[zaloguj się]
[pdf]

PODDAĆ SIĘ (195) vb pf

sie (149), się (46).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poddać się
praet
sg pl
1 m -m się poddåł m pers
2 m -ś się poddåł m pers
3 m poddåł się m pers poddali się
f poddała się m an
n poddało się subst poddały się
plusq
sg
3 m był się poddåł
f była się poddała
n było się poddało
imperativus
sg pl
1 poddåjmy się
2 poddåj się poddajcie się, poddåjcie się
3 niechåj się poddå
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy się poddali
2 m byś się poddåł m pers
3 m by się poddåł m pers poddaliby się, by się poddali
f by się poddała m an
con praet
pl
3 m pers poddaliby się byli
impersonalis
praet poddåno się
participia
part praet act poddåwszy się

inf poddać się (48). ◊ fut 1 sg poddåm się (1). ◊ 2 sg poddåsz się (1). ◊ 3 sg poddå się (7). ◊ 1 pl poddåmy się (4). ◊ 2 pl poddåcie się (2). ◊ 3 pl poddadzą się (8). ◊ praet 1 sg m -m się poddåł (2). ◊ 2 sg m -ś się poddåł (1). ◊ 3 sg m poddåł się (26). f poddała się (9). n poddało się (4). ◊ 3 pl m pers poddali się (31). subst poddały się (10). ◊ plusq 3 sg m był się poddåł (2). f była się poddała (1). n było się poddało (1). ◊ imp 2 sg poddåj się (5). ◊ 3 sg niechåj się poddå (1). ◊ 1 pl poddåjmy się (3). ◊ 2 pl poddajcie się (2) HistAl, WujNT, poddåjcie się (1) SkarJedn. ◊ con 2 sg m byś się poddåł (1). ◊ 3 sg m by się poddåł (3). f by się poddała (1). ◊ 1 pl m pers byśmy się poddali (1). ◊ 3 pl m pers poddaliby się, by się poddali (13). ◊ con praet 3 pl m pers poddaliby się byli (2). ◊ impers praet poddåno się (1). ◊ part praet act poddåwszy się (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. poddaję się; poddaniec, Linde XVII w. (z Cn) s.v. poddać.

1. Uzależnić się, podporządkować się; wykazać posłuszeństwo; submittere se(se) BartBydg, Mącz; subicere se HistAl, Mącz; dedere se Mącz, Calag; subiectionem praestare Miech; flecti, subdere se, subdi, subiugari, supponi HistAl; obtemperare PolAnt; subici JanStat (156): BartBydg 236; Submisit sese, Poddał ſie/ vkorził ſie. Mącz 227b; WujNT 567 marg.

poddać się komu, czemu (13): Tu możeſs vbacżytz niewymowną pokorę zbawiciela ſwego/ ktory ſie tak poddál niſko duchowi potępionému OpecŻyw 37v, [34]v, 183; poymi ſobie więcey żon/ aby ſynow tilko napłodził, ktorim ſwe kroleſtwa rozdaſz, on [Aleksander] rzekł, nie ſłuſza ſie żonam poddać ktore mocne męże przemagaią BielŻyw 166; Tákże teſz y kośćioły Hiſpáńſkie/ izáli ſię/ nie za wtorego Vrbaná Papieżá poddáli Kzymſkiemu [!] Papieżowi? KrowObr 30, 30 [3 r.], Ss3; Poddáłá ſie wſzytká Hiſzpánia Krześćiáńſkiey wierze BielKron 279. Cf »poddać się pod posłuszeństwo«, »poddać się rozkazaniu«.

Zwroty: »poddać się dobrowolnie« (1): IEzu/ ktoryś roſkazániu pokorney mátki twey/ poddáć ſię dobrowolnie racżył. LatHar 549.

»poddać się w moc [czyją]« (1): Deditus – Ten ktori ſzie poddał w moc drugiego. Calep 293b.

