[zaloguj się]
[pdf]

SARNA (44) sb f

sarna (44), [sarnia].

sarn- (33), sårn- (4); sårn- Mącz (3), KochDryas; końcowe a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N sarna sarny sarnie
G sarny s(a)rń
D sarnie sarnom
A sarnę sarny
I sarnami
V sarno

sg N sarna (12). ◊ G sarny (4). ◊ D sarnie (2). ◊ A sarnę (8). ◊ V sarno (1). ◊ pl N sarny (3). ◊ G sårn (1), [s(a)rń]. ◊ D sarnom (1). ◊ A sarny (10). ◊ I sarnami (1). ◊ du N (cum nm) sarnie (1) PudłFr 56.

Sł stp notuje, Cn s.v. sarn, Linde XVI – XIX w.

1. zool. Ssak z rzędu parzystokopytnych (Artiodactyla) (samiec lub samica) z rodziny jeleniowatych (Cervidae), występuje w całej Europie i na Kaukazie (28):
a. Capreolus capreolus (L.); sarna europejska; caprea Mymer1, Mącz, Cn; capreolus Cn (27): Mymer1 26v; Bo ia wiem co powinność/ á co cnotá nieſie/ wſzák wieſz żem ſie s Sárnámi/ nie vchował w lesie. RejZwierz 76v, 114v; Caprea, Sarna/ dzika kozá. Mącz 34b; [BielawMyśl C2; Jest też i zwierzu niemało w tej puszczej, sarń zwłaszcza LustrMaz I 21].

W połączeniach szeregowych z nazwami innych zwierząt (14): ktore [zwierzęta] im ciencżeyſze nogi maią tim prędſze ſą, iako ieſt ſarna, zaiąc, chart. etc. GlabGad F3v, P3; RejRozpr C3; KromRozm III B8; Więc źwirzątká rozlicżne pod drzewy buiáią/ Rogi dziwne y bárwy oſobliwe máią. Loſie/ Lánie/ Ielenie/ Sárny/ Dániele/ By namniey ſie nie boiąc/ chodzą ſobie śmiele. RejWiz 24v, 31; RejFig Cc7v; RejZwierz 100v; OrzQuin Q4v; SienLek 31; Tám wiedzie myſl płocha/ gdzye ſie ktho w cżym kocha. A widzimy to y we źwirzętách/ bo vźrzyſz ná iednym polu kozę/ záiącá/ biocianá/ krowę/ wilká/ ſárnę/ pſá/ á káżdy z nich tego ſzuka w cżym ſie kocha. RejZwierc 91v, 247v; KochMon 20; Ale ieſli ćię rácżey myſliwa myſl wiedzie Ná dzikie wieprze iecháć/ álbo na niedzwiedzie/ Lubo ſarny po puſzcży gonić wiátronogie/ Wſzyſtkiego tu/ Krolu moy/ naydzieſz mnoſtwo ſrogie. KochDryas [A3]; [Gonią theż pſi Ielenie/ Sarny/ Swinie dzikie/ wilki wſzakoſz z pomoczą ſieći y łowczow na mieſtczach kędy przechadzaią zaſtawionych Cresc 1549 634; Cresc 1571 618 (Linde), 623 (Linde)].

W porównaniach (7): Nie dármoć v błazenká by v Sárny vſzy/ Bo wierz mi iż ſobie w tym káżdy dobrze tuſzy. Iż o nim nic nie ſłycháć á nic nikt nie rzecże RejWiz 41v, 39v; OrzQuin Q4v; Ktory koń iáko krowá álbo iáko ſárná poślednimi nogámi chodźi/ then rad dobrze ſkacze/ y rychło biega. SienLek 187; RejZwierc 85v; Nie przećiw ſye Zośi Bo tę miłość nośi/ Ze muśi ſkákáć/ iáko ſárná w leśie KochPieś 22; Ták ſię brzydźimy/ názbyt Lichwiarzem okrutnym/ [...] Ktorego dobrodźieyſtwo ieſt iáko ponętá: Bo tą vbogie ludźi połowi do ſzcżętá: Iáko ptaſznik Cietrzewie/ cżubáte cżecżotki Iáko Sárny myśliwiec/ y rybołow płotki. KlonWor 75.

Szeregi: [»sarna albo leśna kozka«: wſzákoż może młodego [orła] vkroćić y wyćwicżyć/ iż też będźie gonił ptaki wielkie/ á zwłaſzcżá záiące/ kroliki y ſárny álbo leśne koſki z pomocą pſow. Cresc 1571 623 (Linde), 618 (Linde).]

