[zaloguj się]
[pdf]

POWINNOŚĆ (1096) sb f

Oba o jasne (w tym w pierwszym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N powinność powinności
G powinności powinności
D powinności powinnościåm
A powinność powinności
I powinnością powinnościami
L powinności powinnościåch
inne sg D a. G - powinności; sg a. pl G - powinności

sg N powinność (133). ◊ G powinności (304). ◊ D powinności (88). ◊ D a. G powinności (2). ◊ A powinność (186). ◊ I powinnością (11). ◊ L powinności (107). ◊ pl N powinności (17). ◊ G powinności (63). ◊ D powinnościåm (10). ◊ A powinności (74). ◊ I powinnościami (6). ◊ L powinnościåch (43); -åch (28), -ach (13), -(a)ch (2); -åch RejWiz, RejZwierz (2), RejAp, RejZwierc (5); -ach Leop, WierKróc, ModrzBaz (4), NiemObr, GórnTroas, SarnStat (2), PowodPr; -åch : -ach RejPos (17:1), RejPosWstaw (2:1). ◊ sg a. pl G powinności (51). ◊ L skrót (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Obowiązek, to, co należy zrobić, wypełnić; officium Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; debitum Vulg, JanStat, JanPrzyw; munus, partes Mącz, Modrz, Cn; iusta, munia Mącz, Cn; onus JanStat, Cn; ordo Mącz; lex, muneris functio, necessitas, portio Modrz; ius, observantia JanStat; cura, curatio, dignitas, persona, professio, sors Cn [w tym: czyja (713) - pron poss (546), G sb i pron (147), ai poss (18), „własna” (2)] (1068): Tenże młodzyeniec [...] potkał Philozophá onego Epikuruſá ſtárego/ kthory nic nie dzyerżał o żadney powinnośći/ iedno w rolkoſzach ſwiátá tego pokłádał wſzytko dobre cżłowiecże RejWiz A5v, 3, 19v, 37, 42v, 51 (9); RejZwierz 111v; Tuum est munus tuae partes, Ná cię należy/ twóyá yeſt powinność. Mącz 237b, 115c, 195a, 207c, 237b [2 r.], 418a, 488c; Tu ſie ſnadnie poććiwy cżłowiek może vcżyć/ Iáko w ſwoię powinność ma záwżdy vłucżyć. HistLan A2v; Piſał theż [Rej] dla białych głow Zátárgnienie Fortuny s Cnotą/ s ktorych ſnádnie mogły ſwym powinnoſciam zrozumieć. RejZwierc Aaav, 28, 35v marg, 41, 103, 106, 272v; WierKróc A3; ModrzBaz 127 marg; Swięta ſpráwiedliwośći/ y tyś nie gárdźiłá Smiertelnym towárzyſtwem: áleś z nimi żyłá/ Káżdégo náuczáiąc iego powinnośći KochPhaen 5; Y przeto Katoná kiedy ſpytáli/ miedzy powinnośćiámi dobrego cżłowieká/ co lepiey? odpowiedźiał: Bene paſcere/ ięzykiem ſwym iákoby náſzym/ Mieć ſie dobrze. GostGospSieb +2v; Nie kłádęć zá powinność cudżich obyczáiów/ ále tylko/ áby ſię im przypátrzył: á będąli ſię z cnotą/ á z rozumem zgadzáć/ czemu ich náſzládowáć niemaſz? nieprzeto że ták Włoch ábo Hiſzpan czyni/ ále przeto że ták twoiá powinność nieśie. KochPij C3-C3v.

powinność czego (6): Bo to ieſt pocżćiwie żyć/ kto ná tym przeſtawa/ Co komu wedle ſtanu z łáſki Pan Bog dawa. A rozezna powinność ná wſzem ſtanu ſwego RejWiz 50v, 18; RejZwierc 35v marg, Bbb; StryjKron A3v. Cf »według powinnośd«.

powinność komu (2): (marg) Powinność ſobie rownemu (–) Záchowayże też práwo y ſobie rownemu/ Nie tylko powinnemu/ ále y opcemu. RejWiz 187v, Ddv.

W połączeniach szeregowych (14): Wſſytko ná ſtronę odłożyć Strách/ miłoſć/ y powinnoſći A trwáć przy ſpráwiedliwoſći RejRozpr F; RejWiz A6v, 45v, 81, 107v; Mącz 237b; RejPos 23v; Bo byś nacnotliwſzym był/ nie może to być áby cie nie vnioſły álbo dobrodzieyſtwá iákie/ álbo vpominki iákie/ álbo theż poſtráchy iákie/ ábo powinnośći/ ábo inſze przypadki RejZwierc 38v, 35v, 37v, 119, 148v; KochPij Cv; VotSzl B.

W charakterystycznych połączeniach: powinność cnoty (2), natury, stanu (2), szlachectwa, wieku; powinność człowiecza, człowieka [jakiego] (6), szlachcica; powinność cna, obłudna, poczciwa (5), prawdziwa, stara, zdradna; zakryszenie powinności; powinność niesie (nieść może) (3), (to) twoja (jest) powinność (3); powinności nauczać, pozostać, używać; powinnościam folgować, przypatrować się, zrozumieć; powinność mieć, przepłacać, przewrocić, rozeznać (2), na stronę odłożyć, zdradzić; wyrazić się z powinności; na powinność nie rozmyślać się; w powinność ułuczyć; pytać się o powinności(ach) (2); zostawać przy powinności; w powinnościach naśladować; żyć według powinności; z powinności czynić (2), miłować, musieć, poradzić, przestrzec; przeciwko powinności uczynić.

Fraza:»na [czyją] powinność, powinnościåm [czyim] należy« [szyk zmienny] (1:1): Pertinet ad officium meum, Ná moyę powinność należy. Mącz 448; RejPos 250.
Zwroty: »swą powinność baczyć (a. powinności swej nie baczyć); na swą (a. swoję) powinność baczyć (a. nie mieć baczenia), oględać się (a. nie mieć względu), baczenie« [szyk zmienny] (2;2:2:1): RejWiz 11; NIe dármo Oſtrorogi/ ten narod przezwano/ Bo wſzytko około nich/ oſtro zákowano. Oſtro ná ſwą powinność/ bacżą w káżdey rzecży RejZwierz 55; Deserere officium, Powinnośći ſwey niebáczić. Mącz 115d, 347a; GórnDworz L3; ModrzBaz 64; KochPij C2v.

»czuć się wpowiimości« (1): Wpuśći rękę drapieżną przezedrzwi do śieni: Odmykáć do bogacżá zdrayca ſię nie leni. Lecż Chryſeros opátrzny cżuł ſię w powinnośći: Przygotował ſię dobrze dla tákowych gośći. KlonWor 42.

»powinności dosyć (a. dości) (u)czynić« [szyk zmienny] (4): RejKup g2v; Prot C2v; przeto śiłá tych ſpoſobow ieſt/ ktoremi ſie od niej [cnoty] odbłądzamy/ á telko ieden ten ſam ieſt/ ktorym cżłowiek ſwey powinnośći doſyć cżyni. GórnDworz Ii6; HistLan Ev.

»sobie za powinność mieć« (1): do winá niektórzy iéy [wody cieplicznej] przyléwáli: potráwy drudzy/ áby przez niéy wárzóné niebyły/ ſobie zá powinność mieli. Oczko 12.

»w powinnościach, ku powiności napominać [kogo]« [szyk zmienny] (1:1): Suscitare aliquem ad suum officium Nápominać kogo ku ſwey powinnośći. Mącz 53c; á ći [poetowie] w powinnośćiách náſzych nas nápomináią/ y do miłośći/ cnoty wiodą GórnTroas 5.

»powinność oddawać« (1): Ia iż iuż teraz oto s tego ſwiátá ſchodzę/ Tedy to wſzytko ſobie ná pámięć przywodzę/ Abych doſyć vcżynił ſwoiey powinnośći/ Ktorą ma káżdy s chucią oddawáć zwirzchnośći. HistLan Ev.

»odprawić powinność swoję« (1): A cżłowiecżek proſty odpráwiwſzy powinność ſwoię/ ſiedzi ſobie w pokoiu/ y o woythá nic niedba/ y o Páná máło RejPos 316.

»pomnieć na powinność« [szyk zmienny] (3): RejWiz 18; A ták żeby ſnadź miał być/ káżdy ſtan pocżćiwy/ Pomnieć ná ſwą powinność/ poki iedno żywy. RejZwierz 51v; CiekPotr 55.

»strzec (a. przestrzegać) powinności« = fungi offtcio, manere in officio, officium intendere a. sequi a. servare, tenere manus Mącz [szyk zmienny] (12): Ze rzadki ktoryby ſtrzegł ſwoiey powinnośći RejWiz 36v; RejZwierz 53v; Servare omnia offitia amicitiae, Pilnie ſtrzédz wſzelákich powinnośći ku záchowániu prziyáźni należących. Mącz 115d; Spartam quam nactus es oma, [...] Strzeſz powinnośći twey/ bácz coć prziſtoyi. Mącz 404b, 140c, 207a, 231a, 237c, 384d, 429d, 445a; KochPieś 29.

»w powinności trzymać, zadzierżawać, zatrzymany« = continere a. permanere, a. tenerre in oſflcio Mącz, Modrz (1:1:1): Aliquos in officio tenere, W posłuſzenſtwie/ á w ich powinnośći trzimáć. Mącz 446b; [mieszczanin abo którykolwiek obywatel] niechby w domuz cżeládźią żył: niechby goſpodárſtwá pátrzył/ á cżeladkę wſzytkę w powinnośći ich zádźierżawał. ModrzBaz 36v, 70.

»powinność (u)czynić, wykonać, okazać« [szyk zmienny] (3:1:1): Praestare officium, Powinność ſwą okázáć. Mącz 419a; StryjKron A3v; Abowiém kiedy ludźie naylepiéy ſwą powinność y baczą/ y czynią/ ieno trzeźwio? KochPij C2v; CiekPotr 25, 62.

»z powinności uwodzić, uwiedziony« (1:1): Niechże cie áni ſtrách/ áni dobrodzieyſtwo żadne/ ani powinność żadna s twej poććiwey powinnośći nie vwodzi. RejZwierc 148v, 19v.

»swoję powinność wiedzieć« (1): A to ſnadź napilnieyſza nędznemu cżłowieku/ Aby ſwoię powinność nacż ieſt ſtworzon wiedzyał RejWiz 46v.

»od powinności wolnym uczynić« (1): Dare vacationem omnium rerum, Od wſzelákich powinnośći wolnym vczynić. Mącz 472b.

»z powinności wykraczać (a. wykroczyć)« (2): Toż rozumiey o trzeźwim gdy odſtąpi tego/ Iż nie ma ná bácżnośći rozumu ſwiętego. Yuż też iáko pijány z myſlámi ſie tacża/ A s ſwoiey powinnośći ná wſzytkim wykracża. RejWiz 137v; RejZwierc 78.

»powinność zachow(yw)ać (a. chować)« [szyk zmienny] (6): A ták y miłość zgánić kto może pocżćiwą/ Gdy kto w niey záchowywa powinność prawdziwą. Nie obłudną/ nie zdrádną RejWiz 37, 181; RejPos 61; RejZwierc 35v, 51v, 78.

»w powinności (a. w zakryszeniu powinności) sw(oj)ej zachować się« = persolvere receptum officium, regionibus offlcii sese continere Mącz [szyk zmienny] (7): Bo ſzukam tákiey drogi ábych wżdy w ſłuſznośći/ Náucżył ſie záchowáć w ſwoiey powinnośći. RejWiz 43v, 32v; Regionibus officii sese continere, Záchowáć ſie miedzy kreſy álbo w zákryſzeniu ſwoyey powinnośći Mącz 349d, 401c; Iáko ſie ma poććiwy w powinnośći ſwey záchowáć RejZwierc 35, A5v, Aaav.

»powinności swej zapomnieć« (1): ieſli co pod ſłońcem ták ſproſnégo náleźiono być może/ iáko ieſt pijáńſtwo/ w którym człowiek y Bogá/ y ludźi y powinnośći ſwéy/ ná oſtátek y ſam śiebie zápomnieć muśi KochPij Cv.

»od powinności nie zstąpić« (1): Bláſk od złotá nie ćmi mu pocżćiwego wzroku/ A od cney powinnośći nie sſtąpi ná kroku. RejWiz 7v.

Wyrażenia: »przyrodzona (a. wrodzona) powinność« (2): Ale iákom powiedział/ nie tylko wrodzona powinność náſzá/ nie tylko przykłády ludzi zacnych y miłośnikow wielkich oyczyzny/ ále y potrzebá náſzá właſna/ á mogę rzec że gwałtowna/ do tego nas ſłuſznie poruſzyć ma. VotSzl B, A4v.

»trzymanie powinności« (1): Conservatio officiorum, Trzimánie powinności [!] y záchowánia. Mącz 389b.

Szeregi: »cnota, (a, i) powinność« = virtus et officium Modrz [szyk 4:2] (6): RejWiz 106v; Ale chcemyli zgodą/ naydzyeſz mie tákiego/ Na wſzem cobyś rad widzyał/ v ſiebie ſámego. Bo ią wiem co powinność/ á co cnotá nieſie RejZwierz 76v, A2v; Sámi też cżáſem bywáią zábijáni/ á tym ſpoſobem/ ſzaloney popędliwośći ſwey słuſzną zapłátę biorą. [...] Nie ſą to ludźie/ ktorzi żywą niemáiąc bacżenia ná cnotę y ná ſwą powinność/ á tego ſię dźierżą/ do cżego ie popędliwośći ślepe poriwáią. ModrzBaz 64, 10v, 74.

»rozum a powinność« (1): Ni dla cżegoć inſzego/ iedno ábyś ie [przyrodzenie] vſtáwicżnie miał ná wodzy/ á nie dał mu ſie tám vnośić gdzie by ono chciáło/ iedno tám gdzie ty chceſz/ á gdzie de rozum/ á powinność twoiá poććiwa ſłuſznie podągáć muśi. RejZwierc 151.

»sprawy i powinności« (1): áby to Bogu prziwłaſzcżono było/ co należy ſwiętej chwale iego/ á ſwiátu to co należy ſpráwam y powinnoſciam iego. RejPos 250. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »według powinności [czego]« = pro dignitate, pro eo ac debui, pro opinione Cn (1): Bogá naprzod á cnotę przed ocżymá ſwemi Máiąc/ práwą ſzcżęśliwość/ náyduią ná źiemi. Zyć wedłuk powinnośći ſtánu cżłowiecżego/ Chodźić wedłuk zakonu Bogá nawyżſzego. KołakSzczęśl A3v.

»z powinności« (8): Nierozumiem czo mam czynić Mam ly mowyċ albo mylczeċ. Lecz ſnaċ muſą ſpowinnoſczy Abych iey czyniła doſyczy. RejKup g2v; KromRozm II y3; Merito, Słuſznie/ Godnie/ z powinnośći. Mącz 217d, 217d; Czego ná znák wdźięcznośći gdy iemu winſzuię/ To czynię z powinnosć/ á nie pochlebuię. Prot E; RejZwierc 191v; BudNT przedm bv; A niż do brzegu tám ćię doprowádzę/ Z powinnośći vprzeymieć porádzę/ Zátrzymam płácż ſwoy á zmyślę poſtáwę Chwaląc twą ſpráwę. KlonFlis D4v.

»przeciwko powinności« (2): Labefactare et pervertere, Pervertere officium, Przewróćić powinność/ to yeſt skáźić/ przećiwko powinnośći vczinić. Mącz 488c.

~ Szereg: »przeciwko powinności albo urzędowi« (1): Contra officium, Przećywko powinnośći álbo urzędowi. Mącz 64a. ~

Iron. (1):

Zwrot: »wiedzieć powinność« (1): Tá prze zdrowie Márſzałkowé/ Owa gośćiu wſtań ná nowé. Tá prze Hrábie: [...] Goſpodarz ma w ręku czáſzę/ My wiédzmy powinność náſzę. KochPij C4.