»poddać się pod, w posłuszeństwo« [w tym: komu (1), czyje (1), komu a. czyje (1)] (2:1): RejAp 144v; SkarJedn 402; O cżymby trzebá pewnie dobrze przemyſlawáć/ [...] A zgodnie broni dobyć ná nieprzyiaćiela/ [...] Y zá Bożą pomocą podawſzy iednemu/ Do rąk zgodnie bułáwę y poddáć ſię iemu. [...] Pod mocne poſłuſzeńſtwo CzahTr E3v.

»poddać się rozkazaniu [czyjemu], pod rozkazowanie [czyje]« [szyk zmienny] (1:1): Dáy mi proſſę cie miły panie dobrym vmyſlem poddatz ſie pod roſkazowanijé ſtarſſych OpecŻyw 122; LatHar 549.

W przen (2):
Zwroty: »pod nogi [czyje] poddać się« (1): Ktemu Krol náſz Etyopiáńſki/ ták wielce ſobie [...] wiárę Láćińſką waży/ iż nic bárziey nie pragnie/ iedno [...] á żeby ſię pod nogi Papieſkie poddał SkarJedn 310.

»poddać się pod rękę [czyją]« (1): poddayćie ſię w Kośćielne poſłuſzeńſtwo pod mocną rękę/ Bożą w przybytku obránym iego SkarJedn 402.

Przen (2):
Zwroty: »poddać się pod moc [czego]« (1): ktore [słowa Chrystusa] tu mowić racży do zwolennikow ſwoich/ gdy go pytáli o przełożeńſtwiech [...] ſwiátá tego/ [...] iż to ſą iedno pogáńſkie rzecży á onych ludzi niewiernych/ ktorzy ſie poddáli pod moc nędznego ſwiátá tego/ pytáć ſie o tym RejPos 315v.

»poddać się w służbę [czyją]« (1): Bo ieſliż ſie iuż ták vdaſz w to ſproſne poſłuſzeńſtwo ſwiátá tego/ á poddaſz ſie w ſłużbę tego márnego kſiążęciá iego/ ſtrzeżże ſie ſrogich dekretow Páńſkich RejPos [219]v.

a. Podporządkować się politycznie; uznać czyjąś władzę nad sobą (114):

poddać się komu, czemu (7): BibRadz I 393d marg; Káźimierz Opolſkie y Bytomſkie Kſiążę [...] poddał ſie y vcżynił Manem kroleſtwu Cżeſkiemu wacſłáwowi. BielKron 367v; SkarJedn 202. Cf Zwroty.

W połączeniu szeregowym (1): y My téż z náſzémi potomki [...] po zeſzćiu Páná Kśiążęćiá Witowdá mamy do [...] Włádyſłáwá Królá [...] przyſtáć/ poddáć ſie/ bydź poſłuſzni/ y ſłużyć [...] wedle możnośći y śił náſzych będźiemy powinni. SarnStat [994].

Zwroty: »[czyjej] mocy się poddać« (1): Thá Galliá po Hiſzpániey nie rychło ſie Rzymſkiey mocy poddałá. BielKron 280v.

»pod panowanie [czyje], panowaniu [czyjemu] poddać się« (1:1): Dla ktorego vcżinku [Scypiona] wſzitek lud przemożony pod panowanie Rzymſkie ſie poddał. BielŻyw 116, 154.

»poddać się państwu [czyjemu], pod [czyje] państwo« = colla submittere, imperio se subdere HistAl [szyk zmienny] (1:1): Gdi vmárł ociec náſz ſiedliſmy ná ſtolcu doſtoynoſći iego/ potym sſtąpiliſmy ná gránice zachodne/ gdzie tám wſzyſcy przebywáiący pod náſze pańſtwo ſie poddáli HistAl D5, D5v.

»poddać się pod, w posłuszeństwo [komu]« (1:1): Ale gdy ſie poddał pod poſłuſzeńſthwo Pruſom Mázowieckie Kſiążę/ przeſtháli od ſzkod w Mázowſzu. BielKron 371v, 366v.

