Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [BISKUPSKI]

Następne hasło: [BISMALWA] »

BISKUPSTWO (334) sb n

Fleksja

	sg	pl
N	biskupstwo	biskupstwa
G	biskupstwa	biskupstw
D	biskupstwu	biskupstw(o)m
A	biskupstwo	biskupstwa
I	biskupstw(e)m	biskupstwy, biskupstwami
L	biskupstwie	biskupstwach

sg N biskupstwo (34), ◊ G biskupstwa (74). ◊ D biskupstwu (5). ◊ A biskupstwo (124). ◊ I biskupstw(e)m (2). ◊ L biskupstwie (35). ◊ pl N biskupstwa (3). ◊ G biskupstw (20). ◊ D biskupstw(o)m (1). ◊ A biskupstwa (25). ◊ I biskupstwy (4) KromRozm III, BielKron (2), NiemObr, biskupstwami (1) ModrzBaz. ◊ L biskupstwach(6); -ach (2) SkarJedn, CzechEp, -åch BielKron (2), -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Najwyższa godność kapłańska (214)
2. Kościelna jednostka administracyjna zarządzana przez biskupa; diecezja (120)

1. Najwyższa godność kapłańska; pontificatus Mącz, Calep, Cn; episcopatus Mącz, Cn; praesulatus, sacerdotium Mącz; antistitium, pontificiumCn (214):

a. W kościele chrześcijańskim urząd biskupa (oraz związane z, nim beneficjum kościelne); niekiedy siedziba biskupa (201): MetrKor 31/620v; LibMal 1547/126v; KromRozm I E; muſił zgardłem z Biſkupſtwa i ſwego wſzyſtkiego biegáć MurzHist E3, V2v; káżdemu z nich yego koſcyoł/ to yeſt biſkupſtwo/ przywroćił. KromRozm III O5, I7v, I8, K, O5, P5v [2 r.]; ktorą [przysięgę] thymi ſlowy tzynić muśićie/ kiedy ná Biſkupſtwo wſtępuiećie. KrowObr 127v, I7v, 39v, 124v, [244]v; OrzList f2v, f3; Był tho łotr wielki/ Biſkupſtwo był kupił/ przez pieniądze y przez práktyki/ ná Biſkupſtwo był wſzedł. OrzRozm I2v, I2v, K, Q3v, R2v; tylko Iáromirá chćieli oświęćić ná Biſkupſtwo BielKron 324; Potym opusćiwſzy biſkupſtwo wſtąpił do klaſztorá Ciſtercieńſkiego BielKron 359, 152, 161, 166v, 172v [2 r.], 175v, (21); Breve [...] Liſt/ álbo Prziwiliey. Investitura, Ná duchowny chleb/ á zwłaſzczá ná Biſkupſtwo. Mącz 27a; Pontiſicatus, Biskupſtwo, biskupi vrząd Papieſtwo Mącz 312a, 83b, 106d, 408d; RejAp 111, 149v; Tenże w dzyeiach Apoſtolſkich vrząd Apoſtolſki zowie Biſkupſtwem. RejPosRozpr c3; Są w kroleſtwie náſzem/ y w inſzych kráinách kniemu przyłącżonych/ bárzo hoyne beneficia/ ktore Biſkupſtwámi zowiemy. ModrzBaz 138v, 93, 122; A kto tego nie wie iż przodkowánie Apoſtolſtwá Piotrá S. nád káżde Biſkupſtwo przełożone być ma. SkarJedn 72; Iż Diakony bez kápłáńſtwá ná Biſkupſtwo poświęcáią. SkarJedn 232, [32], 132, 273, 374; Ieſzcże y zá tego Cyrillá Biſkupſtwá/ druga ſię rzecż dziwna bárzo w Hieruzálem ſtáłá SkarŻyw 277; y nie ma być godnym ná Dyakońſtwo/ Kápłáńſtwo y Biſkupſtwo pocżytány SkarŻyw 320; á ná Biſkupſtwie był lat pięćdzieſiąt y pięć. SkarŻyw 455, 89, 90, 164, 165, 171 (58); CzechEp 23, 229; kiedy pirwey kupcżył Byſkupſtwy Arcybiſkupſtwy/ opáctwy NiemObr 161, 60, 63, 128, 131, 134, 176; BiałKat 38v [2r.]; ActReg 8 [2 r.], 10, 42, 89; Calep 821a; Ieſli kto biſkupſtwá pożąda/ dobrego vczynku żąda. WujNT 1.Tim 3/1, s. 77, 349, 430; DO kośćiołów Tumſkich [...] niech nie będą prziymowáni ná Biſkupſtwá/ Prȩłatury/ Kánoniȩ/ iedno ſzláchćicy z obudwu rodźicow SarnStat 179, 176 [2 r.], 179 [2 r.], 236, 1096 (11); SkarKaz 44b; SkarKazSej 687b.

