[zaloguj się]
[pdf]

BESTYJA (811) sb f

e jasne, a pochylone.

-t- : -th- (800 : 11).

Fleksja
sg pl
N bestyjå bestyje
G bestyjéj, bestyj(e), bestyj, bestyi
D bestyjéj, bestyi, bestyjåm, bestyjom
A bestyją bestyjé
I bestyją bestyjami
L bestyjéj, bestyi bestyjach
V bestyjo, bestyjå bestyj(e)

sg N bestyjå (201). ◊ G bestyjéj (163), bestyj(e) (1) RejWiz; -éj (1), -(e)j (162). ◊ D bestyjéj (67), bestyi(2) GliczKsiąż, Calep; -éj (2), -(e)j (65). ◊ A bestyją (68). ◊ I bestyją (65). ◊ L bestyjéj (28), bestyi (1) RejPos; -éj (1), -(e)j (27). ◊ V bestyjo (1) RejAp, bestyjå (2) PatKaz III, SkarKaz. ◊ pl N bestyje (47) [w tym 1 raz zapis bestiae WujNT]; -e KochPs (2), -é (1) BiałKat, -(e) (43). ◊ G bestyj (26), bestyi (16); -yj SeklKat, GliczKsiąż (2), LubPs, Leop, BielKron, RejAp (7), KuczbKat, StryjKron, CzechEp, NiemObr, OrzJan, WujNT, PowodPr; -yi SkarŻyw (7), Calep, GrabowSet, SkarKaz (2), SkarKazSej; -yj : -yi HistAl (1 : 2), BibRadz (2 : 1), CzechRozm (3 : 1). ◊ D bestyjåm (25), bestyjom (12); -åm LubPs (4), Leop (3), BibRadz (4), RejAp (7), CzechRozm, Oczko, CzechEp (2), PaprUp, PowodPr (2); -óm GrzegŚm, SkarJedn, KochPs, SkarŻyw (6), SkarKaz (2), CzahTr; -åm (24), -(a)m (1); -óm (1), -(o)m (11). ◊ A bestyjé (41); -e (2), -(e) (39). ◊ I bestyjami (36); -ami (33), -(a)mi(3). ◊ L bestyjach (8); -ach (6), -åch (2); -ach Leop, SkarKaz, GosłCast; -åch RejAp; -ach : -åch CzechRozm (3 : 1). ◊ V bestyj(e) (1) LubPs.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wszelkie żywe stworzenie z wyjątkiem i w przeciwstawieniu do człowieka; zwierzę czworonożne w przeciwstawieniu do ptaków, płazów, robaków; zwierzę dzikie, drapieżne, jadowite; bel(l)ua Mącz, Calep, Cn; bestia, quadrupes Calep (253): PatKaz III 102v; FalZioł IV 17a, 46c; Kon, oſieł, woł y inne beſtie ſzaty, domy, kamienice drogie, pirwey oglądane bywaią niżli ſie kupi BielŻyw 109; RejRozm 391, 403, 407; HistAl G7v, H5v, H7, 12 [2 r.], K3v (9); MurzHist F4; GliczKsiąż C6, D, E3, K6v, P2; GroicPorz mmv; RejWiz 10v, 119v, 167; LeopSap 11/16, 19, Dan 5/21, Act 28/4, 5, (6); RejFig Dd8v; Siłnać też Woł beſtia/ á niewielki Wilcżek/ A wżdy kędy roſkaże/ muśi ſkákáć Bycżek. RejZwierz 62v, 119; BibRadz I 288v marg, Ez 34/5, 4.Esdr 6/52, Sap 16/5, Eccle 10/11, (8); Goski A3; Summátrá wyſep wielki [...] tám ſą rozmáite źwierzętá/ iáko Wſłoniowie/ Wielbłądowie/ Konie z cżłowiecżemi głowámi/ Centaury/ wężowie z złotemi łuſkámi/ y innych beſtiy rozmáitych wiele. BielKron 268v, 242, 458; KochSat B4; Tetra belua, Szkáráda/ ſzpátna beſtia. Mącz 453a, 280c; Prot Bv; GórnDworz S2; RejPos 95; BiałKat 43v; GrzegŚm 31; KuczbKat 315; Pothym ſztukę muru niemáłą obálili oną beſtią/ [konia trojańskiego] z wielką trudnoſcią w miáſto wtocżyli RejZwierc 168, 215, 263v; BudBib 4.Esdr 6/52; WierKróc A2 [2 r.], A2v, A4, A4v; Ale cżłowiek iż ieſt rozumnym ſtworzenim mśćić by ſie iuż nie miał/ ták iáko ſie mſzcżą bestye CzechRozm 242, 74, 114, 114v, 115, 242v [2 r.]; ModrzBaz 3, 6, 122v; SkarJedn 4, 303, 363; KochPs 75, 110; SkarŻyw 35 [3 r.], 56 [2 r.], 92, 130, 151, (31); CzechEp 54 [2 r.], 334; WerGośc 238, 241 [2 r.]; Niechćiał nas Bóg położyć równo zbeſtyámi/ Dał nam rozum/ dał mowę/ á nikomu z námi. KochPieś 51; KochSob 60; PaprUp L4v; Quadrupes ‒ Beſtia o czterhech nogach. Calep 883a, 91b, 128a, 129a; Phil G4, O4; KochPij Cv; GrabowSet T4v, Yv; zaż ćwiczenia iákiégo od tego/ który affekty ma rozpuſczoné iáko beſtiia/ álbo náuki iákiéy od nieuká grubégo ſpodźiéwáć ſie będźiemy? OrzJan 22; WujNT 76, 471, Act 28/4, 5; PowodPr 68; SkarKaz 3b, 204b [2 r.], 207b, 208a, 278b, (11); CiekPotr 72; CzahTr E2; GosłCast 68; SkarKazSej 690b, 701b; KlonWor 75.