W przen (1):
Zwrot: »poddać się pod jarzmo [czyje]« (1): ábowiem [Ezau] woli być w ſzczęśćiu odłączon od ludu święthego/ niż ſię poddáć pod iarzmo brátá ſwego. BibRadz I 16a marg.
α. Skapitulować przed przewagą militarną (102): Także ſturmuiąc dźień y noc [...] kxiążęta Ruſkie, Waſiłko y Lew ſin Daniela krola Ruſkiego, na zdradzie radzili Sęndomirzanom aby ſie poddali á hołd dobrowolnie poſtąpili [suaverunt omagium et subiectionem praestituros]. MiechGlab 33; Tedy Ceſárz poſłał Fárnezyuſá dobywáć Donáwerdy/ [...] poddáli ſie mieſzcżánie zárázem BielKron 227v; Máchometh [...] ruſzył ſie precż nocą/ zoſtawiwſzy Bálábáná z wielkośćią ludzi/ áby ták długo leżeli około Kroiey/ áżby ſie poddáli. BielKron 257, 117, 121, 179v, 221v, 248 (16); Post longam obsidionem facta est deditio, Po długiem oblężeniu ſámi ſie poddáły. Mącz 92c, 113d; Then Zamek Schwed gwałtownym ſturmowánim/ y ſtrzelanim przymuśił/ iſz ſie muśiał poddáć. KwiatOpis B3; RejZwierc 200v; BielSpr 62v, 63; Calag 441b; ActReg 58; KmitaSpit B4, C5v; CzahTr H2.

poddać się komu (57), czemu (1): BielŻyw 5; Potim mu ſie poddało miaſto Pera [Peram... oppidum per deditionem accepit] gdy tham mury ſtłukł MiechGlab 67; HistAl B5v, B7, D, D6 [2 r.], F6; BibRadz Ps 80/16; A gdy ſie ſpołu ziecháli/ poddał ſie Hárpago y ze wſzytkim ludem Cyruſowi. BielKron 112v; Iáko ty Sultany [Zelman] pogubił/ inne źiemie od morzá Arábſkiego iemu ſie poddáły BielKron 259; Zá iednym záiázdem [Bolesław] Przemyſl obiegł/ poddáły ſie mu miáſthá y wſi okolicżne BielKron 348, 30v, 57, 72, 102, 113 (36); HistRzym 26; KwiatOpis B3; RejZwierc 154; CzechRozm 184; SkarŻyw 503; StryjKron 31, 713; GórnRozm B3v; SkarKaz 519b. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniach: »poddać się ... bojować (2), bronić się (2)« (4): HistAl E8v, Fv; Głogowiánie ná rokowaniu wźięli ſobie do piątego dniá/ ieſli ſie máią poddáć cżyli bronić/ á dáli w zakłádzie ſyny ſwoie. Poſłáli do Krolá Boleſłáwá w they rzecży/ ieſli ſie máią bronić cży poddáć pytáiąc. BielKron 351v.

Zwroty: »poddać się dobrowolnie, z dobrej wolej« [w tym: komu (2)] [szyk zmienny] (8:1): Leop Is 36 arg; Knechći Pruſkiego Miſtrzá obiegli Cżcżow miáſto nád Wiſłą/ poddał ſie im z dobrey woley BielKron 418, 91v, 243v, 279, 349, 352v, 368v; Potym Soliman przyćiągnął do Budzyniá poddano ſie dobrowolnie. BielSpr 56v.

»łasce się poddać« (1): Tedy Darius ſam w ſobie pomyſlił rzekąc, niewiem czo lepſzego mam vcżinić, nielża iedno ſie Alexandrowey łaſce poddać. BielŻyw 153.

»poddać się pod moc [czyją]« = iugum subire, potentiae se subicere HistAl; se imperio subicere Mącz [szyk zmienny] (5): Poſlimy poſlá Dáriuſowi mowiąc mu áby ſnámi boiował álbo ſie niechay podda pod moc walcżących HistAl E8v, Fv, G6v; Mącz 163a; Iż ieſli ſie do piątego dniá Pan nie racży zmiłowáć nád nami/ iuż ſie poddaymy pod moc nieprzyiacielá ſwego. RejPos 213v.