W przen (1): (marg) Ci co wzgárdzili małżenſtwo. (–) A coż tu rzeką oni márni wymyſlácże/ Ná ktore tá powinność ledwe iż nie płácże. RejWiz 38.
Przen (7):
Zwroty: »powinność swą okazać« (1): Tákże y ziemiá wedle cżáſu káżdą powinność ſwą okazáć muśi/ s cżáſem ſie zázielenić/ s cżáſem záżołćić/ s cżáſem názbyt zágorzeć RejZwierc 171v.

»na powinność pamiętać« (1): O mizerna obłudo o żywocie zdradny/ Toć ná twoię powinność nie pamięta żądny. Woláłáby by mogłá Kániá być Sokołem/ Tákież cielę Ieleniem á niż proſtym wołem. RejWiz 65.

Wyrażenie przyimkowe: »z powinności« (1): gdyż tákie pićié [wód cieplicznych]/ nie wſzyſtkiém/ ále pewném choróbam tylko/ pomoc może: [...] ále nie z ónéy piérwſzéy intencyiéy/ áni powinnośći/ iedno z przygody/ á iáko mówią per accidens Oczko 22v.
a) O funkcjach ciała i umysłu ludzkiego (4): Niech przeto káżdy pozna ſkąd powſtał y przyrodzenie ſwoie wſzytko/ [...] iáko rozmáitem niemocam/ nędzam/ á na oſtátek y śmierći poddáne: wſzytkie też śiły y ſerdecżne y ćieleſne/ iáko w powinnośćiách ſwych ſą leniwe/ nikcżemne [...] y niedługo trwáiące. ModrzBaz 57.
Zwroty: »powinności odstąpić« (1): gdźyeby [...] też oczy mowić/ ręce widźyeć/ álbo myáſto żołądká tráwić/ pálce ſlyſſeć álbo yeſć chćyáły/ káżde powinnoſci á ſpráwy ſwey odſtąpiwſſy/ yużby tám [...] yednoſć ćyáłá onego trwáć nyemogłá. KromRozm III F7v.

»powinności (A pl) sprawować« (1): Pátrzże iż w máłych dzyatkach ſwoich powinności/ [rozum] Nie ſpráwuie RejWiz 119.

Szereg: »powinność a (i) sprawa« (2): KromRozm III F7v; iáko w iednym nieróznym nierozdźielnym ćiele káżda iednák część y káżdy członek oſobną powinność y ſpráwę właſną ma SarnStat 1002.
a. O obowiązkach natury prawnej, obywatelskiej i wynikających z zajmowanego stanowiska (439): gdyż to i najwiętsza i napotrzebniejsza IchM [starostów] powinność jest, aby pilno strzegli tego, co [...] ku egzekucyji należy Diar 71, 74; tak też poki w RP taka sprawiedliwość, taki porządek jest, że każdy człowiek w swej powinnośći trwa, poty żadną miarą upaść nie może. DiarDop 109; LeszczRzecz A3v; Ten ſie niechce nie páráć/ áni być Doktorem/ Ani ſtrząſáiąc piorki/ włocżyć ſie zá dworem. Ale gdyby potrzebá/ Poſpolitey rzecży/ Zda mi ſie ſwą powinność/ iżby miał ná piecży. RejZwierz 82v, 64, 87; BielKron 305v; Munia, Powinność/ włożenie vrzędu/ álbo poſpolitey rzeczy posługá. Mącz 237b, 179b; ácż drudzy krolowie máią zá to/ iákoby pirwſza/ á głownieyſza ich powinność tá byłá/ ſtáráć ſie o zhołdowánie gránicżnikow ſwoich GórnDworz Hh, Kk5; iuż iáko ſłyſzyſz iż nic inſzego [krol] nie cżynił/ iedno ſobie z oną pánią [żoną swego brata] y z inymi pochlebcámi ſwoimi pił/ ſkakał/ triumphował/ máło ná piecży máiąc ſtan y powinność ſwoię. RejPos 322v; Kátyliná był w Rzymie ktory wielkie dobrodzieyſtwá miał w oney oycżyznie ſwoiey/ był tám zacnym y w powinnoſciach rozſzyrzony/ á przedſię ono złe przyrodzenie iego wytrwáć nie mogło RejZwierc 98, 36, 248v, 252v, Bbb; WujJudConf 3 [2 r.], 18; Y tu o powinnośći Panow Rad krotko. ModrzBaz 24; A naprzednieyſza ſędźiego powinność ieſt/ ſpráwę oboiey ſtrony powodowey y obżáłowáney/ doſtátecżnie wyrozumieć. ModrzBaz 87; Bo iedni muśieliby ſámi iść ná woynę: iáko ći ktorych to ieſt powinność/ to ieſt/ śláchtá. ModrzBaz 120v, 13, 23v [2 r.], 24, 30v, 49 (27); ModrzBazStryj π2v; SkarJedn 205; atz xtalt bialloglowſki widzicie [w Annie, córce Zygmunta Starego] dowcip y ſerce meſkie y prawe Krolewſkie nie naruſzone wpowinnoſci. PaprUp Dv, D4, E, I2, I2v, K2, K3; przeto wszytkie ich te powinnosci wpisać wConstitutie roskazęmy aby się ieden wdrugiego vrząd niewscibiał ActReg 46, 134, 137, 162; GostGospSieb +3v; ⟨P⟩HILOPOLI⟨TES⟩ To ieſt. ⟨Mi⟩łoſnik Oycżyzny/ álbo o powin⟨ność⟩i dobrego obywátelá/ Oycżyznie dobrze ⟨c⟩hcącego/ y onę miłuiącego/ krotki Tráktat. Phil B, B marg, P; OrzJan 53;; ZNáiąc my tę bydź powinność náſzę/ ábyſmy to wſzyſtko/ w czymbykolwiek exequuciiéy nie doſyć ſie ſtáło/ [...] ná teráznieyſzym Séymie ku ſkutkowi przywiedli. SarnStat 360; tóż rozumiémy y o inych Dignitarzách y Vrzędnikách źiemſkich/ iż oni prze powinnośći ſwé/ któré ná nich do woyny należą/ Burgrábſtwy ſie báwić nie mogą SarnStat 492, 241, 241 żp, 322, 365, 434 (11); CRákus roſtropnie rządząc nie zábłądził W Powinnośći ſwey, gdy iák oćiec rządził. KlonKr A2v; Ieſt nas ieſzcże wiele w Polſzce żywych/ ktorzy pámiętamy poki ſie cżyiá powinność ná Seymach śćiągáłá PowodPr 77, 2; VotSzl D2, E2.

powinność czego [= wynikająca z czego] (1): Widziemy [...], że wszytki członki w RP wystąpiły z stawow swoich [...]. A tak barzo wystąpiły, że żądny urząd, żądny człowiek w s(w)ej mierze,, w swej powinności urzędu albo powołania swego nie został. DiarDop 109.

powinność czego [= co się powinno] (4): átym ſpoſobem/ gdyby iedni po drugich náſtępowáli/ obeſzłáby ſię powinność służenia woyny [belli vices] po wſzytkich cżęśćiách wſzego páńſtwá. ModrzBaz 120, 125; áżeś náoſtátek y ſam wolał groſzem kmiotká ſwégo/ odkupić powinność ſławy żołniérztwá [tj. obowiązek walki za ojczyznę] twégo. OrzJan 54; PowodPr 60.

powinności około kogo, około czego (2): ktorem [szkołom] oneż rzecży ſą porucżone/ to ieſt/ áby w nich młodźieńce ćwicżono/ iákoby powinnośći y około religiey/ y gromad ludzkich wypełniáli. ModrzBaz 129; SarnStat 445.

powinność względem czego (1): ktora powinność względem tych wolnośći/ ktorych zá łáſką miłego Páná Bogá vżywamy/ ieſt ná nas od Krolow Pánow náſzych y od przodkow miłych zoſtáwiona. VotSzl C3v.

powinność ku komu, ku czemu (2): iżeśmy widzieli wykroczenie wielkie od powinności ku Rzeczypospolitej Diar 71; ReszPrz 74.

powinność przeciwko komu, przeciw czemu (4): ukazowaliśmy wielki nieporządek w sprawach sług kościelnych, z czego się jaśnie znaczy, że słowo pańskie boskie jest uciśniono, inaczej nauczono i nauczają, aniż ich powinność przedw Rzeczypospolitej, na ktorą są postawieni i ubogaceni, niesie. Diar 70; In officio esse, Mieć ná ſobie yáki vrząd/ Też Powinnośći ſwoyey przećiwko komu ſtrzédz. Mącz 115c; SarnStat 121, 1018.

powinność na co (1): [Ze spisu rzeczy:] Vrzędow świeckich powinność ná pomoc duſz ludzkich 305.a [Cf Bo vrząd świecki w kościele Bożym/ nie tylo docześny pokoy poddánych opátrowáć [...]: ále im też do zbáwienia ſwoim rámieniem pomágáć winni ſą/ [...] y to ieſt powinność Chrześćijáńſkich krolow. SkarKaz 305a.] SkarKaz Oooo2d.

powinność czyja [= wobec kogo] (5): RejZwierz 52v; RejZwierc B3, 192v; ktorzibyſię tym [tj. poświęconym naukom] żywotem báwili/ te od praw y vſtaw y od wſzelákich Rzecżypoſpolitey powinnośći wolnemi y oſwobodzonemi mieć chćieli. ModrzBaz 128v, 110.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym [= wynikła z pozycji społecznej] (48): Diar 20; obawamy się w tym ubliżenia powinności naszej poselskiej DiarDop 10; RejWiz 71v marg, Cc8v; Rudiarius, Tákowy ſzérmierz/ od powinnośći ſzérmierskich wolno puſzczony. Mącz 359c; Rzekł ná to pan Boiánowſki. A ią záſię/ nietelko to rozumiem być powinność ſláchecką/ co w.m. powiedaſz/ ále ieſzcże tego dokłádam/ iż [...] GórnDworz Z8, Aa2; StryjWjaz A2; ModrzBaz 110; Hordę iednę do Litwy Witołd przyprowádził/ Ktorą nád Waką rzeką ná rolach poſádził/ Gdzie y dziś nád tąż Waką ſzeroko mieſzkáią/ A powinność Rycerſką z vchwały dziáłáią. StryjKron 507; ReszPrz 74; ActReg 139; SarnStat 437; GrabPospR K2v; VotSzl C3v. Cf »powinność krolewska«, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (7): ComCrac 14v; ModrzBaz 128v; ActReg 15; Formá przyśięgi Sędziégo y Podſędká, zkąd vrzędy, powinnośći, y właſnośći ich wybáczoné bydź máią. SarnStat 554, 1058, 1187. Cf »nad powinność«.

W charakterystycznych połączeniach: powinność szczodrobliwości (5); powinność poddaności (a. poddaństwa) (2), sławy żołnierstwa, służenia wojny, zwierzchności; powinność powołania; powinność około gromad ludzkich, około obracania pieniędzy, około religii; powinność względem wolności; powinność ku panu, ku poddanym, ku rzeczypospolitej; powinność przeciw ojczyźnie (2), przeciw rzeczypospolitej; powinność na pomoc dusz; powinność koronna [= wobec Korony] (3), rzeczypospolitej (2); powinność dworzanina, kasztelanow, obywatela (4), ojczyzny miłośnika (2), panow rad, poddanego (4), podkomorzego, senatora, sądu, sędziego (5), stanu (2), starostow (2), szlachcica, urzędnikow, wojewody, wojskich; powinność cudza, własna (3); powinność pańska (5), poselska, rycerska (4), senatorska, szermierska, szlachecka (6); powinność poprzysięgła, wskazana, zlewna (2); powinność głowna (głowniejsza) (2), najwiętsza, napotrzebniejsza, (na)przedniejsza (3), nazacniejsza, niemała, poczciwa (2), potoczna, przystojna, słuszna, sprawiedliwa; powinności dowiedzieć się, nie omieszkiwać, obchodzenie, potrzebować, świadomy, uważający, używać; ostrzegać powinności; powinność iścić, mieć, mieć (chować) na pieczy (3), obaczyć (2), obwarować, odkupić, opuścić (2), poruczyć, przypominać (przypomnieć) (2), rozszerzać, wyrozumieć, wzbudzić; gwałt uczynić powinności, nie zbraniać się, ubliżenie; (to) jest [czyja] powinność (23); powinność [czyja] ta jest (2); jest [czyją] powinnością; jako jest powinność; powinność niesie (4); do powinności ćwiczyć, nawrocić się, pilniejsze uczynić, pobudzić (pobudzony) (2); od powinności oswobodzony, wolno puszczony, wyjmować (2), zdrożny; z powinności liczbę dać; występny przeciwko powinności; przysięgać na powinność; na powinności należeć; o swej powinności pytać; w powinności leniwy, nie mylić się, naniedbalszy, pobłądzić, rozszyrzony, trwać, ustać, nie zabłądzić, zostać; wedle (podług) powinności czynić (2), dosyć czynić, służyć, sprawować, sprawować się, zachować się; z powinności napominać, obiecać, odsługować, płacić, prosić (2), (prze)strzec (2), skazać (3), służyć (2), uczynić; nad powinność uczynić (2).

Fraza: »na [czyją] powinność należy« = muneris Modrz (2): á kto ábo przekaża ábo odeymuie vrzędowi możność cżynienia co ná iego powinność należy [quique vel impedit velprivat magistratum potestate faciendi sui offici]/ ten [...] niech będźie zá wyſtępnego przećiw máieſtatowi oſądzon. ModrzBaz 82, 99v.
Zwroty: »baczyć na swe powinności; swe powinności na baczności mieć; powinności swej patrzyć« (1;1;1): A coż tobie przyſtoi/ gdyżeś ty ich [pań, tj. kobiet] głową/ A ieſzcże ktemu pięknie/ Rycerzem cie zową. Ześ powinnieyſzy bacżyć/ ná ſwe powinnośći RejZwierz [472]; [Chodorowscy i Żorawińscy] Nie paráią ſie nicżym/ iedno zacną ſławą/ Y nie mylą nikogo obłudną poſtáwą. Ná grządkę ſie iáko Kur/ nigdy nie wſpináią/ Iedno ſwe powinnośći/ ná bacżnośći máią. RejZwierc 83v; muśiał Rádny Pan/ Sláchćic/ y wſzytko poſpolſtwo powinnośći ſwey pátrzyć [in officio esse]. ModrzBaz 31v.

»czuć się w swej powinności« (1): ále kiędyby prżełożeni náſzy/ Vrzędnicy/ Stároſtowie/ czuli ſię w ſwey powinnośći/ tedyby Wolność náſzá nie wychodźiłá z miáry. GórnRozm B3v.

»powinności dosyć (u)czynić, dosyć działać, dosyć się dzieje, dosyć czynienie« = munus explere a. sustinere, officio non deesse, officium debere a. exsequi a. tueri, (satis) officio fungi, in officio esse Modrz; debito satisfacere JanPrzyw [szyk zmienny] (32:1:1:1): Diar 83; A na urząd WKM zwłaszcza samego to należy, abyś w każdy urząd wejrzał, jeśliże dosyć czyni powinności tej, na ktorą przysiągł i na ktorą jest postawion. DiarDop 109; LubPs S5; LeszczRzecz A4; BibRadz *5v; OrzQuin S2; GórnDworz Aa2, Ee5v; RejPos 19; RejZwierc 62v; á przetoż ſłuſznie zá ſkaźce poſpolitey oycżyzny miani być máią/ ći ktorzy tu powinnośći ſwey nie doſyć cżynią. RejPosWstaw 42; á przetoż ktorzi wiela vrzędow doſtáli/ ći ponieważ powinnośći ich doſyć cżynić niemogą/ máią miáſto śiebie wiele namieſtnikow. ModrzBaz 45; Zda mi ſię że doſyć vcżynię powinnośći mey/ ieſli drogę do niektorych praw vkażę/ ábo też niektorych praw dotknę. ModrzBaz 73v, 3, 20v, 45 [2 r.], 49v, 68v (15); GórnRozm C3 [2 r.], K3; SarnStat 941, 1026, 1058, 1147, 1187; Tudźież też y ći rycerſkiego ſtanu ludźie/ ktorzy w rycerſkiey dźielnośći ćwicżeni y gotowi ſą/ y rycerſkiey powinnośći iáko ich ſtan nieśie doſyć cżynią/ mogą ſię vſkárżáć ná Seymie GrabPospR K2v.

