Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [KRETYŃSKI]

Następne hasło: [KREWCZEJSZY] »

KREW (4618) sb f

krew (1974), krow (1); krew : krow Calep (5 : 1; 944a).

e jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie). ◊ -ẃ (898), -w (139), -(w) (938); krw- (2639), krf- (4).

Fleksja

	sg	pl
N	kreẃ	krwie
G	krwie, krwi	krwi
D	krwi, krwie
A	kreẃ	krwie
I	krwią	krwiami
L	krwi, krwi(e)j
V	krwi
inne	G sg a. pl - krwi(e)j

sg N kreẃ (755). ◊ G krwie (1521), krwi (5) PatKaz II 66v, SkarŻyw 355, 491, LatHar 687, WitosłLut A4. ◊ D krwi (58), krwie (2) FalZioł III 39a, SkarŻyw 478. ◊ A kreẃ (1220). ◊ I krwią (582). ◊ L krwi (221), krwi(e)j (1) CzahTr F. ◊ V krwi (11). ◊ pl N krwie (2). ◊ G krwi (4). ◊ A krwie (4). ◊ I krwiami (2). ◊ [G sg a. pl krwi(e)j.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Płyn koloru czerwonego krążący w żyłach i cieknący po nacięciu skóry kręgowców, w tym i u człowieka (4613)
2. fizjolog. Wydzielina (2)
3. Zestawienia w funkcji nazw lekarskich (3)

1. Płyn koloru czerwonego krążący w żyłach i cieknący po nacięciu skóry kręgowców, w tym i u człowieka (4613):

A. Według pojęć dawnej medycyny opartych na wiedzy Hipokratesa i Galena jeden z czterech zasadniczych ciekłych składników organizmu ludzkiego i zwierzęcego (obok flegmy, kolery i czarnej żółci); jej przewaga w organiźmie miała powodować żywość charakteru; sanguis Murm, Mymer¹, Mymer², Mącz, Calag, Cn; cruor Mącz, Calep, Cn (1413): Pchłá ná cżłowieká wſkocżyłá/ A w rámię go vkąśiłá: [...] Nátomći śię vrodziłá/ Iżebych krwią żywá byłá. BierEz M, L2v, O; Murm 64, 95; Mymer¹ 23v; HistJóz A2v; Kthore [rzeczy] zaſię z kąſaniem palą/ á przezliż chłodzą, y vmarthwiaią/ mocznoſć/ krew y inſze duchy: w cżwarthym ſthopniu nayduią ſie być. FalZioł *8; Mięſo Zorawie, ieſth grube á trudne ku ſtrawieniu/ á cżyni krew y wilkoſć z Melankolijey w cżłowiecze. FalZioł IV 25b; Bowie^m krew ieſt nawyſſzi á na znamienitſzy ſkarb żywota: zdrowia cżłowiecżego, Y kochanie duchow ożywiaiączych y poſilaiączych cżłowieka. FalZioł V 57; Krew cżyrwona ſzarłatowey barwy/ gładka/ á gęſta, Przyrodzenie cżłowiecże zdrowe znamionuie. FalZioł V 59v, ‡4, ++7v [4 r.], *7v [3 r.], *8v, I 8a (179); BielŻyw 138 [2 r.]; pokarm cłowiecży[!] przemienia ſie we cżtirzi wilgotnoſci. Pirwſza ieſt krew, ktora ſie cżyni z materiey ſubtilney ciepłey á wilgotney, ta ſie pocżyna w wątrobie á dokonawa w ſerczu GlabGad E2; przeto gdzie niemaſz pocżątku krwie tam też iey nie moze być dokonanie/ dla tego y riby prawey krwie nie maią, tilto [!] nieczo krwi podobnego. GlabGad E5; Cżemu krew ieſt cżyrwona. (‒) Z cżego ſie czo pocżyna z tego też y farbę na ſie bierze, ale mięſo wątrobne zkąd ſie krew bierze, ieſth cżyrwone, przeto y krew ieſt takowa. GlabGad E5, C7v, D5, Ev [2 r.], E2v, E3v (57); WróbŻołt 49/19; Mymer² 22v; ZapWar 1550 nr 2674; RejJóz A8v, B3, B5v, B6; RejKup dd7v; HistAl G3v; KromRozm III E7 [2 r.]; Okazał to Pelikan gdy kreẃ dzyeći piły. Dobrowolnie ſie zábił á dzyeći ożywił BielKom C4, C7v; GliczKsiąż D4, F5; KrowObr 200; Bo co daſz do żołądká toć ſie w kreẃ obraca/ A wſpák do wſzytkich cżłonkow záſię ſie náwraca. RejWiz 61v, 62, 118; á będą ná ſobie żrzeć ćiáło ſwoie/ y krew będą pić/ od głodu chlebá/ y prágnienia wody. Leop 4.Esdr 15/58; RejFig Dd8; RejZwierz 53, 120; BibRadz Lev 12/4, 5; Goski A8; niemam cáłego mieyſcá ná ćiele ku wźięćiu nowych ran/ áni krwie zbywa coby dáć dáley/ dla rzecży poſpolitey Krześćiáńſkiey. BielKron 257v, 6, 20, 21, 26v, 101 (42); GrzegRóżn C2v; KwiatKsiąż Cv, N4v; Oppilatio nervorum, Zágęſzczenie krwie álbo zámulenie á zátkánie flegmą y ynſzem plugáwſtwem. Mącz 266b; Sanies Ropá/ też poſoká/ to yeſt roźlána kreẃ. Mącz 367c, 12b, 69c, 194c, 286d, 298a (15); A od tądże cżtery wilkoſći znákomite/ Kreẃ/ Kolerá/ Flegmá y Melánkolia. Od ktorych ludźie máią rozmáite obyczáie/ [...] y rozmáite Niemocy. SienLek 1; CZłowiecze ćiáło/ ze czterech żywiołow ſłożono ieſt/ iákoſmy naprzod ſzyroko doſyć nápiſáli: á od onych/ właſne też ſą wilkośći: to ieſt/ Kreẃ/ Iáſna żołć/ Czarna żołć/ y flegmá. SienLek 23v; ábowiem ze krwią y duch żywotny wychodźi/ á mdlą ſye wnętrzne ſpráwy członkow czelnych/ y żywot ſye tym kroći. SienLek 33v; Kiedy gdźie ſzkodna Wilkość wnątrz ieſt/ iż ſye zbierze kreẃ pod ſkorą/ od rázu álbo od wrzodu/ śiekáne báńki ná to ſtáwiáią. SienLek 33v; Rozrywa téż bolączkę y wſzelki wrzód/ kreẃ niedźwiedźia/ tákiéż bykowa SienLek 126v; Ale iż żyćie we krwi ſwé mieſzkánié ma/ potrzebno théż o iéy mnożeniu y niſzczeniu ybytniéy [!] pogádáć SienLek 144, 5, 14, 16v [2 r.], 23v, 24 [3 r.] (100); HistRzym 25v; RejPos 87, 265v, 266v; Bo kreẃ cżyni cżłowieká weſołego/ hoynego/ wſpaniłego. Kolerá pyſznego á zuchwáłego. RejZwierc 3v, 3v [2 r.], 49v [2 r.]; BielSpr 1v [2 r.]; ModrzBaz 21 v; Oczko 12v, 39v, [40]; Calag 95a; SkarŻyw 63, 349, 363, 479, 567 [2 r.]; StryjKron 31, 135, 572, 677; CzechEp 297, 347; KochSz Bv; ReszList 176; BielSjem 8; ZawJeft 13; Calep 80a, 192a, 273a, 541b; GórnTroas 74 [2 r.]; LatHar 387; Ze cżterech żywioł ludźie cżłowiecżeńſtwo máią. Ktorym záś ich właſnośći po śmierći wracáią. Ziemiá bowiem odbiera/ źiemię álbo ćiáło/ Wodá krew/ á wiátr oddech/ ten ktorym dycháło/ Ogień teſz ćiepło bierze KołakCath B4v; SarnStat 257; Obycżáiem Tátárow pieſkich też dźiałáią/ Co mocż/ y kreẃ/ y mleko kobyle piiaią. KmitaSpit A2v; SkarKazSej 670a; KlonWor **, 24, 29, 75 [5 r.]; SzarzRyt Cv.

W przeciwstawieniu: »krew ... posoka, woda« (2): wiedzćie żeć to niebędźie ćiáło ále [...] ſzcżery trup: áni kreẃ/ ále poſoká WujJud.172; WysKaz 9.

W porównaniach (12):

Jako comparandum (10): FalZioł I 121c; To ſie wnet zápłonęłá by we krwi rozmocżył/ Trudno miłość zátáić káżdy to obacżył. RejWiz 40v; Color sanguineus, Máść podobna krwi Mącz 367b, 502d; SienLek 26 [2 r.]; RejAp 164; WujNT Luc 22/44; Y ták lichwiárz wypiia vtrapione ludźie: Iak wyſyſa krew ludzką piiawká na vdźie. KlonWor 75, 76.

Jako comparatum (2): wſtał/ choćiaż z niego kreẃ ćiekłá iáko źrzodło [surgens decurrente fontis more sanguine]/ y ácż był ćięſzko zránion/ przeſzedł wſkok przez on lud. BibRadz 2.Mach 14/45 [idem] BudBib 2.Mach 14/45.

W formułach zaklęć (4): Nyechay ſzyą ſtąpi moyą mocza moyey myley mathky mocza. Koſzcz ku koſzczy staw ku ſtawv, krew ku krwy, skora ku ſkorze yako przed thym bilo LibMal 1549/149, 1544/89 [2 r.].

W charskterystycznych połączeniach: krew barania, bydlęca, człowiecza (4), dudkowa, elefantowa, gąsiorowa, gołębia, jelenia, kaczorowa, koniowa (końska) (3), kota czarnego, kozłowa (kozła, kozia, koźla) (20), ludzka (2), lwia, łasice (łasicza) (2), mysia, niedźwiedzia, nietoperzowa (4), niewieścia [nie miesięczna], osłowa (3), owcza, psia (8), sępia, sowki, synogarlice, świnia (świniej) (2), węgorzowa, wężowa, wielbłądowa (2), wieprzowa, wołowa (2), zajęcza (zająca) (3), zielonej żaby (2); krew brunatna, ciepła (5), czyrwona, mętna, ostra, pomierna, prawa, szarłatowej barwy (2), zburzona, zimna, żołtawa; krew z dziąseł, macierza [ = z macicy], z nerek, z nosa (24), z piersi, z rany (3), z stolca, z ust (2), z żyłek (z żył(y)) (4); krew kapie (2), się mnoży (rozmnaża) (24), pluszczy, [z czego] sczerka, strzyka; krwie czyścienie, mnożenie (3), niszczenie, wrzenie, zagęszczenie, zaziębienie; krew chłodzić, czyścić (przeczyściać) (20), łeptać (2), mnożyć (rozmnażać, przymnażać) (12), ruszyć [= puścić] ssać (wysysać) (2); w krew obraca się [co](5), obrocić [coś], przemienia się [co]; nabieżeć krwią, tuczyć [kogo], zaciekać; oblany (polany) krwią (3); omazać we krwi.

Przysłowie: iáko mowią/ Kto kreẃ puſzcza/ żywot puſzcza SienLek 32v.

Frazy: »krew [z kogo] bucha« (1): Cżęſto mordy wielkie/ krew z zábitych bucha/ Aż lękliwe vcho z ſtráchem nowin ſłucha. WisznTr 33.

»krew ciecze (a. pociecze), (wy)cieka, ciekąca; krwie (wy)cieczenie« = sanguinare; fluxio sanguinis Mącz; madere, stillare sanguine Calag [szyk zmienny] (9:3:3;18): Oſierdzie wołowe ſpaliwſzy gdy ktho pije/ biegunkę y ciecżenie krwie zaſtanawia. FalZioł IV 5c; Też ołowianey barwy vrina bywa w biegunkach długich/ y też w ciecżeniu Emoroid/ to ieſt krwie poſladkiem. FalZioł V 2v, I 4c, 70d, 89c, 118d, 149b (20); GlabGad B, C6v, H2v; BielKron 458v; Fluxio sanguinis, Ceczenie [!] krwie. Mącz 131c, 131c, 152a, 367c; RejPos 5v; Calag 95a; SkarŻyw 572, 580; Haemorrhois ‒ Krwie czieczenię ktore pochodzi zkarbu zadniego. Calep 469b.

