[zaloguj się]
[pdf]

PRZEKLINAĆ (151) vb impf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przeklinać
indicativus
praes
sg pl
1 przeklinåm przeklinåmy
2 przeklinåsz przeklinåcie
3 przeklinå przeklinają
praet
sg pl
1 m przeklinåłem m pers
2 m -ś przeklinåł m pers
3 m przeklinåł m pers przeklinali
fut
sg pl
1 m będę przeklinåł, przeklinać będę m pers
3 m przeklinać będzie m pers będą przeklinać, przeklinać będą
imperativus
sg pl
2 przeklinåj przeklinåjcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy przeklinali
2 m byś przeklinåł m pers
3 m by przeklinåł m pers
con praet
sg
3 m by był przeklinåł

inf przeklinać (21). ◊ praes 1 sg przeklinåm (8). ◊ 2 sg przeklinåsz (2). ◊ 3 sg przeklinå (37). ◊ 1 pl przeklinåmy (2). ◊ 2 pl przeklinåcie (3). ◊ 3 pl przeklinają (24). ◊ praet 1 sg m przeklinåłem (1). ◊ 2 sg m -ś przeklinåł (1). ◊ 3 sg m przeklinåł (13). ◊ 3 pl m pers przeklinali (4). ◊ fut 1 sg m będę przeklinåł BibRadz (2), przeklinać będę (1) SkarŻyw. ◊ 3 sg m przeklinać będzie (2). ◊ 3 pl m pers będą przeklinać (1) Leop, przeklinać będą (2) RejPos, KołakSzczęśl. ◊ imp 2 sg przeklinåj (5); -åj (4), -(a)j (1). ◊ 2 pl przeklinåjcie (3). ◊ con 2 sg m byś przeklinåł (1). ◊ 3 sg m by przeklinåł (1). ◊ 1 pl m pers bysmy przeklinali (1). ◊ con praet 3 sg m by był przeklinåł (1). ◊ part praes act przeklinając (14). ◊ part praet act przeklinåwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w. (z Cn).

1. Rzucać klątwę, wyjmując spod opieki (zwłaszcza o klątwie bożej); maledicere PolAnt, Vulg; exsecrari Mącz, Cn; anathematizare Mącz; devovere, imprecari, precari Cn [w tym: kogo, co (żywotne), co (55)] (60): Y ia bezecni Delfowie/ Okrutnieyſzy niżli lwowie: [...] was przeklinam/ Ná świádectwo Bogá wzywam: Aby mię racżył wyſłucháć/ Nád wámi pomſtę vdziáłáć. BierEz H2, H; PatKaz I 15v; PatKaz III 99v; LubPs Qv marg; A chceſz ieſztze dáley ſlyſzeć/ iáko Pan Bog wſzelkiego tzłowieká przeklina/ ktory tzyni Obras obrzydzenie Boſkie KrowObr 111, 111 marg, Qq4v; OrzList c; káżdy rychley zginie/ co chce ná wykręty/ Bo to záwżdy przeklinał/ on Bog w niebie ſwięty. RejZwierz 62; Y poczuł Pan wdźięczną wonność: A rzekł w ſercu ſwym: Iuż dáley nie będę przeklinał źiemie dla człowieká. BibRadz Gen 8/20 [przekład tego samego tekstu SkarŻyw 271]; Thedy rzekł Pan do Báláámá/ Niechodź z niemi/ áni przeklinay ludu/ bowiem ieſt błogoſłáwiony. BibRadz Num 22/12, Gen 9 arg, 12/3, Num 22/17, I 91a marg, Deut 23/4, Mar 11 arg; Anathematizo, Przeklinam/ Dyabłu oddáyę. Mącz 9b, 363d; RejAp 159v; Iákoż ſie tedy nie lękacie tego Páná ſwego/ ktory was przeklina/ iż ták puſtoſzycie á rozgradzacie thę ſwiętą winnicżkę iego? RejPos 184, 65v, 171; á gdzieſz ſie tákiemu [tj. łakomcowi] co z obietnic Páńſkich ſłuſznie poſzcżęśćić może? gdyż obiecał przeklináć dom iego/ pole iego/ ſtodołę/ oborę/ y wſzytko zebránie iego. RejZwierc 64, 8v, 64, 190, 199v; WujJud 89v; WujJudConf 8v; BudBib 2.Esdr 13/2; Przetoſz cżártá ábo wężá nie pyta [Bóg]: cżemuś to vcżynił/ yżeś zdrádził niewiáſtę? ále go záraz przeklina. SkarŻyw 262, 271; WujNT przedm 38, s. 164; R.P. náſzá/ może bydź názwána Civitas ſanguinum, Miáſtem roźlania krwie: ktore tám Bog przeklina/ dla tego/ iż iáko z gárncá záſtárzáła przywárá/ tak niekárność przelewánia krwie/ oney ſie puśćić niechce. PowodPr 67; SkarKaz 7a.

