJóz M2; Przedayćie nam źioł pachniących Y oleykow woniáiących. Iż z nich máśći nacżynimy MWilkHist C2v; GostGosp 46.

przedać u kogo (2): Item flaſchką y konew czenowa wpradze vkradl ſchinkarcze yedney y v pytrow thą przedal wlithomyſlyu v dziwoczka za 9 groſchi LibMal 1550/154, 1545/98v.

przedać komu [= czyjąś własność] (1): ComCrac 19v cf »przedać a oddać«.

przedać ku komu (1): on bi ſye sthego wimawial ze yey [czeladzi] nyema abo yze yą przedal, niechze prziwyedzie kv themv kv komv bi yą przedal LibLeg 1540/59v.

przedać za kogo [= jako kogo] (1): Niechciał bys v nas kupić/ chłopiątka pięknego A iuż ći go przedamy/ za więznia wiecżnego RejJóz B.

przedać na ile (1): wolowczewy Jancowy myeczik vkradl, then przedal auguſtinovi na ſrzodcze na ſſeſſcz groſſi LibMal 1545/98v.

przedać po czemu, po ile [w tym: cum D a. L (6), cum A (1), cum D a. L a. A (4)] (11): kupczewi yednemv trzi thiſzyaczą ygiel vkradl y przedall thiſzyącz po 5 gr. LibMal 1545/95v; kthore [kury] themuſz Zidowy przedal po dwv ſzelyagu a po pyączi quarthnyk LibMal 1546/110, 1544/79, 1545/94v, 1546/109v, 1547/134, 135 (10); A Po cżemuś Włodárzu/ brácie przedał żyto RejZwierz 137.

przedać za co, za ile (270): OpecŻyw 70; BierEz L4v; HistJóz A2v; LibLeg 11/94; pothem miſtrzevi w Cząmpinyv za trzi wyardunki yą [żupicę] ſamze yeſth przedal LibMal 1544/90v; thą [suknię] thu wpoznanyv przedal nyewyeſczie za polgrzywny LibMal 1545/104; kthorą [koszulkę] Mlinarcze wnaramowyczach za 2 ſchelyagi przedal LibMal 1545/106v; Item V Bernardinow wkoſzczyelye gromliczą vkradl kthora przedall waptecze za 4 groſche LibMal 1547/136v; Item Themuſz Zidowy oſzobliwye przedal 16 czewek zlotha czyagnyonego za 16 groſſy LibMal 1551/159v; wzyal pannye pyothrkowſkyey [...] paczifikal srebrny kthori przedal Zidowy z lyublina za thalyer y za czerwony zlothi LibMal 1552/169, 1543/73 [3 r.], 73v [3 r.], 74v [2 r.], 77v [4 r.], 78 [10 r.] (239); dáli dziećię do nierządnego domu/ á dziewecżkę przedáli zá wino áby pili. Leop Ioel 3/3, Am 8/6; Rzekł do niey Piotr/ Powiedz mi zá tylkoliśćie przedali then folwárk? A oná rzekła/ Za tylko. BibRadz Act 5/8; BielKron 16; Mącz 479c; SkarŻyw 102 [2 r.], 346, 498; ZapKościer 1582/40v; WujNT Ioann 12/5, Act 5/8; SarnStat 689, 1250; PowodPr 69. Cf »za [jaką] cenę przedać«, »za [jakie] pieniądze przedać«, »przedać za [jaką] sumę«, »przedać za złoto«.

przedać za co [= jako co] = oszukać (1): Przeto nie vday ludźiom zá ſzáfran krokoſu: [...] Y ćielęćiá zá Ryśiá/ mośiądzu zá złoto Nie przeday: bo nábędźieſz kłopotu KlonWor 67.

przedać dokąd (21): ia ćyem yeſt Iozef brat waſz/ ktoregośćye przedali do Eiptu HistJóz D4 [2 r.]; theſz vkradli dwye bramye Bobrowe thamze, kthore przedali za 10 1/2 groſcha do pyſdr. LibMal 1550/154v; trzy suknye vkradl y dwa myecza kthore chlopom na wyeſz przedal. LibMal 1554/184, 1544/79, 1545/105, 106, 1547/127, 1550/156 (11); RejJóz A8v; BielKron 420; BielSat C3v; BudBib Ioel 3/7; ktorey [tajemnicy] ieſli nie zámilcżyſz/ [...] przedamćię w dáleką ſtronę/ iákim złym ludziom. SkarŻyw 98; [Moskwa] Nie przedádzą do Tátar żadney tákiey rzecży. Ktore ku woynie ſłużą BielRozm 21; WujNT Act 7/9; KlonWor 26.