W połączeniach szeregowych (47): BielŻyw 4; SeklKat K4v; GliczKsiąż C6; LubPs N3; RejWiz 89; Y rzekł záś Bog. Niechay wywiedzye ziemiá duſze żywiące w národzie ſwoim/ bydło/ cżołgáiące ſie robácthwo/ y Beſtyie/ to ieſt gádzinę ziemną według oſob twoich LeopGen 1/24, 25, 7/21 [2 r.], 8/17, Iob 8/24, Is 18/6 [2 r.], Ier 16/4; BibRadzEccle 10/11, 17/4, Ier 7/20; BielKron 249v; Mącz 430a; RejPos 5v; Dźiś Krolem ieſt/ [człowiek] á iutro vmrze/ y vdźiedźicży robaki/ beſtie/ y gádźinę. BiałKaz Hv; CzechRozm 113v [2 r.], 114 [3 r.], 114v [2 r.], 115, 242 [2 r.]; Oczko 7v; KochPs 119; SkarŻyw 188, 259, 260; StryjKron 145; KochPij Cv; WujNT 130 [2 r.], 436 marg, Act 11/6 [2 r.]; PowodPr 79; SkarKaz 205, 315; SkarKazSej 665a. Cf »bestyja dzika«, »bestyje polne«, »sroga bestyja«, »bestyje ziemskie«.

W porównaniach (23): ludzye bogouye dla cznot rzeczeny ſą a zly gorſzy yeſt nyſz która beſtya. PatKaz III 141v; HistAl M8; GliczKsiąż E2, P2; iże [Katowie] ſye z złoczyńcámi nieináczey iedno iáko z innymi beſtyámi obchodzą GroicPorz hv, hhv, mmv [2 r.]; Pátrzayże gdy iáko wieprz iedno leżąc [człowiek] tyie/ Ieſliże nie podobien do iney beſtyie. RejWiz 30; Iáko ina beſtia gdy ſie ożrze káżdy. RejWiz 66v; RejPos 70v; á ónym ludźióm dał [P. Bog] znáiómość ſwoię: którzy iáko Beſtyé/ bez Bogá y vczćiwégo żywotá żyli. BiałKat 128v; RejZwierc 62 Bbbv; Ale ſie [zły człowiek] ták ná mię iáko iedná beſtya oſlep tárga CzechRozm 228; SkarŻyw 58, 259; NiemObr 156; Calep 128a; OrzJan 21; WujNT Tit 1/12; Boże áby ſię tákich/ iáko monſtrow iákich/ máło náydowáło/ ktorzy ſrożſzey niźli beſtye nieludzkośći y krwie roźlania pełni ſą SkarKazSej 670a, 701b.