przeklinać przez co i przez kogo (1): RejAp 27 cf W przen.

przeklinać w czym [= gdzie] (1): Apoſtołowie y wſzyſcy ſwięci náucżyciele iáwnie wſzędy przeklináli ty wſzytki w piſmiech ſwoich/ ktorzyby cżego inſzego álbo náſládowáli/ álbo ſámi wymyſláli/ oprocż woley á náuki ſwiętey iego [Chrystusa] RejPos A5v.

W połączeniach szeregowych (4): iáko ty [złe i swawolne niewiasty] tępił/ niſzcżył/ przeklinał/ kthore chodziły wedle woley ſwey á wedle woley ſwiátá tego: ták iż y do ziemie nie dopuſzcżał onych ſwowolnych ciał ich RejPos 175v, 175v; WujJud 27; Gdy nas potwarzáią/ gdy nas przeklináią/ gdy kłamſtwá ná nas kłádą/ dla Chryſtuſá y prawdy/ y ſpráwiedliwośći iego: rádowáć ſię nam Pan każe. SkarKaz 639a.

W przeciwstawieniu: »błogosławić ... przeklinać« (5): Będę błogoſłáwił błogoſłáwiącym tobie/ á będę pzeklinał [!] ty ktorzy ćię przeklináią. BibRadz Gen 12/3 [przekład tego samego tekstu PowodPr (2)]; RejZwierc 190; BudBib Num 22/6; PowodPr 5 [2 r.]; [BudBib Ps 108/28 (Linde)].

Zwroty: »przeklęctwem przeklinać« (1): Cżytay ſobie ieſzcże w Kśięgách Moyzeſzowych o przeklęctwách Páńſkich/ ktoremi przeklina ludźie wſzetecżne. WerKaz 298.

»srodze przeklinać« (2): RejAp 27v; wyſzedſzy [Jezus] iuż z gránic á z onych miaſt żydowſkich/ ktore potym ſrodze przeklináć racżył/ iż niechcieli wdzyęcżnie przyimowáć tego przyścia iego ſwiętego/ á tego náwiedzenia iego/ iuż ſie vdawał y miedzy kráiny pogáńſkie RejPos 300.

Szeregi: »przeklinać a brzydzić się« (1): Iedno ten kthory mocno ſtoi przy dekrethalech á przy dziwnych vſtáwach á wymyſlech ludzkich/ ktore Pan iáwnie przeklina á ſrodze ſie imi brzydzi/ to iuż ſwięty/ thoby iuż tego kánonizowáć ieſzcże zá żywotá iego. RejZwierc 192v.

»hańbić a przeklinać« (1): RejAp 27 cf W przen.

»przeklinać a łajać« (1): być Anyoł co inſzego powiedał niżli tho co iuż wieſz od Prorokow/ [...] iuż nie wierzcie piſmu żadnemu inemu/ áni powieśći żadney iney/ iedno przeklinaycie á łaycie/ ták iáko fáłecżnemu á omylnemu. RejAp 196v.