W połączeniach szeregowych (9): Dziedzictwá y ſtátku/ ku ſtołu memu należącego nieprzedam/ áni zaſtháwię/ áni zámienię/ áni oddalę KrowObr 128v; Syn ſtárſzy okrom częſći ſwey właſney/ przedádź/ záſtáwić/ áni zbyć cząſtky bráckiey niemoże UstPraw B4; SkarŻyw [282]; ZapKościer 1589/86v [2 r.]; y będą mieć moc oné [majętności] przedáć/ zámienić/ oddalić/ dárowáć/ y ku ſwym pożytkóm obrácáć. SarnStat 988, 187 [2 r.], 979; [yz on moze znią [majętnością] czynyć co chce, przedać, frymarczyć, albo ku ſwęmu pozytku liepſzęmu obrocyć. ZapWpolJutr 1548 4/16; ZapWpolKob 1548 3/29, 1549 3/33, 33v; ZapWpolJutr 1550 4/19v].

W przeciwstawieniu: »przedać ... (od)kupić (a. kupować, a. wykupić)« (22): OpecŻyw 98; LibMal 1545/107; Ktoby przedał dom w Mieſćie/ może go odkupić poki rok nie przeminie. GroicPorz l4v; Leop Lev 25/14, 27; BielKron 36; A niemaſzli ich [owieczek] cżym chowáć/ więc ich ná wioſnę kupić á ná ieſień przedáć. RejZwierc 108v, 228v; BudBib Lev 25/14; CzechRozm 234, 234v, 236 [2 r.], 237; ModrzBaz 34; SkarŻyw 451; LatHar 718; á kto niema [mieszka]/ niech przeda (marg) przeda (–) płaſzcz ſwoy/ á kupi miecz. WujNT Luc 22/36 [przekład tego samego tekstu i nawiązania do niego: OpecŻyw, RejZwierc 228v, CzechRozm (5), LatHar]; SarnStat 690; będźie [...] ſługá rowno z pánem/ [...] y ten co kupił imienie/ rowny z tym co przedał. SkarKazSej 36; KlonWor 68.

W wypowiedziach o charakterze frazeologicznym odnoszących się do niezwykle chciwego człowieka i jego ofiary (3): By miely przedaċ y dziatky Czyągnie żnich dziwne poplatky. RejKup b8v; co zá złoto á zá pieniądze przedádzą nie tylko grzechy/ ále ſnadz y ſámego by Páná przedáliby mogli RejAp 44v; Zá złoto przeda cżáſem dziewkę mátká. RejZwierc 227.

Przysłowie: iáko dziećię iákie głupie/ zá iábłko wieś przedał SkarŻyw 346.
Zwroty: [»przedać na borg [co za ile]«: yacub [...] przedal na borg za [...] flor. Myedzy Marczynovy cotlarzewy ZapWpolActCon 1531 nlb 3.]

»za [jaką] cenę przedać« = [aliquo] pretio vendere Modrz, JanStat (2): A niepożytecżnemu ſzołtyſowi niechay będźie wolno dárowáć/ ábo zá słuſzną cenę przedáć máiętność ſwą ModrzBaz 100; SarnStat 274.

»przedać co [się] ma, wszy(s)tko co [się] ma, wszytko« = vendere quae (quaecumque) habet Vulg [szyk zmienny] (5:4:4): MurzNT 91; WujJud 143v; SkarŻyw 55, 97, 166, 535; Ieſli chceſz być doſkonáłym/ idź/ przeday co iedno maſz/ y day vbogim WujNT Matth 19/21; Tu tedy Pan Chriſtus iáłmużnę ták być potrzebną y ták wdzięczną Bogu pokázuie/ iżby ráczey ludzie mieli wſzytko przedáć y rozdáć vbogim/ á niżli oſtrádáć iey pożytku. WujNT 249, 81, Mar 10/21, s. 164, 275, 595 [zawsze przekład tego samego tekstu i nawiązania do niego].

»dobrze przedać« (5): Y powieśił go [miód] nád ſobą/ [...] Cżęſto nań leżąc poglądał/ Myſląc by gi dobrze przedał. BierEz Q3, Bv, I2v; idą po ſſol ktora ym zvpa Blizey [...] A tam ydzie gdzie moze lepyey przedacz MetrKor 57/119v, 59/280v.

