[zaloguj się]
[pdf]

BLACHA (63) sb

blacha f (46), placha f (1), blach m (1), plach m (9), płach m (1), plech m (1); blacha a. blach (4); placha KochSz; blach KochMon; plach ZapMaz (2), RejPos (2), RejZwierc (3); plach: płach RejRozpr (1 : 1); plach: plech MetrKor (1 : 1).

Oba a jasne (z wyjątkiem G pl); tekst nie oznacza é.

Fleksja
sg pl
N blacha, plach blachy
G blachy, plachu blåch
A blachę, blach, plach blachy
I blachą, plachem blachami
L blasze, plachu blachach

sg N blacha (5), plach (3). ◊ G blachy (1), plachu (1). ◊ A blachę (8), blach (1), plach (3). ◊ I blachą (2), plachem (1). ◊ L blasze (1), plachu (2). ◊ pl N blachy (1). ◊ G blåch (6); blåch (4) HistAl, RejWiz, SarnStat, BibRadz, blach (2) Leop, Mącz. ◊ A blachy (11). ◊ I blachami (16); -ami (13) -åmi (2), -(a)mi (1) -ami (7) Mącz, SkarŻyw (4), WyprPleb, SkarKaz; -ami : -åmi BielKron (6 : 2). ◊ L blachach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Cienki płat metalu; lamina Mącz, Calep, Cn; bractea Mącz, Calep (tylko forma z b-) (42): nalezyono whyſtoryey rzymſkyey yſz caſu [!] conſtantina czeſarza y heleny matky yego nalezyon byl nyktory grob wktorym lezal członyek ſlotą blachą mayącż napyerſyach PatKaz III 103v; Wezmi ołowu/ á rozbiy gi na cienką blachę FalZioł V 101, IV 48d, V 101; MiechGlab 6; Sciány też onego páłacu były z blach złotych/ kthore łamiąc Macedonowie náidowáli iáko pál[e]c w miąſz HistAl Hv; RejWiz 24v; Potym [Moiżesz] włożył mu Infułę ná głowę/ á ná niey záwieſił bláchę złothą ná cżele Leop Lev 8/9, Iob 19/24; Ps 97/6; Y nábreytowáli Blach złotych/ z ktorych náſtrzygli ćienkich ſztref ku przeplátániu BibRadz Ex 39/3, Lev 8/9; [Arkę uczynicie] ná dłuż pułtrzeciá łokciá/ ná ſzerz pułtorá/ ná gorę tákież pułtorá łokciá. Pozłoćicie ią złotem co nacżyſtſzym zwirzchu y wewnątrz/ zákrywſzy ią bláchámi złotemi. BielKron 33, 34v, 77, 89, 166, 348 (12); Lamina, Miedziána/ Cenowa/ kuprowa y tákowych metállow bláchá. Mącz 183b, 15c, 26d [2 r.]; Strum C2v; ſą choroby [...] ktore ſą ták ſuche/ że ſkurze/ iákoby blizny przyniowſzy/ áni wyciéc/ áni ſyę záſuſzyc mogą: ále iáko bláchy poczérniwſzy ſkórę/ ogniá ráczéy/ niż wrzodów/ ślad nieiáki máią Oczko 13v; SkarŻyw 491; Calep 138a; Przedtym to w tákich [siodłach] wſzytko ná woynę iéżdżano/ Dla tego ie bláchámi zewſząd okowano. WyprPl A4v; SarnStat 374; [Dawid dał na kościół] práwie wſzytki ſkárby ſwoie krolewſkie: ták iż ściány kościołá onego złotemi bláchámi obite były. SkarKaz 456a.
Zwroty: »blachy czynić; czynienie blach« (1 : 1): Ducere argentum vel aurum, Rościęgáć/ to yeſt bláchy czinić. Mącz 96a, 438a.

»blachy kuć«: Bractearius, Blechownik/ ktory ze złotá álbo ynſzego żeláza bláchy kuye. Mącz 26d.