»poddać się nieprzyjacielowi(-om)« = dedere se hostibus Mącz (2): Przyſzli tedy ſtárſzy kápłani y drudzy do krolá proſząc áby Ieremiaſz był zábit/ mowiąc: trwoży poſpolity lud á cżyni złe ſerce/ potym ſie poddádzą nieprzyiacielowi z iego powieśći BielKron 95; Mącz 92c.

Przen (1): Ná co że ſię poddáć nie chce Ierycho przeklęte [tj. grzech, zło]/ Gdy ty będą dłużey trąbić głośno Trąby święte/ Obalą ſię za pomocą PANSKą mury iego BibRadz ktv.
b. Uznać się za podlegającego jakimś prawom (3):

poddać się czemu (2): jesliby ktora [jurysdykcyja] była przeciw woli miłego Pana Boga, [...] poddać się jej sumnienia ludzkie nie mogą Diar 88. Cf »prawu się poddać«.

Zwroty: »dobrowolnie się poddać« [w tym: pod co (1)] (2): ijż on [Syn Boży] będątz panem prawym/ prawu danemu ludziom w grzechach ſie rodzącym/ dobrowolnie ſie dlá ciebie poddál OpecŻyw 22v; DZiſieyſzego dniá yeſt pámiątká onego vniżenia Páńſkiego/ gdy on będąc Pánem á krolem/ á máiąc zwrizchność [!] nád wſzytkim zakonem/ dobrowolnie ſie podeń poddáć racżył/ á dał wedle zakonu obrzezáć ſwięte ciáło ſwoie RejPos 31.

»prawu się poddać« (1): OpecŻyw 22v cf »dobrowolnie się poddać«.

c. Uznać Boga za swego władcę, postępować według nakazów boskich (17):

poddać się komu (9): RejPos 262; y ćieleſne oyce náſze mieliſmy ćwieżyćielmi/ [...] nie dálekoli więcey poddamy ſię oycowi duchow [...]? BudNT Hebr 12/9; CzechRozm 203; ArtKanc A13v, A16v. Cf »poddać się pokornie«, »poddać się pod posłuszeństwo«.

poddać się czemu (1): Wierna duſzo z rádośćią przyimi Krolá ſwego/ podday ſię woley iego ArtKanc A15.

poddać się pod co (6): [św. Maryja z Egnijej] poddáłá ſię pod karánie Pańſkie y boláłá ſrodze bárzo. SkarŻyw 583. Cf Zwroty.

Zwroty: »poddać się w hołd« (1): Poraźże poczet kopiennikow/ y mnoſtwo możnych bykow y ćielcow [tj. wodzów] w narodźiech/ áby ſię poddáli w hołd BibRadz Ps 67/31.

»poddać się pod, w królestwo [czyje]« (4:1): á vkracaymy ſobie roſkoſzy tego nędznego kroleſtwá ſwiátá tego/ á poddaymy ſie w kroleſtwo tego náſzego nowo národzonego Krolá á Páná náſzego RejPos 17, 229, 262; RejZwierc 198v marg, Aaa4.

»poddać się pod moc [czyją]« (1): s ktorą [obroną] on ieſt gotow káżdemu kto ſie iedno wiernie vciec chce/ á podda ſie iemu iáko dobrotliwemu Pánu ſwemu/ pod moc á pod kroleſtwo iego. RejPos 262.

»poddać się pokornie, z pokorą [komu]« (1:1): Krolu miłośćiwy/ przyimi Chriſtuſá Páná/ [...] y podday mu ſię z pokorą/ pocáłowawſzy go z wielkim vniżenim NiemObr 21; ArtKanc S4v.

