[zaloguj się]
[pdf]

1. DAĆ SIĘ (158) vb pf

sie (107), się (51).

Fleksja
inf dać się
praet
sg pl
1 m dåłem się, -m się dåł m pers abysmy się dali
2 m -eś się dåł m pers
3 m dåł się m pers dali się
f dała się m an
n dało się subst dały się
plusq
pl
3 subst się były dały
imperativus
sg pl
1 dajmy się
2 dåj się dåjcie się
3 niechaj się då
conditionalis
sg pl
1 m bych się dåł m pers bysmy się dali
2 m byś się dåł m pers
3 m by się dåł m pers by się dali
f by się dała m an
n by się dało subst by się dały
con praet
pl
3 m pers by się byli dali

inf dać się (44). ◊ fut 1 sg dåm się (4). ◊ 2 sg dåsz się (2). ◊ 3 sg då się (8). ◊ 1 pl dåmy się (1). ◊ praet 1 sg m dåłem się, -m się dåł (2). ◊ 2 sg m -eś się dåł (2). ◊ 3 sg m dåł się (29). f dała się (5). n dało się (2). ◊ 1 pl m pers abysmy się dali (1). ◊ 3 pl m pers dali się (11). subst dały się (3). ◊ plusq 3 pl subst się były dały (1). ◊ imp 2 sg dåj się (13). ◊ 3 sg niechaj się då (1). ◊ 1 pl dajmy się (2). ◊ 2 pl dåjcie się (2). ◊ con 1 sg m bych się dåł (2). ◊ 2 sg m byś się dåł (1). ◊ 3 sg m by się dåł (6). f by się dała (3). n by się dało (1). ◊ 1 pl bysmy się dali (1). ◊ 3 pl m pers by się dali (4). subst by się dały (1). ◊ con praet 3 pl m pers by się byli dali (1). ◊ part praet dåwszy się (5).

Sł stp s.v. dać, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Poddać się pod czyją władzę (często w wyniku przegranej walki na wojnie), ulec, ustąpić, podporządkować się; suecumbere Cn (64): Hánná Hirkanus wtory [...] gdy był oblężon ná zamku od Antyochá Epifaná/ niechciał ſie dáć BielKron 118, 91, 359; In deditionem venire, Prziść w ręce nieprziyacielskie/ dáć ſie. Mącz 480c, 361b; Zła Fiedurowa/ ſtoi w mecie práwie/ [...] Day ſie nieboże/ co raz to mu rzecże KochSz Cv.

dać się komu (19): ZapWar 1524 nr 2156; obległ mácochę/ ktora ſie mu pod ſlubowániem iego obycżáynego záchowánia dáłá BielKron 128, 251; RejZwierc 115v; Pewnieby mu ſie byli Sámáriycżykowie/ Dáli gdyby ták mężne ludzye miał przy ſobie. PaprPan Aav. Cf Zwroty.

Zwroty: »dać się dobrowolnie« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (6): RejWiz 71v; BibRadz I 4v marg; bo ſie thy źiemie dobrowolnie były dáły Włádziſłáwowi ſłyſłąc [!] o iego ſzcżeśćiu BielKron 304, 91 [2 r.], 95.

»dać się w, pod moc [komu]« (3 : 1): NAznácżyłem wyżſzey iáko Woyćiech Pruskie kſiążę/ dał ſie pod moc Krolowi Polſkiemu BielKron 230v, 48, 117, 119v.

»dać się w niewolą, w więzienie« [szyk zmienny] (4 : 1): Rzekł wilk wolę ią chudym być: Niż wrzećiądz na ſzyi nośić. Więc przeto bych ſie náiadał/ W táką bych ſie niewolą dał BierEz R2; MiechGlab 48; Henrykus Kſiążę Brunſzwickie [...] dał ſie ſam w więźienie z ſtárſzym ſynem BielKron 224; RejZwierc 115v; Tákże też/ który pięknéy/ tylko dla głádkośći/ Dał ſye w niewolą: y tám prędko po miłośći. PudłFr 76.

