[zaloguj się]
[pdf]

RYCZEĆ (82) vb impf

e pochylone.

Fleksja
inf ryczéć
indicativus
praes
sg pl
1 ryczę
2 ryczysz
3 ryczy ryczą
praet
sg pl
1 m ryczåłem, -em ryczåł m pers
3 m ryczåł m pers ryczeli
f ryczała m an
n ryczało subst ryczały
fut
sg
3 m będzie ryczåł, ryczéć będzie
imperativus
sg pl
2 ryczcie
3 niechåj ryczy

inf ryczéć (6). ◊ praes 1 sg ryczę (12). ◊ 2 sg ryczysz (2). ◊ 3 sg ryczy (23). ◊ 3 pl ryczą (7). ◊ praet 1 sg m ryczåłem, -em ryczåł (4). ◊ 3 sg m ryczåł (3). f ryczała (1). n ryczało (1). ◊ 3 pl m pers ryczeli (1). subst ryczały (2). ◊ fut 3 sg m będzie ryczåł (4), ryczéć będzie (2); będzie ryczåł Leop, RejZwierc (2); będzie ryczåł : ryczéć będzie BibRadz (1:2). ◊ imp 3 sg niechåj ryczy (1). ◊ [2 pl ryczcie.] ◊ part praes act rycząc (13) [w tym: Leop 1.Petr 5/8 może N sg m od RYCZĄCY].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wydawać donośny, często groźny głos; rugire Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; mugire PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; boare, rudere Mącz, Calep, Cn; fremere Mącz, Cn; demugire Calep, Cn; emugire, irrugire, perfremere, reboare Calep; admugire, immugire, remugire Cn (72): Rudere etiam abusive de leonibus et hominibus dicitur, Ryczeć/ brzedźić álbo gęgáć. Mącz 359d; Brllen. Rycżeć/ et becżeć. Mugire. Calag 104a; Irrugio – Srozde [!] riczę. Calep 564b, 137a, 305a, 676b, 779b, 897a.

W porównaniach (7): Boo, Ryczeć yáko wół. Mącz 26b; Rudo, Kwiczę/ to yeſt ryczę yákoby ośieł. Mącz 359d, 235b, 360a; Rugio – Ryczę iako lew. Calep 931b, 361b, 930b.

a. O zwierzętach (zwłaszcza o kotowatych i przeżuwaczach); vociferare HistAl; clamare PolAnt (29): Cżwárté [znamię końca świata]. Cżwártégo dnia wſſytki ryby ij morſkié dziwy [...] na wirzchu wod obycżaiem wadzeniá rycżątz będą podnieſionymi pyſki wolatz. OpecŻyw 193; Dwanáſté [znamię końca świata]. Dwanáſtégo dnia zwiérzęta wſſytki z laſow na pola wynidą/ rycżątz a nitz nieiedzątz. OpecŻyw 193v; á gdy ieden [z pary wołów chodzących razem w jarzmie] robiącz vſtanie/ on drugi rycżącz nad nim żałobę vkazuie FalZioł IV 5a, IV 5a; LubPs X6; Wilcy wyią zá gumnem á cielętá rycżą/ Pśi ſzcżekáią pod okny/ świnie w chlewie kwicżą. RejWiz 12, 10v, 82v; Rzekłá bábá/ [...] Lecż wſpominam ná ſwego Oſiełká miłego/ Co mi zdechł/ proſto tákim by kſiądz [gdy śpiewał] głoſem rycżał RejFig Cc; RejZwierz 45; Izali ryczy ośieł leśny widząc trawę? ábo woł izali ryczy nád pokármem ſwoim? BibRadz Iob 6/5, Iudic 14/5, 1.Reg 6/12; Mącz 136b; RejZwierc 146v, 156; W ten czás [tj. w nocy] leśné beſtye wſzytki ſye ruſzáią. Lwiętá ryczą pokármu żądáiąc od ćiebie [Ojcze] KochPs 156; KochPieś 71.

ryczeć na kogo (1): Czyli niewolnik Izráel? [...] przecżże ſtał ſię łupem? Nań rycżą lwiętá/ wydawáią głos ſwoy y obracáią ziemię iego wpuſtynią BudBib Ier 2/15.

ryczeć czym (1): Mącz 270d cf »rzać albo ryczeć«.

