Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYGANICIEL

Następne hasło: PRZYGANIENIE »

PRZYGANIĆ (36) vb pf

a jasne; w imp a pochylone.

Fleksja

inf	przyganić

praet
	sg		pl
3	m	przyganił	m pers	przyganili
3	f	przyganiła	m an

imperativus
	pl
2	przygåńcie, przygåńciéż

conditionalis
	sg
3	m	by przyganił

impersonalis
con		by przygani(o)no
participia
part praet act		przyganiwszy

inf przyganić (21). ◊ fut 3 sg przygani (4). ◊ 3 pl przyganią (1). ◊ praet 3 sg m przyganił (3). f przyganiła (1). ◊ 3 pl m pers przyganili (1). ◊ imp 2 pl przygåńcie (1), przygåńciéż (1). ◊ con 3 sg m by przyganił (1). ◊ impers con by przygani(o)no (1). ◊ part praet act przyganiwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Skrytykować, zarzucić coś złego, uznać za naganne, potępić (27)
2. Podważyć, zakwestionować (8)
- a. praw. Zakwestionować ważność dokumentu, wyroku, szlachectwo (4)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Skrytykować, zarzucić coś złego, uznać za naganne, potępić; maledicere, reprehendere BartBydg; crimen inferre Mącz; vituperare Vulg [w tym: komu, czemu (24)] (27): Muchá mrowce przygániłá/ Nieśláchetność wymiotáłá BierEz N3; BartBydg 217b, 233; Są téſz i inſzé wykłady którem trudn o [!] przyganic/ komu śię tedy pierwſzy niepodobá niech ſobie ktory chce obiérá. MurzNT 46; Kto tym rymom przygáni/ cáłuy bábę w kłáki. RejFig Bb7v; Mącz 68d; lepiey żebyś to W.M. iednemu roſkazał/ bo kiedy tho będzie/ iuż ſie żaden nie wymowi/ á rádniey będzie wolał/ żeby iego rozumowi przigániono/ niż áby go kto miał názwáć máło bácżnym ná łáſkę W. Miło GórnDworz C2v; ále mi też y ná Papiezá odpowiedz/ ktorego nam Zydowie ná ocży wyrzucáią/ y dla niego Iezuſowi prygánić [!] vśiłuią/ iákoby go Bog przez onego pokáráć miał. CzechRozm 81, 126v, 218v; SkarJedn 277; NiemObr 73; NIe ledá to człek/ pánowie/ Rozumu doſyć w téy głowie. Atoli był w ſámołówce/ Przygańćiéſz ále téy główce. PudłFr 54; A vyrzawſzy niektore z vczniow ie^go iedzące chleb rękomá poſpolitemi/ to ieſt nievmytymi/ przygánili im. WujNT Mar 7/2; PowodPr 67, 85.

przyganić z strony czego (1): á iż świát wſzytek przez pułtorá tyśiącá lath niepráwośći w Papieſtwie nie nálazł/ ktoreyby ſłuſnie z ſtrony iey vrzędu przygánić mogł SkarJedn 151.

przyganić o co (1): Przygánił mu też o niedoſkonáłość wiáry/ ktora niemáłą ma przygánę/ gdy máiąc inne dowody/ cudow prágnie. SkarKaz 416b.

przyganić czym [= z jakiego powodu] (1): Ani nam z Iezuſem Pánem náſzym/ tym przygánić mogą/ gdyż nie Iezus ſam przez ſię przycżyną ieſt thego/ że zakon nie idzie/ ále ich właſne złośći CzechRozm 84.

przyganić w czym [= z jakiego powodu] (6): CzechRozm 126v; PAtrz w cżym tu chceſz przygánić tym oſobam zacnym PaprPan Q4v; żadenſię nigdy tego ważyć nie śmiał [...] áby wtym wyznániu kośćiołowi Rzymſkiemu przygánił. SkarJedn 287, 162, 286; GrabowSet Bv.

Ze zdaniem przyczynowym (1): Iednego cżáſu biała głowá/ gdy w głębokośći piſmá brodził/ nie rozumieiąc co mowił: przygánić mu śmiáłá/ iſz z iego kazánia trudnego pożytku nie odnioſłá. SkarŻyw 86.

W połączeniu szeregowym (1): W pánách ſię to záczyna/ nikt mowić/ nikt przygánić/ nikt poznáć y czynić o ſpráwiedliwość y vczćiwość poſpolitą/ y o práwá Bożé nie śmie. SkarKaz 352a.

Szereg: »uszczypać a przyganić« (1): Temu ſię podziwuy/ Cny cżytelniku/ iſz teraz náśiałoſię ták wiele Heretykow ktorzy z vmyſłu y z pilnośćią ſzukáią w cżymby kośćiół S. Rzymſki vſzcżypáć á iemu przygánić mogli SkarJedn 286.

2. Podważyć, zakwestionować [w tym: komu, czemu (7)] (8): Y mam zá tho że ći pánowie/ znáiącz iákoś w.m. w tym ieſt oſobny/ memu wyrokowi nie przygánią. GórnDworz O; SkarJedn d7v; Táka ieſt moc Papieſka/ iſz Pátryárchy ſkłádáć y karáć/ y ſamy Ceſarze wyklináć może. Ktorey iego mocy od Bogá dáney/ żaden przygánić nie śmiał SkarŻyw 90; NiemObr 156.

a. praw. Zakwestionować ważność dokumentu, wyroku, szlachectwo (4): inscripcionem et reformacionem refutavit alias prziganyll ZapMaz II Ł 1/44; Gdy kto ſzláchcicowi y mátce iego przygáni [Si improperavit Nobilis Nobili, asserendo illum esse filium meretricis JanStat 556]. SarnStat 237; Kto przygániwſzy Szláchćicowi záprzy ſie, iz tego nie mówił. SarnStat 238; Sędziégo ſkazániu kto przygáni, iáko ma bydz karan. SarnStat 560.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Arrogo, attribuere superbiae, przyganycz BartBydg 211.

Synonimy: 1. obwinić, obżałować, osoczyć, uwinić, zgromić; 2. abrogować, kasować, oddalić, odezwać, odmienić, odwołać, skasować, skazić, umorzyć, znieść; a. zganić, znieść.

Formacje współrdzenne cf GANIĆ.

Cf PRZYGANIENIE