Połączenia z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [biskupstwo + przydawka (21), przydawka + biskupstwo (7) ] (28) Iego na tho Byſkvpſtwo Poſnanlkye [...] namyenycz raczyl MetrKor 31/621, 622; Iánuſz Arcybiſkup dał interdykt ná Krákowſkie biſkupſthwo. BielKron 363, 196, 198v, 209, 324, 324v (10); GórnDworz B8; Bázylius [.,.] z Biſkupſtwá Cárogrockiego mocą zebránego Zboru/ wygnał Phocyuſa á przywroćił Ignácego SkarJedn 221, 391; SkarŻyw 277, 290, 309, 353 [2 r.], 354 (11); ActReg 8; SarnStat 1097.

Szeregi: »biskupstwo, (albo, i) beneficyjum« (4): Bo y oczyecz swianthy Papyeſch poddawanye Byſzkvpſtw, y ynnych beneficy ſzobye prziwlaſczyl. MetrKor 31/620v; KrowObr 132v; ModrzBaz 93v; SarnStat 115.

»biskupstwo i (abo) kapłaństwo; kapłaństwo a(l)bo biskupstwo« (3 : 2): KromRozm III L2v; ták y ná biſkupſtwo/ y ná kápłáńſtwo/ nie dopuſzcza tego/ ktoby po śmierći pierwſzey żony drugą poiął. WujNT 730, 725, 726, 742.

Przen: O Chrystusie (1): De aeterno sacerdotio Christi, O wiecznym biskupstwie Kryſtuſowym. Mącz 78b.

α. Na oznaczenie urzędu biskupów rzymskich, późniejszych papieży (8): WujJud 136v; Trzymamie [!] od ſamey ſtolice Piotrá Apoſtołá [...] aż do dziśieyſzego Biſkupſtwá kápłanow ſucceſya/ ábo iednego po drugim wſtępowánie. SkarJedn 33, 98; WujNT 474; Dźiało ſie y dano w Toruniu [...] zá Biſkupſtwa Naświętſzégo w Pánu Kryſtuśie Oycá y Páná náſzégo Páwłá z Boſkiégo przeyźrzenia Papieżá wtórégo SarnStat 1106.

Wyrażenia: »biskupstwo Piotra świętego« (2): Ná przywileie y nawyżſze Páſterſtwo y Biſkupſtwo Piotrá S. w kośćiele Chryſtuſowym/ wſtąpili práwem Bożym Biſkupowie Rzymſcy SkarJedn A8, 101.

»biskupstwo rzymskie«: á iáko [św. Piotr] w niebytnośći ſwey przez inne vcżnie ſwe/ Biſkupſtwo Rzymſkie ſpráwował SkarJedn 98.

Szereg:»nawyższe pasterstwo i biskupstwo Piotra świętego« (2): SkarJedn A8, 101. Cf »biskupstwo Piotra świętego«.

b. U żydow (10): Ototz ięt ten lotr/ ktorytz wielé złégo cżynil za twégo biſkupſtwa OpecŻyw 108v, 92v; Iezu łtorys [!] od biſkupa odzienie na ſobie drapaiączego biſkupſthwo od nich być odięte prorokował. TarDuch C2v; HistAl C2v; LubPs Z; BielKron 140; RejPos 104v, 287v; ábowiem był świekier Káiphaſzow/ ktory trzymał Biſkupſtwo onego roku. LatHar 729; WujNTAct 1/20.

c. U pogan (3): BielKron 56v; Mącz 319b; Szpetną ſobie tym ſławę [Kalchas] nieborak vcżynił/ Choć Greckie zá Troiáńſkie Biſkupſtwo wymienił. PaprPan Ff3v.