»poddać się pod, w posłuszeństwo [czyje, komu]« (2:1): W cżym ábyś zániechawſzy iuż Filoſofiey [...] poddał ſię w posłuſzeńſtwo Duchowi świętemu/ [...] bárzo ćię oto prośimy. GrzegRóżn A2v; A ſnadźby iey iuż [prawdzie pańskiej]/ bychmy ſie obacżyli/ nalepiey dáć pokoy/ á poddáć ſie pod iey poſłuſzeńſtwo. RejAp 147v; RejPos 229.

2. Powierzyć się, oddać się komuś; commendare se, conferre se, dicare se Mącz (13):

poddać się komu, czemu (4): KrowObr 135v; áby [Maryja Panna] iuż tylko Bogu obiecuiącemu vwierzyłá/ y w tym ſie iemu cále poddáłá CzechRozm 158v. Cf »poddać się w obronę«, W przen Zwrot.

poddać się do kogo (1): á ſnadź ſie zá ledwe [dziecię] pacyerzá náucży/ do tákyego náucżycyelá w náukę/ w pracą/ álbo w porucżenye ma ſie poddáć/ s ktorego by wſſytko to/ [...] wycżerpnąć mogł. GliczKsiąż L4.

poddać się w co (5): GliczKsiąż L4; Klará Pánná od Fránćiſſká [...] nową Regułę wymyſliłá y vſtáwiłá/ s ktorą Regułą/ ſámá ſiebie/ y s ſwymi ſioſthrámi inſzymi Mniſſkámi/ poddáłá ſie Mnichom Minorytom w náukę y w ćwitzenie. KrowObr 135v. Cf »poddać się w moc«, »poddać się w obronę«.

Zwroty: »poddać się pod, w moc [czyją]« [szyk zmienny] (4:2): ſzatan niema wemnie nic ſwego [...]/ bom ſię przes chrzeſt poddał pod moc a obronę Bożą. SeklKat V v; RejKup n8v; LubPs B3, M4v; Mącz 57b; ArtKanc Qv.

»poddać się w, pod obronę« [w tym: komu (1), czemu (2), czyją (1)] = commendare se a. dicare se in clientelam, se in fidem ac clientelam conferre Mącz (3:1): Mącz 57b, 85b, 206c; Stoyże mocno przy Pánu ſwoim/ [...] á podday ſie ze wſzem pod obronę kroleſtwu iego RejZwierc 206.

W przen (1):
Zwrot: »[komu] w ręce poddać się« (1): Po temu theż ma być náucżycyel/ któryby ná tho wſſytko drogę przeſlał á pokazał/ áby to dzyecyę ktoreby wtem náuki náucżycyelá ſwego vżywáło/ doſzło tego łatwye ná co ſie yemu wręce poddáło. GliczKsiąż L4.
3. Poświęcić się czemuś (2):

poddać się czemu (1): Abowiem kto ſię wſzyſtek myſleniom y wyżwolonych nauk vwabieniom poddał/ ten zaiſte tilko ſam ſobie mieły ieſt KwiatKsiąż K3.

poddać się ku czemu (1): PatKaz III 97 cf Szereg.

Szereg: »zniewolić się a poddać się« (1): Trzeczye bylo poſzwyączenye/ gdy ſyn bozy wzyąl myeſzkanye wzyuoczye yey ktorego gdy począla a noſyla wſzytka była zupelnye ſyą ku boſkym rzeczam znyeuolyla [...] a poddała PatKaz III 97.
4. Ulec jakiemuś złu; dedere se Modrz; contineri, redigi Vulg; permittere se Modrz; submittere se JanStat (13): [białagłowa] będąc związáną mocnym łáńcuchem/ to ieſt temi rękamá/ nád ktore nic milſzego v niej niebyło/ nie poddáłá ſie przedſię/ ále pocżćiwość ſwą záchowáłá wcále. GórnDworz Aa6.