W charakterystycznych połączeniach: bestyja czwornoga, o czterech nogach.

Wyrażenia:»bestyja dzika, drapieżliwa« (3 : 1): Ná pował leżą po źiemi Trupy ſług twoich/ któremi Karmi ſye ptáſtwo brzydliwé/ Y beſtije drapieżliwé. KochPs 119, 75; żem też wżdy y ia ieſt cżłowiek [...] á nie cżwornoga niema beſtya dźika CzechEp 54; SkarKaz 45a.

»bestyje leśne; leśne bestyje« (2 : 1): LubPs X6; W ten czás leśné beſtye wſzytki ſye ruſzáią. KochPs 155; SkarŻyw 188.

»łaskawe bestyje«: Iáko łáſkáwe beſtye/ báránki/ konie/ pieſki/ kotki/ káżdy rad widźi SkarKaz 638.

»niema bestyja; bestyja niema« (4 : 3): SeklKat K4v; OrzRozm C2v; A we wſzytkich ſpráwach ſwoich podobnieyſzy [jest pijany] ku iákiey beſtiey niemey á niżli ku cżłowiekowi. RejZwierc 62; SkarŻyw 572; CzechEp 54, [415]; SkarKaz 120b. Cf »bestyja dzika«.

»bestyja nierozumna; bezrozumna bestyja« (4 : 2): SeklWyzn f3v; LatHar 393; gdyż miłość miłośćią/ dobre dobrym/ oddawáć ieſt rzecż wrodzona: nietylko cżłowiekowi ále beſtyam bez rozumnym. PowodPr 17, 67; SkarKaz 489a; SkarKazSej 701b.

»okrutna bestyja; bestyja okrutna« (3 : 5): HistAl H5, H5v, H6v; LubPs gg5; LeopSap 12/9; BibRadzI 113vb marg; ReszPrz 5; Pan Bog dla grzéchów náſzych miał przepuśćić ná nas kły beſtiy okrutnych OrzJan 27.

»bestyje polne« (8): Abowyem wſſytki ſą moye ty beſtie polne/ Zwierzętá dzikye y woły w ſwych narodzyech ſpolne LubPs N3, X5v [2 r.]; BibRadzGen 3/14, Ez 34/5, Dan 4/9; RejZwierc 263v; PowodPr 14.

»sprosna bestyja« (4): RejRozm 400; Mowyąc fáłſz á nyeprawdę vſty kłamliwemi/ Będąc ſproſnem beſtiam ná wſſem podobnemi. Stáliſcye ſie w gnyewye ſwym yák ſrodzy wężowye LubPs O3v; SkarŻyw 56; NiemObr 156.

»bestyje srogie, (straszliwe); sroga bestyja« (5 : 1): LubPs R3v; Gdyż to cżynią źwirzętá y beſtye ſrogie/ Złomiwſzy przyrodzenie/ podawáią rogi Pod ſłuſzne poſłuſzeńſtwo RejWiz 89; ModrzBaz 30v [2 r.]; SkarŻyw 92; NiemObr 156.

»bestyje ziemskie (ziemne); ziemskie bestyje« (8 : 1): LubPs S2v, ff3v; LeopIs 18/6 [2 r.], Ier 16/4, 28/13, Apoc 8/8; Y rzekł Oćiec do Syná y Duchá S. [...] zlećmy iemu [człowiekowi] pánowánie ná ryby morſkie/ y na ptáſtwo powietrzne/ y ná beſtye ziemſkie SkarŻyw 259; WujNT 436 marg. Cf »bestyja i bydlę«.