»[komu] dać się za poddane« (1): Ktorzy ktore przemogą inż dáć zá wygráne/ Y tymże ſie máią dáć wſzyſcy zá poddáne. PaprPan Hh4v.

»dać się w posłuszeństwo (i w naukę)« [w tym: komu (2) [szyk zmienny] (3): BielKron 119v; Y vpomina tám wſzytki krole y mocarze ſwiátá tego/ áby vpádli przed nogi iego/ á dáli ſie w poſłuſzeńſtwo iego. RejPos 16v; Do tego ſzedwſzy Romuáldus/ iemu ſię wposłuſzeńſtwo y wnaukę dał. SkarŻyw 570.

»dać się [komu] powoli (a. powolnie)« (3): ktożby dobrowolnie/ Nie dał mu ſie ze wſzytkim na wſzytko powolnie. RejWiz 71v; BielKron 81; Rad to vczynię/ á zwłaſzczá żeś ſye téż y ty dał nam w téy rozmowie powoli/ [...] zá coć bárzo obádwá dźiękuiemy. OrzQuin O2.

»dać się winnym« [w tym: z czego (4); komu za co (1); w czym (1)] = przyznać się [szyk zmienny] (7): BierEz D3; Supplicium dare alicui, Dáć ſie winnym. Mącz 305d; CzechRozm 88v; Day że ſię winnym z tych cżworákich rzecży/ iákoć ſumnienie pokázuie LatHar 136, 112, 135; A ia ſię też dam winien zá to Bogu memu/ Zem ſię poddał pijáńſtwu temu przemierzłemu. CzahTr L.

W przen (2):
Zwroty: »[komu] w dziedzictwo dać się« (1): Przysiągłby/ żeć fortuná w dźiedźictwo ſye dáłá: Rádzę/ pátrz pilno/ być ſye z rąk nie wywikłáłá. PudłFr 13.

»dać się w niewolą« (1): Bo kiedy ſie s pirwotku rozum da w niewolą/ Iuż złośćiwym przypadkom záwżdy ſzydłá golą. RejWiz 137v.

a. Oddać się z zaufaniem, polecić się, powierzyć się [w tym: komu (17), czemu (2)] (20):
Fraza: »daj się Bogu« (1): Tylko ná práwo puść Leniwkę w morze/ Niecháy ie kto chce okrętámi orze/ Ty ſię w Motłáwę k ſobie/ day ſię Bogu/ Vday do progu. KlonFlis Hv.
Zwroty: »dać się w dziedzictwo« (1): Nie pátrz ná mą niegodność/ lecż dlá twey lutośći/ Rácż mi ſię dáć w dźiedźictwo/ Krolu wyſokośći GrabowSet Q4.

»dać się w łaskę« (1): iż ieſli ták długo będzieſz kuglował/ á nie daſz ſie w łáſkę Páná ſwego/ [...] iż iuż ocży twoie máią być záſlepione RejPos 198v.

»w moc dać się« [szyk zmienny ] (7): Widzymi ſyę żem ya wygrał Zem ſyę Franezyſſkowi wmocz dał RejKup v2v, dd6; KuczbKat 145, 399; SkarŻyw [407]; ActReg 68; Przepuść: twemu ktoryć ſie iuż dał w moc domowi PudłDydo B4v.

»dać się w nauki« (1): CHceſzli cnoty y prawdy poznáć wſzytki ſztuki/ Záiedź brácie do Ruśi day ſie tám w náuki PaprPan Lv.

»dać się w obronę« (2): A yne wſythko naſtronę Gdy mu ſie kthoda wobronę RejKup q5; RejWiz 166v.

»w opiekę dać się« [szyk zmienny] (5): Miękoſz poſlał ſwoiey duſſy Gdyż ſię temu wopiekę dał Ktorego ċarth możnoſcz poznałRejKup p4v, ſ3; RejWiz 186; RejPos 72v, 205v.