»krew (ktora) idzie, pojdzie; krwi dać (a. dopuścić) iść; szcie krwie« = sanguinare Mącz [szyk zmienny] (22:3;10;1): Maią mocz potwierdzaiączą. Naprzeciw mdłoſciam y też omdleniu: ktore pochodzą dla zbytniey purgacijey/ albo dla zbytniego ſzcia krwie FalZioł IV 57a, I 12c, I4b, 70b, 136b, 151d (20); roſkazał ſobie obie żyle zaciąć mediany á krwi dał iſć aż do ſmierci á tak żywot ſwoy dokonał. BielŻyw 143; BielKron 104; Mącz 367c; zmaczay chléb w oney krwi/ ktora z rány idźie/ á rzuć go pſu/ ieſlić go zié/ niebył ći ón wśćiekły ktory ćie vkąśił SienLek 151, 73v, 89v [2 r.], 165, 167 [2 r.] (13).

»nad miarę krew opłwituje; obfitość (a. opłwitość) krwie« [szyk zmienny] (1; 10): Też vrina cżyrwona/ nieprzednie gruba. Obphitoſć krwie znamionuie FalZioł V 6, V 5v, 6, 6v, 11v, 14 (8); ieſli nád miárę kreẃ oplwituie/ tákiego człowieká/ będźie głowá boláłá SienLek 29v, 32v [2 r.].

»[w kim] krew panuje« (1): W Kim kreẃ pánuie poſpolićie/ á z przyrodzenia/ táki człowiek/ ieſt ćiáłá pełnego SienLek 29.

»krew płynie (a. popłynie), płynąca; krwie płynienie; krwią płynący« = fluxus sanguinis Vulg, JanStat; profluvio sanguinis Vulg [szyk zmienny] (15:29;21;2): Emorroides. Są żyły prawie w zadku, czo cżaſem krew z nich barzo płynie á długo z boleſcią. FalZioł Y 93, ‡4b, ‡6b, ++7e, f [5 r.], I 4b, 35d (40); LubPs Z4; niewiaſtę ktora ćierpiáłá krwie płynienie vzdráwia. Leop Luc 8 arg; BibRadz Lev 12/7; Alexender był nicżemny/ leniwy/ vmárł gdy mu krwie z noſá płynącey nie możono záſtánowić. BielKron 169, 447v; KwiatKsiąż N2; SienLek 35v, 74 [2 r.], 111, 123, 144v, 145; SkarŻyw 29 [2 r.], 41, 301, 318, 463; LatHar 534; niewiáſtá ktora miáłá płynienie krwie dwánaśćie lat WujNT Mar 5/25, Luc 8/43, 44, s. 35, 223, 412; SarnStat 264.

»oczy krwią pojdą, poszłe (a. zaszłe)« (2:4): FalZioł I 118c; Koſáćiec w winie álbo w piwie białym wárzony/ ma pić kogo głowá boli: álbo komu oczy krwią poſzły. SienLek 51, 67, 67v [2 r.], S2v.

»krew przystąpiła« (1): prośił iżby mi dałá máło odpocżynąć/ áby záſię kreẃ przyſtąpiłá/ ktora byłá dla boiáźni we mnie zginęłá. BielKron 458v.

»krew się (nosem a. z nosa) rzuca« (3): w nocy kreẃ mu [Attyli] ſie bez miáry z noſá rzućiłá/ ktora go záduſiłá gdy vſnął BielKron 298v, 267v, 325v.

»krew sączy się« (1): Theż ſol z oliwą broni krwie z dziąſl ſącżyć ſie FalZioł III 39a.

»krew uchodzi (a. ujdzie) [kogo]; krwie uście« (5; 1): BielKron 101v; Kréẃ gdy człowieká vydźie/ żywotá oſtrada SienLek 144v, 110v [2 r.]; vyrzy wychodzącego Osberná/ tákiego/ iáko gdy kto zniemocy wſtánie/ ábo gdy krew kogo vchodzi/ przeſtráſzonego y zbládłego SkarŻyw 333; Haemorrhagia ‒ Krwie vſcię. Calep 469b.

»krew (ktora) wychodzi« [szyk zmienny] (10): Też komu poſladkiem zbytnie krew wychodzi/ Dziewanna vwarzona w winie [...] zaſtanowi krew FalZioł I 145c, I 100c, 119a, 136c, 151a, II 10b, V 58v; Goski *2; á ták z żył y z mięſá może kreẃ wyniść/ ále wnie niemoże. SienLek 89v, 178 v.

»wylała się krew« (1): W then cżás wylałá ſie iey krew z noſá y z vſt. HistRzym 25v.

»krew się [w kim] zsiada, zsiadła; zsiadanie, zsiadłość krwie« [szyk zmienny] (2:10;1:1): FalZioł ‡6c, ++7c, *8, I 7b, 47b (10); Téż y wewnątrz kreẃ ſye zśiáda iáko y w śiniáłym mieſtcu ná wirzchu/ gdy ſye kto roſtrąći/ vráźi/ álbo zbit będźie/ co poſpolićie náſzy polacy vrázem zową. SienLek 148v; znácznie ſye z śiádła krew roſchodźi od tych lékarſtw. SienLek 149, 149v, X4v.

Zwroty: peryfr. »krwio w sobie nie czuć« = być wycieńczonym (1): Prze nieznośną żáłość/ y fráſunek wiecżny/ Krwie w ſobie nie czuię/ niemáſz na mnie ćiáłá/ Kośći tylko biédné/ á ſkórá zoſtáłá. KochPs 151.

»krwią się dawić« (1): kto ſie krwią cżęſtho dawi albo pluie dobrze mu ią [dębową wódkę] pić FalZioł II 6a.

»krwią kaszlać« (1): Co ſye tycze tych kthorzy krwią káſzłą/ ći ſwe 1ekárſtwo náydą w Rozdźiale/ O plwániu krwią SienLek 84.

»krwią mokrzyć« = oddawać mocz ze krwią (1): woły/ któré ſwégo czáſu krwią mokrzyły/ á chorobę tę iakoby przyrzutną wſzyſtki w tám tym kráiu miáły Oczko 11v.

»krew palić (a. zapalać); krew spalona (a. zapalona, a. przypalona); zapalenie (a. spalenie) krwie« [szyk zmien] (3;5;5): Chmiel [...] krew cżiſci y zapalenie krwie chłodzi FalZioł I 72c; takim ſą brzoſkinie dobre ku iedzeniu dla odwilżenia ciała y krwie ſpaloney FalZioł I 110d, ++7f [2 r.], I 102a, 127b, II 3d, 4c (12); RejZwierc 75.

»krwią pluć (a. plwać), plwanie, plujący; krwie plwanie« = haemoptisis Murm, Mymer¹, BartBydg; spuitio sanguinis Murm, BartBydg; reiectio sanguinis Mącz; expuere sanguinem Calag [szyk zmienny] (25:20:1;1): Murm 80 [2 r.]; Haemoptisis. Blutſpeyung. Krwie plwanie. Mymer¹ 39; BartBydg 67b; Też ſok Miętcżany ieſt dobri tym ludziam ktorzy krwią pluią FalZioł I 82b; Ggy [!] vwarzyſz granata w deſzcżowey wodzie/ á kto krwią pluie/ day ſie napić tego: zaſtanowiſz FalZioł III 21a; [Krochmal] Suchoſci odwilża/ Kaſzel ſuchy y krwią plwanie lecży FalZioł III 42a, ‡6d, I 20d, 21a, 24d, 79c (36); A drugi záſiębyonych pyerśi ſobye máca. Káſzle/ ſápi/ krztuśi ſie/ krwią ná zyemię pluie RejWiz 93v; Mącz 163a; Lákome iedzenie á częſte: przywodźi Krwią plwánie SienLek 20, 84; Oczko 11v, 23; Calag 95a.

»krwią płynąć na miesiąc« (1): máćicá/ áczkolwiek krwią płynie ná mieſyąc/ á wſzakże ſye. thám w niey żadna kreẃ s przyrodzenia niechowa SienLek 89v.

»krwią się pocić« (1): Sanguine multo sudare, Krwią ſie poćić/ ſpluſzczeć. Mącz 427a.

»pokrwawić krwią [co]« (1): Pokrwáwili tedy ſzáty Iozephowe krwią kozłową BielKron 16v.

»[komu] przywrocić krew« (1): Rzekłá záſię/ iż ia tobie kreẃ przywrocę potráwámi ktoreć przyprawię korzenno BielKron 458v.

»krew puszczać (a. wypuszczać, a. (wy)puścić); krew (wy-, u)puszczona; krwie upuścić (a. upuszczać), (u)puszczanie (a. (u)puszczenie)« = venam incidere Mącz, Calag; phlebotomia Mącz, Calep; sanguinem educere a. mittere; sanguinis detractio a.minutio; phlebotomare Mącz; sanguinare Calep [szyk zmienny] (146;10;13:66): A gdyby brzemienna miała krwie nazbyt, Dobra iey rzecż krew puſzcżać, ale miernie FalZioł V 32; (nagł) Lipiecz. (‒) Wmoy cżas krwie nie puſzcżay FalZioł V 47v; Tu ſie pocżyna Tractat/ To ieſt nauka puſzczania krwie. A zwłaſzcza ktora zyła naprzeciw ktorey niemoczy ieſt vzyteczna. FalZioł V 56v; Ale maſz mu pierwey z lewey ręki vpuſcić krwie z medijany pierwey/ potym z płuczney FalZioł V 76v, kt, *7v, II 19d, III 10a, V 5 (130); GlabGad E5, H6, L6v; MiechGlab 22; To by mnieyſa myly brachu leſly to przyſlo ſprzeſtrachn [!] Bylycza go okurzymy A kes mu krfie vpuſcimy. RejKup f7v; RejZwierz 31v; Goski ktv [3 r.], A5, A6, A7, A12 (24); BielKron 451; Cucurbita [...], Báńki któremi kreẃ wyciągáyą álbo puſzczáyą. Mącz 70d; Bona minutio, Dobry czás puſzczáć kreẃ. Mącz 223a; Venam incidere, quod medici phlebotomare ex Graeco deflexa voce dicunt, Puśćić kreẃ/ záciąć żyłę. Mącz 479b, 223a, 225a [2 r.], 298a, 367b; Zámieſzánie ſmyſłow/ á gnuśne ruſzánie: známienuie Páráliżem záráżenie: pomágáć krwie puſzczánim SienLek 20; Przy pnſzczániu krwie/ trzebá báczyć cztery rzeczy, naypierwey Czás: wtore/ Zwyczay: trzećie/Látá: á czwarte/ śiłę. SienLek 36v, 19v, 20 [2 r.], 20v, 21, 26 (56); Oczko 24, 33v, 34v, 38, [42]; Aderlassen. Puśćić krew/ et Zyłę záciąć. Incidere venam. Calag 9a; SkarŻyw 211; KochFr 103; Calep 801a, 944a.

»krwią [na czym] wypisać« (1): Próznoś iéy ięzyk vrzynał: Bo wſzytko coś znią poczynał/ Krwią ná rąbku wypiſáłá/ Y ſmutnéy śieſtrze poſłáłá. KochSob 66.

»zakazić krew; skażona (a-, nakażona, a. zakażona) krew; skażenie krwie« = sanies Murm, Mymer¹,BartBydg, Mymer²; pus Murm; putredo, sanguis corruptus BartBydg [szyk zmienny] (1;15;4): Murm 64; Mymer¹ 23v; BartBydg 136; Też ieſt dobry [szpinak] na przeciwko boleſciam tym ktore bywaią w krzyżoch j w grzbiecie s ſkażoney krwie FalZioł I 123c, ++7f, I 92c, V 53v, 58v, 59; Bowiem trąd pochodzi z zakażenia krwie w każdim cżłonku GlabGad C7v, I4v, P2v; Mymer² 22v; SienLek 12v, 52, 144v [2 r.], Tv; RejZwierc 157v; Oczko 33v.

»krew zastanawiać (a. zastanowić, a. ustanowić)« [szyk zmienny] (5): [sok ziela] Też rzecż przyrodzoną białych głow zaſthanawia/ y krew kthora ſtbolczem wychodzi FalZioł I 100c, I 14b, 119a, 136c, 145c.

»krew zawierać w żyłach« = tamować krwotok (1): Prochu iey [żywicy] do noſa wſypać/ khrew zawiera w żyłach FalZioł III 30d.