»złe bestyje« (2): A choćby też gdzie indzie byli/ tedyby im też złe beſtye ſzkodziły. CzechRozm 114; KołakSzczęśl B.

Szeregi: »bestyja a (i) bydlę (bydlątka); bydło i bestyje« (2 : 1): Ey y wy beſtye zyemſkye y wſſytki bydlątká/ Daycye ſłuſſną chwałę Pánu nędzne nyebożątká LubPs ff3v; Mącz 430a; StryjKron 145.

»bestyja a sprosne stworzenie«: cżym ſie pochłubić ma táka beſtia á thákie ſproſne ſtworzenie przed ocżymá Páná ſwoiego. RejPos 228.

a. żart. O człowieku (1):
Wyrażenie: »młoda bestyja«: [Powiedział mu (Zoroastrowi) młodzieniec] A ták trudna to ieſt rzecż kiedy on [Bóg] nie racży/ Podobno ſie żaden z nas nigdy nie obacży. Powiedzyał Zoroáſtes/ to trudna queſtya/ Ktorą mi tu zádáłá tá młoda beſtya. RejWiz 132v.
2. Nazwa potworów alegorycznych występujących w wizjach niektórych ksiąg Biblii (Proroctwo Daniela, Apokalipsa św. Jana); nazwa przenoszona w pismach polemicznych protestanckich na Kościół katolicki i jego zwierzchników, także na Cesarstwo Rzymskie (503): KrowObr 131 [2 r.], 167, 241v; Beſtyiey z ſiedmi głowámi y z dzieſiąćią rogow która wyſzłá z morżá Smok dał moc ſwoię ktorey tu dowodzi. LeopApoc 13 arg, 13 arg, 1, 2, 3, 4 (15); RejZwierz 104; BibRadzDan 7/3, 5, 6, 7, 11 (11); Pan powiáda/ iáko Beſtia ktora wyſtąpiłá s przepáśći będzie walcżyłá z wyznáwácżmi prawdziwemi prawdy Páńſkiey RejAp 91v; A iżby nie ſmiał żaden áni kupić áni przedáć/ áżby piątno miał/ álbo imię beſtiey/ álbo licżbę imieniá iey. RejAp 115; Położył też tu Duch ſwięty licżbę cżłowieká y licżbę beſtiey/ ſześć kroć ſto ſześćdzyeſiąt y ſześć. RejAp 116v; Co ieſth bestia tho też już wiemy/ iż páńſtwo Rzymſkie ná ſiedmi gorach leżące. RejAp 137v, CC3v [5 r.], 91v, 115 [4 r.], 116v [4 r.], 145 [3 r.] (260); RejPos 260; nápiſano v tegoſz Proroká: [...] iż zá pánowánia cżwartey beſtyey/ nád pierwſze trzy dziwnieyſzey/ ſyn cżłowiecży (rozumiey Meſyaſz) miał być w obłoku niebieſkim do Stárodawnego przywiedziony CzechRozm 169, 169 [3 r.]; iż tám naprzod wyſtáwia Ian ś. ná tych mieyſcách/ beſtyą o śiedmi głowách y o dźieśiąći rogách CzechEp 374; Cżego iuż ták Dániel nie dołożył: tylkoż to wyrzekł iż tá beſtya ma dźieśięć rogow: to ieſt/ dźieśięć Krolow CzechEp 375, 60, 322, 356, 371 [2 r.], 372 (55); Abowiem pirwſza beſtya v Ianá/ nic innego nie znácżyłá/ iedno ſtolicę onych Ceſárzow Rzymſkich Pogáńſkich NiemObr 158, 152, 154, 158 [4 r.], 159, 160 [2 r.], 161 [2 r.] (20); Y widźiałem drugą beſtyą wyſtępuiącą z źiemie: á miáłá dwá rogi/ podobne Báránkowym WujNTApoc 13/11, 862, Apoc 11/7, s. 867, Apoc 13/1, 2 (47); SiebRozmyśl Bv; PowodPr 34.

W charakterystycznych połączeniach: bestyja marna (4), nędzna, nieczysta, sławna, wielka (2).