»w sprawę dać się« (1):y áby też [przełożeni] cżeladź ſwoię która śię przy nich báwi/ y iym ſię w ſpráwę dáłá [Se ad ductum et imperium eorum appliearunt]/ do wſzelákiey powinnośći ćwicżyli. ModrzBaz 13.

W przen (1):
Zwrot: »dać się w obronę« (1): A oney cnocie s ſławą dawſzy ſie w obronę. Iuż miła łodko pływay RejWiz 10.
b. Pozwolić zawładnąć sobą [czemu] (5): roſpomni ſie/ co to ieſt ſtać mocnie przy woley Bogá Oycá ſwego niebieſkiego/ á nie dáć ſie/ ani ſtráchowi/ [...] áni dobredzieiſtwu/ ktore omylne ieſt bez opátrznośći Páná tego RejPos 40v.
Zwroty: »dáć się pod, w moc« (2 : 1): Pátrzayże tu záſlepienia/ w oſobie tego nędznego krolá/ tákiego cżłowieká każdego ktho iuż zápomni powinnośći ſwoiey/ dawſzy ſie pod moc grzechowi ſwoiemu. RejPos 322v; KochMRot A3; Day ſye w moc wiátróm/ á ſkocz z góry śmiele: Niżbyś woláłá śiedźiéć v kądźiele KochPieś 8.

»dać się po woli« (1): Więc ieſli ſye vſtrzeżeſz z młodu tego kátá [miłości]. Wiérzmi/ żeć przydźie plęſáć ná twé śiwé látá. A ták lepiéy ći teraz dáć mu ſye po woli/ Bo ſtárégo do tańcá rádá głowá boli. PudłFr 35.

2. Zdać się; causam suam alicui permittere Cn [na kogo (6), na co (38)] (47): BierEz N3v; Gdy ſie dwa nie mogli w Rzymie zgodzić [...] dali ſie na Scipiona, kogoby on mianował BielŻyw 116; RejKup q5; LubPs N3; ále bacżąc Lántgráw ſwoie złe/ dał ſie ná rádę Maurycego BielKron 229v, 195v; WujJud 2v; SkarŻyw 348.

dać się komu (15): Rzekł Dawid [...] wolę ſie dáć Pánu ſwoiemu ná łáſkáwą kaźń BielKron 73v. Cf Zwroty.

Zwroty: »dać się na łaskę« [w tym: komu (5)] [szyk zmienny] (11): A czoż dzałaċ proſtakowi Iedno ſwemu Panu dufaċ A yemu ſię na Laſke daċ RejKup x4; BielKron 147, 313v, 385, 406v; RejPos 8, 147, 147v [2 r.], 246, 351v.

»dać się na miłosierdzie« (6): RejPs 185v; ábyſmy ſię tylko dáli ná ſáme miłoſierdzie Boże/ y ná iego obietnice. KrowObr 56v; RejPos 14 marg, 351, 351v; RejZwierc 196v.

»na miłość dać się« [w tym: komu (1); z kim (1)] (2): Sámpierz [...] Nie máiąc cżymby zápłáćił: Xántowi ſie ná miłość dał/ Proſząc by nád nim lutość miał. BierEz E; BielKron 109v.

»dać się na opiekę« (1): daymi ſię ná ſwięte miłoſierdzye y ná opiekę iego. RejPos 351.

»dać się na rozsądek« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (7): dobrowolnie ſye Sędźiemu ná rozſądek dáły. GroicPorz p4; BielKron 21v, 26; herſtowie [heretykow] nie vfáiąc prawdzie/ niechcą ſię dáć ná rozſądek áni Papieżá potomká Piotrowego/ áni Koncyliow WujNT 460, 460; SkarKaz 674b, 684a.

»dać się na sprawiedliwość« (1): Leċ to yegowielką chcziwoſcz A dał ſię na ſpráwiedliwoſcz RejKup x6.