Wyrażenia: »krwią charkanie« (1): krwią charkanie y ſuchoſć wpiſzczałcze przez ktorą pochodzi dychanie/ y też ochrapienie ktore bywa dla ſuchoſci pierſney/ barzo dobrze lecżą [gałeczki] odwilżaziącz [!] FalZioł III 42b.

»czerwony ode krwie [czyjej]« (1): Smok ten ieſtći ſzátan/ rydzy ábo czerwony ode krwie świętych męczennikow: ktorą w pierwſzym kośćiele przez Rzymſkie tyránny przelewał WujNT 866.

»krew czysta« [szyk 2:2] (4): kto ieſt od złych wilkoſci zwierzchniem lekarſtwem vcżyſcion á ieſt cżyftey krwie: tym pomagaią FalZioł V 63, *7v; RejWiz 117v; SienLek 4.

»krew dobra (a. nalepsza)« [szyk 15:11] (26): ciała dobrey krwie á cżyſtich wilkoſci/ y wmierney ſprawie chowaiącze ſie/ nie łatwie prziymuią poruſzenia: powietrza iadowitego FalZioł V 61v, I 68c, 82b, 105d, III 20d, 21b (12); GlabGad F5v [2 r.], Hv; BielKom F; RejWiz 48v; Sanguinaria herba, Wſzelákie ziele kreẃ dobrą mnożące Mącz 367b; SienLek 144v, S2v; Bo bez praczey á w dármem prożnowániu thrudno ſie y dobra kreẃ vmnożyć ma RejZwierc 157v, 110; Oczko 24, 28, 33v; WerGośc 227.

»krew emoroidow« (1): Dziewanna vwarzona w winie, á tam ciepło w ſtolecz przykładana/ zaſtanowi krew Emoroidow FalZioł I 145c.

»krew gęsta« = skrzepła krew (1): A z kthoreyby żyły obphicie krew płynęła/ zaciſni ręką dziurę iżby ſie krwią zatkała gęſtą FalZioł III 3Ią.

»krew (jest) gorąca« (6): Też bańki nad kolanmi ſtawiane/ ciągną krew gorączą ze wſzego ciała FalZioł V 60v, *8v, V 12v; SienLek 24, 28v, 41.

»krew gruba; grubość krwie« [szyk 14 : 10] (22;2): Paſternak domowy [...] ma włoſnoſć krew grubą cżynić y obpbitą á tak chciwoſć oieleſną pobudza. FalZioł I 105o, I 34b, 77d, 88a, 95d [3 r.], 105c (20); GlabGad D6; Goski *2 [2 r.]; SienLek 8.

»hojność krwie« (1): Przetoſz hoynoſć krwie ieſliby była dla nie miernego chowania/ [...] tedy iey vmnieyſzyć puſzcżeniem. FalZioł V 61v.

»kiszka ze krwie« (1): Caryca ‒ Kiſzkaze krwie. Calep 168a.

»krew koleryczna« (1): ſwierzb ktory pochodzi zkrwie ſpaloney kolerieney wy ſuſza FalZioł I 127b.

»krew melankoliczna« (1): Emoroidy głuche/ tho ieſt żyły w ſtolczu napecżniałe odekrwie Melankolicżney FalZioł I 106d.

»krew nieczysta« (3): FalZioł V 61, 63; bo gdźieby były żéły zatkáné/ kréẃ nieczyſta/ ćiáło wewnątrz plugáwé: iakąby té Cieplice pomóc przynieść mogły? Oczko 24.

»niedobra krew« [szyk 2:2] (4): Cżarne oliwki ſą ciepłe/ ale niethak barzo kwaſne/ A wſzakoż barzo nieſtrawne/ niedobrą krew cżynią FalZioł III 22b, I 34b; SienLek 7v, V3.

»krwią oblany« (1): Perfusus cruore, Krwią oblány. Mącz 140a.

»obumarcie krwie« (1): bárzo márnie zdycháć muſzą w onym zákáżeniu iego á w onym obumárciu krwie ſwoiey. RejAp 132v.

»ostrość krwie« (1): A zwłaſzcża Iuiube maią włoſnoſć oddalania oſtroſci krwie ktora bywa z ophitoſci koleri FalZioł III 15b.

»krwie pełny« = krwisty [szyk 1:1] (2): Sanguineus, Pełny krwie/ krewnego przirodzenia. Mącz 367b; Calep 944a.

»krwie poruszenie« (1): Abowiem Kolerá cżyni Trzećiaczki: Melánkolia Czwartaczki/ krwie poruſzenie. SienLek 1v.

»przemienność krwie« (1): Przemiennoſć krwie ieſtliby była á to dla zmieſzania ynſzych wilkoſci znią, tedy takowe rzecży za lekarſtwo brać ktoreby cżyſciły krew FalZioł V 61v.

»krew z ropą« (1): Sanies ‒ Drzen, krow [!] zropą. Calep 944a.

»krew rudowata« (1): ieſtliby ſie flegma ze krwią rudowatą vkazowała, tedy tym cżęſciey ma ſie napijać ięcżmienney wody czukrowaney FalZioł V 82.

»spiekła krew« = zakrzepła krew (1): potym go bez vżalenia bić ołownemi báſałyki/ y ktemu kopytámi żeláznymi tárgáć/ y bláchámi rozpalonemi rány ie^go pálić/ y ſkorupámi zpiekłą krew oćieráć kazał. SkarŻyw 188.

»strumień krwie« (1): Rivus sanguinis, Strumień krwie. Mącz 356d.

»krew subtelna (a. subtylna)« [szyk 3:2] (5): wieczey bańka wyciąga ſubtelną krew zciała cżłowiecżego: niżli grubą. FalZioł V 60, V 49v, 60v; GlabGad G6; Goski *2.

»szczera krew« (1): nie żeć by y krwiſtemu Cieplice do vżywánia przyść niemogły/ wſzákóż mniey niż ówym: gdyż z ſzczéréy krwie/ á z zbytku té zwiérzchowne rzeczy/ áni trwáłé fluxy ſye niepokázuią/ iedno gorączká á ćiálá nápełnienié Oczko 33v.

»krew świeża« = krew niezakrzepła (2): BielKron 447v; od biegunki [...] kreẃ świeżą kozłową w ocćie wárzoną niechay ije. SienLek 102.

»świeża krew« = krew zdrowego człowieka (1): Integer sanguis, Zdrowa á zwieża [!] kreẃ. Mącz 367b.

»ze krwią uryna; mocz, ktory się przydawa ze krwią« = krwiomocz [szyk 4:2] (5;1): [Ptasza wyka] ktho iey zbythnie pożywa thedy ze krwią vrinę wypądza FalZioł III 22a, ++4b, I 88a, 130a, II 6a, IV 2b.

»krew wezwrzała« (1): krew od gniewu wezwrzała gdy dotknie ſercza, tim więcey ie zagrzewa GlabGad E3.

»krew wodna« [szyk 1:1] (2): Owocze przyrodzenia wodnego nie ſą zdrowe. Bo krew wodną mnożą/ ku nakażeniu barzo richło ſkłonną. FalZioł V 64, V 10.

»wracanie (zbytnie) krwią« (2): Zaiąc ieſt riba iadowita [...] Krew iego gdy ią ktho pije w iakiem trunku/ tedy ſie mu tako przyda [...] wraczanie zbythnie krwią/ żołtą niemocz/ bol w nerkach/ pot ſmierdzący/ brzytkoſć pokarmu. FalZioł IV 36c, *3e.

»wrzenie krwie« (1): Trzecia piana na vrinie ieſt/ ktora ſie wlecże przedługowato po vrinie/ [...] Znamionuie wrzenie krwie w żyłach FalZioł V 8v.

»wytoczenie krwie« (1): zrániwſzy y popaliwſzy ćiáło ſwoie/ przez wytocżenie krwie ſwey z ſkory/ iádu onego zbył z ſercá. SkarŻyw 249.

»krew wzburzona; zaburzenie krwie« (1;1): z chorób káżda/ [...] álbo od ſercá zápalenia/ á z zaburzenia krwie/ ćiáło rozgrzeie Oczko 12v, 13.

»zacieczenie krwią oczu« (1): Záćieczenié krwią oczu SienLek T2v.

»zaskurnia krew« (1): Kwiecień. Za cżaſu mego vżytecżno ieſt krew puſzcżać, Ale zaſkurniey krwie nie ciągni. FalZioł V 46v.

»zbiegłość krwie w kupę« = krwiak, siniak (1): Gruſzcżycżka [...] zbiegłoſc krwie w kupę roſpuſzcża FalZioł I 116c.

»krew zburzona« (1): na wąthrobę/ ktho ieſt na prawy bok ſkąd krew zburzona pochodzi/ przyłoż theż trzecią chuſtę. FalZioł III 26b.

»zbytnia krew; zbytek krwie« [szyk 5:4] (7;2): FalZioł I 70d, V 5v, 30; Rycżerzowie tłuſci długo trwać nie mogą ani żywi być, bo żyły ich zbytnią krwią zatopione nic rozumnie, nicz o niebieſkich rzecżach wymiſlić niemogą BielŻyw 140; GlabGad L4, L6v [2 r.]; Boleśći ze krwie zbytniey w głowie pánuiącey/ ty ſą známioná: [...] oczy czyrwone/ żyły ſye wypną, mocz przyczyrwieńſzym/ gęſty. SienLek 39v, V3.

»zdrowa krew« (1):Integer sanguis, Zdrowa á zwieża [!] kreẃ, Mącz 367b.

»zepsowana krew« = sanguis corruptus Murm; tabes Murm, BartBydg [szyk 2:1] (3): Murm 64; Tabes, othok, zepsovana krew BartBydg 155; Oczko 20v.

»zła krew« [szyk 10:4] (14): bańki więczey cżyſcią ciało ode krwie złey ktora ieſt pod ſkorą/ nizli krew z zyły wypuſzcżona. FalZioł V 60, ++7e, I 56c, II 5a, V 58v, 63v; Iako też z pokarmu by nalepſzego cżyni ſie zła krew gdy on zle będzie ſtrawion. GlabGad F5v, G4v, H2v, H4v, I4v; Goski *2; SienLek 171; Oczko 25.

»złej temperatury krew« (1): Mordax sanguis, Złey temperátury kreẃ. Mącz 232a.

»krew zsiniała« = krwiak, siniec (1): ſok z liſcia Maioranowego [...] roſpądza onę krew sſiniałą á tak j ſinoſć ſię roſchodzi FalZioł I 83d.

Zestawienie: »krew czarna« = melancholia atra bilis Mącz, Cn [szyk 5:2] (7): BOb [...] grubą krew cżarną/ to ieſt melankoliją cżyni FalZioł III 17a, I 106d, III 2b; Mącz 214a [2 r.]; Gdy żyłę zátną/ á kreẃ idźie czarna á gęſta/ nie dobrać ieſt/ á tęć godno wypuśćić. SienLek 33v; GosłCast 26.

Szeregi: »krew, (a, i) ciało« [szyk 6:5] (11): zębi roſtą z wilgotnoſci potraw, ktora też krew y ciało mnożi każdy dzien. GlabGad C3, H8; Káżdy żywot kreẃ ciáło ſpráwuie/ Ale duſzá z nich ſie wyłámuie BielKom E6v; GrzegRóżn C2v [2 r.]; gdzye ieſt ciáło thám y kreẃ. RejPos 88v; KuczbKat 165; WujJud 172; BudBib Soph 1/17; BudNT Hebr 2/14; KochFrag 47.

»krew i wilkości« (4): abowiem ktho ſie chcze od powietrza morowe^go vchować/ ma krew y inſze wilkoſci dobre od złych vcżyſcić FalZioł V 61v, V 2v, 61; KochPam 87.

Wyrażenia przyimkowe: »beze, przez krwie« = blady; wykrwawiony (3:2): ćiáło Páná Kryſtuſowe/ ktore ieſt w niebie/ nieieſth martwe/ ani bezekrwie. KrowObr 200; Exanguis, Beze krwie zlękły/ martwy. Prope exanguis, Nápoły vmárły/ álbo málem vmárły. Mącz 367c; Calep 381a.

