[zaloguj się]
[pdf]

BLISKOŚĆ (82) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N bliskość
G bliskości
D bliskości
A bliskość bliskości
I bliskością
L bliskości

sg N bliskość (8). ◊ G bliskości (18). ◊ D bliskości (2). ◊ A bliskość (25). ◊ I bliskością (23). ◊ L bliskości (5). ◊ pl A bliskości (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Sąsiedztwo, mała odległość, niedalekie położenie (o stosunku przestrzennym); vicinitas Mącz, Cn; confinium, propinquitas, vicinia Cn (9): GlabGad D4, D6; Purpurá/ tá też idzie z Fenicyey/ piſzą niektorzy/ iż Purpurá od ſłońcá bliſkości fárbę bierze. BielKron 267; Mącz 493d [2 r.]; Miał ten piękną winnicę/ [...] Która ſie Achábowi/ bárzo podobáłá/ Prze bliſkość HistHel D; ActReg 141.

bliskość z czym: Przycżyna tego iż v niewiaſt nawdętſza wilgoſc tam ſie zchodzi, á to dla bliſkoſci mecherza z maciczą. GlabGad A8v.

Wyrażenie przyimkowe: »w bliskości« = niedaleko: In propinquo sunt castra, W bliskośći/ to yeſt nie dáleko yeſt obóz. Mącz 326c.
2. Rychłe nadejście, zbliżanie się, niedaleka przyszłość (o stosunku czasowym) (1): Tám tedy dla bliſkośći (Zydowſkiego) (na święto) gotowánia á iż grob był nie dáleko położyli P. IEzuſá. LatHar 737.
3. Pokrewieństwo, powinowactwo (o związku rodowym i rodzinnym); propinquitas, proximitas Mącz, Calep (13): Proximitas, Bliskość/ Krewność/ Powinowáctwo. Mącz 326a, 326c; áni im pomocą y rádą albo przyiáźnią chcemy pomágác/ [...] chociaby krewnością/ przyiáźnią po żonách/ albo którąkolwiek bliſkością nam/ [...] byli powinni SarnStat 119 [idem] 220.
Wyrażenia: »krewna bliskośc«: Zá málucżki dar one W.M. ſwym M.Pánom/ iáko tym ktorym to według krewney bliſkości włáściwie náleży/ poſyłam. KołakCathOkuń A2v.

»bliskośc krwie«: Lecż widzę, że Collátinus/ nie tylko bliſkoſcią krwie/ ále theż y chęcią Tárkwiniuſzom ieſth przychylny. Phil E2.

praw. »bliskość małżeńska« = stopień, pokrewieństwa ew. powinowactwa mężczyzny i kobiety dopuszczający zawarcie małżeństwa między nimi (3): Pierwſzy poſtęp bliſkoſci małżeńſkiey/ kto [tekst zdefektowany] Pozoſtálec pozoſtáłey brátowey. Zoná brátowá niegdy pozoſtáwiona. GroicPorz [ee5], [ee5] [2 r.].

»powinowata bliskość«: BibRadz I 2b marg cf »krewność i powinowata bliskość«.

»bliskości przymierze« = przymierze na podstawie pokrewieństwa: téż Niemiecką źiemię/ Włoſką/ y Węgierſką pewnym bliſkości przymiérzem mamy z króleſtwem ſpoioné. OrzJan 63.

Szeregi: »powinowactwo, bliskość«: Powinowáctwo żadne/ bliſkośc żadna/ W twéy vſzczypliwéy mowie nie ieſt władna KochPs 75.

»krewnośc i powinowata bliskość«: Ten obowiązek ieſt twárdſzy y mocnieyſzy nád wſzytki ine/ także y nád wſzelłą [!] krewność y powinowátą bliſkość. BibRadz I 2b marg.

4. praw. Prawo pierwszeństwa w dziedziczeniu (czasem szerzej: prawo dziedziczenia) na zasadzie pokrewieństwa lub powinowactwa (40): ZapWar 1531 nr 2370 [2 r.]; GroicPorz gg2; RejWiz 58v; Ieſliſz tedy chceſz odzierżec tę rolą bliſkością [iure propinquitatis] kup/ y mieyże Leop Ruth 4/4; y piſał ſie być przerzecżony Ian Cżeſki Krol bliſkością thą iż miał dziewkę Edwigę krolá Wacſłáwá Polſkiego i Cżeſkiego. BielKron 370v, 393; BudBib Lev 25/30; ZapKościer 64v; SarnStat 690, 1118, 1165.

bliskość do kogo, czego (5): RejKup aa4v; BielKron 370v; A ięſliby kto [...] przał go bydź krewnym/ álbo práwá ku bliſkości do tákowych dóbr powiádałby go nie mieć: [...] Kommiſſarze w rozdźieleniu dóbr nie máią poſtępowáć SarnStat 839, 596, 838.

bliskość ku czemu (4): BielKron 181, 368; tę rzecz ſporu o krewność y bliſkość ku dobram/ do ſądu Ziemſkiégo odeſłác máią. SarnStat 839, 602.

bliskość na co (3): BielKron 160, 252; Pan swyętoſz Wyczeſzichowſki ma blyſkoſcz na Borczu na 8 wlok poſzoſtalich Braczy [...] swoych Rodzonych ZapKościer 44v.