»przedać drogo« = venundari multo PolAnt, Vulg; grandi pecunia a. magno a. quamplurimo vendere Mącz [szyk zmienny] (16): RejKup e2; Mącz 337d, 479c [3 r.]; Przeday drogo Złotogłow powiedz iż dźiś drogi/ Wſzák wieſz dobrze iż go nikt niekupi vbogi. BielSat B3 [idem BielRozm 11], B4; BudNT Matth 26/8; tedy ábo przedawcę oſzukáią/ ieſli tániey niżli słuſzno ieſt v niego kupią/ ábo Kupcá/ ieſli mu drożey przedádzą [si pluris illi vendant] ModrzBaz 34; PudłFr 77; BielRozm 11, 13; GostGosp 36; Abowiem możono ten oleiek przedáć drożey/ niżli zá trzy ſtá denárzow/ y dáć ſię mogło vbogim. LatHar 704; WujNT Matth 26/9; KlonFlis D4v.

»przedać imienie (a. imiona), majętność(-ci), osiadłość« = vendere agrum PolAnt, Vulg; vendere quae possidet Vulg; vendere de possessione PolAnt [szyk zmienny] (21:7:3): ComCrac 19v; MurzNT 93v marg, Luc 12/33; Opiekun niemoże dzyedzicznego imienia przedáć/ áni go żadnym obyczáiem zbyć/ áni grániczyć. UstPraw B3, B4 [2 r.], G4, H, H2; BibRadz Act 5/1; BielKron 36 [2 r.]; Mącz 206a; BudBib Lev 25/25; BudNT Act 5/1; ModrzBaz 100; dom y oycżyznę ſwoię y imienie przedawſzy/ [...] wſzytko vbogim rozdáli SkarŻyw 566, 461, 535 [2 r.], 566; ZapKościer 1583/37, 1588/78; A drudzy ze wśi y z máiętnośći źiemſkiey do miaſt ſię wyprowadzáli/ przedawſzy máiętność/ w mieśćie ſię pieniądzmi żywili GórnRozm B2, H4v; á gdy nálazł iednę drogą perłę/ ſzedł y przedał wſzyſtko imienie ſwoie/ á kupił ią ſobie. LatHar 467; LEcz niektory mąż imieniem Anániaſz/ z Sáphirą żoną ſwą przedał ośiádłość WujNT Act 5/1, s. 408; SarnStat 301, 1166; SkarKazSej 36.

»przedać kupie, towar(y)« = merces vendere JanStat [szyk zmienny] (3:1): á żeby téż nie śmiał żaden z Krákowá wyieźdźić/ áż pierwéy przedawſzy towáry. SarnStat 959; Któré to kupie [...] ieſli przerzeczeni kupcy [...] zechcą przedáć/ [...] to niech będźie ná ich woléy SarnStat 1111, 969, 1047.

»mieć (nie)co przedać« = mieć na sprzedaż (2): Przywitawſzy iął go pytáć/ Miáłliby mu nieco przedáć. BierEz A4; RejJóz B8.

»przedać w niewolą« [szyk zmienny] (2): BielKom 147v; ná Iozephá/ ták ſię wzwaśnili ini bráćia/ iſz go w niewolą przedáli SkarŻyw 349.

»na okup przedać« (1): wzyantho trzidzyeſczy oſſob wnyewolyą. [...] y the wſziſtką trzidzyeſczy oſſob na okvp przedaly LibLeg 11/141.

»za [jakie] pieniądze przedać« [szyk zmienny] (7): BielKron 75v; RejAp 44v; iż Włódarz Bártkowi tę łąkę zá pewné pieniądze iemu ku pokoſzeniu przedał [pro pecunia certa ... vendidisset JanStat 616] SarnStat 671, 1166; CiekPotr 81; Przedałeś zá dwoie Pieniądze/ podłe rzecży KlonWor 66, 66.

»przedać przedanie« (1): gdy przedaſz grunt ſąſiádowi twemu (marg) Właſnie/ gdy przedacie przedánie ſąſiádowi twemu. (–) [cum vendideritis venditionem proximo tuo] BudBib Lev 25/14.

»przedać za [jaką] sumę« = pro [aliqua] summa alienare a. vendere JanStat [szyk zmienny] (7): yſz przedal dom vczywy Iakup byęrembrot [...] ſa sumyę pyenyędzy oſzm dzyeſząnt ZapKościer 1587/71v; yſz przedali okolę yako ogrot za ſzvmyę dwadzeſzcza y ſza oſzm Grziwyen lyczby pruſzky ZapKościer 1588/75, 1581/21v, 1582/32, 1588/79; SarnStat 684, 692.

