Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BIERACZKA

Następne hasło: [BIERAĆ SIĘ] »

BIERAĆ (37) vb impf

e pochylone, a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	biérać
praes
	sg	pl
1	biéråm	biéråmy
3	biérå	biérają

praet
	sg		pl
1	m	biéråłem	m pers
3	m	biéråł	m pers	biérali
3	f	biérała	m an

conditionalis
	pl
1	m pers	bychmy biérali

con praet
	sg
2	m	byś biéråł

impersonalis
praet		biéråno

inf biérać (3). ◊ praes 1 sg biéråm (1). ◊ 3 sg biérå (1). ◊ 1 pl biéråmy (2). ◊ 3 pl biérają (2). ◊ praet 1 sg m biéråłem (1). ◊ 3 sg m biéråł (5). f biérała (3). ◊ 3 pl m pers biérali (11). ◊ con 2 sg byś biéråł (1). ◊ 1 pl bychmy biérali (1). ◊ impers praet biéråno (6).

Sł stp: birać, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. brać.

Znaczenia

Iter. od „brać” (37)

Iter. od „brać”; promptare, sumptitare Cn (37):

1. Zabierać (7):

a. Brać ze sobą, brać do siebie (2):

Zwroty: »bierać miedzy się«: Wthychzego tham [wsiach] chlopi byerali myedzi ſzyą [na przechowanie] then na dwa drugi na trzi dny yako ſzyą kyedi traffilo. Alye thu wpolſchcze nygdy ſzyą przechowiwacz nyeſzmyal. LibMal 1547/135v.

»na pomoc bierać«: [król Kazimierz] gdy ná pomoc bierał Węgry przećiw Pruſom [...] żadney zapłáthy im nie dawał BielKron 374.

b. Odbierać (coś, co się wcześniej dało) (2):

bierać co (2): KRólowie Polſzcy/ co raz dali/ po tym thego niebiéráli. OrzQuin B2 marg. Cf bierać komu co.

bierać komu co: Klucżnikowi/ w ktorym wątpią że nie pewny Száfarz/ bieráć klucż ná noc GostGosp 56.

c. Brać siłą, przywłaszczać sobie (mienie, dobytek, ludzi w niewolę) [kogo, co] (2): powyada ze wyerny nyebil wſchakze nyepamyątha czo byeral LibMal 1547/132v; [zakonnicy] pocżęli hárdzieć/ bieráć ludzi w niewolą w Polſce y w Lithwie/ á robić imi iáko bydłem BielKron 346.

d. Wyznaczać (o czasie) (1):

Zwrot praw.: »bierać sobie na pytanie« = odroczyć wydanie orzeczenia sądowego celem namysłu lub zasięgnięcia porady w wypadku nasuwającym wątpliwości prawne; accipere (sibi) ad interrogandum JanStat: Gdy Sędźia weźmie ſobie ná pytánié o iáką wątpliwość: dáléy przedłużyć niemoże rozmyślánia ſwégo/ iedno do trzećich Roków [cum Iudex accipiet ad interrogandum aliquam dubietatem JanStat 491; Iudex accipiat sibi spatium aliquod temporis ad interrogandum superiores se, vel ipsos Iurisconsultos JanStat 492] [...] Sędźiowie Ziemſcy y Grodzcy, áby nic ſkwápliwie nie cżynili: biéráli więc ſobie ná pytánié. SarnStat 791.

2. Pobierać, przyjmować (17):

a. Pobierać, ściągać wynagrodzenie, należność [co] (9): ActReg 46; Item, iáko winy biéráli kożuchy, hermelinas, murmelinas, y vulpinas SarnStat 233.

bierać od kogo (2): Item zeznala yſch Byerala queſt stakowego zwodzenya od dzyewek y od thich kthorem ſzwodzila LibMal 1545/97, 96v. Cf bierać za co.

bierać z czego (4): LibLeg 44/84; LibMal 1545/97; BielKron 14; [Hanibal] ná kożdy rok dwánaśćie beczek Złotá czyſtego z dochodow gornych bierał StryjKron 16. Cf bierać od kogo, bierać na kogo.

bierać na kogo (3): Soly thak wluczkv byerano gdi male tholpy vozono na Krolya 1200 tholp, Marſchalkowy 250 MetrKor 59/282, 57/120v; Cziyekolwiek owcze abo ynsche bidlo chadzalo ony [Carzowie] ze wſchitkiego tego dzieſſieczynę na sye bieraly LibLeg 11/84.

bierać za co: Item zeznala yſch od ziemyanow zaplathą byerala za zwodzenye LibMal 1545/96v.

b. Odbierać zobowiązania od kogoś lub brać je na siebie (2):

Zwroty: »przysięgę bierać«: Doſyćby nam ábychmy [...] Społu go [pana] obieráli y koronowáli/ Y iednáką przyſięgę od niego bieráli. RejZwierc 247.

