[zaloguj się]

PRZEGROŻKA (33) sb f

przegrożka (21), przegrozka (9), [przegroźka]; przegrożka a. przegrozka a. przegroźka (3); przegrożka RejAp (2), KochPs, KochTr, Phil, GórnTroas, SarnStat; przegrozka RejPs (2), SkarJedn; przegrożka : przegrozka RejPos (11:1), SkarŻyw (1:2), PowodPr (2:3).

e oraz a jasne; -gróż- (2) KochPs, GórnTroas, -groż- (2) KochTr, SarnStat.

Fleksja
sg pl
N przegrózka przegróżki
G przegróżki przegróżek
D przegróżkåm
A przegróżkę przegróżki
I przegróżką przegróżkami
L przegrózkach

sg N przegrózka (1).G przegróżki (3).A przegróżkę (2).I przegróżką (1).pl N przegróżki (2).G przegróżek (10).D przegróżkåm (1).A przegróżki (7).I przegróżkami (5); -ami (3), -(a)mi (2).L przegrózkach (1).

stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

1. Zapowiedź wyrządzenia zła, groźba, pogróżka (31): RejPs 81; A thy ſie lękay bo cżyich vſzu tá ſwięta prawdá poleći/ gdy ią ſobie lekce poważyſz/ ſłuchay przegrożek/ ſłuchay też wielkich á ſtráſznych dekretow Páńſkich/ co tákim obyecowáć racży RejAp 120v; Wſtań pánie/ á weźmi ſye zá ſwą krzywdę: pomni/ Iáko ćię lżą kożdy dźiéń bluźniérce nieſkromni. Niezámilcżay przegróżek/ y wſzetecznéy mowy: Ná co twóy nieprzyiaćiél záwżdy ieſt gotowy. KochPs 111; SkarŻyw 270; Odpowiedział: Ieſtem Rzymiánin Mucyus [...]. Nie będąć s thobą Rzymiánie bitwy zwodzili/ o twoyći ſam żywot ſtoią/ przetoż przygotuy ſie do tego niebeſpiecżeńſtwá/ á wiedz że nieprzyiacielá wſzędy mieć będzieſz [...]. Tákową przegrożką krol Porſená ſtrwożony będąc/ á zápalony gniewem/ roſkazał ogień dla męki nágotowáć/ áby powiedział coby tho byłá zá zdrádá. Phil C2; [Jeszcze nad to bronią też tego z przegróżkami tym to dybowianom, aby się na swych placach gruntu dybowskiego nie budowali wedle potrzeby LustrWpol II 240; AktaSejmikPozn 1590/111].

przegrożki czego (1): y cżytał [Iozue] im zakon/ y obietnice Bożego błogoſłáwieńſtwá/ ieśli będą dobrzy: y przegroſzki przeklęctwá/ ieśli będą zli/ á woley Boſkiey niepowolni. SkarŻyw 503. Cf [»przegrożki pomsty«].

[przegrożki naprzeciwko komu: Ciż to rękojmie ręczyli za tego więźnia na majętnościach swych, za polepszenie żywota jego, za wszelakie przegrożki naprzeciwko panu sołtysowi, gromadzie i pospolstwu wszytkiemu, tak przez jego samego, przyjacioł jego i towarzystwo jego KsięgiSądŁąck 1578 nr 255.]

przegrożki na kogo, na co (3): RejPos 282v; Sroga á ſtráſzliwa przegroſká ná kácerſtwá. PowodPr 58 marg. Cf »przegrożkę czynić«.

przegrożki czyje [w tym: G sb i pron (3), pron poss (3), ai poss (2)] (8): RejPos 53v, 130; w tymże liśćie y ná pogroſki Ceſarzowi/ ktorymi go ſtráſzył/ odpiſuie/ mowiąc: Nie grośćie nam/ bo ſię zá pomocą Bożą przegrozek wáſzych nie boiemy SkarJedn 217; SkarŻyw 566; Com ia Achilleſowych przegróżek ponośił/ Co ſłów oſtrych kiedy ſie nád wſzytkié wynośił! GórnTroas 22; Wielka to tedy y żáłoſna/ gdy Pan Bog według przegrozki ſwey/ od złego á niewdźięcżnego ludu ſwego odeymuie kroleſtwo ſwoie PowodPr 12; [AktaSejmikPozn 1590/136]. Cf »przegrożki Pańskie«.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść [w tym: (2), jako (1), [jakoby]] (3): Ale iákoś tu ſłyſzał ſrogie przegroſzki ktoby odſtąpił od Páná tego/ od woley y od náuki iego/ iż chce do gruntu wywroćić y mieyſce káżdego/ y iego ſámego. RejAp 20v; A iáko mu niepraw y iáko ſie nád nim mśćić chce ktoby mu chciał przekażáć w tym ſwiętym goſpodárſtwie iego/ thu ſłyſzyſz ſrogye przegroſzki iego/ iż go chce/ nie inácżey iedno iáko złe naſienie/ wrzućić związawſzy do ogniá wiecżnego. RejPos 53v, 130; [GliczApel Z2v].