~ Wyrażenie: »prawie przez krwie« (2): Tedy ſtánąwſzy ná niektorey ſkále przykrey/ iuż práwie przez krwie [ex sanguis] BibRadz 2.Mach 14/46; BudBib 2.Mach 14/46. ~

»(aż(e)) do krwie« = ad sanguinem Vulg (16): OpecŻyw [79] v, 115; ſyn bozy ſtąpyl na ſzwyath y przyyąl plecz natury czlouyeczey y czyerpyal aze do krwye y umarl PatKaz II 33; Ktoby żydá vderzył iżby nie do krwie/ táki winien Woiewodzye winę/ á żydowi zá vderzenie opráwowáć. UstPraw K, D4; BielKron 85v; Mącz 181b; SienLek 75, 77v; RejZwierc 63v; HistHel Cv; Cżęſto prośiłá ktorey śioſtry/ áby ią chwoſtáłá aſz do krwie SkarŻyw 160, 527; KochPieś 20; okrutnie áż do krwie/ obfićie wylaney/ bicżowány LatHar 274; WujNT Hebr 12/4.

~ W charakterystycznych połączeniach: (aż) do krwie bić się, chwostać, cierpieć, rzezać, swarzyć się, trzeć, uderzyć (3), usiec, wzdrapić, zbić, zjeść [= ugryźć]. ~

W przen (43): KrowObr 143; BibRadz Hab 2/12; Możeſz też y rány przyiąć od niego/ to ieſt ſkruchę ſerdecżną/ przez ktorą krew/ to ieſt/ grzech wypłynie. HistRzym 47v; SkarJedn 326; KochPs 170; SkarŻyw 263; GrabowSet A4, N3; LatHar 271; KlonWor 76.

W przeciwstawieniu: »krew ... inkaust« (2): A ták właſnie przezwano było ſmokowe práwá pirwſze/ ktore piſano krwią á nie inkauſtem/ to ieſt/ ktore mocą karzą á nie práwem. BielKron 121v; NiemObr 4.

W porównaniu (1): ModrzBaz 125v Cf »krew ludzką ssać«.

Frazy: »by krwią płakał« = mimo największych próśb (1): Ale dzis by krwią płákał/ żaden dármo nic/ á dali co to yuż chce áby mu zá to poddánym ſie sſtał/ á ná wyeki wyekom vſlugował. GliczKsiąż M7v.

»krew chłodnąć poczyna, oziębła, przestydnie« (1:1:1): niech kreẃ przeſtydnie [w kasztelanie Krzywieńskim]/ pocżkay iedno máło/ Vźrzyſz żeć ſie więcey w nim/ będzye podobáło. RejZwierz 57v; ábowiem ći/ gdy kreẃ iuż chłodnąć/ á buiność przyrodzona vſtawáć pocżyna/ [...] tedy ſie iſcie w tym nie záwiodą GórnDworz L12v, L12v.

»krew z oblicza uchodzi« = człowiek blednie (1): Krew do serdca przed strachem z oblicza uchodzi KochMon 20.

»krew łzami wycieka« = ktoś zdrowie traci płacząc (1): Kreẃ łzámi wyćiekłá/ zginęłá ozdobá/ Co żal vmie/ ná mnie doſtátecżna probá GrabowSet R4v.

»krew się zapali« (1): Chłodź ſie co chceſz wżdyć ſie kreẃ zápali/ Ieſli tego kárność nie oddali/ Kto zwirzchnośći nád ſobą nie cżuie/ We wſzech zbytkach żywot ſwoy ſpráwuie BielKom G2v.

»krew zziębła« = strach ogarnia (1): Iużem nie przy ſobie/ iuż człónki zmilkły/ mdleią/ Siły niemáſz/ kreẃ z źiębłá/ á włoſy ſowieią. GórnTroas 45.

»krew się [w kim] zsiadała« = było bardzo zimno [komuś] (1): Y będąc w onym ſrogim zimnie/ gdy iuſz krew ſię w nich z śiádałá/ gdy zębámi ſzcżegotáli/ żyły ſię kurcżyły/ á kośći mroz przenikał SkarŻyw 207.

»krew od strachu się zsiada« (1): Od wſtydu twarz cżerwona; potym bywa bláda/ Gdy krew w tákiey przygodźie od ſtráchu ſię zśiáda. KlonWor 3.

Zwroty: »krwią [czyją] się karmić« (1): wſtydzą ſię niektorzy iáwnie łupić y odźieráć poddáne ſwoie: y wolą táiemnie przez Zydy/ ktorych ieſt wrodzona ná Chrześćiány nienawiść/ áby ſię krwią Chrześćijáńſką karmili. SkarKaz 610b.

»krwią [czyją] się paść, pastwić się« (1:1): CzechEp 43; Czegom mu nie ćiérpiał/ gdym nań bráćią nápráwił/ By ſię krwią iego páſzli/ rządniem to był ſpráwił. GosłCast 15.

»krew ludzką ssać« (1): Ktorzi tedy tákie podatki trawią/ [...] o tych mam rozumieć/ że ták cżynią iákoby krew ludzką sſáli [tanquam populi sanguinem sugere] ModrzBaz 125v.

»krew a łzy toczyć« = gnębić kogoś (1): Gwałt krzywdy ſzuka/ ſzkodá tuż z chytrośćią/ Krew/ á łzy tocżąc/ w ſkárgách roſkoſzuie. GrabowSet F2.

»krew [z kogo] wyciskać, wyżymać« = wykorżystywać w sposób okrutny; sanguinem emungere Modrz (2:1): przed tymi to mieſzcżány tłocżył ty gronká Pan ſwoie/ okázuiąc im y gniew ſwoy/ y iáka ſie kreẃ lałá z wiernych iego/ á iáko ie wyćiſkáli á práwie kreẃ z nich wyżymáli zá żywotow ſwoich RejAp 127; ModrzBaz 48v; A oni vżywáią ich [swych poddanych] iáko kupionych niewolnikow/ y gorzey. kreẃ z nich wyćiſkáią/ zdrowie ich odeymuią SkarKaz 351b.

Wyrażenia: »młoda krew« = młodość (1): Rácz bydź ſtrażnikiem/ proſzę/ téy młodéy krwie moiéy. GosłCast 21.

»krew rożana« (1): Więc tu pánny młodzyeńce ſtrzałecżką vgadza/ Aż práwie kreẃ rożána z ránek im wychadza. RejWiz 26.

»stara krew« = starość (1): życząc mu nowych lat/ y piérwſzéy młodośći/ W nádźieię źiół zchwalonych/ ſpólnie go [córki] zábiły/ Zeby wrzeczy ſtárą kreẃ z niego wycédźiły. KochFrag 21.

»krew zimna« = strach, dreszcze (1): od krwie źimnéy członki drętwieć ięły Wemnie: ſtrách mię wnetże zdiął GosłCast 73.

»zła [= zarażona grzechami] krew« (1): iżeſmy wſzyſcy grzeſzni/ iż wſzyſcy złe ćiáłá/ y złą krew mamy wſobie KrowObr 48.

Szeregi: »ciało, (a) krew« (3): Swe ćiáło ieſz/ á ſwą krew pijeſz/ To ieſth że ſwey corki pożywaſz HistRzym 9v, 9v; nie dáy ſie zwodzić temu ciáłu á krwi ſwiátá tego RejPos 301v.

»krew i (a, abo) pot« = krzywda ludzka (4): SkarKaz 610a [2 r.]; A oná kreẃ ábo pot żywych poddánych y kmiotkow/ ktory vſtáwicznie bez żadnego hámowánia ćiecze/ iákie wſzytkiemu kroleſtwu karánie gotuie? SkarKazSej 704a; KlonWor 75.

»wielka praca i krew« (1): Piękny páłac/ wielką pracą y krwią ſwoią zbudowawſzy/ innym go ku mieſzkániu oddał SkarŻyw 238.

Wyrażenie przyimkowe: »do krwie« (1):

~ Zwrot: »zrzezać do krwie« (1): Iuż cie nikt nie powſciągnie/ iuż cie nikt nie ſtrzeże/ Lecż wierz mi tá ſwawola iż cie do krwie zrzeże. RejWiz 129v. ~

Przen (169):

a) metonimicznie: Puszczanie krwi (11): Goski *2; (marg) Po krwi żyłá zápuchła. (‒) Ale gdy po puſzczániu krwie żyłá zápuchnie/ Weźmi ruty/ piołynu/ á mąki ięczmienney SienLek 144, 34v, 43, 81, 165, 174v (10).

W charakterystycznych połączeniach: czyścienie ciała krwią, leczyć krwią.

b) metonimicznie: Krwotok (80): [wódka bukwiczana] Lzy ktore z ocżu płyną żaſthanawia y krew z noſa takież. FalZioł II 4b; Też z niey działaią knoty y kładą ie na kończe żył z kthorich krew idzie/ á tak powciąga krwie. FalZioł IV 59c, I 3b, 133d, IV 52d, 53a; SienLek 73, 74.

W charakterystycznych połączeniach: krew z nosa (25), z piersi, z płuc, z ran(y) (2), z ust; krew w ranie; powciągać (powciągający) krwie (3); krew pobudzać.

Fraza: »krew zastanowiła się« (1): A nátychrniaſt záſtánowiłá ſie iey kreẃ oná [Vulg Mar 5/29] RejPos 255.

Zwrot: »krew (u-)zastanawiać (a. (u-, za)stanowić, a, ustanowiać); krew zastawiający; (za)stanowienie krwie« = sistere sanguinem Mącz, Calag [szyk zmienny] (59;1;9): Korzeń iego [ziela squinantum] ma w ſobie cierpnienie/ átak ſtąd ma włoſnoſć krwie zaſtanowienia FalZioł I 126a; Gnoy też oſli żył zranionych krew zaſtanawia Iako woda wyciſniona. FalZioł IV 4d, *8, I 14a, 19a, 28b, 35d (41); Ziele záſtáwiáyące kreẃ. [...] Sporyż niektorzi zową. Mącz 308d, 396b; o rymie: y o záſtánowieniu krwie z Noſá. SienLek 72v, 73, 73v [6 r], 74 [5 r.], 144v, 145 [5 r.] (25); Calag 96b.

Wyrażenia: »zbytnia krew« (2): Też ſok [szałwi] zbytnią krew zaſtananawia, [!] I też rany złe ktore s kroſt pochodzą. FalZioł I 137a; SienLek 73v.

»źrzodło krwie« = fons sanguinis Vulg (2): Y tudzieſz wyſchło źrzodło krwie iey: y pocżułá ná ćiele że byłá vzdrowiona od choroby. Leop Mar 5/29; WujNT Mar 5/29.

c) metonimicznie: Rodzaj, gatunek (1):

Wyrażenie: »krew zwierzęca« = zwierzę (4): Nie słuſzećiem płći cżłowiecżey/ Przyłącżyć ku krwi źwierzęcej. BierEz K4v.

d) Sok (2):

Zestawienie: bibl. »krew jagod(y)« = wino; sanguis uvae Vulg (2): Leop Eccli 50/16; omyie w winie ſzátę ſwoię/ á we krwi iágod [Vulg Gen 49/11] płáſzcż ſwoy BielKron 18v.

e) Mleko (1): Kozlęćiá nie warz we krwi [in lacte] máćierze iego. BibRadz Ex 23/19.

f) Człowiek, osoba, jednostka ludzka; rodzaj ludzki (74):

W charakterystycznych połączeniach: odkupienie krwie; bronić krew, przedać, skazować, wydać (5), zabić.

Wyrażenia: »chłopska krew« = stan chłopski; plebeius sanguis Modrz (2): chłopſka krew nigdy nie ieſt życżliwą śláchćie. ModrzBaz 77v, 19.

»krew krześcijańska (a. chrześcijańska)« [szyk 2:2] (4): vććiwi á záwołáni ludzye. [...] dla dobrá rzecży poſpolitey krzesćiyáńſkyey záſtháwiáyąc ſie zá kreẃ krzesćiyáńſką gárdłuyą GliczKsiąż K7v; LubPs M; RejZwierc 187; SkarŻyw 50.

»krew młoda« = młodzież (1): (nagł) DO SZLACHETNEY Y VRODZONEY MLODZI. (‒) [...] Wy ſzláchetna krwi młoda/ według cnoty iego/ Kłádźćie ſobie przed oczy GosłCast 10.