Zwroty:»chwalić bestyją, da(wa)ć chwałę bestyjej« [szyk zmienny] = poddać się władzy Antychrysta (16): thá [bestyja] kazáłá źiemi y thym co mieſſkáli ná niey/ áby dáli chwałę pierwſſey Beſtyiey/ kthorey byłá vzdrowioná plagá ſmierći. Leop Apoc 13/12, 4; RejAp 107, 107v, 108v, 109, 109v (13); A trzeći [anioł opowieda] ſkaránie tych/ ktorzy beſtyą chwalili. WujNT 870.

»kłaniać się bestyjej, (u)padać przed bestyją« [szyk zmienny] = poddać się władzy Antychrysta (9): RejAp 111v, 115v, 142v; Y cżynią to nie tylko poſpolići ludźie/ ále y Monárchowie świátá tego/ ſprośnie przed beſtyą wtorą vpadáiąc NiemObr 161; y ktorzy ſię nie kłániáli bestyey/ áni obrázowi iey/ y nie bráli cechy iey ná czołá ábo ná ręce ſwoie: y żyli/ y krolowáli z Chriſtuſem ono tyśiąc lat. WujNT Apoc 20/4, 13/4, 12, 14/9, 11.

Wyrażenia: »bestyja dwurogata; dwurogata bestyja; bestyja o dwu rogach« (8 : 2 : 6): piſze Apoſtoł iż znowu powſtháłá ná pomoc Rzymſkiemu páńſtwu ina Beſtia o dwu rogach kthora ſie cżyniłá podobną Báránkowi RejAp CC2v, BB3v [3 r.], CC3, 111, 112, 112v (15); WujNT 867.

»okrutna bestyja«: Czwartha á oſtáteczna Monárchia byłá Rzymſka/ kthorą Prorok Boży rozumiáł przez oſobę z żeláznymi nogámi/ y przez poſtáć niemey á okrutney beſtyey LeovPrzep 14.

peryfr. »bestyja Rzymska; Rzymska bestyja« = papież (3 : 1): Rzymſkiey Beſtiey więtſza ſie chwałá záwżdy dzieie niż Bogu RejAp Ee4v, Ff2v [2 r.], Ff4.

»bestyja sroga« (2): BibRadz Dan 7/7; [okrucieństwo tureckie] obycżáiem oney naſrożſzey beſtiey v Danielá wſzyſtko przed ſobą nie tylko pożyra/ ále też nogámi depce/ kruſzy/ y wniwecż obraca. PowodPr 9. Cf »bestyja straszliwa«.

»bestyja straszliwa« (2): a oto beſtya cżwarta ſtráſzliwa á ſrogá y bárzo mocna która miáłá zęby wielkie żelazne BibRadzDan 7/7; RejAp 114v.

Szeregi:»bestyja (to jest) Antychryst« (2): tym ſpoſobem beſtyey/ to ieſt Antychriſtowi ták ſłużyli/ [królowie] iákoby mu też twoim płądrowániem y do Rzymá y do pánowánia w nim fortę otworzyli. CzechEp 376, [397].

»bestyja a Babilon«: Duch ſwięty [...] práwie we wſzyſtkim thym oſmnaſtym kápitulum o tym ſie zábáwić racżył/ áby wypráwił doſtátecżnie vpad á zginienie przyſzłe tey beſtiey á tego nędznego Bábilonu. RejAp 147.

»bestyja (abo, to jest) cesarzowie (cesarz) Rzymscy, cesarstwo Rzymskie, miasto Rzymskie, panowanie Rzymskie, państwo Rzymskie, rzeczpospolita Rzymska, Rzym, stolica papieżow« (22): á ták iuż byłá beſtia to ieſt miáſto Rzymſkie vdáło ſie w dziedzice inych narodow/ á ſtráćiło było ſueceſſią onych pirwſzych krolow á dziedzicow ſwoich. RejAp 144v, CC2v, 105v, 107v, 111, 112v (10); ten rog ábo Antychriſt po zwyćiężeniu onych Krolow/ y wyſtercżeniu Rzymá Ceſárzow ná beſtyey oney/ to ieſt/ ná páńſtwie y ſtolicy Rzymſkiey vśiadł CzechEp [379], 299, 374, 375 [2 r.], [378], [379] [2 r.] (9); NiemObr 160, 161 [2 r.].