»śluby bierać«: [Żydowie] Sluby gdy bieráią z żonámi/ ták ſie záchowuią BielKron 465.

c. Przyjmować, zażywać w odniesieniu do lekarstw i recept lekarskich [co] (2): Ten Doktorowi liſt vkazał/ á nic ſie ná to nie rozmyſláiąc beſpiecżnie od niego wſzythki receptá bierał. RejZwierc [78²]v.

Szereg: »bierać albo pożywać«: á tak niewadzy bierać albo pożywać thego owoczu zdrowym ludzie^m dla zachowania zdrowia. FalZioł I 30d.

d. Nabywać, zaopatrywać się, kupować (4):

bierać co u kogo: Byera tham pany garncze zawzdi vnyey [u zdunki] LibMal 1546/116.

bierać co za co (2): Poydzieſzli też do ſzewcá/ chćieyże kupić boty/ Ktore pirwey bierano tylko zá dwá ſkofy. BielSat C2v [idem] BielRozm 18.

Zwrot: »na borg bierać«: Goſpodarz [...] Nic mnie po wáſzym ſygniecie/ Wolałbych iuż otrzeć tramy/ Co z dawná ná borg bieramy. RejZwierc 236.

3. Dostawać od kogoś, otrzymywać dane dobrowolnie przez kogoś, doznawać [co]; accipere Mącz (10):

bierać od kogo (5): Raras tuas quidem sed suaves accipio literas Rzadkie wprawdźie od ciebie ále bárzo wdzięcne lyſti bieram. Mącz 346d; Bo my nędzni robaſzkowie/ od niego bieramy/ Iáko od Oycá ſynowie/ cożkolwiek tu mamy ArtKanc T9. Cf »błogosławieństwo bierać«; »bierać pociechy«.

Zwroty: »błogosławieństwo bierać [od kogo]«: [kapłani] ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá/ á ſámi ie od oycow bieráli BielKron 14.

»lekkość bierać [z czego]«: A wielekroć ſnadź więtſzą lekkość koroná tá ſławna s thego [z tchórzliwości i lekkomyślności ludzkiej] bieráłá/ niżliby ich było niemáłą cżęść w dobrey ſpráwie pogromiono. RejZwierc 185v.

»bierać pociechy [od kogo]« (2): Byerałem hoyne pocyechy od Páná moyego LubPs V3v; RejZwierc 263v.

»pomstę bierać [nad kim]«: iáką ſrogą pomſtę bieráli oni nędzni krolowie nád ſobą/ kthorzy [...] odmieniáli wolą Páńſką RejZwierc 42v.

»wspomożenia bierać«: przez zyáwienia á wizije ſwoie cżęſtokroć y widáli/ y wielkie wſpomożenia bieráli RejAp 159v.

»bierać zapłatę [za co]« = być karanym za złe uczynki: ábyś zá ſwoy wyſtęp bierał/ godną zapłatę GórnDworz N.

Przen (1):

Zwrot: »bierać po głowie [od kogo]« = być pobitym: [pogani] cżęſto od tych paniąt [Ciemierzyńskich] bieráią po głowie. PaprUp E3v.

4. Powoływać, wybierać, powierzać jakąś funkcję [kogo] (3): BielKron 143; tym też ſzáfowáli ći Chorążowie/ kthore obierano k themu godne [...] bierano theż s nich godnieyſze y záſłużeńſze náa wyſzſze mieyſcá y Vrzędy BielSpr 15.

Zwrot: »żonę bierać«: gdy ofiárownicy z domu Iudźinego y Dawidowego żony ſobie bieráli CzechRozm 154.

Formacje pochodne cf BRAĆ.

Cf BIERANY