»(żałobliwie) wołać a przeklinać« (2): RejAp 27v; A wſzędy á wſzędy piſmá wołáią á przeklináią káżdego ktoby ſobie co inſzego wymyſlał ábo wynáydował/ niżli co ieſth wola á roſkazánie Páná náſzego. RejPos 89v.

»przeklinać, (albo) złorzeczyć« [szyk 1:1] (2): Przeklinayćie źiemię Meros/ rzekł Angioł Páńſki: złorzecżćie obywátelom iey [Maledicite terrae ... maledicite habitatoribus eius]/ że nie przyćiągnęli ná pomoc Páńſką/ ná pomoc co mocnieyſſym iego. Leop Iudic 5/23; BielKron 47v.

W przen (1): pátrzaymy iedno ieſli to nabożeńſtwo [Nikolaitów] ieſt álbo ſie zgadza z wolą Páńſką/ álbo ieſli Pan wſzędy nye háńbi á nie przeklina tákiego nabożeńſtwá/ ták ſam przez vſtá ſwoie/ iáko y z dawná przez Proroki y przez Apoſtoły ſwoie. RejAp 27.
b. Wyłączać ze społeczności religijnej z powodu różnic teologicznych (4): WujJud 171; wſzytek kośćioł Grecki iáwnie ſię y z Ceſarzem y z Pátrjárchą od iednośći S. oderwał/ á znowu Rzymiány iáko Heretyki przeklinał. SkarJedn 321.
Szeregi: »kląć i przeklinać« (1): trzymayą y tego bronyą yzby panna byla wgrzechu początha, [...] ty kthorzy by to thrzymaly klnye {papeſz y} vyecznye pothąpyayącz przeklyna PatKaz I 13.

»łajać a przeklinać« (1): Potym ſzedł [papież Marcellinus] do Ceſárzá Dyoklecyaná łáiąc mu á przeklináiąc go/ iż go przymuśił dyabły s ſobą chwalić. BielKron 154v.

c. Odrzucać z powodu niezgodności z nauką Kościoła rzymskiego [co na kim [= kogo za co]] (1): Czemu zá tą wiárą idźieſz/ ktorą przeklináli ná Huśie przodkowie twoi OrzRozm M4v.
2. Złorzeczyć, urągać, pomstować; maledicere Vulg, PolAnt, Calag; imprecari Mącz, Calep, Cn; exsecrari Calep, Cn; odisse Vulg; abominari Mącz; devovere, precari Cn [w tym: kogo, co (64)] (89): PatKaz I 15; Przyaciela nie przeklinay, nie przyacielowi nigdy nie dowierzay. BielŻyw 39; WróbŻołt S7; Choć mowi żyd choć milcży Nicż dobrego nie życży. Przeklinaią w bożnici Krzeſcijany. LudWieś B5v; RejJóz H7; RejKup i4v; KromRozm I E; Sędźiego przeklináią/ y gorſzemi ſye sſtawáią GroicPorz c4; Więc też owi rycerze/ co ná woynę iádą/ Nigdy nie przebieráią/ śiwą álbo gniádą/ [...] Plewy lecą do niebá/ kiedy wytykáią [tj. wybierają snopy na dziesięcinę]/ A nic ich to nie ruſza chociay przeklináią. RejWiz 163, 163v, 179; Leop Eccli 21/30 [2 r.]; Thego ktory przeklina oycá y mátkę ſwoię zágáśnie pochodnia w wielkich ćiemnośćiách. BibRadz Prov 20/20; BielKron 85v; Imprecatur illi queque pessima, Przeklina go áſz drzewo ſchnie. Mącz 320c, 320c; vtráćiwſzy oſtátek tego/ czegoć Sąśiad niewźiął/ płácząc y nárzékáiąc/ y Bogá nákóniec przeklináiąc/ do domu z Seymu nágo iedźieſz. OrzQuin B4; Bo gdy komu dziecię vmrze/ álbo dom zgore/ álić on ktory nie vmie rozeznáć y ſądow y miłoſierdzia Páńſkiego/ wnet łáie/ álić w tym mieyſcá cżáſy y przypadki ich przeklina. RejAp 135, 149v; A ieſzcże tákich pánow ſzukaſz/ ktorycheś ſie pirwey odrzekał/ ktoreś ſam pirwey przeklinał RejPos 74v; HistLan B4; RejZwierc 42, 45v, 171, 259; WujJud 45v; BudBib Prov 20/20, Is 8/21; SkarJedn 305; Verfluchen. Przeklináć. Złorzecżyć. Maledicere. Calag 499a; Synu/ [...] niegodzi ſię áby ieden drugiego oſzukáć miał/ żebyſmy Bogá náſzego niegniewáli/ á ieden drugiego nieprzeklinał. SkarŻyw 451, 57; StryjKron 542; CzechEp 253; KochFr 30; ow záśię kogo vkrzywdzono/ bárzo łámęntuie [!] ná tákie práwo/ y oyczyznę w ktorey ſię vrodźił/ dla tákiego przeklina prawá. GórnRozm B, C3v; Dźień národzenia ſwego z Dyábłámi ſpołecżnie Przeklináć będą [źli] w piekle/ ćierpiąc męki wiecżnie. KołakSzczęśl D; CiekPotr 25.