»z powinności napomnieć« (1): [starosta krakowski] káżdégo Burgrábię Krakowſkiégo z iego powinnośći nápomnieć będźie powinien SarnStat 491.

»powinność na sobie nieść (a. nosić, a. odnosić)« [szyk zmienny] (5): RejPos 18v; á żaden Krol nigdy niebył/ ktoryby ſam wſzytki Vrzędy ábo powinnośći ná ſobie nośić mógł [qui solus omnia munera sustinere potest] ModrzBaz 24; SkarJedn A5v; máią ſie do tego ſądu ziácháć/ Sędźia/ Podſędek/ Piſarz onégo Woiewództwá [...] y tám przyśiągſzy [...], wſzytkę tę powinność ná ſobie odnośić máią SarnStat 859, 1147.

»powinność odda(wa)ć« [szyk zmienny] (5): A żeś też WKM i teraz lenić się nie raczył tu z onych nadalszych krajow panowania swego zjechać, zwołanie to Rad Koronnych i nas poddanych swych uczynić [...], dając to wszem znać, że jednako powinność swą pańską wszem oddawać raczysz Diar 20; ActReg 31; Phil N3; SarnStat 1275; Tu oſądźmy ſię ſámi/ iáko tę powinność oyczyznie oddawamy. VotSzl C3v.

»powinność swoję (a. swą) odprawić (a. cale odprawować)« [szyk zmienny] (2): GórnDworz Kk3v; żeby [dobry obywatel] zdrowie y żałość [lege: całość] Oycżyzny ſwey miłował y nádewſzyſthko przekłádał/ á powinność ſwą cále odprawował. Phil B3.

»od powinności, powinności odstępie; z powinności odstępić, wystąpić« (1:1;1:1): DiarDop 107 [2 r.]; RejPosWstaw [412]; Nigdy oni [przodkowie naszy] pieniężnym żołniérzem oyczyzny nie bronili [...] y krótko mówiąc/ gárdłá ſwégo rychléy oſtradáć niż powinnośći odſtępić woleli. OrzJan 54.

»odwodzić od powinności« (1): Tá tedy bayká niech będzie zá náukę Senatorom [...] iż ich nic nie ma odwodzić od powinnośći ich/ ktorą zá przyſięgámi ſwymi powinni Rzecżypoſpol. Phil R2.

»pomnieć na powinność« (2): PaprUp G4v; pomniąc ná poprzyśięgłą powinność náſzę/ Ziemie Wołyńſkié/ Kijowſkié/ y Podláſkié/ [...] ku Koronie Polſkiéy [...] przywróćiliſmy. SarnStat 1027.

»powinność na się przyjąć (a. przyjmować)« (2): Phil S2; Królowie poſzledni potym tę powinność [obrony granic] ná ſię przyięli, Quártę oſtáwuiąc. SarnStat 130.

»do powinności przymusić, przymuszony« (1:1): Przeto y ći [uczniowie rzemieślniczy] do powinnośći ſwey máią być przymuſzeni [ad offtcium compellendi]/ áby mnoſtwo proznuiących Rzecżypoſpolitey nieobćiążáło. ModrzBaz 37, 33.

»do powinności przyzwać, odzywać« = od officium revocare Modrz (1:1): Proznuiące/ leniwe/ o rolą y o goſpodárſtwo niedbáiące [król objeżdżający ziemie] nápráwiłby/ á do powinnośći przyzwał ModrzBaz 20v, 138.

»powinność sprawować; sprawowanie powinności« (1;1): ztądże też/ y właſne powinnośći ſwe opuśćić muſzą/ álbo ie wżdy niedbále ſpráwuią [aut cer te negligentius ea curant] ModrzBaz 68v; Bo niemáſz nic ſproſnieyſzego nád nieumieiętnego wodzá/ ktoremu niedoſtawa rády/ mocy/ y vmieiętnośći do ſpráwowánia powinnośći iego [cui consilia, vires et artes desint rerum gerendarum]. ModrzBaz 115.

»powinności strzec (a. przystrzegać, a. przestrzegać), pilnować, być pilen; powinność strzec« = in officio esse Mącz, Modrz; debito officio fungi, munia exsequi, munus facere a. tueń, in munere versari, officium retinere Mącz [szyk zmienny] (11:1:1;1): LibLeg 7/69; MetrKor 61/224v; Mącz 78d, 115c, 237b, d, 448a, 467d, 486b; Páná ſwego y powinnośći ſwoiey kthorąć porucżą bądź wiernie pilen RejZwierc 25v; Cżego więc boiącſię pilnowáli powinnośći ſwych [continebantur in officio] ći co vrzędy trzymáli ModrzBaz 91v, 22; Tákże równie y w rzeczypoſpolitéy ſye dźieie: póki ſye oná ſwych praw [...] ſtátecznie trzyma/ póty y ludźie vrzędu ſwégo/ y powinnośći przeſtrzégáią KochWr 30; KlonKr B3v.

»swej powinności trzymać się« (1): tedy Rzeczpoſpolitą ták poſtánowili/ żeby ſie káżdy ſwéy powinnośći trzymał/ á pilnuiąc rzeczy iednéy y vrzędu ſwégo/ tą drogą łácniéy dobrá poſpólnégo/ y zgody mógł bronić ſąśiedzkiéy. OrzJan 49.

»powinność (a. część powinności) [na kogo, na co] włożyć (a. wkładać); powinność [na kogo] włożona« [szyk zmienny] (4;2): A iżby theż y ći ſwą ná nię włożoną powinność czále iśćili/ przyſięgą tákże byli obwiązáni. LeszczRzecz A3, A2v; ModrzBaz 138; Phil L3; bo ná niektórych więcéy powinnośći włożono, y vrzędów przydano, niektórym vięto. SarnStat 233; VotSzl D2.

»powinność wykon(yw)ać, czynić, działać, okazać; wykon(yw)anie, czynienie powinności« = munus explere a. exsequi a. obire Modrz; debitum exercere JanStat [szyk zmienny] (7:5:1:1;3:1): LibLeg 7/69; GroicPorz C3v; RejZwierz 72; Tákże też precż odrzucamy przećiwniki Rzecżypoſp. [...]. A ná koniec wſzyſtki ktorzykolwiek powinnośći ſwoich/ bądź iáwnie/ bądź chytrze álbo táiemnie cżynić ſie zbraniáią. WujJudConf 215; ModrzBaz 30v, 49v, 115, 118, 125; StryjKron 507; Phil S2; iżbyſmy z narodu ſwégo Królá ſobie obráć mogli: ponieważ námi żaden extraneus rządzić y ſpráwowáć/ wykonywáiąc powinnośći ſwé królewſkié/ nie mógłby ták ſnádnie. SarnStat 18, 77, 361, 386, 434; Poddánym záśię zálecam iednęż cnotę/ ktorą wſzelką powinność ſwoię wykonáią: to ieſt poſłuſzeńſtwo zupełne. PowodPr 60; SkarKaz 4b.

»z powinności wykraczać (a. wykroczyć); wykroczenie od powinności« (3;1): Diar 71; LeszczRzecz A3; RejZwierz 9v; Boleſlaw Sin iego Waletzni [...] zpowinnoſci ſwei barzo wikrotzel PaprUp B2.

»powinności wypełni(a)ć (a. pełnić); wypełnienie powinności« = munia exsequi Mącz; munus obire Modrz [szyk zmienny] (5;1): LibLeg 7/69; A wtichze Voyevodſtwach y Poviecziech wlaſſnych Commiſſiae viecze y ynne ſądy a povinnoſczi ich vrzęndv naliezącze, mayą vypelniacz ComCrac 14v; Mącz 237b, 268a; ModrzBaz 129; SarnStat 1002.

»w powinności zachować się, zachowanie; powinność zachować (a. chować)« = in officio continere a. esse a. permanere Modrz [szyk zmienny] (5:1;4): My będąc posłańcy od rycerstwa Korony tej, państwa WKM, ktorzy powinność swą zachować zwierzeniu braci swej musimy, znamy powinność swą przestrzegać swobod koronnych Diar 88; A przytym otoć podawam y káżdemu wiernemu krześćijáńſkiemu cżłowiekowi ty kſięgi żywotá cżłowieká poććiwego Krześćijáńſkiego/ iáko ſie káżdy w ſwym ſthanie á w ſwey powinnośći záchowáć ma káżdego wieku ſwego RejZwierc 206v, [121]; WujJudConf 16v; Aby káżdy powinność/ w ſwym ſtanie záchował/ A Rzecży poſpolitey/ złą ſpráwą nie pſował. HistHel [A2]; ModrzBaz 20, 49, 126; GórnRozm A4v; OrzJan 120.

»powinności swej zaniechać« (1): gdy kto powinnośći ſwey zániechawſzy cudzą ná ſię prziymuie/ zácżym nic ſie tám dziać dobrze y porządnie nie może Phil S2.

»powinności zaniedbawać« (1): [Ludwik król węgierski] krzywd ludźi obciążonych niemśćił śię/ y inych powinnośći Krolewikich zániedbawał [munera negligentius obibat] ModrzBaz 23v.

»zapomnieć powinności« (2): POzywa ćię: iżeś ty zápomniawſzy dobrégo obywátelá y wiernégo poddánégo powinnośći [postposito bonis civis et fidelis subditi officio JanStat 539]/ mówił to álbo owo przećiw perſonie królewſkiéy SarnStat 141, 412.

»w powinności zatrzyma(wa)ć, zachować, zadzierżawać, zatrzyma(wa)n(y), zachowanie, zatrzymanie« = in officio continere Mącz, Modrz; in observantia continere, in officio retinere Modrz [szyk zmienny] (9:2:1:6:1:1): Mącz 446d; RejPosWstaw 42; Temu nie trzebá będźie Praw áni vſtaw: nie zapłáty ábo nagrody iákie/ áni kaźni w práwie opiſáne tákowego będą zátrzymawáć w iego powinnośći. ModrzBaz 9; To mowię o ludźiach niewolnicżego przyrodzenia/ ktorzi niemogą być nicżem inſzym w powinnośći zátrzymani [continentur in officio]/ iedno ſtráchem á karániem. ModrzBaz 37; Rozdźiał dźiewiąty. O záchowániu żołnierzow w powinnośći ich [De militibus in officio continendis]/ poki ſą w oboźie ModrzBaz 117v, 5v, 25, [41], 69v, 73 (18).

»znać, wiedzieć powinność swą (a. swoję)« = onus scire JanStat (2:1): Bo my dobrze znamy powinność swą, iż nam przystoi ku WM a nie WM ku nam chodzić Diar 39, 88; SarnStat 310.

Wyrażenia: »powinność krolewska, krola (a. WKM)« = regium munus, regni sollemne Modrz [szyk 38:4] (30:12): Diar 83; LeszczRzecz A4; to ieſt powinność Krolá pocżćiwego/ Aby dármo rátował/ cżłeká vpádłego. RejZwierz 21v, 21v marg; powiedz nam [...]/ co zá koniec vrzędu Krolá Polſkiego ieſt/ co od niego/ álbo od vrzędu iego Krolewſkiego Polſká oczekáwáć ma: owa co zá powinność Krolewſka w Polſzce ieſt? OrzRozm M, E4 marg; Cobyſmy z tákowym Tyránnem (gdyby go Pan Bóg ná nas przepuśćił) ſobie poczęli/ gdyby ón zápomniawſzy Przyśięgi ſwéy/ Práwá nam łąmał/ á powinnośći ſwéy Królewſkiéy doſyć nie dźiáłał? OrzQuin S2; á roſkázowánie/ ieſt záwdy głowną powinnoſcią Krolewſką. GórnDworz Gg8v, Hh; RejZwierc 46v, 47; WujJud 3v [2 r.], Mm4v, Nnv; ModrzBaz 20v, 23v; SkarJedn 382; CzechEp 158; PaprUp G4v; ActReg 137, 33, 78; PIERWSZA POWINNOŚĆ KROLEWSKA, ALbo Artykuł przyſięgi iego. SarnStat 27, 18, 27 żp, 48, 63, 70 (15); Aczći to ieſt właſna powinność Krolá Iego Miło: y pacta conuenta Krolá Iego Miło: przyśięgą vtwierdzone to nam obiecáły. VotSzl F. Cf »wedle powinności krolewskiej«, »z powinności krolewskiej«.

»powinnością obowiązan(y)« [szyk 1:1] (2): Diar 42; Boby przedſię y pomocz niemáła ku obronie/ y lepſza chwałá Páńſka s tego być mogłá/ gdyby tám [na granicach] Rycerſki cżłowiek ſiedział/ obowiązány poććiwą powinnoſcią ſwoią/ á Bogu y Rzecżypoſpolitey ſłużył. RejZwierc 187.

»powinność urzędu, urzędnikow« = munia, munus Mącz; officium magistratuum Modrz; debitum officium JanStat [szyk 12:2] (12:2): DiarDop 109; Mącz 237b, d; Niech też będą práwem zágránicżone powinnośći wſzytkich vrzędnikow ModrzBaz 76; ActReg 15; GDyż ieſt rzecz ſłuſzna/ áby káżdy ná iednym Vrzędźie przeſtał: áby tym pilniéy powinnośći onégo Vrzędu wykonywał SarnStat 77, *4, 233, 386, 434; SkarKaz Oooo2d. Cf »wedle powinności urzędu«, »z powinności urzędu«.

»powinność(-i) wojenna(-e)« = belli munera Modrz [szyk 2:1] (3): ADrian [...] Huffy/ hárce ſpráwował/ obozy zátacżał/ Z woienney powinnośći/ nigdy nie wykracżał. RejZwierz 9v; Niechże tedy ma [hetman] żołnierze powinnośći woiennych świádome/ ktorziby z chęćią prácowáli ModrzBaz 116, 125.

»od powinnośd wolny, wolność« = muneribus immunis, a munere liber, immunitas a. vacatio munerum Modrz [szyk 5:1] (5:1): Przed láty ten był obycżay w mieśćiech/ że trzećią cżęść mieſzcżan do rycerſkich rzecży zwycżáiono: ktorzi od inſzych Rzecżypoſpolitey powinnośći wolni bywali. ModrzBaz 110, 128v [2 r.], 139; SarnStat 1058, 1187.

Szeregi: »cnota a powinność« (1): Powiedział krol: Iż ia wolę gwałt ocżom vcżynić niżli cnode á krolewſkiey powinnośći ſwey. RejZwierc 47.

»miara, (i) powinność« (2): DiarDop 109; Civitatem in officio continere, Nie dáć mieſzczánóm ſwey woley/ záchowáć ye w mierze y w ich powinnośći. Mącz 446d.

»powinność abo niewola« (1): Gdźie téſz [Piłat] miáł tę potrzebę/ puſzczać (marg) powinnośc abo niewolą opuścić (–) [Necesse autem habebat dimittere] im na święto/ iednego [więźnia] MurzNT Luc 23/17.

»powinność i obowiązek« [szyk 1:1] (2): ánibyſmy v śiebie żadnéy rzeczy milſzéy mieli/ nád potrzebę á ſławę Pańſtw ſwoich/ á ktemu nád powinność y obowiązek náſz poprzyśięgły SarnStat 1002. Cf »z obowiązku i z powinnośći«.

»obyczaj i powinność« (1): y Séymiki Powiátowé przed nim [dniem św. Jana Krzciciela] ſłożymy/ iáko obyczay ieſt y powinność. SarnStat 1011.