»bestyja i (albo, ani) obraz« (11): Ieſliże kto będzie chwalił beſtią y obraz iey [...] ten ſie pewnie nápije winá gniewu Bożego RejAp 121v, 121v, 122, 122v, 127v, 167v [2 r.]; WujNTApoc 14/9, 11, 873, Apoc 15/2.

»bestyja a (i fałszywy, fałeszny, skażony) prorok« (10): Oto ſłyſzymy iż poimána ieſt napirwej beſtia y fáłſzywy prorok iey z nią poſpołu y s tymi wſzyſtkimi co nośili piątno iey RejAp 163v, 162v, 163, 164, 169v, 171; NiemObr 174; WujNT 875, Apoc 19/20, 20/10.

»rog (i) bestyja; bestyja abo rog« (2 : 1): iż my to iemu przypiſuiąc/ to o nim z łáſki Bożey twierdźimy/ wedle ſłowá Bożego/ że on ieſt tym Krolem: tym máłym rogiem: tą beſtyą: tą niewiáſtą: tą wſzetecżnicą CzechEp [382], [380], [411].

»bestyja i wszetecznica (i niewiasta)« (2): z tym teráźnieyſzym rządem/ práwámi/ páńſtwem/ y ſtanem ktory ieſt pod Papieżem/ ná mieyſcu pierwszey beſtiey śiedzącym/ od Dánielá máłym rogiem/ á od Ianá beſtyą wtorą y wſzetecżnicą názwánym CzechEp [378], [405].

3. Jako wyraz obelżywy z odcieniem lekceważenia, pogardy, wstrętu, nienawiści itp. (53):
a. O człowieku lub o zbiorowości ludzkiej; także o szatanie (45): RejFig Cc2v [3 r.]; Patrzże ná tę beſtią/ pátrz ná łeb ſtrzyżony/ Pátrzże iákie w nim znaydzieſz/ dziwne zabobony. RejZwierz 104v, 139v; A tu dopirko oko Páńſkie/ á co wiedzyeć od ktorego końcá pocżąć to wſpomináć/ iáko ſie brzydzi á iáko ſie odwráca od oney márney beſtiey/ á od onego błazná ſwiáthá thego. RejPos 228; áno nie tylko tháka beſtia/ [pijak] ále zacni á mądrzy ludzie w tákim ſproſnym przypadku vpadáli. RejZwierc 62; SkarŻyw 58; Phil G4; OrzJan 102; PowodPr 62.
Wyrażenia:»krwawa bestyja«: Y Marćin ś. tákże przy śmierći mowi do ſzátáná: Czego tu ſtoiſz krwáwa beſtya SkarKaz 351a.

»bestyja niestroczona«: Niewiaſta ieſt męſkie zhanbienie [...] młodzienczow zbłaznienie, beſtia nigdy nieſtroczona, brzemię nieznoſzone, iad niewylecżony, ludzſkie zagubienie. BielŻyw 136.

»okrutna bestyja«: któré przykłády was przywiodły/ że Turczynowi vfaćie? [...] Cóżeśćie w ták okrutnéy beſtiiéy vyźrzeli? OrzJan 17.