2. Kościelna jednostka administracyjna zarządzana przez biskupa; diecezja; dioecesis Mymer¹, BartBydg, Calep (120): Mymer¹ 5v; BartBydg 42b; KromRozm III E3; Záſię z drugiey ſtrony brzegow Renu żadnego biſkupſtwá nie máſz áni miáſthá poważnego. BielKron 282, 142, 193, 197v, 219, 221 (21); GórnDworz Q3; W tym Biskupſtwie ślácheckie Zamki. KwiatOpis C4v, B3v, C4v, Dv; KuczbKat 245; Przeto chcemy to mieć po wſzyſtkich Plebaniech Biſkupſtwa náſzego KarnNap A3, ktv, A2, A2v; Ták Kośćioł Boży ná ziemi z wiela ludzi cżyni iednę plebánią: z wiela plebániy/ iedno Biſkupſtwo SkarJedn 61, 370; przeto wiedz/ iſz żywo do ſwego Biſkupſtwá niedoiedzieſz. SkarŻyw 455, 497 marg, 518 marg; StryjKron 295, 647; Apoſtołowie od nie^go wyſłáni/ nie mieſzkáli ná Biſkupſtwách/ Opáctwách/ Kánoniach/ Plebániach etc. ále ſię po rozmáitych kráinách tułáli CzechEp 58; ActReg 174; Dioecesis ‒ Powiat panſtwo, biskupſtwo. Calep 326a; WujNT 655; vſtáwiamy/ áby káżdy Biſkup w ſwym Biſkupſtwie oglądał Przywileie tákowych klaſztorów SarnStat 207, 186, 188, 1078, 1092, 1096 (10); MIESKO, w Pogáńſtwie żyiąc/ okrzćił ſie y z ſwemi: Dźiewięć Biſkupſtw záłożył/ z Dochodmi wielkimi. KlonKrwstęp A3; SkarKazSej 683a.

Połączenia z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [biskupstwo + przydawka (48), przydawka + biskupstwo (14)](62):LibLeg 9/51v; KrowObr 30; Ták ſą dobrze opátrzni Biſkupi/ iż biſkupſtwo Koleńſkie rowna ſie śrzedniemu kroleſtwu. BielKron 285v, 176, 177, 282 [4 r.], 284, 288 (27); Mącz 98d, 246a, 348a, 463c, 476d; Ty gdyżeś teſt [!] Adminiſtratorem Biſkupſtwá Przemyſkiégo OrzQuin M2, M; KwiatOpis B3, B3v, C4v, D; BiałKaz K3v, M; Przedmowá Iego M. Kśiędzá Biſkupá/ do wſzyſtkich Plebanow y Kápłanow Kuiáwſkiego y Pomorſkiego Biſkupſtwá. KarnNap ktv, kt; SkarŻyw 527, 580; StryjKron 432, 647; ActReg 42 [2 r.]; Biſkupſtwo Chełmińſkie kośćiołowi Gniéźnieńſkiému ieſt poddáné. SarnStat 1095 marg, 183, 1096 [2 r.], 1098, 1102, 1107 (12).

Szereg: »dyjocezyja a (albo) biskupstwo« (2): Papież Benedykt [...] poſłał Legaty [...] ſwoie/ Gerárdá s Kárcerow Proboſzcżá Thytuleńſkiego Koloceńſkiey diocezyey álbo biſkupſtwá/ y Piotrá Gerwázego Kanonika Aniceńſkiego BielKron 373v; Rauraces [...] Lud niemiecki w Dioceſiey á biskupſtwie Baſileyskim. Mącz 348a.

Synonim: 2. dyjecezyja.

Cf ARCYBISKUPSTWO