»i powinność i potrzeba« (1): Chwalę barzo tę czuinosc y pracę ktorą W.Kr. M. Orzeczyptey mieć raczysz, bo to y powinnosc WKM. niesie y potrzeba Rptey ActReg 137.

»powinność i praca« (1): Aczkolwiek każdy z nich [tj. marszałek koronny i nadworny] wié ſwoię powinność y pracą [onus ac debitum JanStat 293]: wſzákże [...] SarnStat 310.

»prawda a powinność« (1): RejZwierc 194v cf W przen.

»prawo i (ani) powinność« (4): Diar 42; LeszczRzecz A4; A ták ieſli vmieſz cżytáć/ ázaſz to nie roſkoſz też ſobie cżás vpátrzywſzy nád kſiąſzkámi poſiedzieć/ práwá y powinności ſie ſwey dowiedzieć. RejZwierc 112v. Cf »wedle praw i powinności«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r., w połączeniu współrzędnym 1 r.]

»powinność i przysięga« [szyk 1:1] (2): A on tho iako rada naſcha strzegancz povinnoſczi y prziſiagi swei dal nam wiedziecz powieſcz y wſkazanye prethwiczowe MetrKor 61/224v. Cf »nad przysięgę i powinność«.

»powinność a przystojność« (1): A wſzákoż y o pánu śrzednim/ gdy ſie kto ſłuſznie rozmyſli ná ſpráwy y poſtępki iego/ iákoby ſie miał ſłuſznie á poććiwie w ſwej powinnośći á prziſtoynośći záchowáć/ y tám znaydzie doſyć zámieſzánia około wieku tego ſwiętego. RejZwierc [121].

»rzecz ani powinność« (1): Nie ieſtći rzecż áni powinność żadna Krolá Iego M. te wáſze Confeſſie rozbieráć/ y ſędźić o wierze co błąd co prawdá WujJud 3v.

»urząd, (i, a, a(l)bo) powinność« = officium et munus Modrz [szyk 18:6] (24): DiarDop 107, 109; Munus suum tueri, Powinnośći/ vrzędu ſwego ſtrzedz. Mącz 467d, 268a, 448a, 486b; GórnDworz Ii2; wſzytko z miłośći Rzecżypoſpolitey cżyni/ á dobrego Senatorá vrząd y powinność doſtátecżnie wykonywa. ModrzBaz 30v, 3, 24, 27v, 45, 49v; KochWr 30; O vrzędzie y Powinnośći Sędziow. Phil K4; Formá przyśięgi Piſárzów: zkąd vrzędy ich y powinnośći wyrozumieſz. SarnStat 561, 233, 340, 488, 560 [2 r.], 1026. Cf »wedle urzędu i powinności«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»wiara (a. wierność) i (a) powinność« = fides et observantia Modrz (2): ModrzBaz 127; Trzáſłá y złamáłá ſię w Anglijey/ ták poddánych ku Pánu/ iáko y Páńſka ku poddánym wiárá y powinność. Trzáſło w Szkocyey wſzelákie powinne ku Krolowi Pánu ſwemu poſłuſzeńſtwo. ReszPrz 74. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»władza i powinność« (1): Ale Woiewodá káżdy Mázowecki/ tákąż władzą y powinność ná ſobie niéść/ y doſyć iéy czynić ma SarnStat 1147. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»powinność a zawołanie« (1): Ale by ſie ktory ſnich ná to dobrze rozmyſlił [...]/ że trzebá vmieć/ y cżynić doſyć ſwey powinnośći/ á záwołániu/ ieſtem tego pewien/ żeby ſie ták bárzo zápárł o to/ áby nigdi nie pánował GórnDworz Ee5v.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwu- lub wieloczłonowym: »i wszy(s)tki insze powinności« (2): ModrzBaz 128v; kto nád Cápiſtraná z fámiliiéy Fráńćiſzká S. lepſzy? [...] kto pilniéy chował práwá? kto przymiérza/ y wſzyſtki inſzé powinnośći potoczné OrzJan 120.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. wedla, a. według, a. podług) powinności« = iure Mącz; pro officio a. portione Modrz; debite JanStat (23): Diar 88; A tego wszytkiego przyczynę na nas kładą, powiedając że temu wiary dawać nie chcą, byśmy my wedle swej powinności WKM napominali DiarDop 107; iż roſkazał [cesarz] áby byli popiſáni głowámi ſwemi wſzyſcj narodowie káżdy w powiecie ſwoim/ á w mieſcie ſwoim/ wedle oney powinnośći ſwoiey. RejPos 18v; á tey prawdźiwey Wiáry/ y nas Kátholikow ſwoich od wſzelkich wymyſłow y potwarzy ſwowolnych ludźi rácż [królu] bronić/ y ſpráwowáć według woley Bożey á powinnośći twoiey WujJud B3; ModrzBaz 50; StryjKron 722, 737; CzechEp 332; [człowiek pijany] nie báczy tego do śiebie/ żeby w czym wykrácáć miał/ owſzem widźi mu ſię/ że prżyſtoynie/ á práwie podług powinnośći ſwey czyni/ áno wſzyſtko opák ſię ma GórnRozm H3; Iuż Kápłan wielki cney Polſkiey korony/ Krolewſkie ſkronie/kwitnące w młodośći/ Ma koronowáć/ wedle powinnośći. GrochKal 26; á oné [urzędy] ták domá iáko ná woynie wedle powinnośći niech ſpráwuią [debite exerceantur JanStat 304] SarnStat 286, 435, 437, 972; Tákże y Pánowie Żołnierze/ áby porządnie/ y według płacey y powinnośći Oyczyznie ſłużyli VotSzl E4v, B3.

~ W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (1): áby ſie wiedźieć mogło/ iáko kto z Rycérzkiégo ſtanu wedle powinnośći ſwoiéy ſzlácheckiéy ieſt gotów ku ſłużbie Rzeczypoſpolitéy SarnStat 126.

Wyrażenia: »wedle powinności krolewskiej« (1): OZnáymuiemy [...]/ iż my wedle powinnośći náſzéy Królewſkiéy/ opátruiąc potrzeby Korony téy/ [...] Złożyliſmy Séym Wálny wſzem ſtanom tu do Wárſzáwy SarnStat 851.

»wedle powinności urzędu« (1): Suo iure agere, Wedle powinnośći vrzędu ſwego czynić. Mącz 179a.

Szeregi: »wedle możności i powinności« (1): Boże day áby ſię temu wſzytcy przypátrowáli/ á wedle możnośći y powinnośći ſwey [pro cuiusque portione] temu doſyć cżynili. ModrzBaz 101.

»wedle praw i powinności« (1): A Heretyctwá potępione ramieniem ſwoim/ wedle praw y powinnośći ſwej wykorzęniwſzy/ tego też nie zániecháli. SkarJedn 382.

»wedle (a. wedla) urzędu i (a) powinności« (2): Regularis [...] Rządny/ Státeczny/ álbo który wedle vrzędu ſwego y powinnośći ſwey ſpráwuye Mącz 351a; SarnStat 1004. ~

»z powinności« = ex a. pro debito JanStat (34): BielŻyw nlb 3; LibLeg 8/132v; Też by IchM pilnie strzec urzędu swego z powinności raczyli, każda uchwała WKM wypełnić by się musiała ku pożytku Rzeczypospolitej. Diar 72, 38, 69, 73 [2 r.], 74; DiarDop 109; SarnUzn A3v; BielSat [I4]v; BiałKaz M3v; WerGośc 204; BielSjem 14; roſkázuiemy wſzyſtkim Stároſtóm [...]: ábyśćie tákowé Iármárki [...] do wſzyſtkich y káżdégo z oſobná wiádomośći/ którym to wiedźiéć należy/ przywiedli z powinnośći wáſzéy SarnStat 1229, 190, 898; bo lepiey że co rok porálne znośne płáćić będą z powinnośći/ á niż co rok Pobor dawáią VotSzl D2v; K temu ná káżdy kwártał y ná pewne czáſy/ áby ſię wſzyſcy z powinnośći et ſub certa poena de ſalario detradenda, zieżdzáli y potrzeby ſkárbowe odpráwowáli. VotSzl E.

~ z powinności czego (5): IZ ácz z powinnośći Krolewſkiey ſczodrobliwośći/ ku wſzyſtkich poddánych pożytku y rozmnożeniu/ oko opátrznośći mielibyſmy mieć: wſzákże więtſzą pilność około rozmnożenia ſkárbów/ y prowentów Króleſtwá náſzégo/ mieć przyſtoi SarnStat 333 [idem (4)] 82, 337, 368, 382.

W przeciwstawieniu,: »z łaski ... z powinności« (1): Lecż temu kto robi nie bywa zapłátá przycżytaná z łáſki/ ále z powinnośći. CzechRozm 211v.

Wyrażenia: »z powinności krolewskiej« (2): [posłowie mówili] że to, ocz WM zgodnie z posły koronnemi Krola JM prosić a radzić będziecie, że to KJM z powinności swej krolewskiej uczynić będzie raczył DiarDop 114; SarnStat 1019.

»z powinności urzędu« (2): A to dla tego czyniemy, iż z powinności urzędu teraźniejszego naszego przestrzeceśmy tego powinni, aby to co w statucie stoi, w klobie swej zostało DiarDop 115; SarnStat 311.

Szeregi: »z miłości i z powinności« (1): A jeśliżeby [panowie duchowni] [...] nie chcieli ku naszemu złemu z brackiej miłości i z powinności swej takiej, [...] dać się przywieść k temu in caritate [...], tedy [...] Diar 48. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»z obowiązku i z powinności« (1): y będźiemy [...] o to ſie prácowáć/ nálégáć/ prośić z obowiązku y z powinnośći [petere et laborare debemus et tenebimur JanStat 884] przez chytrośći y zdrády: áby naiwysſzy Biſkup Pan náſz ninieyſzé ziednoczenié [...] przyiął SarnStat 1104.

»z powinności i z zwierzchności« (3): Który gdy w potwarzy vznány będźie/ my tákowégo z powinnośći y z zwierzchnośći náſzéy bezecnégo ſkażemy bydź SarnStat 506 [idem] 711, 933. ~

»mimo powinność« (1): zoſtáwuiąc ná tám téy prowinciiéy [tj. na Inflantach] [...] obowiązek ratunku extra ordinem y mimo powinność bez Séymu wálnégo/ [...] gdy tákże potrzebá vkaże poſtánowienia y vchwalenia/ [...] SarnStat 1204.

»nad powinność« (6): Diar 39; SarnStat 557; Bo gdy ten Tyran Turecki pocżął Grecią pośiádáć/ vpomináli mocy iego wiádomi/ áby przećiwko niemu y domowych doſtátkow/ choć nád powinność nie żáłowano. PowodPr 84.

~ W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (1): iedno iako owdzie swemu Electowi nad powinnosć swą szlachecką obligatus bydź niechciał, tak by go też poki mu tey przystoinosci stawa odstąpic nie chciał. ActReg 54.

W połączeniu szeregowym (1): wſzákże żaden tego mowić nie śmiał/ áby to nád práwo/ powinność/ y vrząd ſwoy/ w cudzy ſię wtrącáiąc vcżynić miáł. SkarJedn 125.

Szereg: »nad przysięgę i powinność« (1): gdyſz tu iuſz po nich máło było/ miedzy Litwą/ Polſką/ y inſzymi Chrześćiány/ z ktorymi nád przyſięgę/ y powinność Zakonu ſwego vſtáwicznie woyny z hárdośći ſwey wiedli. StryjKron 637. ~

W przen (2): bo ſie ieden będzie bał áby nie ſtráćił/ á drugi będzie pilnie vpátrował coby ten vpuśćił/ áby tho ználazł/ á ták obádwá [stróże Rzeczypospolitej] s prawdą á s powinnoſcią zá tarcżą chodzić muſzą. RejZwierc 194v; Widźiałem też y to/ gdy ſędźia śiedząc ná ſwem ſądowem mieyſcu/ cżynił wyrok/ á kilko kroć vpomniony/ nieco przydawał/ nieco odmieniał. Dobrzeć przedśię: ále nużby to onemu/ co przypominał/ ná pámięć było nieprzyſzło? ázaby ſędzia ná ſwey powinnośći bárzo niechramał? ModrzBaz 88.
Przen [czego (zawsze: praw)] (3): ponieważ tá ieſt powinność praw/ zábiegáć krzywdam ModrzBaz 73, 70; SarnStat 253.
α. O obowiązkach kapłańskich i zakonnych (44): Leop 2.Esdr 12/9; [Ezdrasz] Vczy kápłanow powinnoſći ich. BibRadz 1.Esdr 8 arg; RejZwierz 89v; á wſzákoż żadney iney powinnośći onym naywyſzſzym przełożonym ſwoim [Pan Bóg] [...] porucżáć nie racżył RejPos 347, 347 marg; Zaż téż kápicá winná/ kiedy owo mnichá Zaymą v ſoſnowégo po grzbiećie kielichá? Mym zdániém/ że nie káptur/ lecz ten co w nim chodźi/ Minąwſzy ſwą powinność/ y wſzeteczność płodźi. PudłFr 54; SarnStat 166.

powinność czego [= wynikająca z czego] (1): SkarŻyw 542 cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (7): Papieſkie trzy powinnośći SkarJedn d8. Cf »kapłańska powinność«, »wedle powinności«.

W połączeniu szeregowym (1): miedzy ktorymi [zakonnikami] żył iáko ieden Anioł/ wpoſłuſzeńſtwie/ wpokorze/ w vtrudzeniu ćiáłá ſwego/ y pilnośći wſzelákiey powołánia/ y powinnośći Reguły SkarŻyw 542.

W charakterystycznych połączeniach: powinność bractwa, pasterza, przełożonych, sług; powinność dziekańska, papieska, pasterska; powinność reguły; powinność osobliwa, sroga, twarda, więtsza; ciężar powinności; uczyć powinności; od powinności nie unosić się; powinność minąć, poruczać; żyć w powinności [czego]; [czyja] powinność jest (2); sprawować wedle powinności; z powinności czynić (3).

Zwroty: »czynić, sprawować (a. odprawować) powinność« [w tym: czynić a sprawować (1)] = officium obire Modrz [szyk zmienny] (2:2): Nápominanie pilne ku ſzáfárzom ſłowá bożego [...]. Obietnicá/ ieſli thu wiemye cżynić á ſpráwowáć będą ſwoyę powinność/ że im Pan da błogoſłáwieńſtwo wiecżne. LubPs dd3v marg; SkarŻyw 14; ModrzBaz 140v.

»na się powinność przyjmować« (1): Chodźiły Compánije Rzymſkie/ álbo iáko v nas zową Bráctwá Kſiążąth/ Sláchćicow/ y Praełatow zacnych/ ktorzy ná ſię dobrowolnie niektore powinnośći prziymuią ReszList 158.

»nie uchylać się od swej powinności« (1): Owiecżki nam zlecone/ wedle roſkazánia iego páſiemy. W cżym iesli ſie woley Páńlkiey doſyć dzieie/ á iesli ſie też nieuchylamy od ſwey powinnoſći/ niech to káżdy z was ſam w ſobie vznawa KarnNap A2.

»(u)czynić dosyć powinności« (5): Leop 1.Par 6/10; BibRadz I 216b marg; Ieſliżeś też duchowny/ ſtáray ſie ábyś doſyć cżynił powinnośći ſwoiey/ á ſpráwował porucżone owiecżki ſwoie/ według wociey páná ſwego. RejPos 61, 295; SkarŻyw 460.

»[na kogo] powinności wkładać; [na kogo] powinności włożone« (1;1): NA ſtarſzego wſzytkiego kośćiołá Bożego/ trzy oſobliwe powinnośći ſą od Chryſtuſa włożone. SkarJedn 121; ITEM, NA ARCYBISKVPA [...] ieſcze więtſzé y twárdſzé powinnośći wkłáda. SarnStat 224.