W porównaniach (4):

~ Jako comparatum (1): (marg) Cetus. Báleny. (–) Thy ryby rycżą by Lwowie/ noſem wodę oddycháiąc wzgorę wymiátáią BielKron 293v.

Jako tertium comparationis (3): [Juda Machabejczyk] Sthał ſie podobnym Lwowi w ſpráwach ſwoich/ y iáko Lwiąthko młode gdy więc rycży ná łowie. Leop 1.Mach 3/4; RejAp 84; y záwołał [anioł zstępujący z nieba] głoſem wielkim/ iáko gdy lew ryczy. WujNT Apoc 10/3 [przekład tego samego tekstu RejAp]. ~

Zwroty: »wielkim głosem ryczeć« (1): On tedy mąż dziki [prawdopodobnie o małpie człekokształtnej] rzućiwſzy ſie vłápił ią [pannę]/ á odſzedſzy ſnią ná ſtronę/ pocżął wielkim głoſem rycżeć [vociferare alta voce] y żębámi zgrzytáć. HistAl K6v.

»żałośnie ryczeć« (1): Ozwáły ſię [cielęta ukryte przez złodzieja] w iáſkini/ żáłośnie rycżáły KlonWor 23.

Szeregi: »kwiczeć, ryczeć« (1): Pátrz ná koniá gdy ſie zápali [tj. rozgniewa]/ á on z onego ćichucżkiego sſtánie ſie wneth iáko ſzalony/ [...] będzye kwicżał/ rycżał/ kąſał/ wirzgał RejZwierc 75 [idem] [WerReguła 125 (Linde)].

»rzać albo ryczeć« (1): Os etiam de brutis. Fremit ore cruento, Trzęſie/ Rże álbo ryczy krwáwą gębą/ páſzczęką. Mącz 270d.

»ryczeć, (a) wydawać (a. podawać) głos« = rugire, dare vocem PolAnt (2): Iż nigdy dármo nie rycży Lew ná puſzcży/ á nigdy dármo nie podawa głoſu z łożyſká ſwoiego [Vulg Am 3/4]. RejPos 197v; BudBib Ier 2/15.

α. [Wydawać bardzo głośne dźwięki (o głosie ptaka): Gołąbek rycży/ podrzeźnia ſeroká/ Cieniucżką rurką vderz w co chceſz z boká. BielawMyśl E4v.]
b. O ludziach (10):

W przeciwstawieniu: »szemrać ... ryczeć« (1): Gniewaſz ſię y ſzemrzeſz Ceſarzu/ ále ia rycżę: ty z Bogiem walcżyſz/ á ia o Bogá mowię: ty go bluzniſz/ á ia go chwalę SkarŻyw 188.

W porównaniach (8): A gdy to wyrzekł/ ryczáł iako Lew/ po łożu śię przewrácaiąc MurzHist Gv; RejWiz 16v, 67; BibRadz Is 5/29; BielKron 442; Więc mu [pijanemu] ſie tu záchce ſpiewáć/ áliśći iáko cielę rycży. RejZwierc 62, 173, 218; [Azaſz nie widamy iáko pijánice sſtawáią ſie wnet ſrodzy/ [...] iedni rycżą by wołowie/ drudzy wołáią by ſzaleńcy GilPos 194].

Zwrot: »głosem straszliwym ryczeć« (1): Tegoż roku vrodźił ſie wielki dźiw cżłowiecży [...]/ máiąc głowę Lwią/ pierśi koſmáte/ zgrzytáło zębámi głoſem ſtraſzliwym rycżąc/ był żyw ośḿ godźin. BielKron 420.
Szereg: »bęczeć i ryczeć« (1): á vdaſz ſie zá głoſem ſproſnego naiemniká [tj. oszusta]/ ktoryć tylko będzie bęcżał y rycżał iáko woł dla pożytku ſwego. RejZwierc 173.
c. O szatanie (14): RejAp 101v; RejPos 334; WujJud 60v; Belzebub on ſtáry wąż [...] záwżdy we dnie w nocy rycząc ſzuka tego/ by mogł poźrzeć cżłowieká ArtKanc S8; ilekroć ie [diabły] przed nim [przed Chrystusem] z opętánych ludzi wyganiáią/ iáko przed ſtolicą Chriſtuſową ſtoiąc/ drżą/ ryczą [cf Vulg Iac 2/19] WujNT 385; [ArtTanat 80].