»sarna albo łania« (1): [Miesław stary] okrutny/ ſrogi y drapieżny był ná poddane ſwoie/ thák iż dla iedney Sárny álbo Lániey zámordowáł dzieſięć głow ludzkich. BielKron 355v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Żart. (1): (nagł) O ſobie. (–) OBiecáli mię byli dwá vczćić źwierzyną: Y ia do nich: áli dwie ſárnie pod pierzyną. PudłFr 56.

Przen (1): [Zefira mówi do Józefa:] Bo żaczni [!] czo rozum maią Pilnie ſie o to ſtaraią Aby mieli łaskę moię A ia o to nicz nie ſtoię Czo ciebie potyka darmo A obacż ſie diablo [lege: diabla] ſarno Bo cie ta rzecż nie ruſzyła Bych też z wirzęciem [lege: z zwirzęciem] mowiła RejJóz E3v.
b. Capreolus pygargus (Pallas); sarna syberyjska, występuje od Uralu do Mongolii (1): Pygargus, Nieyáki rodzay ſarn/ też nieyáki ptak z rodzáyu orlego [tj. Circus pygargus (L.), błotniak popielaty]. Mącz 333d.
2. zool. Gazella dorcas L.; gazela dorkas, ssak parzystokopytny (samiec lub samica) z rodziny wołowatych (Bovidae), żyje w północnej Afryce, bardzo szybko biega; dorcas Murm, BartBydg, Miech, Mącz, Calep, Cn; caprea Murm, BartBydg, Vulg, PolAnt; oryx Cn (16): Cicurare dorcam, Ogłaskáć Sarnę. Mącz 53a; Táż wilgotność [tj. deszcz] y láſy żywi niezmierzoné/ Y Cedry ná Libanie twą [Panie] ręką ſzczepioné. Tám wróble gniazdá noſzą: iodłá boćianowi/ Sárnom górá mieſzkánié ſkáłá królikowi. KochPs 155; Calep 341a; [sarna dorcas i⟨d est⟩ caprea ReuchlinBartBydg k3v, f2].

W połączeniu szeregowym z nazwami innych zwierząt (1): zwierzęta v nich [Tatarów] ſą Ielenie/ Lanie/ Sarny j zwierze iedno nigdzie indzie niewidane ktore Swak zową barzo prętkie MiechGlab 23.

W porównaniach (3): Podobny ieſt namilſſy moy Sárnie/ y młodemu Ielonkowi Leop Cant 2/9; Dwie pierśi twoie iáko blizniąt dwoie v ſárny/ ktore ſię páſą miedzy lilijámi. BudBib Cant 4/5, 1.Par 12/8.

Szeregi: »sarna i (albo) jeleń (polny) (a. jelonek)« (4): Poprzyſięgam was corki Ieruzálem przez Sárny y Ielenie połne [!] [per capreas cervosque camporum]/ ábyśćie nie budzili/ [...] namilſſey moiey Leop Cant 2/7; iedz mięſo wedle błogosłáwieńſtwá Iehowy Bogá twego/ ktore dał tobie/ we wſzech bronach twoich niecżyſty y cżyſty ieść ie będą iáko ſárnę y ieleniá [sicut capream, et sicut cervum]. BudBib Deut 12/15, Deut 12/22, Cant 2/17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»dzika koza albo (vel) sarna« = dorcas, caprea BartBydg (2): BartBydg 45; Caprea est sylvestris capra, ein wilde geis oder reech. Dzyka kozá álbo ſárná. Dorcas idem Murm 39; [Sarna, dzyka Coza abo Cozyel ibex ..., caprea ..., dorcas ReuchlinBartBydg p3].

»sarna i (albo) łania polna« (2): BibRadz Cant 2/7; Poprzyſięgam was cory Ieruſzalimſkie przez ſárny álbo przez łánie polne [per capreas, vel cervos]/ ábyśćie nie budziły/ áni poruſzáły miłośći poki oná záchce. BudBib Cant 3/5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. Przekład imienia „Dorka” (1): A byłá w Ioppie niektora vczenniczká imieniem Tábithá/ ktora wyłożywſzy zowie ſię Dorká. (marg) Dorká, po Polsku Sárná. (–) WujNT Act 9/36.
3. [n-pr Imię psa: Ktora [suka] iada mąkę z źiárná/ Názowieſz że to ieſt Sárná. BielawMyśl C (Linde).]

MN