Szereg:»więcej bestyja niż człowiek«: Ptolomeus Fiſko/ więcey bestya niż cżłowiek rzecżony BielKron 128v.
α. W polemice religijnej katolicko-protestanckiej ‒ o przeciwniku (32): A wżdam tu kśiądz POWODOWSKI zacny y vcżony/ Ią nie mogę rzec inácżey/ zły iezdźiec z tey ſtrony: Przetoż mu oto BESTYA nagłowek y wodze Do wędźidłá tu poſyłá/ by nie haſał w drodze CzechEpktv, 28, 54 [3 r.], 63, 126 [2 r.], 127 [2 r.] (17).
Zwrot: »(na-, prze-) z(y)wać, nazywanie bestyją« (4): Iáko tedy názwawſzy mię z gorliwośći beſtyą / dał I.M. tego o ſobie wedle wiáry y poſtępku ſwego ſpráwę CzechEp 324, 47, 53 [2 r.].
Wyrażenia:»bestyje (bez-, nie-)rozumne« (2): coż to ieſt inſzego iedno Lucyperowá pychá/ y hárdość/ [...] inſzych wſzyſtkich zá beſtye bezrozumne/ zá pnie ſękowáte/ á zá grube koźice pocżytáć. ReszPrz 97; SkarKazSej 702b.

»dzika bestyja; bestyja dzika« (2:1): w ktorych [księgach X. K.] broni y dowodźi Bogá ſyná Bożego ſpoliſtnego y przedwiecżnego/ dla ktorego ſię ná mię dźiką beſtyą nawięcey [śi]erdźi CzechEp 177, 96, 126. Cf »bestyja i niemota«.

»bestyja głupia«: Bo choćiaż bym też ia beſtyą będąc niemą y głupią/ [...] I.M. w cżym ſzkodźił/ [...] tedyby y ták w tym ſobie nie mądrze y niepobożnie pocżął CzechEp 54.

»leśna bestyja«: CzechEp 96 cf »bestyja i niemota«.

»bestyja niema« (2): CzechEp 54; bo to niepodobna/ áby mu iuż miał dáć wiárę/ by mu ie też y Anioł z niebá mowił y piſał/ á nie ia lichotá od I. M. beſtyą niemą oſądzony. CzechEp 127. Cf »bestyja głupia«.

»bestyja okrutna«: Zátráć miły Pánie tę bestyą okrutną/ ktora plugáwi Winnicę twą náuką omylną ArtKanc I 16v.

Szeregi: »bestyja (i) niemota« (3): A zaż ten/ co ſię o błądzącego brátá ſtára/ onego piekielną hydrą názywa [...] y dźiką beſtyą y niemotą? CzechEp 96, 126; CzechEpPOrz *3v.

»bestyja, świnia dzika; świnie dzikie, bestyje« (2 : 1): Abowiem cżego Chriſtus zakazał/ nákoniec y ſłowá iákiego przykrego bliźniemu mowić ábo go iáko nieprzyſtoynie nazywáć: tho on nie tylko beſtyią / dźiką świnią y gorzey názywa CzechEp 53, 25; CzechEpPOrz *3v.

Przen: Oróżnych przedmiotach (pojęciach) abstrakcyjnych (np. o śmierci, namiętnościach, trudnościach) (6): Prot A4; Tákże Pijánicá y inſzy tym podobny/ káżdyby ſwych złych ſpraw przyrodzenim/ y beſtyámi / bronić mógł. CzechRozm 242v; Wyrzuć te nievczćiwe beſtye z domu twego/ z ſercá mego/ gniew/ zazdrość/ łákomſtwo/ złe nábyćie/ roſkoſz/ obżárſtwo/ ktoremi ſię y ſam brzydzę. SkarKaz 458b, 314a.
Wyrażenie: »marna bestyja«: Ni Scillá ni Kárybdis ták ſtráſzna nie bywa/ Iák tá márna beſtya [rozkosz] gdy nád kim moc miewa. RejWiz 28.
Szereg: »bestyja a niema twarz« : A cżemuż then poććiwy máiącz ſumnienie beſpiecżne/ [...] ‒ by ſie tey beſtiey [śmierci] á tey niemey twarzy lękáć miał? RejZwierc 168.
4. n-loc (2): Tego cżáſu Rodys od Turkow [...] było obegnano ále s ſwoią wielką ſzkodą muſieli odſtąpić: Potym ſzli do Apuliey/ tám Beſtyą takież Hidrunt miaſtá známienite pobrali. BielKron 396v; Beſtya. BielKron 396v marg.

Synonimy: 1. bydlę, stworzenie, zwierz.

BZ