»tanie przedać« = vili vendere Mącz (2): Cur tantulo venierint, Czemu ták tanie przedáli. Mącz 440c, 496b.

»przedać na wendecie, na tendecie, na rynku« [szyk zmienny] (5:2:1): Item thamze porthki zle chlopu vkradl kthore za 4 groſſe przedal na wendeczie LibMal 1544/78v; Item Stapor zelyazny od ſtepky vkradl v Arona Zida kthori przedal na Tendeczie za 2 groſcha LibMal 1550/151; drugą pare [skorzni] przedal na Rinku za 6 albo 7 groſchi LibMal 1551/162, 1545/95, 97v [2 r.], 1552/169; Calep 1016b.

»przedać na wieczność (a. na wieki), wiecznie, [wiecznymi czasy]« = perpetue vendere et in aevum JanStat [szyk zmienny] (3:1): kto dom przedał ná wiecżność/ mogł do roku záſię [...] wykupić BielKron 36, 36; ſzláchetny N. [...] iáwnie przez wyznánié ſwé wyznał: iż dobrá ſwé dźiedźiczné [...] Szláchetnému N. z N. zá C. grzywien monety y liczby Polſkiéy przedał ná wieki/ y ná wieczność zdał SarnStat 1250, 1251; [ZapWpolKob 1545/17].

»na wyderkof przedać« (1): iż [...] Menſionarzom Kośćiołá Tumſkiégo [...] dwánaśćie grzywien pieniędzy [...] wiecznie/ wſzákże ná wyderkoff przedał [Ná wyderkaff vendidit JanStat 444] y zápiſał SarnStat 1251.

»przedać za złoto« [szyk zmienny] (2): Zamek Stároſta Sándziwoy/ iáko piſzą przedał zá złoto BielKron 395v; RejAp 44v.

»dla zysku przedać« (1): A to hándlowánie zakupniow/ dla tego ieſt wielce ſproſne/ iż kupuią towáry/ żeby ie záśię dla zyſku przedáli [ut eas lucri causa vendant] ModrzBaz 34.

Szeregi: »darować a(l)bo (i też) przedać« = dare vel vendere Modrz [szyk 2:1] (3): Gdy łotrowie drapieżni przywiedli dzyewkę Izráelſką do Syryey/ dárowáli ią álbo przedáli żenie Náámowey. BielKron [852]; ModrzBaz 100; a ten Criſtoph [...] aſ [lege: aż] po smyerczy starſzych swoych Moſzyę przedacz [młyn] wyedlug woly swoy y teſz darowacz ZapKościer 1588/77v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»(ani) kupić (a. kupować, a. kupiectwa czynić), (i, albo, ani) przedać« [szyk 12:3] (15): FalZioł V 50, 53; Kupczom theſz yesth [...] volno [...] chodzicz [...] do Thurek [...] kvpicz przedacz ktho czo bandzie myal LibLeg 6/159v; Goski A4 [3 r.]; RejAp 115, 116 [3 r.], Ee; CzechEp 60, [397]; A iżby żaden nie mogł kupić áni przedáć [emere aut vendere]/ iedno máiący cechę WujNT Apoc 13/17; Gdyż y to niepoſzlednia ieſt część goſpodárſtwá/ vmieć co kupić y przedáć/ z obwárowániem práwnym SarnStat 684. [Ponadto w przeciwstawieniu 20 r.]

»przedać a oddać« (1): ktoremby [dzieciom zabitego] ſtryovie abo opiekvnovie ymienie opieką trzymayącz wmalych ich liecziech ono ymienie ym przedali a od daliby przecziwko prawv [...] takove dzieczi gdyby kvliatom przyſly vrząd povinien będzie onem ſpraviedlivoſcz vczynicz. ComCrac 19v.

»przedać i (abo) zapisać« = vendere et inscribere JanStat (2): GDźieby która Wdowá/ álbo Páni ſzláchetcka Wiáno ſwoie przedáłá/ ábo iákimkolwiek tytułem wiecznym zápiſáłá/ tedy [...] SarnStat 1177, 1251.