»nieprzyjacielska krew« (1): od morzá/ y z inąd biégł lud z káżdéy ſtrony: [...] drudzy wygubienié Chwaląc nieprzyiaćielſkiéy krwie GórnTroas 72.

bibl. »krew niewinna« [szyk 9:2] (11): OpecŻyw 118; LubPs V4; Skázowałeś kreẃ niewinną/ puſzcżałeś kto winien. KochZuz A4v, A5; RejPos 290v; iż ſie ziemiá kurzy/ iż ſie kreẃ niewinna trzęſie/ iż iuż ſtráſzne głoſy idą ludzi niewinnych pod niebo RejZwierc 261, 186v; Przeklęty biorący naiem áby zábił duſzę krew niewinną [sanguinem innocentem] BudBib Deut 27/25; CzechRozm 171v; KochPs 16; LatHar 697.

»pogańska krew« = poganie (1): Ktoraby ſtroná w walce klęſtkę [!] podiąć miáłá/ Pewnie tá Pogáńſka krew powſtać by nie dáłá. Iáko pśi ſzkody/ Czynili záwżdy MycPrz I Cv.

»rycerska krew; krew stanu rycerskiego« (2;1): (nagł) Stan ludzi Rycerſkich. (–) NVż ma miła zacna krwi/ ſtanu Rycerſkiego/ Chociay w tey niedbáłośći/ pátrz wżdy káżdy ſwego. RejZwierz 109v, 110v; RejZwierc 187v.

»krew sprawiedliwa« (2): OpecŻyw 133; Zgrzeſzyłem/ wydawſzy krew ſpráwiedliwą [sanguinem iustum] (marg) niewinną. G. to ieſt człowieká niewinnego. (‒) WujNT Matth 27/4.

»ślachecka, szlachetna krew« = szlachta; nobilis sanguis Modrz (2:2): ModrzBaz 19; O náſzych Práłaćiech/ iáko o cnotliwey ślácheckiey Polſkiey krwi te^go nie trzymam NiemObr 20; GosłCast 10.

Szeregi: hebr. »(nie) ciało i (a, ani, nie) krew« = to, co w człowieku jest materialne w przeciwieństwie do duchowej natury człowieka; człowieczeństwo, natura ludzka; caro et sanguis PolAnt, Vulg [szyk 37 : 8] (45): OpecŻyw 56v; LubPs Z3; nátychmiaſt/ nie przyzwoliłem ćiáłu/ y krwi/ ánim ſie wroćił do Ieruzálem/ do tych kthorzy przedemną byli Apoſtołmi: álem ſſedł do Arábiey Leop Gal 1/16; LeszczRzecz A5; BielKron 2v; RejPos 87, 152v, 299v, 300v, 301v (8); RejPosWiecz² 91v [2 r.]; GrzegŚm 43; BudBib Eccli 14/19; BudNT 1.Cor 15/50; Tákże ieſzcże y ono Heb: 2. v 14. co mowi/ być vcżeśnikiem ćiáłá y krwie: nie też inſzego nieznámionuie iedno być ćiáłem y krwią/ to ieſt/ cżłowiekiem CzechRozm 34v, 28, 34v, 115, 158, 159v (8); CzechEp 338; NiemObr 10, 12, 92, 96, 114; Proſzę ćię o namocnieyſzy Krolu Swiętych twoich/ rácżże mi przycżynić inęſtwá do ſprzećiwieniá ſię potężnie dyabłu/ świátu/ ćiáłu/ y krwi: áhym świátu vmárł/ á tobie ſámemu żył. LatHar 300, 106, 687; bo ćiáło y kreẃ (marg) Ciáło y krew, miáſto człowieká. Hebráiſm. (‒) nie obiáwiłá tobie/ ále Oćiec moy ktory ieſt w niebieśiech. WujNT Matth 16/17, Ioann 1/13, s. 333, 1.Cor 15/50, Gal 1/16, Eph 6/12, Yyyyyv; SkarKaz 489a [2 r.].

»mięso i krew« = człowiek (1): Myęſo y kreẃ [caro et sanguis Vulg 1.Cor 15/50] kroleſtwá bożego otrzymáć nye może KromRozm II r4.

»natura a krew« = rodzaj ludzki (1): Lecż nieſtety/ dárow tych Bożych/ zle ludzie vżywáią/ á męſtwo y żołnierzſtwo w okrućieńſtwo/ y śćiśnienie rozumnego ſtworzenia/ obrázu Bożego/ y natury á krwie ſwey obracáią. SkarŻyw 189.

a. O usposobieniu lub temperamencie, głównie sangwinicznym, pojmowanym jako skutek działania wilgotności nazywanej krwią; także o namiętnościach (24): Bo ſie rodzi gniewliwy/ rodzi ſie pokorny/ Rodzi ſie ieden proſtak/ drugi záſię dworny. [...] Abowiem ty przypadki wſzytki kreẃ ſpráwuie/ Ktorey ſkutki náturá ſámáſz przypráwuie. RejWiz 117, 117, 117v, 118v.

Fraza: »krew się burzy« (1): Bo wmłodym/ látá kwitną/ śiły co dźień przybywa/ krew ſię wnim wrzącá burzy/ niewie co fráſunek SkarŻyw 136.

Zwrot: »do krwie być skłonnym« = być skłonnym do ulegania namiętnościom (1): Do źiemieſmy ſię ſkrzywili/ do krwieſmy ſkłonni. Stáry Iádam ćiáło y ćieleſne roſkaſzy miłuie. Ciáło ieſt co ſię z ćiáłá rodźi/ ćiáłu dogadza y ſłuży/ á duchá poniża. SkarKaz 489a.

Wyrażenia: »krew bujna« (2): Y wroćił ſię po ſkońcżonych náukach/ do domu oycá ſwego/ gdzie go młodość y krew buyna vwiodłá. SkarŻyw 352; GosłCast 6.

»krew dobra« = dobry humor, nastrój (1): Tákieć [panny] ſwiátá záżywáią/ Co k ſwey myſli wolność máią/ Wſzytko ſie im dobrze wodzi/ Zła myſl nigdy nie záſzkodzi/ Kreẃ ſie dobra w tákiey roi/ Gdy nád ſzyią nikt nie ſtoi BielKom Gv.

»dobrotliwa krew« (1): Są też takowi mizernego/á wſzakoſz nie złego zwycżáiu/ ábowiem od porodzenia naypierwſzy ſą/ dobrotliwą krew mayącj [!] w ſobie KwiatKsiąż C3v.

»krew (jest) gorąca, wrząca, kipiąca; krew wre [w kim]« [szyk 7:1] (3:3:1;1): Bo kiedy s przyrodzenia kreẃ będzye gorąca/ Tedy też będzye byſtrſza y bárzyey burząca. RejWiz 117; GórnDworz Aa8, L12; iż chorobę káżdą wedle czáſu á rozkrzéwienia iéy ſzácuiem/ tóż we Fráncy obaczmy/ ieſly ieſt świeża/ wczłowiecze gorącym/ á niehámownym/ że w niem kreẃ wre/ wátrobá [!] goráiąc przypadki rozmnaża Oczko [40], [40]; SkarŻyw 136; GórnTroas 22; [rzekła Jempser] Chceſz/ niechceſz/ przećięś ty móy/ á wſzytká ſie trzęſłá Krwią gorącą oblaná/ ták wſzytká obeſzłá. Gwałt mu czyniąc bez wſtydu GosłCast 60.

»krew ludzka« = namiętności, żądze (1): niewiém [...] ieſliż ſłowá kreẃ ludzką viąć álbo roziąć będą mogły. GosłCast 7.

»krew młoda« (2): oná buiność/ ktora ſie z młodey/ á gorączey krwie rodzi/ tyle dáie ſmyſłom śiły/ ile iey rozumowi odeimuie. GórnDworz L12, Aa8.

»krew popędliwości« (1): y dam ćię w krew popędliwośći [in sanguinem furoris] y zawiſney miłośći. Leop Ez 16/38.

»krew szlachetna« [szyk 1 : 1] (2): Diar 74; A gdzye też kreẃ ſláchetna ſwe ſkrzydłá roſtocży/ Iuż weſoł/ iuż ſie śmieie/ ſpyewa/ buyno krocży. RejWiz 118.

»zapalenie (a. rozpalenie) krwie« = podniecenie; ebulitio a. fervor sanguinis Modrz (3): Abowiem dymy ktore z zápalenia krwie pochodzą/ ſpráwuią to/ że się káżda rzecż więtſza widźi niżli ieſt ModrzBaz 7v, 7v, 80v.

** Bez wystarczającego kontekstu (1): Cham po thatarſku nie pſa ale kxiążę znamionuie, á Cam wykłada ſie krew MiechGlab 29.

B. Wedlug pojęć biblijnych krew rozumiana jako siedlisko życia utożsamiane często z samym życiem; sanguis Vulg, PolAnt (2983): KromRozm II v, x2, x3v; Nie będziećie ieść mięſá ze krwią Leop Lev 19/26, Deut 12 arg; Krwie żadney vżywáć nie będźiećie/ [...] ták z ptakow iáko y z bydląt. BibRadz Lev 7/26; Zadney też tłuſtośći ani krwie iádáć nie będźiećie. (marg) Ieſć tłuſtoſć známionuie być człowiekiem wedle ćiałá żywiącem/ A pić kreẃ známionuie być okrutnikiem. (‒) BibRadz Lev 3/17, I 5c marg, Gen 9/4, Lev 7/27, 19 arg, Act 15/29; A gdy ták vcżynili kápłani Báálimowi/ wzywáli bogá ſwego od ráná áż do południá/ áby ofiárę podnięćił obchodząc ołtarz/ kreẃ s ſiebie puſzcżáiąc BielKron 84v, 5v, 36v [5 r.], 127v, 465; RejZwierc 186; WujJud 196; Bo duſzá káżdego ćiáłá we krwi ieſt: á iam ią dał wam ná ołtarz ná ocżyśćienie duſz wáſzych/ poniewaſz krew duſzę ocżyśćia. BudBib Lev 17/11; Tylko krwie nie iedzćie/ ná ziemię ią wylewáć maćie/ iáko wodę. BudBib Deut 12/16, Lev 17/10 [2 r.], 12 [2 r.], 13, 14 [3 r.] (14); SkarJedn 232, 238, D4v; żeby widząc krew zwierzęcą brzydzili ſię ią á mowili. nie day Boże áby ſię ták krew ludzka rozlewáć miáłá. SkarŻyw 271, 271 [3 r.]; WujNT Aut 15/20, 29, 21/25, s. 462, 463, Bbbbbb3; gdyż wedle roſkazánia zakonu od wſzelkiéy krwie wſtrzymawáią ſie wſzyſcy Zydowie [ab omni prorsus sanguine se ludaei contineant JanStat 1122]. SarnStat 257; PowodPr 38; SkarKaz 315a.

W połączeniach szeregowych (3): BibRadz I 478d marg; [Chrystus] roźlał [...] kreẃ ſwą ſwiętą zá cię/ áby cżárt okrutny nie miał mocy á nie paſtwił ſie nád ciáłem y nád duſzą twoią á náde krwią twoią. RejPos 168; RejZwierc 41.

W charakterystycznych połączeniach: krew oczyścia; krwie pożywać (pożywanie) (5), używać (używanie) (3), wystrzegać się; do krwie bronić, twierdzić (2); ode krwie wstrzymawać się ((w)strzyma(wa)nie (się)) (8); krew jeść (jadać, jedzący) (12), pić (2), poświęcać, wylać, wypuścić; nad krwią mieć moc, pastwić się; ze krwią jeść (jadać) (3); krew bydlęca (4), zadawionego, zwierząt (zwierzęca) (2); krwie jedzenie.

Zwroty: »krwie [swej] nastawić« = zaryzykować życie (1): O co y Páná Bogá z młodośći prośił/ áby o wiárę S. krwie ſwey náſtáwić á kielich męki iego pić mogł. SkarŻyw 372.

bibl. »targać się na krew [kogo]« = porywać się na czyjeś życie (1): nie targay ſie ná kreẃ bliźniego twego [non stabis contra sanguinem proximi tui] BibRadz Lev 19/16.

Wyrażenia: »krew ciepła« = życie (1): Empedokles powiedał być duſzę kreẃ ciepłą/ według Moiżeſzá/ przeto Zydowie ze krwią nie iadáią. BielKron 127v.

»farbowany (a. sfarbowan) krwią« = skrwawiony [szyk 1 : 1] (2): RejAp 64v; A oblecżony był wſzátę farbowáną krwią [tinctum sanguine] BudNT Apoc 19/13.

