Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KREWNIK

Następne hasło: KREWNY »

KREWNOŚĆ (80) sb f

e oraz o jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	krewność
G	krewności
A	krewść	krewności
I	krewnością
L	krewności

sg N krewność (19). ◊ G krewności (24). ◊ A krewść (14). ◊ I krewnością (19). ◊ L krewności (3). ◊ pl A krewności (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Związek między członkami rodziny złączonymi węzłami krwi lub powinowactwem; pokrewieństwo (79)
- a. Powinowactwo, związek z rodziną współmałżonka oraz z rodzicami chrzestnymi (17)
- b. Związek człowieka z Bogiem (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (wyraz omawiany) (1)

Związek między członkami rodziny złączonymi węzłami krwi lub powinowactwem; pokrewieństwo; consanguinitas BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; cognatio Mącz, Calep, Cn; affinitas, agnatio, communio sanguinis Modrz, JanStat; proximitas Mącz; vinculum sanguinis Cn (79): BierRaj 17; BartBydg 250b; ComCrac 19; KRewnoſć/ ieſt powinowácthwo iedney Perſony ku drugiey/ gdy iedná rodźi ſye od drugiey/ álbo dwie od iedney. A názywáią krewnoſć/ od ſpołecznoſći/ y iednoſći krwie/ iże Perſony ktore ſobie ſą krewne/ máią między ſobą ſpolną krew/ gdy ſye z iedney dwie rodzą/ iáko też Láćinnicy zową Conſanguinitas GroicPorz ff, ffv; [Brutus] przywiodł ie [swoich synów, ktorzy dopuścili się zdrady] do rády/ vcżynił rzecż przed Senatem/ áby práwá á vſtáwy ſwe mieyſcá miáły/ á nie bacżono ná perſonę áni krewnośći/ ieſli ważna álbo niſka/ ieſli bogáta álbo vboga BielKron 105, 44v, 103v, 175v, 305v; Mącz 61d, 241d [2 r.]; wſzyſtki pokolenia Izráelſkie miedzy ſobą były krewnośćią złącżone/ iáko ty ktore z oycá iednego poſzły CzechRozm 153v, 154; ModrzBaz 44v; NiemObr 8; ActReg 162; Calep 212a, 244a; WujNT 195; áni im pomocą y rádą álbo przyiáźnią chcemy pomágáć [...] choćiaby krewnośćią/ przyiáźnią po żonách/ álbo ktorąkolwiek bliſkośćią nam [...] byli powinni SarnStat 119 [idem] 220 596, 600 [4 r.], 688, 839; CiekPotr 38.

krewność z kim (2): co zá ſąſiectwo álbo iáka krewność wáſzych Pánow z Moſkiewſkim/ iż ſie dobrowolnie w pośrzodek nas o iednánie w dawáią BielKron 435v; CzechEp 175.

W połączeniach szeregowych (5): Propinquitas, Bliskość/ Powinowáctwo/ Krewność. Mącz 326c, 326a, 367c; krewność/ powinowáctwo/ przyiaźń/ y nieprzyiaźń/ ábo miedzy żywemi zácżęta/ ábo od ſtárſzych iákoby przez ręce wźięta/ wiele ludźi od prawdźiwey drogi odwodźi ModrzBaz 75, 135v.

Wyrażenia: »bliska krewność« (1): Ian ś. máiąc ták bliſką krewność z Pánem Chriſtuſem według ćiáłá/ [...] niepodobna rzecż: áby Ian ś. nie miał Páná Chriſtuſá y oſoby iego znáć. CzechEp 175.

»bliższy krewnością« (1): Proximior, leſzcze bliſzſzy krewnością. Mącz 326a.

»krewność cielesna« (1): [Chrystus] vczy/ powinoáctwo duchowne przekłádáć nád krewność ćieleſną, WujNT 227.

»drzewo krewności« = wykres stopni pokrewieństwa (5) : Przydałem do teyże częſći trzećiey o Drzewie krewnoſći/ s ktorego káżdy poznáć może/ kto po kim wedle Mieyſkiego Práwá ſpadek bierze. GroicPorz C2, ff, ff żp, ffv, oo3v.

»linija krewności« (1): A żadna oſobá z liniiéy krewnośći/ ich práwem bliſkośćią tego frymárku ábo zamiány [...] przenágábywáć niemoże SarnStat 1165.

»krewność powinowata (ojcowska)« (2): Mieſzko [Stary] [...] z żoną y z troygiem dzieći mięſzkał nędznie/ piſząc cżęſto do Káźimierzá [swego brata] liſty áby ſie nád nim ſmiłował [...] ácż nie dla iego/ ále wżdy bacżąc krewność powinowátą oycowſką/ dla ktorey powinien mnie/ żonę y z dziećmi opatrzyć. BielKron 356; CzechRozm 241v.

»prawo krewności« = propinquitatis ius Vulg (2): Leop Ruth 3/13; wyborne to ieſt ludzkiego narodu towarziſtwo/ y wybornie będzię trwało/ ieſliże ſwięte prawa ſą krewnośći/ y ieſliżebyſmy ſtarſzym poććiwość wyrządzali KwiatKsiąż P.