przeklinać przez co [= czym] (1): Przezeń [przez język] błogoſłáwimy Bogá y Oycá: y przezeń przeklinamy ludźi ktorzy ná podobieńſtwo Boże ſpráwieni ſą. WujNT Iac 3/9.

przeklinać czym (4): LubPs O6v; Leop Iac 3/9; Máią też [Żydowie] ſwe modlitwy ktorymi przeklináią Goim/ to ieſt Krześćijány/ thákież y pogány/ choćia oni tego przą. BielKron 465; ArtKanc Q11.

Z przytoczeniem (1): Stráſzy mężá [niewierna żona]/ przeklina: dla ćiebie vmieram/ Zły cżłowiecże/ ſwą młodość y latká ſwe tyram KlonWor 59.

W połączeniach szeregowych (10): SeklKat E4; ſynowye tego kápłaná yeden Hophnius á drugi Finees gdy byli bárzo zuchwáli y roſputni [!]/ kożdy im łáyał/ złorzecżył/ y przeklinał GliczKsiąż F7; KrowObr C3v; Błogoſláwieni ieſteśćie/ gdy was będą przeklináć ludzie/ y będą was przeſládowáć/ y wſzyſtko złe mowić przećiwko wam kłámáiąc ná was dla mnie. Leop Matth 5/11 [przekład tego samego tekstu RejPos]; Mącz 263b; A przećiwko themu iednoſtáynemu/ wſzégo narodu Polſkiégo zwoleniu/ wyrwáć ſye kilkiem Oſób z Poſłów/ y ſpráwowáć ná Seymie przed Królem/ y przed Máieſtatem iego/ imieniem wſzégo narodu Polſkiégo to/ czego naród Polſki niechce/ y czym ſye brzydźi/ y co przeklina/ y co zá vpadek ſwóy pewny ma. Y zali tá ták nie wſtydliwa śmiáłość/ Weneckiéy kaźni godná nie ieſt? OrzQuin D; RejAp 116v; RejPos 263v; Ták y dźiſieyſzy kacyrze żądło ſwoie iádowite/ ná Pánnę naświętſzą Mátkę zbáwićielá náſzego obroćili/ łáiąc/ bluźniąc/ przeklináiąc/ on święty á niepokalány ſyná Bożego przybytek ReszPrz 43; Calep 386a.