»krwią skropiony, zmoczony; zmieszany ze krwią« = skrwawiony (6:1;2): Bo wſſelkie gwałtowne złupienie z thrwogą/ y odzienie zmieſzáne ze krwią [vestimentum mixtum sanguine]/ będzie ná ſpalenie y pokarm ogniowy. Leop Is 9/5; RejAp 160v, 161v [3 r.], Ff2; RejPos 15, 158v; obleczony był w ſzátę krwią zmoczoną [veste adspersa sanguine]: á zową imię iego Słowo Boże. WujNT Apoc 19/13.

Szereg: »do dusze i (do) krwie« = do ostatniego tchnienia (2): A tę wiárę aż do iednego ſpieniá nienaruſzoną chowáć będę/ y też do duſze y krwie twierdzić/ bronić y opowiedáć. KrowObr 41, 42.

W przen (4): Leop 1.Par 11/19; Y rozlał [Dawid] ią [wodę] Iehowie. Y rzekł/ [...] á za (to) nie krew mężow ważących żywot ſwoy? y niechćiáł iey pić BudBib 2.Reg 23/17; SkarŻyw 202; SkarKaz 120b.

α. W opisach klęsk apokaliptycznych i plag egipskich; sanguis Vulg, PolAnt (73): RejPs 155; LubPs S, Yv [2 r.]; Leop 4.Esdr 5/5, Sap 11/7, Ioel 2/30, 31, Act 2/20; Bo miáſto źrzodłá rzeki vſtáwicżnie płynącey záthrwożyli ſię zágniłą krwią [sanguine cruento] przećiwko wyrokowi kthory był vcżynion ná mordowánie dźiatek BibRadz Sap 11/7; Potym trzeći Anioł wylał bańkę ſwoię ná rzeki y na źrzodłá wod/ y zſtáły ſię krwią [et faetus est sanguis]. BibRadz Apoc 16/4, 2.Mach 12/16, Apoc 16/6, II 141a marg [3 r.]; BielKron 29 [2 r.], 46; iż ſie w nim [w morzu] sſtánie kreẃ bládá á iákoby obumárła RejAp 132v, 73v [2 r.], 74 [2 r.], 89v, 125v, 126v (17); nań z niebá żáby pádáły/ wody ſie w kreẃ obracáły/ pirworodniętá zdycháły RejZwierc [203]v; Słońce przemieni ſię w ćiemność/ á mieśiąc wkrew niż przyidźie dzień Iehowy wielki á ſtráſzny. BudBib Ioel 2/31; Popłynie krew z drzewá/ á kámień wyda głos ſwoy/ y wzruſzą ſie narodowie. BudBib 4.Esdr 5/5, Ex 7/17, 19 [2 r.], 20, 21, Ioel 2/30, 2.Mach 12/16; BudNT Act 2/19, 20, Apoc 8/7, 8, 11/6; KochPs 117; Pierwſzą plagą wody ſię wkrew obroćiły. SkarŻyw 480 marg, 480; y dam cudá ná niebie wzgorę/ y známioná ná źiemi niſko/ krew/ y ogień/ y kurzáwę dymu. WujNT Act 2/19, Act 2/20, Apoc 8/7, 8, 11/6, 14/20, 16/4, 6; WysKaz 9.

W porównaniach (10): RejPs 116; Leop 4.Reg 3/22; A gdy Moábitowie [...] poyzreli ná wody/ zdáły ſie im iáko kreẃ czerwone [aquas rubras sicut sanguis]. BibRadz 4.Reg 3/22; Zátym wtory Anioł wylał bańkę ſwoię na morze/ y zſtháło ſię iákoby kreẃ trupia [sanguis tanquam mortui] BibRadz Apoc 16/3; RejAp 62v, 63v, 130v; RejPos 6; kśiężyc wſzytek sſtał ſię iáko krew WujNT Apoc 6/12, Apoc 16/3.

W charakterystycznych połączeniach: krew obumrze, zblednie; krew pić (3); w krew (się) obrocić (21), przemienić się (2); krwią być, napoić (napojony) (3), (z)stać się (5); krew blada, jakoby obumarła, ludzka, trupia, umarłego, zagniła, zmartwiała.

a. O krwi ofiar składanych w Starym Testamencie, mającej charakter sakralny; sanguis Vulg, PolAnt [w tym: czyja (92): ai poss (29), G sb (34), G pron (29)] (209): HistAl I8v; KromRozm III D6v; do wnętrznośći mieyſcá onego Swięthego w Sálomonowym kośćiele/ kędy ſkrzyniá byłá/ niemogł żaden inſzy wniść/ iedno tylko ſam kápłan nawyſſſzy/ krew máiący KrowObr 213v; Leop Lev 1/15, 8/15 [2 r.], 23, 24, 30 (11); ieſli kreẃ ćielcow y kozłow/ y popioł iáłowice/ pokrapiáiąc niecżyſthe poświąca ku cżyſthośći ćieleſney. BibRadz Hebr 9/13; Owa kreẃ tu znácży ofiárę krwáwą Kryſtuſowę BibRadz II 133b marg, Lev 4/5, 6, 14/51, 52, Num 19/4 (11); BielKron 30 [2 r.], 32v [2 r.], 36, 37 [2 r.], 37v [5 r.] (17); RejPos 47 [6 r.], 89, 102v [4 r.], 103v [5 r.], 104 (20); Y będzie wam krew (oná) [baranka] zá znák ná domiech/ gdzie będziećie/ tedy vyrzę (onę) krew/ y minę was/ á niebędzie vrázu v was morderſtwá/ gdy poráżę ziemię Micráimſką. BudBib Ex 12/13, Ex 12/7, 24/6[2 r.], 8, Lev 1/5 (14); árcyoffiárnik wchodzi co rok do świętych (mieyſc) ze krwią cudzą (marg) wł: we krwi cudzey (‒). BudNT Hebr 9/23[25], Hebr 9/17[19]; ácż ſie też rozumowi zda być przećiwna/ żeby kreẃ ocżysćiáć rádſzey ániſz plugáwić miáłá CzechRozm 210v, 60, 94v, 101, 111v, 210v, 211; Iażbych to mięſo miał wołowé iádáć? Albo nád czáſzą krwie koźléy śiádáć? KochPs 75; vcżynił miedzy nimi y Pánem Bogiem przymierze/ bydlęcą krwią/ ktora Chryſtuſowę przyſzłą znácżyłá/ zkropione SkarŻyw 481, 480; nie ieſt rzecz podobna áby krew wołow y kozłow miáłá głádźić grzechy. WujNT Hebr 10/4, s. 115, Hebr 9/13, 19, 25, 13/11; SkarKaz 488b, 515b.

W połączeniach szeregowych (3): BibRadz 1.Ioann 5/8; BudNT Ioann 5/8; A trzey ſą ktorzy świádczą ná źiemi; Duch/ wodá/ y krew/ á ći trzey iedno (marg) ku iednemuſz. N. G. (‒) ſą. WujNT 1.Ioann 5/8.

W przeciwstawieniu: »krew bydlęca ... zbawienie świata« (1): iuſz w ręku trzymaiąc/ nie krew bydlęcą/ ále ono zbáwienie świátá/ y vbłagánie grzeſznych/ [...] vkazał ſię [Chrystus] zbogátym podárzem przed ocżymá Bogá ſwego SkarŻyw 113.

W porównaniach (2): Leop Is 66/3; Kthory ofiáruie wołu iákoby człowieká zábił/ ktory ofiáruie owcę iákoby pſá śćiął/ ktory ſpráwuie iákie ofiáry iákoby świnią kreẃ rozlewał/ ktory kurzy kádźidłem iákoby złoſći chwalił BibRadz Is 66/3.

W charakterystycznych połączeniach: krew oczyścia, poświąca; barana (baranka, barania) (6), bydląt (bydlęca) (9), bykow, cieląt (2), cielcow (cielcowa, cielęca) (10), cudza (3), docześna, insza (inaksza, ina) (9), jałowicza (2), kozłow (11), kozlowa (koźla) (10), prosta, ptakow czystych, ptaszka, skopow, wołow (wołowa) (2), wrobla (wroblika) (4), źwirzęca; czasza krwie; [O krwi nieczystej]: krew świnia (2).

Zwroty: »krwią (na)znaczyć, naznaczony« [szyk zmienny] (5:1): BielKron 30; RejAp 52, 67v; áby káżdy wedle narodow ſwoich wzyął báránká niewinnego á niepomázánego/ á krwią ie^go áby náznácżył podwoie ſwoie RejPos 103, 152v [2 r.].

»we krwi, krwią (się) oczyściać« = sanguine mundari PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (2:2): BudBib Ex 30/10, I 47b marg; BudNT Hebr 9/20[22]; A niemal wſzytko we krwi według zakonu bywa oczyśćiono WujNT Hebr 9/22.

»krew ofiarować, ktorą ofiarowali (a. ofiarują) (za grzech), ktora ofiarowana jest (za grzech); ofiara ze krwie« = sanguinem offerre Vulg, PolAnt; sanguinem immolare PolAnt; sanguis, quem offert (a, qui oblatus est) Vulg [szyk zmienny] (7:3:1;3): LubPs D3; Leop Ex 30/10, Lev 1/5, Is 66/3; BibRadz Ex 23/18, Lev 7/33, Hebr 9/7; BielKron 38v; nákoniec nie tylko kreẃ bydlęcą ále kreẃ właſnych dzieći ſwoich ofiárowáli onym báłwánom ſwoim RejAp 166; RejPos 102v, 104; SkarŻyw 270; WujNT Hebr 9/7.

»pić krew; picie ze krwie« = sanguinem potare Vulg [szyk zmienny] (4; 1): RejPs 75; LubPs N3; Leop Ps 49/13; Y záli będę iadł mięſo bykowe? ábo pił kreẃ kozłową [Nunquid ... sanguinem hircorum bibam]? BibRadz Ps 49/13; LatHar +8 [zawsze przekład tego samego tekstu].

»krwią (po)kropić, pokropiony; krew wykropić (a. wkrapiać, a. pokropić, a. wkropić); krwie kropienie« = religijna czynność obrzędowa, symbolizująca w Starym Testamencie rytualne oczyszczenie; sanguine adspergere Vulg; a(d)spergere sanguinem PolAnt [szyk zmienny] (10:1;6;1): KrowObr 85; Leop Lev 14/7; BibRadz Lev 3/8, 13; Vſtáwił [Pan Bóg] im kropienie krwie/ y wodą s popiołem iáłowice żołtey ku ocżyścieniu grzechow. BielKron 36; RejPos 141; BudBib Lev 1/11, 6/27, 7/2, 17/6, Num 18/17 (10); BudNT Hebr 9/19[21]; WujNT Hebr 9/21.

»krwią (po)mazać, mazanie« = religijna czynność obrzędowa symbolizująca w Starym Testamencie oczyszczenie człowieka; ponere de sanguine (sc. agni) super aliquid Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (5:1): KrowObr 185; Leop Lev 14/25; BibRadz Lev 4/7; BielKron 36; y gdy go [baranka] pożywáli/ á krwią iego podwoie drzwi ſwoich mázáli: nocy oney/ puśćił Pan Bog ná Egipcyány Aniołá burzyćielá SkarŻyw 480; CzechEp 366.

peryfr. »krew rozlewać (a. lać, a. przelewać), niech będzie wylana; rozlanie, wylanie krwie; krew ktora wylana jest, ktorą wylewali« = rytualny ubój zwierząt ofiarnych; effusio sanguinis PolAnt, Vulg; sanguis qui effusus est Vulg [szyk zmienny] (4;1;6:4;2:1): [wszystkie ofiary] ktorekolwiek wſtárym zakonie były offiárowáne z rozlanim krwie/ tedy nic inſzego nieznámionowáły/ iedno Páná Iezu Kryſtuſá ſyná bożego/ báránká one^go niewinnego KrowObr 182, 178 [2 r.], 183 [2 r.], 188, 200; Leop Lev 14/17, 28; RejAp 8v; RejPos 89, 102v [2 r.]; BudNT Hebr 9/20[22]; y cżynił naprzod Aaron ony pierwſze ofiáry od Bogá roſkazáne/ wbydle/ y rozlaniu krwie SkarŻyw 491; ArtKanc D18; bez roźlania krwie nie bywa grzechow odpuſzczenie, WujNT Hebr 9/22, Hebr 11/28.