»przyrodzona krewność« (1): to ſłowo Greckie [...] Syngenis nie tylko ſie rozumie o przyrodzoney krewnośći/ gdyby ſie kto z tychże bliſkich krewnych vrodźił CzechRozm 154.

»stopnie krewności« (2) : ieſli powinność kmotrowſką ważyli ſobie ſtárzy, dáleko więcéy przyrodzoné ſtopnie krewnośći. SarnStat 1265, 601 żp:

Szeregi: »krewność i (powinowata) bliskość« (1): Ten obowiązek [pójścia za żoną] ieſt twárdſzy y mocnieyſzy nád wſzytki ine/ tákże y nád wſzelłą [!] krewność y powinowátą bliſkość. BibRadz I 2b marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»krewność, (a(l)bo, i, et) powinowactwo (a. powinność)« [szyk 3:2] (5): LibLeg 10/114v; RejZwierc 147; zábraniáią [...] áby niebyły małżeńſtwá krewnośćią álbo powinnośćią bliſką plugáwione. WujJudConf 21 lv; Calag 96a; Gdyż powinowáctwo/ ábo krewność/ ludźiom á nie Bogu ſłuży CzechEp 303. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »za krewnością« (1): ALe áni Cepheów naród vtrapiony Będźie leżał ná ſtronie zgołá niewſpómniony. Bo y ći zá krewnośćią wźięći ſą do niebá. KochPhaen 7.

a. Powinowactwo, związek z rodziną współmałżonka oraz z rodzicami chrzestnymi; affinitas, coniunctio Mącz; consanguinitas JanStat (17): Tegoż cżáſu Kſiądz Iwan Moſkiewſki/ nie máiąc bácżnośći ná przymierze wzyęte y ná krewność/ bo był Alexándrowi świekrem/ á on mu źięciem/ wtárgnął do Litwy BielKron 400; Mącz 127d, 178a; SarnStat 578.

krewność z kim (5): BielKron 241, 300v, 351v, 396; Kázimierz/ wielki [...] poſtánowiwſzy przymierze wieczne y krewność z Ceſárzem Karoluſſem Krolem Czeſkim [przez małżeństwo wnuczki]/ vmyſlił oſtátká Ruſkich ziem dochodzić StryjKron 447.

Zwroty:praw. »naganić krewnością« = podważyć wartość zeznań z powodu pokrewieństwa między stroną a świadkiem [tu: powinowactwa z chrzestnym ojcem] (1): Kondrat v Dominiká dom kupił/ ktorego targu chćiał dowieſć ſzeſćią świádkow/ Z ktorych [...] Iákub Kmotr tego Kondratá [...] ktorego Iákubá ten Dominik nienágánił krewnoſćią przy miánowániu świádkow UstPraw C4v.

»krewnością spoić się« (1): Nád tho ieſzcże krewnośćią ſie ſpoili/ zmowił Ceſarz ſwoię ſieſtrzenicę [...] dáć zá małżonkę krolowi Boleſłáwowi BielKron 345.

»wejść w krewność« [w tymi z kim (3)] [szyk zmienny] (5): Filip dał ſwoię dzyewkę zá Ceſárzá / á ſtąd weſzli w krewność BielKron 185; Potym weſzli w krewność/ wźiął Boleſław zá máłżonkę ſioſtrę/ á ſyn iego ſthárſzy Włádziſław corę Ceſárſką BielKron 352, 241, 300v, 351v.

praw. »[komu] krewność zadać« (2): Którému to Dominikowi/ gdy świádki wedle zwyczáiu do ſądu w wodzono/ zániechał odpiéráć/ y tákowéy krewnośći zádáć [neglexit consanguinitatem obiicere JanStat 625] SarnStat 578 [idem] 688.

Wyrażenia: »powinowactwo krewności« (1): zakon záwżdy był nieprzyiaćielem Rákuſkiemu domowi/ ktory z Polſkimi krolmi záwżdy był/ y powinowactwem krewnośći/ y dobrym záchowánim złącżony BielKron 231.

»krewność przyrodzona« (1): Krol Fráncuſki wielką przyiaźń wźiął z Papieżem/ ktorą vtwierdzili krewnośćią przyrodzoną/ tho ieſt/ Hendrykus ſyn krolá Fráncuſkiego [...] wſtąpił w małżeńſki ſtan z wnucżką Papieſką Káthárzyną BielKron 211v.

b. Związek człowieka z Bogiem (1): ZAſpiewam Pánu memu, mnie ze wſzech miłemu/ A ſpołecżną krewnośćią zemną złącżonemu: O iego sławney Winnicy/ Godno ieſt ábyſmy wſzyſcy: Społecżnie záſpiewáli/ iemu chwałę dáli. [Cf Cantabo dilecto meo canticum patruelis mei vineae suae Vulg Iz 5/1] ArtKanc K5.

*** Bez wystarczającego kontekstu (wyraz omawiany) (1): iáko y tu v nas [...] miaſto tego ſłowá krewność położono krewkość BibRadz *5v.

Synonimy: bliskość, powinność, powinowactwo; a. szwagierstwo.

Cf WODNOKREWNOŚĆ