»z powinności swej wykraczać« (1): Na urząd też WKM należy doźrzeć, jakoby stan duchowny z urzędu swego i z powinności swej nic nie wykraczał DiarDop 109.

»zaniedbawać powinności swej« (1): Vſkarża ſię poſpolſtwo ná Kápłany/ że zániedbawáią powinnośći ſwey/ ábo ią nieták dobrze iáko trzebá odpráwuią [Accusat vulgus sacrificos officii vel neglecti, vel parum dextre obiti] ModrzBaz 140v.

Wyrażenia: »kapłańska, kapłańskiego stanu powinność« = sacerdotium Vulg; pontificium Mącz [szyk 3:1] (3:1): Leop 1.Par 6/10; Mącz 312b; RejPos 295; Mamyć opiſány w Zakonie Bożym porządek woienny: w ktorym Kápłáńſkiego ſtanu powinność ieſt/ [...] z drugim pozoſtáłym ludem P.Bogá vſtáwicżnie błagać/ y o zwydćięſtwo prośić. PowodPr 59.

»od powinności wolny« = lege solutus, munere expers Modrz: Byli [...] Biſkupi náſzi wedle praw powinni/ áby do káżdego tákiego zgromádzenia Kśiężey/ po dwá Doktory dawáli. Záś náleźli ſię ći/ ktorzi Synod zebrawſzy/ vcżynili Biſkupy od tey powinnośći wolne ModrzBaz 132v, 132.

»zakonna powinność« (2): Wklaſztorze onym przebył trzy látá/ chcąc doſkonáley y lepiey żyć/ niſzli oni iego bráćia: ktorzy iſz byli w zakonney powinnośći oſtábieli/ vpominał ich cżęſto/ y reguły im vkázował SkarŻyw 570, 411.

Szereg: »urząd, (i, a) powinność« = officium Vulg; officium, muneris functio Modrz [szyk 7:1] (8): DiarDop 107, 109; A kápłani lepak ſtáli przy ſwych powinnośćiách y vrzędziech/ á Lewitowie przy orgániech á inſtrumenćiech Muzyki Páńſkiey Leop 2.Par 7/6; Mącz 312b; RejPos 122; Przeto [biskupi] w Piſmie świętym cżęſto Páſterzmi Owiec ſą miánowáni/ ktorych też vrząd y powinność Páweł S. opiſał KuczbKat 245; WujJudConf 156; ModrzBaz 131v.
Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. wedla) powinności« (3): Przyiął Opáctwo [...] y ſpráwował bráćią wedle powinnośći: nic ſię áni na zacnego rodu ludzie/ áni ná ucżone doktory/ nieoglądáiąc SkarŻyw 573.

~ W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (2): A my wedle powinnośći náſzey páſterikiey/ [...] chcąc ták świętą rzecż ſkońcżyć: cżęſtokroć o tym ziednocżeniu rozmowęſmy znimi mieli. SkarJedn 314; ReszPrz 103. ~

»z powinności« (7): Ale tu Pan náukę á przykład dáwáć racży przełożonym ſwiátá tego/ áby s powinnośći ſwoich/ [...] á tego zboru ſwoiego/ áby ſie ſtáráli kędyby mogli o wſpomożenie iego y zboru iego RejPos 184; Przeto my chcąc ż [!] powinnoſći ſwey ogrzać záźiębłe ſercá was Plebanow náſzych/ chcąc też was poćwicżyć w rzecżach Vrzędowi wáſzemu potrzebnych/ [...] tedyſmy roſkazáli/ kroćiuchno nápominania ſpiſáć/ ktorych Plebani náſzego Biikupſtwá [...] záwżdy vżywáć maią KarnNap A2v; Teſtáment Iozephá Pátryárchy Carogrockiego [...]. Iżem ku końcu żywotá mego przyſzedł: dla tego z powinnośći mey/ ſynom miłym z łáſki Bożey/ moię wyznánie tym liſtem oznáymuię SkarJedn 294, 295; LatHar 252.

~ W przeciwstawieniu: »z powinności ... z dobrej wolej« (1): [Odpowiedź] Ná 22 [cf Iż kápłani ich trzy Mſze iednego dniá miewáią. 233]: To tyło z przywileiu ná Boże ńárodzenie [!]. nie ſpowinnośći/ ále zdobrey woley wedle ſwego nábożeńſtwá kápłani cżynią SkarJedn 239.

Szereg: »z powinności i posłuszeństwa« (1): O cżym gdym ia kazánia niektore tu w Wilnie z powinnośći y poſłuſzeńſtwá S. cżynił/ [...] zdáło ſię niektorym ábych to był dał ná piśmie. SkarJedn A4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

β. Świadczenia związane z poddańczą pozycją społeczną; roboty pańszczyźniane (12): [Villa Kloniow [...] – Powinna wszelakie powinności oprócz wożenia gnoju LustrKrak I 47; Powinność mieszczan. – Mieszczanie z każdego domu winni odrobić do dworu 3 tłoki przez lato. LustrMaz I 36, 121, 143; LustrPłoc 48.]

[W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym: LustrMaz I 142, II 47, 93; Powinność młynarska. – Młynarze [...] winni robić do zamku, kiedy potrzeba. LustrPłoc 31.]

Zwroty: »powinności czynić« [w tym: z czego (1)] (3): LibLeg 7/68v; MycPrz II Dv; bo wedłuk roznych mieyſc rozne pożytki biorą z włoki/ indziey dla wolnośći więtſzey ludźi robotnych/ ktorzy máłe powinnośći z włoki cżynią/ indźiey dla gruntow złych GrabPospR L3.

»powinności dawać« (1): Pruſkie s Pomorſkimi Kſiążęty muſiałyby być poddáne Koro. iáko przedtym byli. Hołdy y inſze powinnośći dáwać ktore czynili y dawali zá innych Krolow. MycPrz II Dv.

»powinności swej dosyć uczynić« (1): rzekł/ że nieinácżey máią być rozumiáni kmiećie/ gdy powinnośći ſwey doſyć vcżynią/ y cżyńſz zápłácą [cum munus suum pensumque absolvissent]/ iedno iáko ſąśiedźi. ModrzBaz 47v.

»powinności odpuścić« (1): SkarŻyw 225 cf »czynsze i powinności«.

»powinności podejmować« (1): GrabPospR Mv cf »onera i powinności«.

»powinność wypełni(a)ć (a. pełnić)« = iusta praebere Mącz (3): Mącz 316c; Tákże ine powinnośći zchućią y wiernie wypełniáć máią/ człá/ pobory/ danie/ dochody wſzelákie płáćić. WujJudConf 215; GórnRozm K4.

Szeregi: »czynsze i powinności« (1): á roſkaſz ſtároſtom oycá mego/ áby wſzytki cżynſze y powinnośći poddánym odpuśćili SkarŻyw 225.

»obrok a powinność« (1): Iusta praebere, Obrok á powinność ſwą wypełnić. Mącz 316c.

»onera i powinności« (1): ktorzy wſzyſcy [urzędnicy, ludzie służebni, miejskiego stanu ludzie] przy pożytkách ſwych onera y powinności podeymuią/ áby ći táką wypráwę cżynili GrabPospR Mv.

»powinności a roboty« (1): Zakazvye aby yego poddany w Croleſthwye naſſym bandaczy povynnoſczi thich a roboth kthore stharadawna zamkowy y stharoſczie naſſemv Myedzirzeczſkiemu szą povynny nyeczynyly. LibLeg 7/68v.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwu- lub wieloczłonowym: »i inne (a. insze) powinności« (2): MycPrz II Dv; aby czy potdany y wybranczy [...] we wſzytkych wolnoſczach ych [...] nyenaruſzyenye zachowany bely: a do roboth zarwarkow, takze y ktorych kolwyek innych powynnoſczy zadnym spoſzobyem przymuſzyeny nyebely ZapKościer 1582/33.

Wyrażenia przyimkowe: »z powinności« (1): Azaſz ſie nie lepiey [...] s pánem Woytem ráno wſtawſzy nadobnie námowić/ [...] cżeladkę nadobnie roſpráwić/ káżdemu cżego ma być pilen s powinnośći ſwey porucżyć RejZwierc 106v.

»nad powinność« (1): ktemu od ludźi ſzlácheckich/ y ich poddánych po ſól przyiéżdżáiących wyćiągáią nád ich powinność dawánié owſów. SarnStat 395.

b. O obowiązkach rodzinnych (25): KuczbKat 260 [2 r.]; S teyże Ewányeliey nádobna Roſpráwá/ o powinnośći Rodzicow w wychowániu dzyatek RejPosWstaw 41v; WerKaz 286 marg, 288 marg; Vczy żon y mężów ſwoiey powinnośći. WujNT 1.Petr 3 arg.

powinność ku komu, ku czemu (3): WujJudConf 212; Zadna rzecz ná świećie/ áni żadna powinność ku rodzicom/ żenie/ dziećiom/ y ku właſnemu ćiáłu y żywotowi ſwemu/ nie będzie mogłá nikogo wymówić/ ktorybykolwiek co vczynił [...] przećiw wierze y iednośći kośćioła Páná Chriſtuſowego. WujNT 44; SkarKaz 43b marg.

powinność przeciw(ko) komu (4): Powinność dziatek przećiw rodzicom. RejPosWstaw [414] marg, 41v marg, [414]; WujNT Ccccccv.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (5): ktory [cesarz rzymski] syná ſwégo ſkarał ſrodze, że ná hárc wyiechał, [...] tedy ſrogié karánie ná ſobie odnióſł, odłożywſzy oycowſką powinność. SarnStat 1262; ſtárałem ſie/ iákobym [...] powinnośći moiey bráterſkiey/ á przytym ſławy brátá mego nie odbiegał. SzarzRytJSzarz nlb 2. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniu szeregowym (1): A przeto ná ſtrofárze należy/ doglądáć żyćia y obycżáiow máłżonkow/ [...] ieſli miłość/ powinność y pomoc w małżeńſkiem żyćiu ſobie ſpołecżnie oddawáią [amorem, officia et adiutoria vitae coniugalis sibi mutuo praestent] ModrzBaz 33.

W charakterystycznych połączeniach: powinność dziatek (2), męża (3), rodzicow (2), synow (2), żony (3); powinność braterska, ojcowska (2), synowska; powinność ku ciału, ku (a. przeciwko) dziatkom (a. dzieciom) (3), ku (a. przeciw(ko)) rodzicom (5), ku żenie, ku żywotowi; powinności nie odbiegać [= lekceważyć], uczyć; odłożyć powinność.

Zwroty: »na powinność swą dbać (mało)« [szyk zmienny] (2): A złych dzieći dwádzieſciá co Boga nie znáią/ Iednegoż oycá mátki ſnadź nie vchowáią. Co ſie w tych białych głowkach iáwnie pokazáło/ Ktore ná powinność ſwą práwie dbáiąc máło. Wziąwſzy od oycá wſzytko ſłużyć mu niechciáły HistLan A3v, B2v.

»powinność [komu] oddawać; nie oddawający powinności [komu]« (1;1): ModrzBaz 33; Bo ieſli w káżdym ſynu nieod⟨dawáiącym c⟩áłey powinnośći rodzicom ſwym go⟨dno to ieſt ſtr⟩ofowánia Phil B.

»od powinności swej odstępować« (1): ktorych [dzieci] leniſtwo á oſpáłość godźi śię słowy káráć/ á ieſliby od powinnośći ſwey dáleko odſtępowáły [ab officio vero procul recedentes]/ tedy y rozgą ſkáráć słuſzna rzecż ieſt. ModrzBaz 11.

»strzec swojej powinności« (1): Bo co ieſt pięknieyſzego gdy żoná pocżćiwa/ Cnotliwemu mężowi záwżdy wierna bywa. A mąż też záſię ſtrzeże ſwoiey powinnośći RejWiz 42v.

Szeregi: »poczciwość i powinność« (1): Przyiaciele [...] bacżąc co zá nieſławá domowi ich/ s ták nikcżemnego ſiná/ vrość miáłá: pocżęli go námawiáć: pocżęli prośić/ áby w tey mierze miał bacżenie ná pocżćiwość/ y powinność ſwoię/ á vżalił ſie ſzedziwośći oycowikiej GórnDworz O7.

»urząd i powinność« (1): (marg) Vrząd y powinność mężá. (–) Ieſt tedy ten vrząd Mężá/ áby Zonę dobrze y vcżćiwie chował. KuczbKat 260.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle powinności« (2):

~ W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (2): Yeſtesmi na tim abismi yey M. wedlie oyczowskiey powynnosczy kv dobremv radzyly. LibLeg 11/41. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »wedle powinności małżeáskiej« (1): Pewna też ieſt rzecż/ że te ſpráwy y vcżynnośći ktore bywáią cżynione w prawdźiwey wierze od rodźicow/ wedle powinnośći małżeńſkiey ku ich dźiatkam/ [...] ſą przed Bogiem święte y prawdźiwie vcżynki dobre WujJudConf 212. ~

»z powinności« (1):

~ W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (1): CHętliwie to z ſynowſkiey/ ſpráwię powinnośći/ Chcąc áby były iáwne/ me wſze vcżynnośći. PaxLiz D4v. ~

c. O obowiązkach natury grzecznościowej, towarzyskiej i uczuciowej; też życzliwość, przyjaźń (14): Ták iż y oni z ktoremim ia wielkiey powinnoſći wtowárzyſtwie vżywał zálęknąwſſy ſie przyſzłey przygody moiey y nieprzyiaćioł moich/ vzrzawſſy mię práwie ſie ſtráſſyli á odſtępuiąc dáleko odchodzili mię ſámego RejPs 44v; HistAlHUng A2v; A práwie teraz byłá rzecż o powinnośći/ Iáko ſie kto záchowáć ma w práwey miłośći. RejWiz 43v; [Iákim vmyſłem ty mnie dobrze czyniſz/ tákim ſie powinnośći odemnie nádźieway SenekaGórn 36 (Linde)].

powinność przeciwko komu (3): Hospitalia iusta, Powinnośćy przećiwko gośćióm. Mącz 179b, 418c; GrabowSet A2v.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (2): Ci ktorzi go z ſtrony powinnośći przyiaćielſkiey náwiedzáli/ [...] pytáli/ ktoremuby z onych dwu co go bili/ więtfzą w tern winę dawał? ModrzBaz 70v. Cf Wyrażenie.

W połączeniu szeregowym (1): miłość wierna/ powinność życżliwa/ ſpráwiedliwość/ bogoboyność/ pomierność tho były wſzytki vbiory ich [przodkow naszych]/ wſzytki klenoty ich. RejZwierc 69v.

Zwroty: »powinności dosyć uczynić« (1): LibLeg 7/31v cf Wyrażenie.

»[komu] powinność oddawać; oddanie powinności [komu]« (1;1): Krótkiégo vżycz czáſu mátce do oddánia Powinnośći ſynowi/ y z nim pożegnánia: Abych/ chćiwé żáłośći ſerce/ náſyćiłá/ A oftátnié członeczki iego obłápiłá. GórnTroas 52; Mąż niechay żenie powinność oddáie [debitum reddat]: tákże też y żoná mężowi. WujNT 1.Cor 7/3.

»powinność swą [komu] okazać; powinność się okazała« = officium exstitit Mącz (1;1): Mącz 418c; s káżdym ſie obchodził wiernie/ powinność ſwą káżdemu okazał/ thák iáko ná cżiy ſtan y ná záchowánie należy. RejZwierc 101.

»[komu] powinność uczynić« (1): ale [królowa] dała znac krolowi [...] żeby iey togmysli niebyło aby albo przy kolebce albo przed kolebką iachac nie miał, atey iey powinnosci nie vczynił. Wczym iey Krol vfolgował ydokoscioła gdy zsiadła [...] z woza ią zsadził ActReg 82.