W przeciwstawieniach: »przeklinać ... błogosławić (9), chwalić (2), modlić się (2), wierzyć (2), dziękować« (15): Miłuicie nieprzyiácioły waſze/ Dobrze czyńcie/ tym ktorzy wás nienáwidzą/ Błogoſławćie onym ktorzy wás przeklinaią/ i modlcieśię za ty którzy wam złośc wyrządzaią MurzNT Matth 5/44 [przekład tego samego tekstu BibRadz, CzechEp, WujNT 20 marg, Luc 6/28]; LubPs O6v; Kto wylewa krew: á ktho cżyni zdrádę robotnikowi/ bráćia ſobie ſą. Ieden buduiąc á drugi káżąc: co im zá pożytek ſtego iedno praca? Ieden ſie modląc á drugi przeklináiąc: ktoregoż głos wyſlucha Bog? Leop Eccli 34/29, Iac 3/9; BibRadz Matth 5/44; á co inſzego nam nád to poſtánowienie ſwięte powiedał/ nie kazano nam wierzyć/ y owſzem nam kazano przeklináć/ łáiáć/ á nigdy themu mieyſcá nie dawáć. RejAp 116v; Ci [wierni] ze wſzytkiego dziekuią Pánu chociay co ćirpią/ á ći [niewierni] záſię bluźnią á przeklináią ony przypadki ſwoie. RejAp 135; A iż przeklinał [Job] ono nieſzczęſcie ſwoie y dzyeń národzenia ſwoiego/ ále przedſię vſtáwicżnie błogoſłáwił imię Páná ſwoiego RejPos 330v; BudBib Eccli 34/26[29]; CzechEp 8; ArtKanc Q11; WujNT 20 marg, Luc 6/28, Rom 12/14, Iac 3/9.

Zwroty: »na imię Boga przeklinać« (1): W tym przykazaniu [wtorym] Bożim zakazuie pan Bog abyſmy na ymię iego daremnie nie prziſięgali/ nie przeklinali/ nie złorzeczili/ nie phalſzowali/ nie klamali/ ani zdradzaly bliſńego naſzego. SeklKat E4.

»łając przeklinać« (1): nieprzyiaćiel pyſzny rycerſtwá śmiáłośćią/ Wyieżdżał częſto ná plac/ z ſwoią gotowośćią. Láiąc z gniewem przeklinał/ tákié wywołánié [tj. wezwanie do zaprzestania walki]/ Niechcąc áni go ſłucháć/ áni przeſtáć ná nié. ZawJeft 12.

»(sam) siebie przeklinać« (2): RejZwierc 155v; Prozno złoſny prácował/ Lecż/ ptáſznikowi rowien/ co ſtáwiáiąc Sieći/ długo pilnował/ A gniewem opływáiąc/ Do dom ſię wroćił/ śiebie przeklináiąc. GrabowSet I3.

Szeregi: »bluźnić i (a) przeklinać« (3): coſz wam wżdy then Kryſtus Syn Boży vtzynił złego? iż go ták bluznićie/ y przeklinaćie? KrowObr 93v, 88; RejAp 135. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(i, nie) łajać, (i, a, ani) przeklinać« (6): OpecŻyw 115v; Nie łay áni przeklinay głuchego [Non maledices surdo Vulg Lev 19/14]/ áni przed ſlepym kładź cżymby ſie obráźił. BielKron 44; GórnDworz T2; gdy iákie nieſzcżęſcie/ ſzkodá/ vpadek przydzye ná cżłowieká iákiego: iuż łáie/ iuż przeklina/ iuż v ſwiátá ſzuka rády y wſpomożenia ſwego RejPos 264; Ale táki záfráſowány cżłowiek/ iuż áni rozumu/ áni zdrowia ſpełná nie ma/ á wierzę iż y cnoty potroſze vſzcżyrbić muśi. Bo iuż y bogu/ y ludziom łáie/ wſzytki y ſam ſiebie przeklina. RejZwierc 155v, [78]v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»mowić źle i przeklinać« (1): Czárownice [...] tzáry ſwoie imieniem Bożym pietzętuią. [...] Rownie ták wy [katolicy] tzynićie iako y lud z wáſzey náuki: Mowiwſzy zle y przeklinawſzy/ zámykáią tymi ſlowy/ Iezus Kryſthus Márya KrowObr 92v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»narzekać, przeklinać« (1): A ták gdy iuż porozumiał [Ezop] Iż z ich [prześladowców] ręku winiść nie miał: Wzdychał ćięſzko nárzekáiąc/ Swe nieſzcżeśćie przeklináiąc BierEz G4.