W przeciwstawieniach: »obietnice (3), miłosierdzie ... przegrożki« (4): Tu prorok przypomináiąc dziwne dobrodzieyſtwá páńſkie dziwnem vpominányem przywodzi lud ku vznániu páńſkiemu/ wyſlawiáiąc dziwne obietnice boſkie tem ktorzy by chćieli woley iego náſládowáć á vpornem rozmáyte przegroſki RejPs 121v; Bo pátrzay iż to ſwięte vpominánie á przeſtrzegánie iego/ iż ieſth pełne y ſrogich przegrożek/ y wielkiego miłoſierdzya iego RejPos 179, 189; SkarŻyw 503.

Zwroty: »przegrożkę([-i]) czynić; przegrożki są uczynione« [w tym: na kogo (1), [komu]; przez kogo (1); [jakoby]] = odgrażać się (1;1): RejPos 185v; Tákowąż przegrożkę cżyni indźiey Bog przez Proroká ták mowiąc: Biádá tym ktorzy tworzą práwá nieſłuſzne PowodPr 69; [A gdzieby żywności im torunczycy na gruncie dybowskim nie wykupowali a przegróżek im tych w sąsiedztwie nieprzyjacielskich nie czynili, byłaby osada w krótkiem czasie więtsza, niźli teraz jest. LustrWpol II 240, II 240; A nád to przegroski czynią/ iákoby Zbory ſpuſtoſzyć y zburzyć gwałtem chćieli. GliczApel Z2v].

»przegrożkami [od czego] odstraszyć« [szyk zmienny] (1): racz miły panie vwieſc troskliwe myſli naſſe z vczyſkliwych trudnoſci wſſech zprzeciwnikow naſſych [...] aby my będąc beſpieczni obrony twoiey niedali ſie odſtraſſyc zadnemi przegroskami od ſwiętego ymienia twego RejPs 27; [kiedyśmy według powinności naszy [...] w pojśrzodek braci naszy się stawili, widząc że nas przeszłymi swymi przegróżkami od powinności naszy odstraszyć nie mogli AktaSejmikPozn 1590/136].

»przegrozkę spełnić« (1): thamze przed nym ſſobye obczyązal yſch mv trzech wyardunkow mitha nyedoplaczono mowyacz, wyerą thego kthori my nyezaplacziel ſpolyą [lege: spalę] albo mv czo zlego vczinyą wſchakze powyada yſch woley zadney nyemyal przegroſky they ſpelnycz LibMal 1548/138.

Wyrażenia: »przegrożki Pańskie, Pana, [boskie]« (1:1): Ale ach nieſtotyſz nic nas nie ruſzą áni ty ſrogie przegrożki Páńſkie/ ktore ſie nigdy odmienić á nigdy omylne być nie mogą/ ktore ſą ná tákie ſwowolne ludzi á ná tákie niedbálce/ przez ſwięte vpominánie iego vcżynione RejPos 185v, 189; [Acz go wſzyſcy prośili żeby téy piérzchliwéy/ Woyny niechał/ rádniéy rzeczy pomógł vczćiwéy/ AEneaſzá ożenić/ oco ták dálece Sam go Látinus prośił/ ſkłádáiąc y ręce. Ale v niego prośby náſzé podłé były/ Ani przegróżki Boſkié namniéy go ruſzyły. VegKmita 12].

[»przegrożki pomsty«: Potym [oddane były listy] od jm. p. Stanisława Stadnickiego, w którym ostrze dosyć uskarżał sie żalu i despektu swego, który go w Śląsku potkał, o radę [i] pomoc prosząc i przegróżki pomsty przemieszywając. AktaSejmikPozn 1600/218.]

»srogie przegrożki« [szyk 9:1] (10): Diar 61; RejAp 20v; Strách thez nielza iedno iż cie ruſzyć musi/ ſłyſząc thy ſrogie przegroſzki/ kthoremi okrutnie wſzędy piſmo groźi/ tym ktorzyby tego ták wielkiego dobrodzieyſtwá niewdzyęcżni byli RejPos 107; Słyſzyſz też wſzędy s piſmá ſwiętego ſrogie przegrożki/ ieſliże odſtąpiſz od woley á od tey ſwiętey rády iego. RejPos 172, 53v, 75, 179, 185v, 189; PowodPr 58 marg.