»przedać, (a(l)bo (i), ani, i) zastawić« = vendere vel oppignorare JanStat [szyk 4:1] (5): ComCrac 22; ktorego imienia ony dźieći przedáć áni záſtáwić niemáią áżby mieli cztery y dwádźieſćiá lat. UstPraw B4, B4; Może mąż quidem záſtáwić, ábo y przedáć [oprawę żony], ále ze zwoleniém żony y przyiaćiół iéy SarnStat 1270, 684. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»przedać i zdać (a. [(po)wzdać])« = vendere JanStat (1): SarnStat 1251; [ZapWpolKob 1545 1/17; yz opatrny Wociech Kapala, przedal, y powzdal, przed oblycznoſcią náſzą Bartoſzewy Chmieliarzowy ląkę ZapWpolJutr 1550 4/20v [2 r.]].

Przen (12): Boć iuż tám inych ſtroiow nieboże potrzebá/ Kto ſie bierze wyiecháć s tey zyemie do niebá. [...] Iuż tám nic kolnierz długi z Deliją nie płáći/ Y ktoby ią chciał przedáć/ káżdy ná niey ſtráći. RejZwierc [207].
a) O abstraktach: pozbawić się czegoś, zrezygnować z czegoś dla korzyści materialnych (8): Wſzytko gdzye może pędzi do cechu ſwoiego/ Co iáko wieprzá tucżą nędzniká márnego. A on przedſię [...] Niedba iż przedał wolność/ przedał cnotę duſzę RejWiz 174v; PaprUp I2.

przedać za co (2): ále cżáſem zá Diámenćik/ ábo ledá co tákiego ku ochędoſtwu/ ſorom [= wstyd] druga przeda/ by telko ten był/ ktho by gi kupić chciał. GórnDworz Ii7v; Przedałeś drogą wolność zá ſzklenicę winá: Zoſtałeś niewolnikiem ſrogiego Turcżyná. KlonWor 27.

Zwroty: »przedać w niewolą« (2): Tákżeć kto ſwey wolnośći nie przeda w niewolą/ Iuż z lepſzą myſlą krocży/ iuż mu ſzydłá golą. RejWiz 54v, 104v.

»przedać dla pożytkow, za pożytki« [szyk zmienny] (1:1): O doſtoyna ſwobodo [...] kto dla pożytkow przeda cie w niewolą/ O nędznymże naſieniem záſiewa tę rolą. RejWiz 104v, 90v.

b) Stracić [kogo za ile] (1):

W przeciwstawieniu: »kupić ... przedać« (1): Bo zá té dźieśięć grzywien którychem pozyczył, Nieprzyiaćielám kupił, przyiaćielám przedał. CiekPotr 80.

c) Skazać na zatracenie, zaprzedać w niewolę (2):
Zwroty: »przedać bez myta« (1): Vendidiſti populum tuum ſine precio [...]. Dałes przedać lud twoy przez myta WróbŻołt 43/13.

»w niewolą przedać« (1): (nagł) Pieśń de Interregno (–) [...] ktore [państwo] tym czáſem iuż ośiroćiáło [...] By nas w niewolą kák [!] wieczną przedáli/ ták byſmy ſami ná ſie nárzekali MycPrz I [A3].

α. O tym, co nie jest typowym towarem (o stanowiskach i przywilejach) (12): I záſię Sylweſter trzeći/ izali teſz niekupił papieſtwá/ [...] á boiąc ſie áby go záſię niezrzucono ſniego/ przedał ie Grzegorzowi ſſoſtemu KrowObr 38; BielKron 176v; SkarŻyw 346; CzechEp [413].

przedać za co (2): [Ezaw] zá nędzną potráwę z ſzcżerey niepowśćiągliwośći y nie poſtu/ [pierworodność] przedáć y vtráćić śmiał. SkarŻyw 346. Cf »przedać za [jakie] pieniądze«.

W przeciwstawieniu: »kupić ... przedać« (1): KrowObr 38 cf »przedać za [jakie] pieniądze«.

Zwroty: »przedać za [jakie] pieniądze« (1): Tákże Benedykt dziewiąty [...] iżali niekupił Papieſtwá/ y zaſię ie przedał Ianowi Ardziakonowi [...] zá wielkie pieniądze. KrowObr 38.

»przedać pierworodzieństwo (a. pierworodność, a. pirworodztwo, a. prawo pirworodne (a. pierworodności))« = vendere primogenituram PolAnt; vendere primitiva Vulg (6): Y rzekł Iáákob przeday(że) mi dziſia pierworodzieńſtwo twoie. BudBib Gen 25/31, Gen 25/33; SkarŻyw 346 [2 r.]; By nie był kto wſzeteczny [...] ktory zá potráwę iednę przedał pirworodztwo ſwoie WujNT Hebr 12/16; SkarKaz 121a.