Wyrażenie: »bracka powinność« (1): Thedy yednak poſlem swem przyaczielſkiemv zachowanyv y braczskyey povynnoſczy doſycz vczinycz ych miloſcz chcziely LibLeg 7/31v.
Szeregi: »dobra chęć i powinność« (1): A przeto nikim gárdźić niemamy: káżdego dobrą chęćią y powinnośćiámi [benevolentia et officiis] záwżdy náſzemi vſzánowáć ModrzBaz 69.

»zachowanie i powinność« (2): LibLeg 7/31; Siquando aliquod oſſicium extitit amici, in periculis, aut adeundis, aut, etc. Yeſli ſie kiedy yákie záchowánie y powinność okazałá przeciw prziyacielowi/ álbo yeſli kiedy kto powinnowáctwo ſwe prziyacielowi ſwemu okazał. Mącz 418c.

»powinność i życzliwość« (1): nieco RYMOVV DVCHOVVNYCH nápiſáć/ rzecż mi ſię zdáłá táka/ ktoraby powinnośći y życżliwośći moiey przećiwko Iego Miło: Pánu Stárośćie/ znák iáki táki máiąc/ do nabożeńſtwá inſzym powodem byłá. GrabowSet A2v.

d. O obowiązkach natury religijnej; religio Modrz (454): RejPs 220v; RejKup g6; Powinność káżdego cżłowyeká ktory prawdziwie chce być náſládowcą Páńſkim. LubPs D2 marg, D2v marg [2 r.]; A máłey potrzebuie od nas powinnośći [Bóg]/ Iedno zupełney wiáry/ vprzeymey ſtałośći. A iżbychmy w ſwych cżeſiech thu żyli pocżćiwie/ Wiernie/ cále/ cnotliwie RejWiz 122, A8 [2 r.], [1], 38,76v, 86 (9); A tak w ich [nieprzyjaciół Joba] roſpráwách nie máſz nic czegoby ſię przyiąć nie godźiło/ iákoby to z ſámego Duchá ſwiętego być miáło/ ábowiem ieſt ſzczyra prawdá/ á práwie grunt powinnoſći náſzey: Bo roſpráwuią o opátrznoſći Bożey/ o ſpráwiedliwoſći iego BibRadz I 274; RejAp AA6, 35v, 46v, 50, 116; á naywięcey ná nas o tę powinność przez Proroki woła/ ábychmy bronili/ wſpomagáli vpádłych á potrzebnych ludzi/ á ſpráwiedliwie ſądzili śirothkę RejPos 130v; Swiętych náuk á prawdziwych ſłow Pánſkich Wtora cżęść. Ktora iuż w ſobie zámyka powinność káżdego Krześćiáńſkiego cżłowieká RejPos [155]; OD pocżątku ſwiátá ták tho záwżdy było/ [...] iż prawdá záwżdy kole w ocży káżdego. [...] A zwłaſzcżá tákiego/ ktory ná máłey piecży ma powinność ſwoię RejPos 250v; A ieſliżeś zły á gwałtownik powinnośći ſwoiey/ tedyś dan ieſt ná pomſtę iáko bicż ludowi Bożemu RejPos 253, 18v, 23, 29v, 33, 42 (42); KuczbKat 335; Ale gdy cżłowiek pomierny/ [...] pobożnie cżaſow ſwych vżywa/ ſwych powinnośći nacż go Pan Bog powołáć racżył ni w cżym nie omieſzka/ [...] to ieſt on piękny ſzcżep w roſkoſznym wiridarzu wſádzony RejZwierc 105v, 4v, 38v, 170, 171v, 173 [3 r.], 174, 179v, 206v; RejPosWstaw [212]; SkarJedn A6v; KochPs 115; y káżdy da zá ſię licżbę Bogu/ z głupiey ſwey zápálcżywośći y niećierpliwey powinnośći CzechEp 26, 118; NiemObr 71; WerKaz 285 marg; ArtKanc F19v; PaprUp D3; Dyabelſki to/ powiáda/ vrząd/ złym poduſzcżániem nam dokucżáć: á náſzá powinność/ ná te dopuſzcżánia/ nie zezwáláć. LatHar 251, +2, +2v marg; KołakSzczęśl Cv marg; WujNT 719, Tit 2 arg; PowodPr 80; SkarKaz 311a.

powinność czego (11): Ale iż on ták vſtáwicżnie mieć chce/ áby ſie thák cżłowiek záwżdy przypátrował dziwnym ſpráwam á poſtánowieniu iego/ y káżdey powinnośći ſtanu káżdego RejPos 330, 209v; RejPosWstaw [212], [412]; ácżkolwiek to prawdá ieſt/ że zá znáiomośćią BOżą y Chriſtuſową/ idźie też y znáiomość powinnośći żywotá odrodzonego Chriſtiáńſkiego w wierzących. CzechRozm 247v; Ale iż y między tákimi też náyduie ſię podcżás wiele wyſtępkow: bo nie wſzyſćy [!] iednáko powinnośći wezwánia ſwoiego vwazáią CzechEp 4; PowodPr 80. Cf »z powinności«.

powinność komu (2): iż nigdy nie vſtániemy w żadnych burzkach ſwiátá tego/ [...] áni nigdy w ſtałoſciach ſwych nie zmieniemy wiary áni powinnośći ſwych temu Pánu ſwemu. RejAp 73; poprzyſięgawáią wiárę/ poſłuſzeńſtwo/ ſtałość tey beſtiey márney/ iuż tám odſtapiwſzy [!] wiáry y powinnośći y pánom przyrodzonym ſwym y rodzicom ſwoim/ á ſnadź y Bogu ſwemu. RejAp 115v.

powinność ku komu (3): RejPos 209; WujNT 164; Zoſtáły nam ieſzcże drugie przykazánia Páńſkie [...] opowinnośćiách [!] ku bliźnim naſzym. PowodPr 58.

powinność przeciw(ko) komu (5): RejPos 302v; IEſliby cie theż Pan Bog iáką powagą/ álbo wſpaniłoſcią iáką/ [...] ozdobić racżył/ vżywayże tego roſtropnie/ iákobyś powinnośći ſwey pocżćiwey/ ták przećiw Bogu iáko y przećiw bliźniemu/ ni w cżym nie obruſzył. RejZwierc 147; WujJudConf 106; RejPosWstaw [412]; ModrzBaz 63v.

powinność nad czym (1): O wſzechmogący Pánie iákaż to ieſt powinność twoiá/ nád tym wiernym ſercem cżłowieká nędznego. RejPos [236].

powinność czyja [= przez kogo ustanowiona] (3): A gdyż tákie nowe miłoſierdzie ieſt podano [...] temu nędznemu cżłowiekowi/ nielza iedno że też nowa powinność á nowa ſłużbá vrość mu muſiáłá ku Pánu iego/ á rozna od oney powinnośći Moiżeſzowey/ ktora żadney łáſki/ áni żadnego miłoſierdzia/ w ſobie nie miáłá RejPos 178v, [226]v. Cf »wedle powinności«.

W połączeniach szeregowych (12): RejWiz 49v; A thu pilnie vważay ſtan/ powinność/ á ſumnienie ſwoie RejPos 76, 160v, 164v, 178v, 229, 351v; RejZwierc A3v, 41v, 42v, 132; Co Bog/ co zakon każe/ co cnotá/ powinność/ Wiedząc przedśię [ludzie] ſwowolnie vdáią ſię ná złość. KołakSzczęśl A4.

W przeciwstawieniu: »powinność ... złość« (2): Więcey ma pátrzyć christiánin ná ſwą powinność, niżeli ná cudzą złość. CzechEp 88 marg; ArtKanc M3.

W porównaniu (2): Ano cnothá/ áno ſtráſzna przyſięgá/ áno bolącze ſumnienie/ áno pocżćiwa powinność iáko młotem pocżćiwego cżłowieká tłucże á do tego podąga/ áby nie drzemał/ áby nie vlegał RejZwierc 41v, 179.

W charakterystycznych połączeniach: powinność bojaźni, cnoty, człowieczeństwa, miłości, pobożności, przykazania, stanu, strachu, wezwania, żywota (2); powinność Bogu, Panu, panom, rodzicom; powinność ku bliźniemu (2), ku Bogu, ku Panu; powinność przeciw(ko) bliźniemu (3), przeciw Bogu (3); powinność człowieka (2), Pana, panow chrześcijańskich, sług; powinność Mojżeszowa, Pańska (2); powinność cnotliwa (7), doczesna, mała, nędzna, niecierpliwa, niedaremna, nowa, poczciwa (10), rycerska, słuszna, stateczna, szlachecka, szlachetna (2), święta, uczciwa, ustawiona od Pana, wielka ((na)więtsza) (5), wierna, zaślubiona; grunt powinności, gwałtownik, prawa, stateczność, wywiadowanie, znajomość;(jako (to)) powinność niesie (5), w sobie nieść ma, wiedzie; to jest powinność [czyja] ([czyja] powinność) (3); powinności naśladować, (na)uczyć się (4), nie obruszyć, nie omieszkać (2), poprawować, (nie) potrzebować (3), przypomnienie, używać (4), nie zmieniać, nie znać; powinności poświadszać, przypatrować się (4), sromotę (a. ubliżenie) (u)czynić (2); powinność ganić, gwałcić (2), mieć na (małej) pieczy (5), nieść (2), odmienić, opowiedać, plugawić, płacić, postanowić, przeglądać, przepatrować, przypominać, rozeznać (2), rozradzać, umieć, uważać (2), uważyć, wyłożyć, wypowiedzieć, wziąć k sobie, zakazować; bez powinności mieszkający, żyć; do powinności prowadzić, uciec się, wrocić się; nie dać się unosić od powinności, nie odnosić się; dać liczbę z powinności; z powinności unieść się, upaść, wypuścić; przywodzić ku powinności; przeciw(ko) powinności grzeszyć (2); brzemię wkładać na powinność; wzmyślić się na powinność; o powinność wołać; patrzyć w powinność; rozlitować się nad powinnością; dowiedować się o powinności, pytać się, starać się, wiedzieć (3); przy powinności wytrwać, zostawiać [kogo]; w powinności czuć się, nie dać się unosić, obchodzić się, rozmyślić się, sprawować się (2), stać, stanowić [kogo, co] (3), utwierdzenie, wierny, wzbudzić się, zostawić; wedle (wedla, według) powinności chodzić (chodzący) (3), czynić, dany, karać, korzyć się, miłować, obchodzić się, obrzezany, oddawać, posługować, postawić się, sprawować [co] (2), sprawować się (4), stanowić, używać, ważyć [kogo], wykonywać, (za)chow(yw)ać [co] (7), zachow(yw)ać się (13), żyć; z powinności chować, czynić (2), naśladować, okazować [co], szukać, usprawiedliwić się, używać, winszować, wyznać Pana; z powinności musi się, powinien (winny) (2), przystoi; z powinnością pełnić [co].

Fraza: »powinności należy« (1): Máią [...] o to śie oſobliwie ſtáráć/ áby tego pilno śie vcżyli co powinności Chrześćiáńſkiey należy KuczbKat 300.
Zwroty: »baczyć (a. nie baczyć, a. nie mieć baczenia), patrzyć, niebaczenie, niebaczny na powinność (swą a. swoję); nie baczyć powinności swojej; patrzyć powinności« (3:1:1:1;1;1): á tobie Pan z láſki ſwey dáremne dáć racżył/ bacż że ná powinność ſwą/ z iáką to wdzięcżnośćią przyymowáć przyſluſſa. Leop *A3v; LeszczRzecz A4; RejPos 164v, 181, 252; RejZwierc 132, 188v; CzechEp 88 marg.

»[komu] dzierżeć (a. zdzierżeć) powinność sw(oj)ą« [szyk zmienny] (7): Bo on [Bóg] zawżdy pomni ná przyięte przymierze z człowiekiem/ á vpomina go też łáſkáwie/ áby mu też dzierżał ſwą powinnoſć RejPs 151; RejWiz 116v; RejZwierc 190 [3 r.], 261, Bbb.

»powinność nieść (a. nosić) (na sobie)« [szyk zmienny] (2): á vdáli ſie w żywoty ſwowolne/ niechcąc nośić ná ſobie tey powinnośći od Páná ſwego vſtáwioney RejPos 43v; KołakCath B4.

»odstąpić (a. odstępować) od powinnośći, powinnośći (sw(oj)ej); wystąpić z powinności swojej« [szyk zmienny] (4:3;2): RejWiz 121; RejAp 115v; á płácż s Piotrem á z Márią Mágdáleną/ żeś wyſtąpił s powinnośći ſwoiey/ á obráźiłeś ták dobrotliwego Páná ſwoiego RejPos 113, 113, 118v, 302v, 350v; A nád to byś ſie z Dánielem Prorokiem nie zgodźił/ áni z onymi trzemá młodźieńcámi: ktorzy woleli gardło ná mięśne iátki/ że ták rzekę/ wydáć/ niż od powinnośći ſwey ná krok ieden odſtąpić. CzechRozm 253; Bogaczem tu zowie [...] tego [...]: ktoryby rychley odſtąpił wiáry y powinnośći ſwey ku Bogu/ niżliby miał pieniądze vtráćić. WujNT 164.

»odwieść (a. odwodzić), odciągać od powinności; z powinności uwieść« [szyk zmienny] (2:1;1): RejWiz 86; RejPos 217v, 318; A tákże káżdy poććiwy cżłowiek ma ſie pilnie o to ſtáráć/ [...] iákoby ſie żadnemu ſthráchowi áni żadnemu ſzcżęſciu od poććiwey powinnośći ſwey nigdy odwodzić nie dał RejZwierc 135v.

»[komu] okaz(ow)ać (a. pokazować, a. ukazować) powinność (swoję (a. swą)); okazowała się powinność; okazanie powinności« [szyk zmienny] (6;1;1): Zá náſzeyći pámięći ty kſtałty nie były/ Iáko dziſia ná ſwiecie to ludzye ſpráwuią/ Iż właſnie ſwą powinność Bogu okázuią. RejWiz 52; RejPos 222v, 227, 252, 333v, 349; RejZwierc 206v; RejPosWstaw [1434]v.

»na swą (a. swoję) powinność nie pamiętać; nie pomnieć« [szyk zmienny] (1:1): gdyż niewiedzą ſámi/ Co dzyáłáią/ iedno ták by pcżoły latáią/ Ná żadną ſwą powinność nic nie pámiętáią. RejWiz 178v; SkarŻyw 269.

»strzec (a. przestrzegać), (być) pilen, pilnować powinności sw(oj)ej« [szyk zmienny] (6:3:1): RejAp 138, 200v; RejPos 181v, 251v [2 r.], 330, 346v; RejZwierc 176; NiemObr 71; O wiekuiſty Boże [...]/ Rácżyſz ty nas vtwirdźić [...]: Byſmy w tey prawdźie świętey ſtátecżnie wytrwáli/ á ſwoich powinnośći pilnie przeſtrzegáli. ArtKanc L2v.

»(u)czynić dosyć powinnośći (sw(oj)ej)« [szyk zmienny] (32): RejPs 89v; RejKup S; A wſzákoż iedno ći bywáli w obronie Pánſkiey y w opyece iego/ ktorzy cżynili powinnośći ſwey doſyć. RejAp 119, 119, 198v, 199; (marg) Káżdy ieſt pogánin poki ſie nie okrzći. (–) A ták poki kto doſyć tey powinnośći ſwey nie vcżyni/ pothy ieſt pogánin á niedowiárek RejPos 152v, A4, A5, 7, 39, 43v (22); RejZwierc 32, 46; RejPosWstaw [413]; Abym ia vcżyniwſzy powinnośći ſwoiey/ wedle mey możnośći/ doſyć/ praw był Pánu ſwemu CzechRozm A4v.