»krew wylać (a. wylewać, a. rozlewać); wylewanie krwie« = religijna czynność obrzędowa; sanguinem (e)ffundere Vulg, PolAnt; spargere sanguinem PolAnt [szyk zmienny] (9; 1): Leop Lev 1/11, 8/19, 4.Reg 16/13, 15, Ez 43/18; BibRadz Lev 3/2, 4/7, Num 18/17; s tych wſzytkich [ofiar] kreẃ záwżdy wylewano pod ołtarz/ á tłuſtość wnętrzną palono. BielKron 38v, 33.

Wyrażenia: »krew baranka (niewinnego), barankowa« = krew baranka zabijanego przez Żydów w okresie Paschy a będącego typem biblijnym Chrystusa i zapowiedzią odkupienia (6 : 2): KrowObr 183; kazał káżdemu áby był náznácżył drzwi álbo podwoie ſwoie krwią báráka niewinnego. RejAp 67v, 52; RejPos 141 [2 r.], 152v, 158; WujJud 166.

»krew całopalenia« = krew ofiary całopalenia (1): káżdą krew cáłopalenia [omnem sanguinem holocausti]/ [...] nań [na ołtarz] wkrapiáć będzieſz. BudBib 4.Reg 16/15.

»krew grzechu, (z) ofiary za grzech (a. za występ)« = hebr. krew ofiary przebłagalnej za grzechy; sanguis delicti a. oblationis pro peccato a. pro delicto PolAnt (5): A wezmie offiárnik krwie (onego) grzechu/ (marg) To ieſt/ oney offiáry zá grzech ( —) BudBib Ez 45/19, I 47 marg, Ex 30/10, Lev 14/14, 17.

»krew ofiary (dziękownej, a. rąbanej, a. spokojnej, a. zupełnej)« = sanguis victimae Vulg, PolAnt; sanguis hostiae Vulg (8): wylał krew (około ołtharzá) offiar ſpokoynych/ ktore był offiárował na ołtarzu. Leop 4.Reg 16/13, Lev 14/14, 4.Reg 16/15; BibRadz Ex 23/18, Lev 7/33; BudBib 4.Reg 16/13, 15; WujNT 287.

»krew przymierza, testamentu, umowy« = sanguis testamenti PolAnt, Vulg; sanguis foederis PolAnt (3:2:2): BielKron 32v; BudBib Ex 24/8; BudNT Hebr 9/18[20]; CzechRozm 85; Moyzeſz/ krew pierwſzey ofiáry po dániu zakonu wlawſzy w czáſzę/ pokropił lud mowiąc: Táć ieſt krew przymierza/ ktore z wárai Bog vczynił. WujNT 287, Hebr 9/20, s. 115.

Szereg: »krew, (ani) ofiara« [szyk 2:1] (3): boć iuż ina kreẃ/ áni żadne ine ofiáry/ nie wywiodą [...] narodu ludzkiego/ z onego głębokiego iezyorá RejPos 89, 89, 101v.

Wyrażenia przyimkowe: »bez krwie« = sine sanguine PolAnt, Vulg (6): BibRadz Hebr 9/7, 18; WujNT 287, Hebr 9/7, 18; Aaron krwáwe ofiáry bydlęce czynił/ á Melchiſedech bez krwie w chlebie tylo y w winie SkarKaz 156a.

»przez krew [czyją]« = per sanguinem PolAnt, Vulg (4): BibRadz Hebr 9/12; CzechRozm 86v; grube ony á ćieleſne ofiáry/ ktorymi Zydzi chwalili Bogá/ przez krew bydlęcą/ według porządku Aaronowego/ miáły być odięte WujNT 318, Hebr 9/12.

b. O krwi Chrystusa – krwi ofiarnej Nowego Testamentu (1512):

α. Krew odkupienia przelana podczas męki i śmierci krzyżowej; sanguis Vulg, PolAnt [w tym: czyja (555): pron poss (246), ai poss (90) ((Pana) Krystusowa (a. Chrystusowa) (60), Boża (15), Pańska (7), (Pana) Jezusowa (5), Krystowa (2), Boska), G sb (111) (Syna (Bożego) (46), (Pana) Jezu Krysta (a. Chrysta) (25), Pana (naszego) (18), (Pana) Jezusa Krystusa (a. Chrystusa) (9), (Pana) Krystusa (a. Chrystusa) (4), odkupiciela (3), (Pana) Jezusa (3), Boga (2), zbawiciela), G pron (108)] (823): BierRaj 20 [2 r.]; Iezus mily [... ] pádl na ziemię w krew ſwoię. OpecŻyw [127], [79]v, 101v, 102v, 104v, 107 (38); Ieżu ktoris dla ſtrachu okrotnej ſmierci modlącz ſie Krew z pothem z ſiebie wypuſzcżał. TarDuch C; RejKup dd2v, dd6, ee2; MurzHist C2, G4; KromRozm III D7, D7v, L5v; żaden inſzy niemoże/ y nas zbogiem poiednáć/ iedno tylko ten kápłan ſam nawyſſſzy/ krew máiący/ Kryſthus Iezus Syn Boży KrowObr 213v, A4v, 57v, 68v marg, 71, 72 (21); GrzegRóżn C2, C2v [2 r.], Lv; RejAp 8, 8v [2 r.], 17, 175v; nie to ciáło ieść/ áni tey krwie pić będzyecie/ ktore żydowie vmorzyć máią/ á ktorą oni roźlewáć będą RejPos 89v, 7v, 47, 89 [2 r.], 103v [2 r.]f 104 [2 r.], 105v, 215; WujJud B3v, 236v; CzechRozm A5v, 22lv, 262v; KarnNap E2v, F; SkarJedn 380; SkarŻyw 112; MWilkHist E4; CzechEp 116, 315, 362; ArtKanc D19v, E9, E15, N7v, T13v; iedná kropiá krwie ćiáłá twoiego/ Może omyć niepráwość wſzelką ſwiátá tego. LatHar 387, 99, 273, 318, 488, 699, 719; Oto maſz krew Bożą, iż Pan Chriſtus ieſt w iedney perſonie Bog y człowiek. WujNT 481 marg, 288, 482, 483, 537, 817 [4 r.]; wſzytko doſyć vcżynienie my kłádźiemy we krwi Páná Chryſtuſowey. WysKaz 27, 26 [3 r.], 27 [2 r.], 32 [6 r.], 33; SiebRozmyśl C3v, C4 [2 r.], D, D3v, H2v [3 r.], H3 [2 r.]; áby owiec krwią ſyná Bożego oblanych/ kácerſtwámi y odſzcżepieńſtwámi ták dálece nie pożyráli? PowodPr 20; [Chrystus] mátki z ktorey ludzką kreẃ wźiął/ zmázáney żadnym grzechem mieć niechćiał SkarKaz 577a, 4b, 158a, 312a [2 r.], b, 349b, Oooo2a; KlonWor 29.

W połączeniach szeregowych (16): KrowObr 46v, 58, 60, 60v, 64 (10); RejPos 102v; RejPosWstaw [21³]v; SkarŻyw 358; Pomnię Pánie żeś [...] ćiáło to nátury moiey y kośći/ y kreẃ złączywſzy w Bozką perſonę twoię/ dla mnie vbogo ſ...] vrodźićieś ſię raczvł. SkarKaz 161a, 205a, 383b.

W przeciwstawieniach: »złoto (11), srebro (10), woda (2), drogie kamienie, kielich, wino, omylna zapłata ... krew« [w tym: złoto i (albo) srebro (10), zloto, drogie kamienie (1)] (16): KrowObr A4v, 4, 37, 76, 79 (8); RejPos 88, 302v; RejPosWiecz³ 97v; CzechRozm 219v; SkarŻyw 358; NiemObr 119; ArtKanc E15v; nie rzeczámi ſkáźitelnymi złotem ábo śrebrem ieſteśćie wykupieni od proznego obcowánia wáſzego od oycow podánego: ále drogą krwią iáko báránká nienágánionego y niepokalánego Chriſtuſá [sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi] WujNT 1.Petr 1/19.

W porównaniach (4): Pozdrowion bądz krzyżu/krwią ſyna mégo/ iako złotem/ drogim kamienijm ij perlami ieſtes okráſſony OpecŻyw 158; KrowObr 68v [2 r.], 69.

Fraza: »krew oczyścia (a. oczyściła), ktora oczyści; krwią, przez krew oczyściony (jest); krwią, przez krew oczyścić; oczyścienie przez krew« = sanguis emundat Vulg [szyk zmienny] (13:1;5:2;5:1;1): KromRozm II x2; KrowObr lv, 76v [3 r.], 77v, 92, 177v (9); BibRadz Hebr 9/14; RejAp 6; RejPosWstaw 22; CzechRozm 94v, 97, 111v, 181, 211, 222v; CzechEp 219, 321; ArtKanc N4, P7; iákoż dáleko więcey krew Chriſtuſowá [...] oczyśćiłá ſumnienie náſze od martwych vczynkow/ ku ſłużeniu Bogu żywemu? WujNT Hebr 9/14, 1.Ioann 1/7, s. 816, 817; SkarKazSej 661a.

Zwroty: »dać krew [za kogo]« (1): dla Páná ſwego/ ktory dał krew zá was/ [...] żáłuiećie ſię? SkarŻyw 46.

»nabyć, pozyskać, nabyty krwią« [szyk zmienny] (4:3:3): KromRozm I F4v; KrowObr 4v, 130; GrzegRóżn D2v; SarnUzn G4v; LeovPrzep C4v; RejPos 292; BiałKaz B4; ábyśćie rządźili kośćioł Boży/ ktorego nábył krwią ſwoią [quam acquisivit sanguine suo]. WujNT Act 20/28, s. 483.

»odkupić krwią, przez krew; odkupion(y) (jest) krwią; odkupienie przez krew, krwią; krew odkupiła, którą (nas) odkupił« = redemptare sanguine; redemptio per sanguinem Vulg [szyk zmienny] (36:3;29;4:1;1:1): BierRaj 18v; TarDuch C6v, Ev; WróbŻołt Y5, ff8v, kk5v; RejKup n7v, 06, S; DiarDop 104; KrowObr 76, 80, 141; BielKron 36; GrzegRóżn C2v; RejAp 53, 55, 118v; HistRzym 89v; RejPos 49, 150v, 152v, 163v, 187 (9); RejPosWiecz³ 98; odkupieni krwią Kryſtuſową. WujJudConf 232v; CzechRozm 200, 214v; KarnNap A2, F3v; SkarJedn A2, A7, 301; tą krwią/ ktorą z cżyſtego ćiáłá twego wziął/ odkupić nas ma SkarŻyw 112, 108, 235, 441, 462 (8); CzechEp 79, 245, 315, 318; NiemObr 70; ArtKanc Fl9v, K19v, M5v, T17v; GrabowSet C; O Duſzo moiá/ obrázem Bożym ozdobiona/ Krwią Páná Chryſtuſową odkupiona LatHar 278, 99, 144, 207, 282, 321, 574; W ktorym mamy odkupienie przez krew iego (odpuſzczenie grzechow) WujNT Eph 1/7, przedm 27, s. 390, 797, Apoc 5/9; SiebRozmyśl [A3]v, L4; SkarKaz )(2, 117b, 455a, 456b; SkarKazSej 672b, 688b.

»krew ofiarować; ofiarowanie, ofiara krwie« [szyk zmienny] (5;1:1): KrowObr 180, 181; Ieſt też [Chrystus] náſzym Biſkupem naywyżſzym/ ktory ſam ſwoię kreẃ zá nas ofiárował/ będąc iednym pośrzednikiem Bogá á ludźi BibRadz *7; RejPos 103; SkarŻyw 484; WujNT 382; SkarKaz 155b.

»krwią, we krwi o(b)my(wa)ć; krwią o(b)myty (a. o(b)mywany) (jest); krew ktora omyła« = lavare in sanguine Vulg [szyk zmienny] (20: 11;5;1): KromRozm III Bv; KrowObr 51v, 52v, 53, 53v, 117, 153v; Leop Apoc 22/14, A A A4v; BibRadz *6v; OrzRozm M3; RejAp 7v, 8v, 9v; RejPos 153v, 210v, 327; RejPosWiecz³ 97v; BiałKat 21; RejZwierc 196v; RejPosWstaw 22; BiałKaz B3v; SkarŻyw 4, 22, 312, 442; ArtKanc E7v, F10, I3v, L10; OrzJan 32; Rácż moy we krwi ſwey omyć cżyn káżdy złośliwy. Bo wiem/ że iedná kropiá krwie ćiáłá twoiego/ Może omyć niepráwość wſzelką ſwiátá tego. LatHar 387, 71, 464; WujNT 537, Apoc 1/5, 7/14.