»odrzucać i przeklinać« (1): wymyſły iego [fałszerza Budnego] ſłuſznie wſzyścy wierni odrzucáć y przeklináć powinni WujNT 5.

»przeklinać i prześladować« (1): Naprzod ludzi tzęſtokroć vpominamy/ [...] Aby [...]: Nieprzyiaćioły ſwoie miłowáli modlili ſie zá ty/ ktorzy ie przeklináią/ y przeſladuią KrowObr 62v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»sfukać i przeklinać« (1): A ſynowie ich częſćią po Azotſku mowili/ nie vmieiąc mowić po Zydowſku/ iedno ięzykiem onych to narodow. A przetożem ie sfukał y przeklinałem ie [Et contendi cum eis, et maledixi eis] BibRadz 2.Esdr 13/25.

»sromocić i przeklinać« (2): Ale Luter wáſz y yego zwolennicy tegoż was vczą/ co ſámi czynyą/ ſwey woley vżywáć/ nikogo nyeſlucháć/ duchownym y ſwyeckim przełożonym ſye przećiwić/ ſromoćić y przeklináć papyeżá/ biſkupy/ kſyężą y mnichy KromRozm I D; KrowObr 98. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie) przeklinać, (i, a, ani) złorzeczyć« [szyk 3:2] (5): Wten cżas duſſny niéprzyiáciél byl przy ſmierci Iezuſa milégo/ a ſlyſſątz ijż on wſſytko ſkromnie cirpi nié przekliná anij zlorzecży/ ale bogu oyttzu duſſę s placżem polétzá/ dopiro poznál ijż on byl wierny ſyn boży. OpecŻyw 150v; KrowObr 49; Zwykli też byli záſię drudzy żydom łáiąc/ Iudaſzá/ Piłatá/ Herodá/ y ine przycżyńce tey ſwiętey męki iego/ przeklináć/ á im złorzecżyć RejPos 100, 330v; Calep 513b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

W przen (2): A ya w ſrogim prágnyenyu wyodę nędzny ſwoy wyek/ Widząc iż mye pokrycye przeſláduye cżłowyek/ Vſty myę pyęknye chwali á ſercem przeklina [Vulg Ps 61/5] LubPs O6v [idem] ArtKanc Q11.
3. Zwrot: »siebie przeklinać« = zaklinać się, przysięgać (2):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): [Syn nie chciał pojedynkować się w zastępstwie ojca.] Tu [na placu bitwy] dopiero było z nim turnieiu doſyć/ kiedy zbroie ná ſię kłáść/ kiedy ná koń wſieść żadnym obyczáiem niechciał: Muſieli [przyjaciele] mu znowu przyſięgáć/ znowu ſiebie przeklináć/ iż ſie z nieprzyiacielem bić niemiał GórnDworz O7v.

W połączeniu szeregowym (1): [oślepiony miłością człowiek] znowu ſłużyć/ znowu zábiegáć/ znowu vlatáć/ [...] znowu cięſzko wzdycháć/ znowu rzewno płákáć/ znowu ſrodze ſiebie przeklináć/ [...] y ine rzecży dziwne cżynić muśi GórnDworz Dd4.

Synonimy: 2. bluźnić, łajać, sromocić, urągać, złorzeczyć.

Formacje współrdzenne cf KLĄĆ.

Cf PRZEKLINAJĄCY, PRZEKLINAN, PRZEKLINANIE

MN