»upominać, przestrzegać [kogo], upomienion z powinności; w powinności upomnieć, napominać się; do powinności napominać« [szyk zmienny] (5:1:1;1:1;1): RejAp 119v; Wołay á nie przeſtaway/ [...] á vpominay lud moy s powinnośći ſwoich. RejPos 160, 15v, 172v, 180, 260; RejZwierc A3; RejPosWstaw [414]; Dla tegoć też bowiem piſmá Apoſtolſkie pozoſtáwione ſą/ ábyſmy imi záwſze/ w powinnośći náſzey/ y wzbudzáli/ y napomináli ſię NiemObr 80; ReszList 167.

»wiedzieć powinność swoję« (1): A cżáſem ſie też vdaſz do Prorokow/ do Apoſtołow/ do Ewányeliſtow/ ábyś theż wiedział powinność ſwoię/ á nie dał ſie vnośić w powinnośći ſwoiej od plotek rozlicżnie wymyſlonych ſwiáthá tego RejZwierc 173.

»wykroczyć (a. wykraczać) z powinności (sw(oj)ej)« (12): A kiedy kto wykrocży s ſwoiey powinnośći/ Iuż tám ſą nieprzebráne dobroći hoynośći/ Kiedy ſie kto s pokorą vciecże do niego [Boga] RejWiz 52; RejAp 152v; RejPos 120, 167, 180, 223, 229, 306v; ALe iżeś ćiáło mdłe/ á wytrwáć w thym nie możeſz ábyś nie zgrzeſzył á nie wykrocżył s powinnośći ſwoiey/ maſz też iuż náukę/ [..] iáko maſz vbłagáć gniew Páńſki RejZwierc 196, 256v; WerGośc 208, 209.

»wypełnić, czynić powinność(-i)« = munera obire Modrz [szyk zmienny] (4:2): RejKup k8v; Też [ten psalm] ma w ſobye proroctwo/ [...] iáko miáłá być ná ſwiecie ſzyroko rozſławyoná Ewányelia/ y dobrodzyeyſtwá Páná Kriſtuſowe/ ktore vcżynić racżył/ iż wypełnił wſzytki zakonne powinnośći/ ná ktorechmy my obowiązáni byli. LubPs L; RejPos 43, 228; ModrzBaz 131; Ciebie prośimy Pánie pokármy przyiąwſzy/ (–) Day że ich vżywamy bez grzechu, [...] w vcżćiwośći/ cżyniąc ſwe powinnośći ArtKanc T12.

»zachow(yw)ać (a. chować) powinność (a. kształt, a. stałość, a. stateczność powinności); zachow(yw)ać się w powinności(ach); zachowała się powinność« [szyk zmienny] (52;19;1): Błogoſłáwieńſtwo tych ktorzy ſie w powinnośći ſwey Pánu Twemu záchowywáią. LubPs N3v marg, N6; RejWiz 124v, 142, 157v, 186; RejAp AA7v, BBv, 66v, 187; A kthokolwiek wiernie przy nim ſthoi/ á ſtale mu chowa powinność ſwoię iáko Pánu ſwemu/ thu iuż ná káżdego tákiego patrzy ſwięte oko iego RejPos 78v; Wſzytká władza á powinność y opieká muſiáłáby ſie przywłaſzcżyć iemu [Bogu]. A tuby ſie záchowáłá ná wſzem tá powinność iemu RejPos 229; Abychmy ſie też tym cieſząc/ á záchowywáiąc ſtałość wiáry ſwoiey á powinnośći ſwoiey Pánu ſwoiemu/ thego ſie theż o ſobie nádzyewáli/ co ſie nád inemi okázowáło y dzyało/ s ſwiętego miłoſierdzya iego. RejPos 296v, 24, 44 [2 r.], 46v, 51, 58v (56); co więc cżyni [Pan Bóg]/ chcąc ich [ludzi świętych] ćierpliwośći doświadcżyć/ á iżby náukę z nich inſzy bráli/ iákoby śie w Chrześćijáńſkiey powinnośći mieli záchowác. KuczbKat 425; RejZwierc 120v, 136v, 190, 270; RejPosWstaw [412].

»zaniedba(wa)ć, zaniechać powinnośd sw(oj)ej; nie dbać na powinność swoję; powinność zaniedbana« = officium neglectum Modrz [szyk zmienny] (2:1;2;1): RejAp 148v; Tu iuż obácż co ieſt lepſzego/ ieſli tu vżyć do cżáſu tych nędznych roſkoſzy ſwiátá tego/ á zániedbawſzy powinnośći ſwey/ [...] odſtąpić Páná ſwoiego RejPos 7; gdy też vporny bliźni twoy [...]/ leży vpornie w oney krnąbrnośći ſwoiey/ á niedba áni ná powinność ſwoię/ áni ná ſpráwiedliwość ſwoię/ á thy go ieſzcże vpominaſz iáko bráćiſzká á powinnego ſwoiego RejPos 120, 181v; RejPosWstaw [412]; ModrzBaz 128.

»zapomnieć (a. zapominać) powinności (sw(oj)ej)« (8): (marg) Co za ſprawa przy poſelſtwie Apoſtołow (–) A gdy iem każe pozdrawiac/ tem chce aby i inſzych powinności nie zapominali pokiby ich poſelſtwu nieſzkodźiły MurzNT 43v; Pátrzayże tu záſlepienia/ w oſobie tego nędznego krolá/ tákiego człowieká każdego ktho iuż zápomni powinnośći ſwoiey/ dawſzy ſie pod moc grzechowi ſwoiemu. RejPos 322v, 24, 39, 54, 205v; RejZwierc 177; [człowiek] Vdáiąc ſię ná rozlicżne złośći/ zápomniawſzy ſwoiey powinnośći/ ſzuka ſobie z kąd inąd nadźieie/ á prawie ſię z Páná ſwego śmieie. ArtKanc P3.

»w powinności zatrzymawać« (2): WujJudConf 106; Dobre do cżytánia święte piſmo/ bo duſzę lecży y w ſwey powinnośći ku zbáwieniu ná drodze zátrzymawa GostGospSieb +2.

»powinnośći złamać« (1): Ale on cżárt chytry wąż nie zámieſzkał tego/ Zaźrząc mu [człowiekowi] oney łáſki/ przywiodł gi do tego/ Ze ony powinnośći ſwoie wſzytki złamał RejWiz 36v.

Wyrażenia: »krześcijańska (a. chrystyjańska) powinność« [szyk 43:33] (76): Iuż ſie też będzye pilnie przypátrował káżdey krześćiáńſkiey powinnośći ſwoiey/ co ſobie á co káżdemu ſtanowi ſłuſznie powinowát ma być. RejWiz A3v; LeszczRzecz A4; RejAp 138; A ći záſię ktorzy żywą pobożnie/ cnotliwie/ [...] vżywáiąc Krześćiáńſkiey powinnośći ſwoiej/ nielza iedno iż ſie muśi nád nimi wypełnić oná obietnicá Pańſka RejPos 72v; pilno ná piecży miey/ Krześćáńſką powinność ſwoię/ ábyś nicżego inego/ áni chwalił/ áni miłował/ áni żadney nádzyeie o zbáwieniu ſwym nie pokłádał/ iedno w tym Pánu ſwoim. RejPos 233, A4, 61 v, 62, [105], 118v (41); KuczbKat 300, 425; RejZwierc 32, 179; RejPosWstaw [412]; CzechRozm 225v; Możemy ſię ludźiom tego świátá záchowáć/ ále w rzecżach tylko tych ktore ſą dobre/ ktoreby powinnośći náſzey Chriſtyáńſkiey nie plugáwiły NiemObr 11, 78; ReszList 167; WerGośc 208, 209; powinnosc Chreścianska ma bydz waznieysza nizli ta Polityka. ActReg 140; LatHar +2 marg, 34, 231, 663; podeprzy ſkáżoną náturę náſzę/ z táką doſkonáłośćią iákiéy nas powinność náſzá krześćiianſka vczy SiebRozmyśl E3v. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»powinnością obowiązany; obowiązana powinność« (1;1): Ty dwá wroblá właſnie nam figuruią dwá zakony náſze/ ſtáry y nowy/ ktorym obiema ieſtechmy powinnoſcią obowiązani RejPos 47, 316.

»oddanie powinności« (1): Iáko ći ludzie ſkłonni y gotowi byli ná wſzytkie poſługi y roſkazánie Ceſárſkie: ále o poſłudze y oddániu powinnośći Bogu máło ábo nic nie myślili. WujNT 170.

»powinności odprawienie (a. odprawowanie)« [szyk 2:1] (3): z mego [duchownego rozmyślania] drogá y gośćiniec podáie ſię do odpráwienia przyſtoynego rozlicżney Chrześćijáńſkiey powinnośći LatHar 663, +2v, +3v.

»pobożna powinność« (2): á vnioſł ſie ſzpetnie [krol Salomon] s pobożney powinnośći ſwoiey RejZwierc 46v; ModrzBaz 63v.

»powinność zakonna, nowego zakonu« [szyk 6:2] (7:1): LubPs L; A gdy wnieſli rodzicy dziedątko Iezuſá/ áby zań doſyć vcżynili powinnośći zakonney/ tedy on Symeon wziął go ná ręce ſwoie/ y wneth pocżął błogoſłáwić Bogá RejPos 55v; Bo pátrzay/ ieſliżeć Bog ieſt duch/ iużći máło pátrzy ná ſpráwy rąk twoich/ ábo ciáłá twoiego/ iedno pátrzy powinnośći nowego zakonu ſwego RejPos 181, 56, 229 [2 r.], 230v. Cf »według powinności zakonnej«.

Szeregi: »(ani, i) (Pan) Bog (a. Pan) ani (i, a) powinność« (7): RejWiz 121; s ktorych roſkoſzy rozbuiáli ſie byli ták bárzo kupcy miáſtá tego nędznego [Babilonu]/ że iuż nic o Bogu áni o powinnoſciach ſwych nie wiedzieli. RejAp 148, 138, 148v; Zápomni y [...] cnoty ſwoiey: ktorą y pogáni/ nie znáiąc ieſzcże áni Bogá áni powinnośći ſwych/ záwżdy ſobie przed ocży ſwoie przekłádáli. RejPos 247; RejPosWstaw [412]. Cf »wedle Boga a wedle powinności«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»cnota, (a, i, abo) powinność« [szyk 9:1] (10): Pámiętayże też/ iż káżdy poſtępek Krześćiáńſkiej cnoty ábo powinnośći twoiey/ ma tobie być ſowithą á hoyną miárą odmierzony RejPos 173, 54, 209v, 22lv, 229; RejZwierc 106v; y ſkázili ſię wſzyſcy ludzie á nikt iuſz Bogá ſię nie bał/ áni pomniał ná cnotę y powinność ſwoię SkarŻyw 269; NiemObr 78. Cf »wedle cnoty a powinności«, »z cnot a z powinności«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»powinność i doskonałość« (1): [serce moje] niechay będźie w opoce wykowáne/ z ſtrony mego przez łáſkę twoię w Chrześćijáńſkiey powinnośći y doſkonáłośći vtwierdzenia LatHar 231.

»miłość i (a) powinność« (4): który [pokój społeczny] wżdy ieſt wielki pocżątek á wielkie okazánie tey ſpołecżney miłośći/ á tey powinnośći Krześćiáńſkiey RejPos 333v. Cf »z miłości i (z) powinności«.

»pomiara i powinność« (1): Vcżże ſie ná wſzem nadobney pomiáry y powinnośći ſwoiey/ ták w życiu ſwoim iáko y w inych poſtępkoch twoich. RejZwierc 35v.

»powinności a powołanie« (1): końcá tákim ſrogim dekretom nie máſz/ ktore Pan wydáć racżył ná tákie ktorzy ſie w tych powinnoſciach ſwoich á w tym powołániu ſwoim nie będą záchowywáć wedle woley [...] iego RejPos 175.

»powinność i przysięga« (1): á vcżyniſz przedſie doſyć ſláchetney powinnośći ſwoiey y przyſiędze ſwoiey. RejZwierc 46. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»powinność a (i) rozkazanie (a. przykazanie)« (3): Słuchayże záſię/ [...] w iákiey roſkoſzy będzyeſz gdy tę powinność á to roſkazánie będzyeſz chował Pánu ſwemu. RejPos 222v; WerGośc 209. Cf »z powinności a z rozkazania«.

»powinność a (ani) służba« (2): żadna inſza powinność nie ieſt milſza/ áni żadna ſłużbá wdzyęcżnieyſza Pánu Bogu náſzemu/ [...] iedno tá ktorą on tu nam porucżáć á roſkázowáć racży RejPos 229, 178v.

»(i) ślub(y) i (a, abo) powinność(-i)« [szyk 6:1] (7): vcżmy ſie temu/ iáko then ſlub/ á tę powinność/ záchowywáć mamy Pánu Bogu ſwemu. RejPos [154], 252v, 348v; RejZwierc 190 [2 r.], 261 [2 r.].

»uczciwość i powinność« (1): Nie wſpominam też y inſzych złych ſpraw y zwycżáiow/ w ktorych niebácżni ná vcżćwość y powinność Krześćjánſką/ [Polacy] beſpiecżnie mieſzkáią LeszczRzecz A4.

»umowy a powinności« (1): Więc ſámi ná wſzem zgwałćili wolą á roſkazánie Páńſkye/ á nie cżynili doſyć vmowam á powinnoſciam ſwoim RejPos 251v.

»urząd i (a) powinność« = officium Vulg [szyk 3:2] (5): RejAp 170v; RejPos 330; Nieśmiertelni Duchowie w ſwey nieśmiertelnośći/ A źiemſcy mięſzkáńcowie w ſwoiey docżeſnośći. Vrząd ſwoy y powinność nioſą s przyrodzenia/ Nie vſtępuiąc z kreſow Boſkiego przeyrzenia. KołakCath B4; KołakSzczęśl A4v. Cf »według powinności i urzędu«.

»powinność a ustawa« (1): A Iżbychmy zrozumieli ſkąd tá powinność á tá vſtáwá zakonna powſtáłá byłá/ iż ty dziatki pirworodne były ofiárowáne á oddawáne Pánu Bogu RejPos 56.

»(ani) wiara a (i, ani) powinność« [szyk 17:2] (19): A ktory mu [Bogu] ſwą wiárę á powinność zdzyerży/ Tego záſię przypuſzcża do oney oycżyzny RejWiz 116v; RejAp 66v, 73, 115v; RejPos [137], 177v, 221v, 241, 267 (12); Bo obycżáie náſze ſkáżone/ wiárá y powinność zániedbána [fides et officium neglectum]/ żywot nieumieiący ſię káiáć/ wielką á bárzo potężną mocą ieſt nieprzyiaćielſką przećiwko nam. ModrzBaz 128; WujNT 164. Cf »wedle powinności a wedle wiary«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(lub) powinność, (a, i, lub) wola« [szyk 5:2] (7): A ták ty káżdy Krześćiánſki cżłowiecże/ ktorykolwiek doſyć cżyniſz powinnośći tey á tey ſwiętty [!] woley iego/ cieſz ſle tym záwżdy RejPos 43v, 118v. Cf »wedle powinnośd a (wedle) wolej«, »lub z powinności, lub z dobrej wolej«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»zakon a powinność« (1): A ná drugim mieyſcu nam powieda przez Proroki: iż wam dan zakon łáſkáwy [...]/ á ták nie mnimaymyſz/ áby nas Pan z zakonow ſwych á spowinnośći náſzych wypuśćić miał RejPos 181v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. wedla, a. według, a. podług) powinności« (47): LubPs D2; Obácżże ſie tu tedy káżdy/ gdy ſie tknieſz w ſumnienie ſwoie/ ieſliże ſie thák nie záchowywaſz wedle powinnośći ſwoiey/ á nie ſtoiſz mocno przy tym Pánu ſwoim RejPos 74v; Bo ktoby tego Páná/ [...] wedle thákiey powinnośći miłowáć mogł/ iużćiby nielza/ iedno iżby ni w cżym nie śmiał áni zgwałćić/ áni przeſtąpić nigdy woley á náuki iego. RejPos 230v, 13v, 61, 117, 172, 198 (16); y iáko w káżdym wieku ſwoim [człowiek] ſwoy ſtan ma záchowáć/ y iáko ſie w ſwey powinnośći á w ſwym poććiwym żywocie wedle ſwey powinnośći obchodzić ma/ áby záwżdy był w obronie/ w opiecze/ á pod kroleſtwem Páńſkim. RejZwierc 206v, 62, 106, 116, 134v; CzechRozm 209v; Tám wolen będąc od wſzelkich trudnośći/ Hárfą/ y rymem będę ćię wyznawał: Abych ták tobie wedle powinnośći Dług obiecány dźień po dźień oddawał. KochPs 88; Przyznayćie chwałę krolowi/ Iáka ma być imięniowi/ Wedla powinnośći/ dáná Wielkiégo/ możnégo páná. KochPs 145, 47; ArtKanc LI9.

