Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [MURZYSKO]

Następne hasło: 2. MUS »

1. MUS (22) sb m

Fleksja

	sg	pl
N	mus
G	musu
D	musowi
A	mus	musy
I	mus(e)m

sg N mus (3). ◊ G musu (13). ◊ D musowi (2). ◊ A mus (1). ◊ I mus(e)m (1). ◊ pl A musy (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Przymus fizyczny lub moralny; sytuacja bez wyjścia, okoliczności ograniczające swobodę wyboru (17)
2. Nieuchronna konieczność wynikająca z woli Boga, z działania fatum, z natury zjawisk (5)

1. Przymus fizyczny lub moralny; sytuacja bez wyjścia, okoliczności ograniczające swobodę wyboru; coactio, coactus, compulsio, necessitas Cn (17):

W połączeniach szeregowych (2): A naprzod o tych/ ktorzy pod pokrywką Práwá/ szcżęśćia/ kontráktu/ ſłowá oboiętnego/ wykłádu wyſzpoconego/ prace/ dobrodźieyſtwá/ przycżynki iákiey/ niewiádomośći/ niepámięći/ muſu/ głupſtwá zmyślonego/ ſzkodę cżynią y zdradzáią. KlonWor 64, 81.

W przeciwstawieniu: »mus ... przystojność« (1): Mus/ á gwałt/ dobrze więcéy niż przyſtoyność może. GórnTroas 43.

Zwroty: »mieć przed sobą dwa musy« (2): PRzyłącżmy k ſobie w iedność/ Litwę dźikie Pruſy. Powiedzieć im iż máią/ przed ſobą dwá muſy. Albo ćiągnimy rowno/ álbo day pobory/ A nie daſzli/ podźiſz precz z matcżyney komory. BielSat L4v [idem] BielSjem 28v.

»z musu musieć« (1): Kmieć áby nie z muſſu nie cżynił: bo kto cżás pufzcża/ tedy z muſſu cżynić muśi GostGosp 30.

Szeregi: »mus a gwałt« (1): GórnTroas 43 cf W przeciwstawieniu.

»mus i niewola« (1): mus ſzkodę rodźi káżdemu/ y zda ſię ſpoſob iákieyśi niewoley bydź. GostGosp 30.

Wyrażenie przyimkowe: »z musu« = (metu ac) malo coactus, necessario, ex neuessitate, non sponte Cn (11): Bog wolna rzecż ieſt/ nic z muſu nie cżyni SkarŻyw 259; PaprUp B; GostGosp 30; PowodPr 36. Cf »z musu musieć«.

~ W przeciwstawieniu: »z musu ... z (dobrej) wolej (2), z chęci, z cnoty, z umysłu, z dobrą wolą« [w tym: z umysłu a z dobrej wolej (1)] (5): Inych było ná ſwiecie bárzo wiele/ ktorzy z vmyſłu/ á z dobrey woley/ chciwość w ſobie tłumili: nie z muſu/ áni przed ſromem/ iáko białegłowy GórnDworz Aav; Przeto tám [u Żydów] dobry vcżynek nie ták z cnoty pochodził/ iáko z muſu y z ſtráchu kaźni opiſánych. CzechRozm 89v; Ale drudzy nie z muſu lecż tho cżynią s chęći/ By żch [!] ſławá pocżćiwa tu byłá w pámięći. PaprPan L2v; nędzá tá iego [Chrystusa] nie zmuſu ieſt/ ále z woley/ ták on to dla nas ſię poniżyć chćiał/ y pokory nas vcżyć. SkarŻyw 27; Powiéſz z muſu/ co z dobrą niechceć ſie powiedźieć Wolą: nam nielza ieno koniecznie to wiedźieć. GórnTroas 42.

Szeregi: »z musu i bojaźni« (1): ći [źli] nie nie cżynią dobrego iedno z muſu y boiáźni CzechRozm 248v.

»nie z musu ani przed sromem« (1): GórnDworz Aav cf »z musu ... z (dobrej) wolej«.

»z musu i z strachu« (1): CzechRozm 89v cf »z musu ... z cnoty«. ~

2. Nieuchronna konieczność wynikająca z woli Boga, z działania fatum, z natury zjawisk; (fatalis) necessitas Cn (5):

Tłumaczenie imienia bogini Necessitas (1): diámentowé goźdźie mus ma w ręku/ Którémi natwárdſzégo vmié pożyć ſęku KochPieś 1.

Zwrot: »z musu musieć« (1): ábowiem iż złe/ przećiwne ieſt dobremu/ á dobre złemu/ poniewoli/ á z muſu/ iedno drugie dla they przećiwnośći przyrodzoney wſpieráć/ á krzepcżyć muśi GórnDworz H8.

Szereg: »mus abo potrzeba« (3): á przećiw muſowi (contra oportet verbi Dei, nullum videtur poſse remedium dari.) ábo potrzebie/ ktorą ſłowo Boże opowiáda/ niewiem áby kto mógł lekárſtwo wynáleść/ ktorymby tá potrzebá mogłá być w niwecż obrocona CzechEp 91, 328 [2 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »z musu« = necessario, ex necessitate Cn (1):

~ Szereg: »poniewoli a z musu« (1): GórnDworz H8 cf Zwrot. ~

Synonimy: gwałt, niewola, potrzeba.

Cf MUSZENIE, PRZYMUS