Zwroty: »dochodzic bliskości«: S ſpráwiedliwoſcią záwżdy burdá złości/ Bowiem tá worem dochodzi bliſkośći. RejZwierc 212.

»dopierać się bliskością« (3): iáko Ceſarz Máxymilian z oycá ſwego Frederyká dopierał ſie też bliſkośćią kroleſtwá Węgierſkiego po Mátyaſzowey śmierći BielKron 412v, 192, 408.

»dosta(wa)ć bliskością« (2): a Gdi by then chucz ty wloky doſtacz blyſzkoſczą swoyą thedy ma wroczycz thę sto slotych vczywemu Ianowy Kvrkowy ZapKościer 48, 79.

»dzierżeć bliskością«: ZYgmunt ſyn Kárłá cżwartego [...] Cżeſkie kroleſtwo bliſkoſcią dzyerżał BielKron 188.

»mieć bliskość« [szyk zmienny] (8): Brátá náſzego Elimelechá żoná Noemi przedáie imienie/ ty bliſkość ktemu przyrodzonym práwem máiąc/ chcę to od ciebie ſłyſzec przed wſzytkimi/ ieſli ie odkupiſz BielKron 53v, 160, 181, 252, 370v; ZapKościer 44v; SarnStat 596, 838.

»odstępować bliskości«: On na to odpowiedział: Odſtępuię bliſkości ſwey [Cedo iuri propinqnitatis] Leop Ruth 4/6.

»przypaść (przypadac) bliskością« (2): Po ſmierći Boleſłáwá ſyná Troydenowego [...] przypádły na Káźimierzá bliſkośćią kſięſtwá Ruſkie BielKron 374; 379v.

»spuszczać bliskość«: Vſłyſzawſzy to rzekł/ vſtępuię práwá/ to ieſt/ ſpuſzcżamci bliſkość ſwoię. BielKron 53v.

Wyrażenie: »bliskość przyrodzona« (3): [Czechowie] zebrali woyſka ná Polaki dobywać Krakowa/ zowąc tho ſwoią bliſkośćią przyrodzoną. BielKron 369, 368, 405.
W przen (4):
Zwroty: »dojść (dochodzić) bliskością« (3): Kto chce dochodzić ſławy s poććiwoſcią/ Miey ſpráwiedliwość doydzieſz iey bliſkoſcią. RejZwierc 226v, 222, 238v.

»miec bliskość [ku czemu]«: Nyemaſz cząſtki áni bliſkoſci ku temu ſlowu/ to yeſt/ nye yeſteś vczeſtnikyem ewányeliey á obyetnic bożych. KromRozm III F3v.

а. Dobra, majątek, rzeczy należące się komuś z prawa, najczęściej na zasadzie pokrewienstwa; dziedzictwo, spadek, sukcesja; hereditas Mącz (10): áby mężczyzná z białą głową [...] bliſkoſc w ſtoiącey y ruchomey máiętnoſci rowno bráli. GroicPorz gg2v; BielKron 348v; Mącz 6d; SarnStat 1243.
Zwroty: »bliskość dzierżeć, trzymać« [szyk zmienny] (4): potomki nieboſzcżyká Piotrawiná/ktorzy [...] ſkárżyli przed krolem na Biſkupá/ iż dzierżał ich bliſkość Piotrawin. BielKron 348v, 215v, 348v; SarnStat 1243.

»miec bliskość« = mieć do kogo prawo: Bo ty zmiłoſierdża twego Zbawiłes go wſego złego A tak ya s Sądu prawego Mam wielką bliſkoſcz do niego RejKup aa4v.

»ku swej bliskości przyść«: iedno áby mu dopomogł ſtátku ſwego zdobyc pod Przekopſkim/ [...] przes ktoreby mógł záſię ku ſwey bliſkości przyść. BielKron 402.

5. Ścisła łączność, więź duchowa, bezpośredni kontakt (o stosunku między Bogiem i człowiekiem) (4): PatKaz III 116v; Prawdziwa pokutá Páná Bogá vbłaga/ o bliſkośći przykazánia Bożego przekłáda Zydom złe y dobre/ áby ſobie wybieráli co chćieli. Leop Deut 30 arg; Piſmo ziemſkiemi pány zowie Bogi/ [...] Ma być podobien ku Bogu bliſkoſcią/ Bog ziemſki/ cnotą á ſpráwiedliwoſcią. RejZwierc 225v; [Maryja] Ná duſzy y na ćiele vwielbiona. Chwałą nád wſzyſtkie święte/ y bliſkośćią máieſtatu Troycy przenachwálebnieyſzey vcżcżona. LatHar 672.
б. Równość, identyczność, podobieństwo; vicinitas Mącz; proximitas Cn (2): Vicinitas nominis, Bliskość ymienia/ to yeſt yednakość albo xrownobrzmienność. Mącz 493d; ták od Látſkiéy wiáry/ Lách wiedźion być może/ zá tą tych dwu liter/ ktorą między ſobą máią/ bliſkośćią ſ. álbo t s/ á z Greckim X. á náſzym ch. KochCz B2.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): affinitatis blysskosczy BartBydg 252; Proximitas – Bliskoſcz. Calep 861a.

Synonimy: 1. sąsiedztwo; 3. krewność, powinowactwo; 6. jednakość, rownobrzmienność.

Cf BLISKOĆ, BLIŻA

BZ