~ wedle powinności czyjej [= przez kogo ustanowionej] (1): A tubyś ſie mogł obacżyć nędzniku/ ieſliże nie chodziſz wedle powinnośći Páńſkiey/ iż cye ſzpetną miotłą á márnym bicżem piſmo ſwięte przezywa/ vcżynioną od Páná ludowi iego. RejPos 253.

W połączeniach szeregowych (2): ábychmy tobie nędznicy przodkiem záchowáli powinnośći ſwoie/ iáko wiernemu Pánu ſwemu/ á pothym káżdemu ſtanowi/ wedle powinnośći iego/ á wedle woley á roſkazánia ſwięthego thwego RejPos [254]; RejZwierc 119.

Wyrażenia: »wedle powinnośd krześcijańskiej« [szyk 5:5] (10): Iużeś ſie też náſłuchał o przyſzłych á dziwnych pociechach ſwoich/ ieſliże będzyeſz chował then nędzny żywot ſwoy themu Pánu ſwemu wedle záſlubionych powinnośći Krześćiáńſkich ſwoich. RejPos Ooo5, 194 [3 r.], 237, 349v; RejZwierc 14, 96, 96v, 119.

»według powinności zakonnej« (1): Pátrzayże dáley/ iż thu ſtoi w hiſtoriey/ iż było tho dzyecię obrzezano według powinnośći zakonney dniá oſmego. RejPos 297.

Szeregi: »wedle Boga a wedle powinności« (1): Coby y dziś wedle Bogá á wedle powinnośći ták być miáło. RejPos 23v.

»wedle cnoty a powinności« (1): Tu iuż też muśimy ſie vcżyć/ iáko tymi dáry Bożemi [...] roſtropnie ſzáfowáć mamy/ iákobychmy ich y ná zbytki nie ſzáfowáli/ y wedle cznoty á powinnośći ſwey w nich ſie záchowáli RejZwierc 94.

»według powinności i urzędu« (1): Dawid y vrzędnicy iego woyſká/ odłącżyli na poſlugę ſyny Aſáff/ [...] kthorzyby proroctwá opiewáli przy Lutniach [...]/ według powinnośći y vrzędu ſwego poſluguiąc [dedicato sibi offlcio servientes]. Leop 1.Par 25/1.

»wedle powinności a wedle wiary« (1): Iákoż ſie tu nie maſz vlęknąć niewierniku/ ieſliże cie przeſtrzeże á vſtráſzy tym ſumnienie twoie/ iż nie wedle powinnośći ſwey/ á nie wedle wiáry ſwey/ záchowywaſz to nędzne cżłowiecżeńſtwo ſwoie RejPos [292]v.

»wedle powinności a (i wedle) wolej (Pańskiej)« [szyk 2:1] (3): Náuká krześćiáńſkiemu cżłowiekowi [...]/ á iáko ſie ma záchowywáć w ſwoiey zwirzchnośći/ wedle powinnośći ſwey/ á woley Páńſkiey. RejPos 311 marg, 329v, 330. ~

»z powinności« (19): RejKup d2; Czo w ſobie ten to Pſalm zámyka. I. Iż s powinnośći ſwey nie ſie wſtidáć nie mamy iáwnie wyznáwáć vſty y ſercem hoyne dobrodzyeyſtwá Páńſkie. LubPs X6v marg, X6v, Z5; GórnDworz Bb2v; ábyś tego duchownego lekárſtwá w tákich przygodách z powinnośći ſzukał y vżywał. LatHar 126, 131.

~ z powinności czego (4): Co ſie rozumie dobro/ á to iż człek nieſpowinnoſći ſtráchu ále ſpoẃinnoſći miłoſći páńſkiey/ [...] ma co ieſt dobrego ſpráwnie náſládowáć. RejPs 180; RejZwierc 54v [2 r.].

Wyrażenie: »z powinności krześcijańskiej« [szyk 3:1] (4): RejPos 250; Vważayże czo cie tu potyka w ſzedziwośći twey á w ſtátecżnych cżeſiech twoich/ ktoreś iuż ná wſzem zdobić a chędożyć powinien s Krześćijáńſkiey powinnośći twoiey. RejZwierc 142; WujJud A7v; KamNap G2v.
Szeregi: »z cnot a z powinności« (1): boś nam dał zakon nowy/ á w ſercu náſzym nápiſány/ ábychmy gi tobie s cnot ſwoich á s powinnośći ſwoich vſtáwicżnie chowáli/ iáko Pánu ſwemu. RejPos 252v.

»lub z powinności, lub z dobrej wolej« (1): Bo tu Apoſtoł świádczy/ iż wſzytko co czynił lub z powinnośći/ lub z dobrey woley [...]; to czynił dla otrzymánia zapłáty niebieſkiey WujNT 600.

»z miłości i (z) powinności« (3): WujJud A7v; Iákoż ia teraz z miłośći Chrzesćiáńſkiey y z powinnośći ſwey/ ieſtem to gotow tobie vcżynić (bráćie miły) to ieſt/ wyſłucháć grzechow twjch KarnNap C4v, G2v.

»z powinności a z rozkazania« (1): Abowiem to oni cżynią s powinnośći ſwoiey á z roſkazánia Páńſkiego. RejAp 56. ~

»nad powinność« (1):

~ Wyrażenie: »nad powinność krześcijańską« (1): Nád to wynoſzą ſwoie śluby niepotrzebne y Reguły/ mimo ſłowo Boże zmyślone/ nád powinność powſzechną Krześćiáńſką WujJudConf 145. ~

W przen (13): Pátrzayże ieſzcże/ co ten twoy dobrotliwy Pan [...] vcżynić racżył/ [...] chcąc tobie okázáć drogę powinnośći twoiey RejPos 57; ktoregoż kolwiek cżáſu obacży ſie/ á przyſtánie do they ſwięthey winnice iego/ á puśći s ſiebie látoroſli cnotliwey powinnośći ſwoiey ku cżći Bogu Oycu iego RejPos 60; á ná wierze á na ſtháłośći twey/ iáko ná gáłąſce s tey winney máćice wyroſłey/ máią ſie okázowáć thákye kwiatki powinnośći twoiey. RejPos 172, 61, 160v, 215, 241, 252v (11); á trudno ſie im [syrenom ziemskim] obronić/ ieſli nie będzie kto miał pilnej ſtraży około ſiebie/ áby nie wypadł s tego okrętu powinnośći ſwoiey RejZwierc 47v, 79v.
Przen (3): bo iż oná [dusza nasza] w ciele iáko w ciemniczy ſiedząc/ ieſt práwym więźniem/ á cżuie być tę ſwoię powinność/ áby cziáło ſpráwowáłá/ y rządziłá GórnDworz Ll2; á ſłończe theż od wſzech ſławę o ſwey ſwiátłośći ma/ y Pánu Bogu przyſługę cżyni iż ſwey powinnośći nie omieſzkawa ná co ieſt ſpráwione RejZwierc 95.
Wyrażenie przyimkowe: »wedle powinności« (1): iż thá ſwiátłość ma być poſtáwioná wzgorę/ [...] iżby káżdemu podawáłá promienie ſwoie/ wedle przyrodzenia y powinnośći ſwoiey. RejPos 337.
2. To, co się komuś należy; debitio Mącz; debitum Vulg [w tym: czyja (8) – pron poss (4), G sb i pron (4)] (14): Mącz 78d; Zgódź ſie pirwey z bliźnim twoim/ gdyż maſz náukę iáko maſz ná nim dochodzić powinnośći ſwey/ niżli go pirwey wzgardzić v ſiebie maſz. RejPos 181; Bo iedno do gránice tá ſławna obroná/ Nieprzyiaciel/ niż doydzie/ trzy kroć będzie domá. A ieſliże ſie zá nim w pogonią ruſzymy/ To iuż też ſwą powinność o tym dobrze wiemy. Pięć grzywien wziąć ná drzewo/ á ieſzcże ſwar będzie A nieprzyiaciel ſobie ſpokoiem vſiędzie. RejZwierc 251; aby [król] kazdemu bel iednakiem prawa iednako trzimal [...]: Duchowni y ſwiecki Senator/ Vrzednik/ y Slachcic/ takze ſtanu kazdego człowiek namnieiſzi/ abi powinnoſc ſwoie wcale mial. PaprUp D4.

powinność czego [= za co] (1): Ták też ten vććiwy á vcżony cżłowyek Trepka ná to wſſytko wyodł ſyny Páná Poznáńſkyego nyeboſſcżyká [...]. Zá co zna Bog powinność yemu dobrodzyeyſtw á oddánya myáłaby zacna vrosć/ ták yáko też inſſy zwykli byli cżynić náucżycyelom ſwym GliczKsiąż L6v.

W porównaniu (1): Támże ſie opowieda/ iż gdy v was znaydę tákie ſercá y thákie myſli wáſze/ iuż mie nie proście/ ále mi ſie vpominayde iáko długu właſnego káżdey powinnośći ſwoiey. RejPos 181.

Zwroty: »powinnościam dosyć czynić« (2): IŻ wiele dóbr Kośćielnych od Kośćiołów y Klaſztorów nieſłuſznie ieſt álienowánych/ ták/ iż powinnośćiam onych kośćiołów nie może ſie przyſtoynie doſyć czynić. SarnStat 182 [idem] 210.

»powinności oddawać« (1): Otwórz ocży duchowne/ o ślepoto polſka/ ná ſpráwę pobożną przodkow twoich/ ktorzy máło orząc/ y zgromadzáiąc/ [...] Bogu y kośćiołom á vbogim powinnośći ſwe cáłe oddawáli. PowodPr 25.

»zachować powinność« (1): záchoway káżdemu práwo á powinność iego/ á nie zoſthaway ni w cżym winien nikomu RejPos 317v.

Szereg: »prawo a powinność« (1): RejPos 317v cf »zachować powinność«.
Wyrażenia przyimkowe: »według (a. podług, a. wedle) powinności« (3): gdyśmy słali ku WM, prosząc o przyczynę WM ku KJM, aby raczył KJM nam łaskę tęż okazać, jako okazywać był zwykł przodkom naszym posłom ziemskim [...] w opatrowaniu na strawę wedle powinności DiarDop 118; WujJudConf 18.

~ W przeciwstawieniu: »podług łaski ... podług powinności« (1): Lecz robiącemu/ zapłátá nie bywa poczytána podług łáſki/ ále podług powinnośći [non ... secundum gratiam sed secundum debitum]. WujNT Rom 4/4. ~

»z powinności« (1):

~ W przeciwstawieniu: »z powinności ... z łaski i szczodrobliwości« (1): Bo táki człowiek przywłaſzcza ſobie vſpráwiedliwienie iákoby z powinnośći/ á nie iákoby z łáſki y ſzczodrobliwośći. WujNT 536. ~

3. Rzeczy potrzebne (1): A ony drugie pięć [panien]/ [...] ktore przyſzły s plugáſtwy ſwoiemi/ á nie miáły około ſiebie żadnych powinnośći ſwoich/ iż ieſt zámknioná fortká przed nimi. RejPos 241.
4. Konieczność, nieuchronność [czego] (2): Gdy iuż poććiwy cżłowiek rozważy powinność ſmierći/ iáko iey ma cżekáć/ y iákiego żywothá [...] vżywáć ma. RejZwierc b2v, 171.
5. Bliskie związki między ludźmi, zwłaszcza pokrewieństwo i powinowactwo (11): Nyedáli ſye złemu wkorzenić/ nyemáyąc względu áni ná powinnoſć/ áni ná zacnoſć. KromRozm I Nv; To [złoto] zákupiło práwá y wſzytki bliſkośći/ Iuż więc tám nikt nie bacży ná ſwe powinnośći. Nabliſzſzy tám trzos z workiem á rodzona ciotká/ Oná ſkrzynká co v niey wiśi twárda kłotká. RejWiz 58v, 51.

powinność miedzy kim (1): Bo ſmácżnać też bywa káżda krewność ábo powinność miedzy ludźmi RejZwierc 147.

[powinność po kim: Y vczynione ſą ná to práwá [...]/ áby żaden nie śmiał tych kreſow przeſtępowáć/ ták w krewnośći/ to ieſt z liniey oycowſkiey/ iáko też z powinnośći po żonách y mężách. SkarKaz 49a (Linde).]

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym oznaczającym rodzaj związku (2): Bo to być niemoże/ áby ten w powinnośći bráterſkiey [fraterna necessitate] niemiał chćieć zoſtáć z tym/ z ktorym ſię do iednego oycá [tj. Boga] przyznawa. ModrzBaz 69; Bo ieſli powinność kmotrowſką ważyli ſobie ſtárzy, dáleko więcéy przyrodzoné ſtopnie krewnośći. SarnStat 1265.

Zwrot: »powinność [z kim] mieć« (1): Ze wsprawie Pana Gniezninskiego tak często WKM molestuię wyciska to namnie y powinnosc ktorą znim mąm y łaską WKM ktorą znam ActReg 115.
Wyrażenia: »powinność bliska« (1): ktore [prawa] zábraniáią niektorych ſtopniow w małżeńſtwie/ áby niebyły małżeńſtwá krewnośćią álbo powinnośćią bliſką plugáwione. WujJudConf 211v.

»powinność krwie rodzonej, pokrewna« (1:1): A choćia wierzę że tákowych będzie niemáło/ ktorzy [...] [bratu W.M.] tegoż wſzytkiego co ia życżyć/ y zá Iego Miło: Páná Bogá prośić będą: zá przednieyſzą iednák w tym rzędzie W.M. pocżytáiąc/ iáko tę/ ktora y powinnośćią krwie rodzoney zięta/ y chęćią á miłośćią bráterſką znácżną zniewolona ieſteś GrabowSet A2v; Proſzę tedy, ábyś W.M. iáko z łáſki y z baczenia wielkiégo ſwego, ták y z téy powinnośći pokrewnéy náſzéy młodzieńcá tego ſzláchetnégo przyiąć wdźięcznie raczył. GosłCast 7.

Szereg: »([tak]) krewność a(l)bo (i, [jako też]) powinność« (3): abi yey M. [...] o rodzyczoch y o braczie ſwim mylim, pewne dvffanie miała, yz ych Mcz wthich y w kazdich ynich trvdnoſcziach, mylosczią radą, y opatrzenym yakie na ych Mcz nalezecz bedzie, wedle krewnoſczy y powynnoſczy opvſczycz nieraczą LibLeg 10/114v; RejZwierc 147; WujJudConf 211v; [SkarKaz 49a (Linde)].

Synonimy: 1. obligacyja, obowiązanie, obowiązek, obwiązanie, posługa; a. prawo, służba, urząd, władza, zawołanie; β. ciężar, obrok, praca, robota; b. życzliwość; c. chęć, przyjaźń, zachowanie, życzliwość, d. cnota, powołanie, przykazanie, rozkazanie, ślub, ustawa, zakon; 2. obowiązek; 3. potrzeba, rzecz; 4. mus; 5. bliskość, krew, krewność, przyjacielstwo, przyjaźń, rodzina, towarzystwo.

Cf NIEPOWINNOŚĆ

AL