[zaloguj się]
[pdf]

BIERET (28) sb m

bieret (16), biret (10), bieryt (2); bieret OrzRozm, GórnDworz, RejPos, KochFr, Calep, KlonWor, ZbylPrzyg (4); bieret : biret LibMal (2 : 1), RejAp (1 : 1), RejWiz (2 : 8); bieret : bieryt Mącz (1 : 2).

Pierwsze e pochylone, drugie jasne.

Fleksja
sg pl
N biéret
G biéreta biéret(o)w
A biéret biérety
I biéret(e)m birety
L biérecie bireci(e)ch

sg N biéret (7). ◊ G biéreta (1). ◊ A biéret (6). ◊ I biéret(e)m (2). ◊ L biérecie (6). ◊ pl G biéret(o)w (2). ◊ A biérety (1). ◊ I birety (2). ◊ L bireci(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z tych samych przykładów) – XVII w.

Nakrycie głowy najczęściej ozdobne, różnego kształtu i z różnego materiału noszone przez mężczyzn i kobiety; czapka, beret; galerum Mącz, Calep; galerum, pelliris galerus Mącz; biretum, causia, cidaris, diadema, fascia, fasciola, pileus, pileus quadrangulus vel quadratus, pileus rotundus, tiara Cn (28): wzyall myaſtho konya 8 Talerow, byereth schubką y kabath LibMal 1547/134v, 1547/ 134v; RejWiz 15v; Pelliris Galerus ex pelle factus futrzány bieryt. Mącz 286d, 142a; OrzRozm L4; Y pod piérzem ſzpetny ſtároświetſki biéret. KochFr 17; Calep 446a; Oto tá w tym bierećie/ moiáć to brátowa ZbylPrzyg A2v, A3, B2, B3v.
a. Jako część składowa stroju duchownych; biret (12): Item Canonicovi Gorzynſkyemu ſluzącz vnyego biereth bill vkradl LibMal 1547/136v; Są też iácyś práłaći w bireciech cżyrwonych RejWiz 161, 161v, 183v; Albo gdy theż poźrzyſz ná rozlicżność biretow/ kápic/ infuł/ y inych wymyſłow/ możeſz też to tymi iákoby koronámi názwáć RejAp 79v.
Wyrażenie: »rogaty bieret; bieret rogaty« (2 : 2): Tacżáią ſie korony/ pádáią infuły/ Z rogátemi birety waláią ſie ſtuły. RejWiz 82v, 38; ná then cżás Biſkup/ vbrał ſie był ohromnie/ w ſzátę ſzeroką/ á bohátą/ bieret wielki rogáty ſtároſwiecki GórnDworz P; RejPos 327.
W przen (3): Bo wierz mi iż ná on cżás omylny nieboże/ Iścieć trepká/ ni bieret/ ni płaſzcż nie pomoże. RejWiz 38v; Nie mieyże towárzyſtwá z owemi birety/ Co chodzą po kolędzye chluſtáiąc cżámlety. RejWiz 59v.
Wyrażenie: »rogaty bieret«: Abowiem ſłyſzyſz tu iż tám nie widział áni mnichow w kápicach/ áni rogátych bieretow RejAp 60v.
b. Jako oznaka stopnia naukowego; biret (3): Bo Więc cżáſem w birecie álbo w rewerendzye/ Wierz mi więcey ſzaleńſtwá niż rozumu będzye. RejWiz 91.
Przysłowie: Nie vczini głupiego doktorem długa ſuknia/ ani czerwony bieryt. Mącz 31b.
Wyrażenie: »rogaty biret«: Bo nie mnimay być káżdy [...] w rogátym birecie/ Wſzytko vmiał co trzebá [...] Chociay ie cżáſem zową mądrzy Doktorowie. RejWiz 61.
c. Jako część stroju noszonego przez Żydów; mycka, jarmułka (1): Vpátruie/ gdźie pląſze rękomá ná trećie Zydowin vſzárgány w płáſkátym bierećie KlonWor 78.

LZ