»dać się na szczęście« (1): A prze tę vſtáwę wiele ſie ich zlękło/ á wiele dawſzy ſie ná ſzcżęáćie o nię [córkę] prośili HistRzym 8v.

»dać się na wolą« [w tym: komu (5)]= conformare se ad alicuius voluntatem, subiicere animum Mącz (6): BierEz D2; Frenum recipere, Dáć ſie ná wolą. Mącz 136c, 134b, 163a, 302b; Lecż wſzytkiego tego zápomniawſzy/ dałem ſię y X. K. y Pánu Chyckiemu ná wolą NiemObr 25.

»dać się na wyrok« = compromittere JanStat (2): Papież miał záśćie z Kſiążęćiem Ferárſkim Alfonſem o Mutynę y Regią/ y dáli ſie w Kompromis ná wyrok Ceſárſki BielKron 210; SarnStat 184.

a. W przekleństwach (3):
Frazy: »daj się diabłu« = idź do diabła (1): Day ſie tám dyabłu y z winem/ A wſzákeś ty nie Węgrzynem. RejZwierc 236.

»daj się nędzy« (2): A ty coś mię wioſł day że ſię iuż nędzy/ Wźiąłeś odemnie niemáło pieniędzy KlonFlis H5; KlonWor **2.

3. Ofiarować się (11):

dać się komu (5): OpecŻyw 12v; BielŻyw 148; GrzegRóżn B3v; Y ktoryż to cżłowiek ſłychał/ by ſię ták ſam BOG zniżyć miał/ y ktemu ſię nam dał? ArtKanc B6. Cf »na ofiarę dać się«.

dać się na co (5): niedáy ſie na takową okrutną mękę krzyżową/ ale odkupi ijnſſym obycżaiem plemię ludſkié OpecŻyw [80]; GrabowSet D3. Cf Zwroty.

dać się za kogo (3): Abowiemći ieden Bog/ ieden pośrzednik Boży y ludzi/ cżłowiek Chryſtus Iezus/ ktory ſie dał ſámego odkupieniem zá wſſyſtkie [dedit redemptionem semetipsum pro omnibus] Leop 1.Tim 2/6; RejPosWstaw [213]v [2 r.].

Zwroty: »na ofiarę [komu] dać się« (1): Polixená ná ofiárę Achilleſowi dáć ſię ma GórnTroas 6.

»dać się na śmierć« [szyk zmienny] (2): BielŻyw 148; Przez wtorego rycerzá ktory ſie dla towárzyſzá dał ná śmierć/ możem rozumieć Apoſtoły HistRzym 87v.

4. Pójść, udać się (3):

dać się do kogo (1): PLautus [...] dla ſtaroſci wieku dał ſie do piekarza aby żarna rękoma zawżdi obraczał dla prożnowania. BielŻyw 120.

dać się na co (1): powſtala panną z wielkié radoſcij/ ij dala ſie na modlitwę OpecŻyw 15.

W przen (1): Ale dobry krześćiánin bogu mił gdyż rozumie że duſzá w grzechách leży y owſzem w ćiemnicy dyabelſkiey/ ma ſie dáć do ćiemnice zá nię to ieſt/ ná pokutę ſwiętą HistRzym 120.
5. Zacząć coś, wejść w jakiś stan (7):
Zwroty: »dać się na bieg« (2): wſzedł w okręth y dał ſie ná bieg/ á wnethki názáiutrz Anthyochowi powiedziano że Apollon vćiekł. HistRzym 10, 10v.

»dać się na dobrą myśl« = nabrać otuchy (1): Relaxare animum et dare se iucundati, Ochłodźić ſie y dáć ſie ná dobrą myſl. Mącz 186c.

»dać się w pokorę« (1): Dáć się w pokorę. Venire ſupplicem. Calag 590a.