»na blachy zlać«: [Moiżesz] kazał kádzielnicę onych odſzcżepieńcow/ ná bláchy zlać/ y ná ołtarz przybić SkarŻyw 492.

»rozklepać na blachy; blacha rozklepana« (1 : 1): Pan Bog do Moiżeſzá/ przykaż Eleázárowi áby kádzidlnice moſiądzowe zebrał od ſpalonych ludzi/ á roſklepał ná bláchy y przybił do ołtarzá ná pámiątkę ſynom Izráelſkim BielKron 41; Calep 579b.

Wyrażenie: »lod jako blachy łupane«: Który śniegiem/ by wełną/ polá odźiéwá/ A śrzéż po źiemi/ iáko popioł/ rozśiéwa. Lód z niebá miecé/ iáko bláchy łupáné/ Którégo ſrogié źimno komu wytrwáné? KochPs 213.
2. Narzędzie tortur (tylko forma z b-) (6): Laminas candentes admovere, Roſpalone bláchy prziłożic. Mącz 183b.
Zwrot: »blachami żelaznymi palić(upalon)« (5): Potym [Tomasz św.] od pogan był vpalon bláchámi żeláznymi/ y wrzucon w ogień włocżniámi przebodzyony. BielKron 144; Przed ktorey [Marty] ocżymá pierwey ſyny potym mężá kiymi zbiwſzy: ná palách powrozy ćiągnąc y żeláznymi bláchámi palić/ y grzebieńmi ſrogiemi ciáło ich tárgáć [...] okrutnik [Muscjan] roſkazał. SkarŻyw 63, 126, 151, 188.
3. Zbroja osłaniająca tułow; pancerz, kirys (12 r. plach, placha, 2 r. blach, blacha) (14): aby glowa a kark yeden kazdy ſznych ſzobye opatrzil plechem a Bernyenyem MetrKor 26/62; ZapMaz VIIZ 31/121v; Teſz ten niemyſli o woynie Zeydzieć mu ſie rzeżąc ſtroynie Ale ty wżdy dla przeſtráchu Radzęć myſl czáſem o płáchu RejRozpr I3v, I3v.
Wyrażenie: »blach kowany«: To wyrzekszy [Menelaus] wystrzelił oszczep i uderzył Parisa prawie na tarcz, jako był umierzył, I przepędził ji przez tarcz i przez blach kowany KochMon 31.
Zestawienie: »zadni plach« (3):MetrKor 26/62; ZapMaz VII Z 31/121v; Bo przydą trwogi álbo potrzeby iákie/ [...] A cżáſem s przeſtráchu zádni plách ná przodku ſobie záwieśi/ á mnima iż ták bárzo dobrze. RejZwierc 113.

»przednia placha (blacha), przedni plach« (2 : 2): MetrKor 26/62; ZapMaz VII Z 31/121; [Pop] Acż widzyał drabá/ ktory nań też mierzył/ Wſzákoż Rycerzá ták bárzo vderzył/ Ze ná nim przednia pláchá ſie przepádłá/A ſtrzałá práwie áż do pierza wpádłá. KochSz B3; Przynamniéy przednią bláchę nośić przedśię muśiſz: Cożeś zá chłop/ wżdy ſie też iuż o tę pokuśiſz. WyprPl Bv.

W przen (4): A nie więcey iedno thy dwá pláchy wzyąwſzy ná ſię/ miłość ſthałą ku Pánu ſwoiemu/ á życżliwość wierną ku bliźniemu ſwemu/ iuż poráźić możeſz okruthnieyſze nieprzyiacioły ſwoye RejPos A4.
Zestawienie: »przedni plach« (3): RejPos A5; Abowiem nałácznieyſza obroná nań [na gniew] ieſt thá/ włożywſzy przedm plách z rozumu ná ſię/ á zádni kuſz s cnoty [...] tedy go ták ſnádnie ſtłucże/ że długo poráżony thák leżeć muśi RejZwierc 79, 79.
4. Dysk (1):
Wyrażenie: »miotajęcy blachą«: Discobolus ‒ Miotaięci bliacha. Calep 329b.

KN