»straszliwa(-e) przegrożka(-i)« (2): O nędzny Proroku [...]/ cożći thák bárzo záſmákowáło ná tym márnym á omylnym ſwiecie/ iż cie nie mogą ruſzyć áni ty ſrogye á ſtráſzliwe przegrożki Páná twego/ áni ty ſwięte á nieomylne obietnice iego RejPos 189; PowodPr 58 marg.

Szeregi: »przegrożki i fuki« (1): Czegóż płáczem/ prze bogá? czegóż [Orszulka] niezáżyłá? Ze ſobie ſwym poſágiem Páná nie kupiłá: Ze przegrożek/ y cudzych fuków nieſłucháłá: Ze boleśći w rodzeniu dźiatek nieuznáłá KochTr 22.

»przegrożki i karanie« (1): á rekogniciie będę prziymował/ nie máiąc reſpektu ná bogátego álbo vbogiego [...]: áni będę dbał ná łáſkę ábo niełáſkę czyię/ áni ná datek ábo przegrożki y karánie iákie [neque poenas JanStat 486] SarnStat 554.

»obietnice i przegrożki« (1): Ale iż nie dowierza obietnicam iego y przegroſzkam iego/ iáko on ieſth złym ſtráſzliwym/ á dobrim miłoſierny/ nie wierzy opátrznoſciam y opiece iego RejPos 130. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]

»srogości a przegrożki« (1): SAulus ieſzcże będąc pełen duchá onych ſrogośći á przegrożek ná zwolenniki Páńſkie/ przyſzedſzy do Kſiążęciá kápłáńſkiego/ prośił od niego/ áby mu były dány liſthy do miáſthá Dámáſzku RejPos 282v.

a. Groźba wyrażona za pomocą znaku, przykładu (3):

przegrozki czyje (1): [SMiłuy ſię Pánie [...]: Nád grzeſznym vſtáwicżnie grzeſzącym/ á twoie przegrośki y ſtrzáły co raz cżuiącym. ArtTanat K3v]. Cf »przegrozki boskie«.

Wyrażenia: »przegrozki boskie« (1): Bo po tych przegroſkách Boſkich [z historii o Heliodorze i Baltazarze] ktorem przywodźił/ dwu rzecży ſie w tym boię. PowodPr 74.

»srogie(-a) przegrożki(-a)« (2): RejPos 261v; Y co ono Zbáwićiel náſz w iednymże przykłádźie Bogacżá y Lázárzá ſrogą przegrożkę zoſtáwił/ tego ſie w Polſzce poſpolićie nápátrzy/ gdy cáła wieś Lázárzow leży przed dworámi budownych Bogacżow PowodPr 70.

Szereg: »strachy a przegrożki« (1): A thák rozmyſl á vważ tho ſobie mocno moy miły bráćiſzku/ co s ſobą cżynić maſz/ ieſliże ſtánąć przy tych rádach á przy tym ták mocnym nápominániu Páná ſwego/ [...] á w wiecżney radośći y w oney wdzyęcżney nádzyei ſwoiey cżekáć tego thák wdzyęcżnego Páná/ ſwego/ á być prażen od tych ſtráchow á od tych ſrogich przegrożek/ ktore ſie ná thákie zyáwić máią/ ktorzy w niewiernośći ſwey żywot ſwoy ſwowolnie wiodą/ á niechcą wiernie trwać przy Pánu ſwoim. RejPos 261v.
2. Zagrożenie niebezpieczeństwem (2): [którzy [ludzie stanu szlacheckiego] czasów pewnych do miasta przyjeżdżając strzelania niezmiernego z wielkim niebezpieczeństwem obywatelów tamecznych [...] używają. [...] A te takowe strzelania i przegroski poddanym naszym aby się nie działy, gdyż tego żaden stateczny czynić nie zwykł, jedno takowi, którzy sobie pokój i prawo pospolite i zwierzchność naszą lekceważą. DokumPłock 1574 nr 700.]

przegrożka czyja (2): tu możeſz rozumieć iżći ſie on [św. Paweł] nic nie lękał áni ſie trwożył przed przegroſzkámi ſwiátá thego/ będąc beſpiecżnym w obronie y w opátrznośći Páná ſwoiego RejPos 286, 189.

Synonimy: 1., 2. groźba, grożenie, zagrożenie.

Cf PRZEGRAZKA

MP