poddać się czemu (8): Ktory cżlowiek poddá ſie żarlotztwu/ darmo pratzuie aby nabył tznoty ktoré. OpecŻyw 37v; KromRozm I B4; BielKron 321; Bo á ktore może być okrutnieyſze pánowánie/ [...] iáko gniew/ waśń/ záiątrzenie/ [...] y chęći nieprzyſtoyne/ ktore [...] wolność woli wydźieráią/ á cżłowieká ktory śię im poddał/ y tám y ſám odrywáią? ModrzBaz 27; SarnStat 1127 [2 r.]; A ia ſię też dam winien zá to Bogu memu/ Zem ſię poddał pijáńſtwu temu przemierzłemu. CzahTr L. Cf »pod moc się poddać«.

poddać się w co (2): MycPrz I Bv; nie podday ſię nazbyt w kłopot płony. RybGęśli C4.

Zwroty: »poddać się pod jarzmo niewolej« (1): SToyćie: á nie poddáyćie ſię znowu pod iárzmo niewoley [nolite iterum iugo servitutis contineri]. WujNT Gal 1/1.

»pod, w moc poddać się« [w tym: czemu (1), czyją (1)] = imperio se dedere Modrz; sub potestate redigi Vulg (1:1): Ktora to chęć [wywyższenia się] taka ieſt w káżdem ſwem rodzáiu/ iż kto ſię pod moc iey podda/ ten muśi wſzech vcżćiwośći wyrządzánia [tj. aby go traktowano z szacunkiem] prágnąć ModrzBaz 56v; Wſzytko mi wolno/ ále ſię ia w moc niczemu nie poddam. WujNT 1.Cor 6/12.

5. Zgodzić się; submittere se JanStat, JanPrzyw [na co] (8): LibLeg 11/137v; vpominał go [króla] Hetman Bártłomiey áby był poſłuſzen Krolá Hiſzpáńſkiego/ á wiárę Krześćijáńſką przyiął. Ná co ſie poddał/ y płáćił káżdy rok Krolowi Hiſzpáńſkiemu dań BielKron 443, 230v; BielSpr 66; SarnStat 530.

cum inf (1): Kaźimierz Krol Polſki/ [...] poráźiwſzy ie/ y przymuſił ku iednániu pod vmową/ [...] pod przyſięgámi poddáli ſie [Zakon Panny Maryjej] ná tho/ Krolá Polſkiego/ ták thego iáko potomnego/ wyznáwać za pana BielKron 230v.

Zwrot: »dobrowolnie się poddać« = libere se submittere JanPrzyw (3): ConPiotr 30v; Ná któré to płácenié dwu groſzu [...] Naiáſnieyſzému Kśiążęćiu Pánu Lodwikowi/ Węgierſkiému y Polſkiému Królowi/ dobrowolnie poddáli ſie. SarnStat 892 [idem] 350; [Na tho ſſye ſſvythko [!] obye ſthronye dobrovolnye poddaly y thym ſſye obovyazaly. ZapWpolKob 1548 1/31v; ZapWpolActAdv 1545 202/199v].
6. Zwroty w różnych znaczeniach (3):
»poddać się w małżeństwo« = wyjść za mąż (1): Ieſliś poiął żonę/ niezgrzeſzyłeſz [!]: I pánná ieſli ſie podda w małżeńſthwo/ niezgrzeſzy KrowObr 235v.

»pod śluby poddać się« = uczynić ślub; super ligamina se ligare PolAnt (2): Tákże ieſliby máiąc mężá ſlub iáki vczyniłá [...]. Gdyby ſie thego dowiedźiał mąż iey/ á wtym iey záráżem nic nie przekażał/ tedy iey ſluby y przyſięgi pod ktore ſie poddáłá/ máią wźiąć ſwoy ſkutek. BibRadz Num 30/8, Num 30/12.

Synonimy: 1. pochylić się, ukorzyć się, uznać; 2. podlec, poruczyć się, powierzyć się, ulec; 3. poświęcić się, zniewolić się; 5. zgodzić się.

Formacje współrdzenne cf DAĆ SIĘ.

Cf 1. PODDANIE, PODDANIE SIĘ, PODDANY

KW, AL