W porównaniach (8): [mnich do szatana:] Bowiem my mamy poſobie Swiádecztwa y wſytky znaky [...] Darmo rycziſs yako by Woł RejKup z5; Bądźćie trzeźwi á cżuyćie/ bo dyiabeł przećiwnik waſz/ krąży (koło was) iáko Lew rycżąc/ ſzukáiąc kogoby pożárł Leop 1.Petr 5/8 [przekład tego samego tekstu (6)] RejAp 171; RejPos 47v, 55, 167v, 326v; WerGośc kt.

Zwrot: »ryczeć od żałości« (1): [w poranek Zmartwychwstania] Swiát wſzyſtek pełen rádośći/ Piekło rycży od żáłośći. LatHar 361.
d. O Bogu (4): on [tj. Pan] gdy ryczeć będźie/ vlękną ſię ſynowie od zachodu BibRadz Os 11/10.

W porównaniu (1): Będą chodźić zá Pánem/ ktory będźie ryczał iáko lew BibRadz Os 11/10.

Zwrot: »ryczeć głosem [= głośno]« (1): Słuchayćie [...] dzwięku z vſt iego wychodzącego [tj. burzy jako znaku potęgi wszechmocy Boga]. Pod wſzytki niebioſá powracá iy/ á świátłość [tj. błyskawica] iego po ſkrzydłach ziemie. Zánią rycży głoſem [rugiet sonitu]/ zágrzmi głoſem pychy ſwey BudBib Iob 37/4.
Szereg: »ryczeć i wydać głos« (1): A Pan z Sionu będzie rycżał/ y z Ieruzálem wyda głos ſwoy [rugiet et ... dabit vocem suam]: á zruſſą ſie Niebá y źiemiá Leop Ioel 3/16.
2. Lamentować, głośno płakać; rugire, ululare Vulg (8): WróbŻołt M8v; Vdręczonęm/ wzgárdzonęm: owa ryczéć muſzę/ Máiąc ták bárzo ſtrwożoną duſzę [Ps 37/9]. KochPs 55 [przekład tego samego tekstu WróbŻołt, LatHar]; LatHar 162.

[W połączeniu szeregowym: Cárogrod wźięty/ płákáć y wołáć y ryczeć/ tylo ná to wſpomniawſzy muſzę SkarSynod F2.

Przysłowie: Zawżdy tak powiadają, iż gdzie boli, tam ryczy, a gdzie miło, tam oczy i wszystko serce. ListyPol I 1547/424.]
Zwrot: »ryczeć od żalu, od żałości« [szyk zmienny] (1:1): WróbŻołt 37/9; Ieſtem z trapiony y bárzo vniżony: rycżałem práwie od żalu ſercá mego [rugiebam a gemitu cordis mei]. Leop Ps 37/9; [GrochTrenopis A3v (Linde)].
Szeregi: [»płakać abo ryczeć«: Y ty wierna czeladko/ o wierni iey ſłudzy/ Płaczćie/ ábo od żalu ráczey ryczćie drudzy GrochTrenopis A3v (Linde). [Ponadto w połączeniu szeregowym.]]

»wołać i ryczeć« (2): A on oćiec ták bárzo wołał y rycżał mowiąc: iſz z tąd nieodeydę/ áliſz to vcżyniſz [tj. wskrzesisz mi syna]. SkarŻyw 252, [197]. [Ponadto w połączeniu szeregowym.]

»ryczeć a wyć« (1): Oknem pátrząc rycáłá [!] á wyłá mátká iego [wodza, który zginął, uciekając przed wojskiem Izraela; ululabat mater eius]/ y z wiecżerniká mowiłá/ cżemus [!] ſie nie rychło wráca woz iego? Leop Iudic 5/28.

3. O instrumentach dętych (2):

W porównaniach (2): RejZwierc 102v; á gdy mu [pijanemu] do tego w koźi rok [tj. róg]/ co zá vſzymá rycży iáko woł/ zágráią/ [...] to on dopiero áż ná łbie/ choć kárku ſobie náruſzy/ dotáńcuie. WerGośc 235.

Synonimy: 1.a. rzać, rzwieć.

Formacje współrdzenne: odryczeć, poryczeć, zaryczeć; rykać, obrykać, przyrykać, wyrykać; ryknąć, obryknąć, obryknąć się, zaryknąć; przyrykować; zarykawać.

Cf RYCZĄCY, RYCZENIE

MC