Szereg: »spuścić i przedać« (1): ále ieśli mi ſpuśćiſz y przedáć chceſz práwo twey pierworodnośći/ damći tę potráwę. SkarŻyw 346.
b. O działaniach i świadczeniach: udzielić za pieniądze (2): młynarze vmieią z cżartowſkiey ſprawy przedać wiatr y pogodną wozbę zegluiącim, do dnia albo do ſzeſci MiechGlab *5v; Pánie miły nie będąli thy mądrośći pożytecżne/ thedy wrocę záſie twe pieniądze. Rzekł Domicyan: Dobrze mowiſz: Powiedzże ninie ty mądrośći/ ktore chceſz przedáć? HistRzym 58.
c. Zdradzić, zaprzedać (20): Sanguinem alicuius addicere, Przedáć Mącz 87a.
α. O Judaszu (19): cżemus takmiérz zloſniku przeklęty nie przedál z ſynem matki? OpecŻyw 85, 70v, 84v [3 r.], 85; MurzNT 66; KochAp 12; Przedał Miſtrzá, vcżynił targ o Páńſką głowę, Wziął groſze, oddał towar y ztrzymał vmowę. KlonWor **2.

przedać za co, za ile (5): ArtKanc D12; Zá trzydzieśći pieniędzy przedał Páńſką głowę. KlonWor 27. Cf »za myto przedać«, »za pieniądze przedać«.

Zwroty: »za myto przedać« (1): O Iudáſſu przeklęty/ ij s kąd ci takowá okrutnoſtz/ ijżes za tako malé myto przedál miſtrza twégo OpecŻyw 85.

»Pana, Syna Bożego przedać« (1:1): WujNT 358; onći to Iſzkáryotowic: [...] co kupcżył odkupićielem: on to Mártahus/ co ſyná Bożego przedał KlonWor ded **2v.

»za pieniądze przedać« (2): OpecŻyw 118; Kthory ſobie był pothym kupił rolą z onych pieniędzy złośćiwych/ zá kthore był przedał Páná náſzego. RejPos 287v.

Żart (1): CIećierſki [...] vſłyſzawſzy żaká [...] który wywróćiwſzy niebácznie ſłowá/ ták śpiewał: Iezus Iudaſzá przedał/ rć. Dobrze ták/ powiáda/ bo go ón téż był przedtym przedał. KochAp 12.

W przen (2): A wſzák też y Iudaſz tákże pokutował [...], bo mowił wrácáiąc pieniądze/ zgrzeſzyłem przedawſzy kreẃ niewinną. RejPos 290v; KlonWor 27.
Przen (1):

W porównaniu (1): [zdrajca] Nie przeſtánie ná twoim/ áż przeda y ćiebie/ Iák Iudaſz wytucżony ná Miſtrzowſkim chlebie. KlonWor 28.

2. Oddać, przekazać (4):

przedać kogo (1): Tę oſobę [tj. zwłoki Hektora] zgwałćićie/ którąśćie przedáli? GórnTroas 47.

Zwrot: »przedać [co] w ręce [komu]« (1): przedam ziemię w ręce złośćiwym [vendam terram in manu malorum]/ y ſpuſtoſzę ziemię y nápełnienie iey ręką cudzych BudBib Ez 30/12.
a. W grze w karty dokonać jakiegoś działania przewidzianego regulaminem gry; być może: odstąpić za dodatkowe punkty (2): GórnDworz P7v cf Zwrot.
Zwrot: »kartę przedać« (1): raz gráiącz piſáną/ kilká kroć/ iákoś rychło/ ieden po drugim/ kártę przedáł/ y záwdy/ ſam nalepſzą zrzucáiąc/ ieſzcże muſiał dawáć niemáłą pieniężną winę/ ieden podle niego ſiedząc z żalu mu powiedzyał/ Bá tho dziwna rzecż/ iż ſie to nikomu tu nie trefiło/ iedno w.m. przedáć. GórnDworz P7v.
3. Przekonać o czymś, wmówić coś [co] (1):
Szereg: »przedać i przecyganić« (1): iż iáko Dźięćiokrzcżeńſtwá/ tákże Troyce/ y iſtnośći/ y perſon/ niemáſz w ſłowie Bożym: [...] cżemu ie iákoby w rzecży być miáły przedáć y przecygánić chce? CzechEp 234.

Synonimy: 1. przehandlować; 2. darować, przedarować.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf PRZEDAN, PRZEDANIE

LWil