»dać się w rozmowę« [szyk zmienny] (3): Takies tem [!] mnjma by wygrał Iż ſyę snami wroſmowy dał RejKup t5v; Mąm też Dupłe Kitaykę mąm płotno rąbkowe/ Albo czego wąm trzebá dayćie śię w rozmowę. BielSat B4 [idem] BielRozm 14v.

6. W funkcji strony biernej (26):
a. Być czynionym, udzielonym (22): Diar 81; UstPraw K3; Bo ácż dla niezlicżonych ſpoſobow wałcżenia/ á rozmáitych y nagłych odmian: ledwie ſię iáki kſztałt ábo vſtáwá około boiu cżynienia dáć może [norma aliqua et lex belli faciendi tradi possit] ModrzBaz 109v; LatHar 188; SarnStat 117; żeby ſię mieyſce żadne niedáło/ w cżymby go nieprzyiaćiel pożyć álbo przełomić mógł. GrabPospR K2; SkarKaz 637.

dać się komu (7): RejPosWstaw [1433]; ModrzBaz 103v; Oczko 14v; tęn komuby ſię dáłá/ do pewnego czáſu abfoluta poteftas, nálaſłby táki munſztuk GórnRozm L; CiekPotr 59; Przeto proſzę/ ty ktoryś ieſt obrońcą w boiu/ Nie odwłaczay dáć ſie nam/ zbáwienny Pokoiu. SzarzRyt B2v.

dać się na co (1): y ten ſię od kośćiołá dał ná nie [Pisma św.] rozſądek/ iſz święte ſą á Duchem Bożym piſane SkarŻyw 364.

Frazy: »nauka da(ć) się (może)« (2): cżworáka ſię tu náuká z przeſtrogą/ pożytecżnie dáć może. LatHar 130; CiekPotr 59.

»odpor dać się może« [szyk zmienny] (4): Diar 81; Iż też gwałthownemu nieprzyiaćielowi podatkową obroną ktorąſmy ná ten rok vchwalili odpor dać ſię nie może. UstPraw K3 [idem SarnStat ]; ModrzBaz 103v; SarnStat 117.

»[czemu] pożytek dać się może« (1): Vſzóm tenże pożytek z tych wód dáć ſye może Oczko 14v.

»dała się przyczyna« [szyk zmienny] (4): GrzegŚm 49; widzyał to Piotr ſ. że ſie im dáłá przycżyná wielką ku opowiádániu Ewányeliey RejPos Wstaw [1433]; Oczko 21 v; Phil E.

»przykład dać się może« (1): Podobny przykład dáć ſie może o dwu ſynach Izááká PowodPr 13.

b. Być podanym, wręczonym, darowanym (3): Záraz ſię też y nádziewáiąc/ żeby mu ſię pieniądze dáły od Páwłá [peeunia ei daretur] BudNT Act 24/26; á będźieli to ptáſtwo/ kury/ ćielęćiná/ kápłón/ nic ſye nád to lepſzégo dáć niemoże Oczko 24v, 22.
c. Być nadanym (1): A iż do Páná Bogá o pomoc/ do Swiętych iego o przycżynę ſię vćiekamy/ ſłuſznie tym niżey położonym prośbom/ dał ſię tytuł Litániey. LatHar 171.

Synonimy: 1. poddać się, ulec, ustąpić; a. polecić się, powierzyć się; 2. spuścić się, zdać się; 3. ofiarować się, poświęcić się; 4. pojść, udać się; 5. rozpocząć, zacząć; 6. a. czyniony, udzielony; b. darowany, podany.

Formacje pochodne: nadać się, oddać się, podać się, poddać się, przedać się, udać się, uprzedać się, wdać się, wydać się, zaprzedać się, zdać się; dawać się, nadawać się, oddawać się, podawać się, poddawać się, przedawać się, udawać się, wdawać się, wydawać się, zaprzedawać się, zdawać się.

Cf DAJĄCY SIĘ

KCh, HJ