»krwią pokropić (a. skropić), pokropiony (a. okropiony, a. skropiony); krwie, krwią pokropienie; krew pokropi« = a(d)spersio sanguinis (a. sanguine) PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (4:9;4:1;1): RejKup f6v; O ludu Boży wybrány/ krwią P<áná> Iezu Kryſtá Syná Bożego pokropiony/ vćiekay ſtego Babilonu KrowObr 194, 117; BibRadz Hebr 12/24, 1.Petr 1/2; RejAp 108v, 161v [2 r.], 181v; RejPos 158v, 279, 339v, 341, 343; CzechEp 317; ReszList 161; Y do Ieſuſá pośrzedniká nowego teſtámentu/ y do pokropienia krwie lepiey mowiącey niżli Ablowá. WujNT Hebr 12/24, 1.Petr 1/2; KlonWor 82.

»krwią, przez krew poświęcić; krwią (jest) poświęcony« = sanctificare per sanguinem PolAnt [szyk zmienny] (6:1;11): on [Kościół] yeſt [...] krwyą páná náſſego Yezu Kriſtá/ á ſwyątoſcyámi z nyey płynącymi/ poſwyęcony KromRozm III Q3, D5v, I4v; KrowObr 77v, 105, 106v, 132v, 177v; Iezus áby poświęćił lud przez właſną kreẃ/ przed braną ćierpiał. BibRadz Hebr 13/12; OrzQuin N; RejAp 181v; RejPos 279v, 341; KarnNap F4; SkarŻyw 397; ArtKanc D13v, I16v; WujNT 852.

»krew rozl(ew)ać (a. wy-, prze)l(ew)ać; krwie rozl(ew)anie itp.; krew (jest a. będzie) rozlana itp.; krew która (jest) rozlana itp., ktorą rozlał itp., ktorą przelali; krew się wylewa (a. wylała)« [szyk zmienny] (73;54;26;8:4:1;2): BierRaj 21v; OpecŻyw 99, 100v, 102, 128, 129v (8); TarDuch [C4], C5v; RejPs 29v, 53; SeklKat Y2v; RejKup m7, Q, Ddv; MurzNTSekl A4; KromRozm III D7v; LubPs Z4; tobie N. odpuſztzam [...] wſzyſtki inſze grzechy twoie/ dla zaſlugi/ ſmierći/ y krwie roſlania Páná Iezu Kryſtá Syná mego miłego. KrowObr 46v, 47v, 59, 71, 154v, 177v (22); Vſtáwił im [Pan Bóg] Phaze/ v nas wielkąnocą zową/ vprzedzáiąc figurą tą ſwięte przyście y krwie roźlanie báránká Páná Kryſtuſá BielKron 36, 200v; GrzegRóżn L4; RejAp 52; HistRzym 69v; pewnie mu będzye odpuſzcżon vpadek iego przez ono odkupienie á rozlanie krwie ſyná iego. RejPos 33, 7, 27, 29v, 30v, 69 (43); Pan Kryſtus ciáło ſwoie zá nas wydał/ ykreẃ ſwoię wylał ná odpuſzcżenie grzechow náſzych. RejPosWiecz³ 99, 97v, 98 [2 r.], 99; BiałKat 268v, 313v, 316; położ mu [Chrystusowi] przed ocży mękę iego ſwiętą y rozlanie krwie niewinne iego RejZwierc 196v, 197; WujJud 178v; RejPosWstaw [21³]v; kthory zá nás kreẃ ſwą przelał y ofiárá [!] ſie ſtał MycPrz I A4; CzechRozm 116v, 22lv, 260, 260v, 261 (7); KarnNap D4; SkarJedn 109; [Panie] tákżeś zá nie krew twoię przelać y vmrzeć racżył SkarŻyw [236], A5, 2 [2 r.], 81, 114, 159 (11); MWilkHist F2v; CzechEp 183, 184, 246, 297; ReszPrz 51; przez twoie Krwie wylanie Ieſteſmy z nich [z grzechów naszych] ocżyśćieni ArtKanc F6v, D18 [2 r.], E15v, H2v, 118 (15); GrabowSet O3, O4v, P, Pv; OrzJan 32, 132; LatHar 24, 55, 99 marg, 132, 276 (9); WujNT 99, 287; SiebRozmyśl H2; SkarKaz )(3, 7b; SkarKazSej 707b.

»krew roztoczyć; krew roztoczona; wytoczenie krwie« (1;1;1): BAdź/ krwi Páná mego Chryſtá/ pozdrowiona/ Z boku naświętſzego/ ſrodze roztocżona GrabowSet P2, P3; LatHar 301.

»krwią wybawić; zbawić, zbawiony, zbawienie przez krew« [szyk zmienny] (4;1:1:1): BierRaj 21; KromRozm II b2v; KarnNap E2v; Wſpomożyſz nas Kryſte Pánie/ á day dobre dokonánie/ wſzakeś nas fwą Krwią wybáwił/ byś nam wiecżny żywot ſpráwił. ArtKanc S18; LatHar 585; tu ſą ludźie pod źiemią/ ktorzy chwałą y błogoſłáwią y dźięki cżynią Báránkowi/ że ſą zbáwieni przez krew iego. WysKaz 36, 48.

»krwią (wy)kupić; krwią, przez krew (jest) (wy)kupiony; za krew kupić« [szyk zmienny] (16;8:1;2): OpecŻyw 64; TarDuch D3; RejKup 06, Ccv, dd4v; KrowObr 4, 37, 79, 182, 229; GrzegRóżn D2v; RejAp 129v; RejPos 199, 279v, 292, 302v; SkarŻyw 107; ArtKanc C, H2v; Pánie coś mnie ſtworzył/ ſtworzywſzy krwią kupił GrabowSet P; WujNT 482, Zzzzz3; SkarKaz 160b, 245a, 552b, 637a; KlonWor 82.

»krwią zamazać« [szyk zmienny] (3): ſam tylko nas z Oycem niebieſkim poiednał/ ſam thylko grzechy náſze krwią ſwoią zámázał KrowObr 155v, 45v, 49v.

»krwią zgładzać; krew starła« (1;1): MWilkHist F3; Pan BOG Syná dał/ áby krwią ſwą nadrożſzą wſzyſtki grzechy zgładzał. ArtKanc N15.

»zwyciężyć przez krewy dla krwie (baranka); zwyciężon (jest) przez krew; potłoczyć we krwi« = vincere propter sanguinem Agni Vulg (1:1;1;1): ábowiem zrzucon ieſt oſkarżácż bráciey náſzey/ ktory ie oſkarżał vſtáwicżnie [...]: ále go oni przedſię zwyciężyli przez kreẃ Báránkową RejAp 101; RejPos 77v, 332; WujNT Apoc 12/11 [zawsze przekład tego samego tekstu].

Wyrażenia: »krew baran(k)a, barankowa« = krew Chrystusa, przez typologię biblijną nawiązująca do krwi baranka paschalnego w Starym Testamencie; sanguis Agni Vulg, PolAnt (31:11): KromRozm I [L3]; KrowObr A4v, 66v, 67v, 76, 229; Leop Apoc 22/14; OrzRozm M3; OrzQuin N; RejAp 52, 67v, 69, 69v, 70 [2 r.] (13); RejPos 77v, 81, 103v, 116v, 158v, 332 [2 r.]; táiemnice zakonu ſtárego przez Ewangelią S. zrozumiane ſą y odkryte gdy [...] krew báránka niewinnego do przybytku wiecżnego wnieśiona ieſt. SkarJedn 237, 395; SkarŻyw 4, 22, 442; CzechEp 366; NiemObr 119; LatHar 112, 132, 203, 329; WujNT Apoc 7/14, 12/11.

»krew błogosławiona« (1): by był then niewynny báránek Pan náſz miły Iezus Kriſtus nie náznácżył podwoiow náſzych krwią ſwą błogoſłáwioną RejPos 141v.

»krew człowieczeństwa (Pańskiego)« (2): inácżey nie mogł być zbáwion narod ludzki/ iedno rozlaniem krwie niewinnego cżłowiecżeńſtwá Páńſkiego. RejAp 52; RejPos 75.

»kosztowna, nakosztowniejsza krew« (1:1): RejPos 163v; przez nakoſztownieyſzą kreẃ twoię dla nas wylaną LatHar 276.

»krew krzyża« = krew odkupienia; sanguis crucis Vulg (3): CzechEp 315; WujNT Col 1/20; Bog przezeń z świátem ſię poiednał/ y przez kreẃ krzyżá iego wſzytko vſpokoił. SkarKaz 209a.

»krew nadostojniejsza« (1): moijch wſſytkich grzéchow racż zapamiętatz/ za ktorés twoię krew nádoſtoynieyſſą rácżyl obficie wyléwatz. OpecŻyw 159v.

»nieoszacowana, nieprzepłacona krew« (1:1): złącżáiąc ſłábe bárzo nagrody moie/ z nieoſzácowáną Krwią twoią LatHar 146, 132.

»niewinna krew« [szyk 33:14] (47): OpecŻyw 99, 100v, 128, 129v, 131v, 141; RejPs 194; RejKup ee2; BielKron 140; RejAp 102v, 116v, 129v; RejPos 7, 30v, 47v, 89 [2 r.], 102v (29); SkarŻyw 2; MWilkHist F3; Na śmierć duſzę położył z wielkiey ſwey miłośći/ ſwą niewinną krew wylał dla cżłowiecżych złośći ArtKanc N15v; Krew ſwą niewinną/ dałeś w moc kátowi GrabowSet E2; LatHar 112; SiebRozmyśl H2.

»krew (nowego) testamentu (wiecznego), (nowego) przymierza, testamentowa; (nowy) testament we krwi« = sanguis testamenti (acterni) Vulg (11:2:1;1): SeklWyzn E; KromRozm II m2v; KrowObr 47v; Leop Hebr 10/29; RejAp 8v; RejPos 89 [2 r.], 101v [2 r.], 102v; CzechRozm A5v; CzechEp 115; On [...] śmierćią nieprzyiaćielá zwyćiężył/ krwią Teſtámentu z páńſtwá złupił. ArtKanc G13v; Bog pokoiu ktory wywiodł od vmárłych wielkiego onego páſterzá owiec we krwi teſtámentu wiecznego/ Páná Ieſuſá Chriſtuſá: niechay was doſkonáłymi vczyni WujNT Hebr 13/20, Hebr 10/29.

»krwią oblany, polany« (3:2): Chrześćianie krwią Chryſtuſową oblani: wroććie ſię do Páná Bogá SkarJedn 332, A6, 376; LatHar 112, 329.

»okup krwie« (2): ták wielce vmiłował mię/ że okup krwie ſwoiey odlicżył zá mię LatHar 560; PowodPr 16.

»przenaczystsza krew« (1): Rácż mię omyć przenacżyſtſzą krwią twoią LatHar 71.

»(prze)nadroższa, droga krew; drogość krwie« = praetiosus sanguis Vulg [szyk 58:42] (60:39;1): BierRaj 18v, 21, 21v; OpecŻyw 161v; TarDuch D3, D4; duſza moia będzie ſie radowała ktorąs odkupił [Ps 70/23]. Krwią twoią nadroſſzą. WróbŻołt Y5, kk5; gdyzechmy ſie ſtali iuż odkupieni przes drogoſc krwie y męky twoiey. RejPs 197v; RejKup Ddv; MurzNTSekl A4; LubPs Z4; Wykupieni ieſtheśćie [...] nadroſſſzą krwią/ iáko báránká niepokaláneg iepomázánego Kryſtuſá. KrowObr 182, A4v, 4, 37, 45v, 49v (26); RejAp 9v, 17, 118v, 158v; RejPos 88* 103, 103v, 107V, 130v (14); BiałKat 21; CzechRozm 219v; KarnNap E2v, F; SkarJedn A7, 404; SkarŻyw 107, 115, 159, 312, 441; NiemObr 119; ArtKanc M5v, N8, N15, P9, T17v; GrabowSet E2, O4v, P; LatHar 24, 55, 99, 144, 267 (16); WujNT przedm 27, 1.Petr 1/19; WysKaz 25; SiebRozmyśl [A3]v, I, L4, M; PowodPr 16; SkarKaz )(3, 160b, 245a, 455a, 552a; KlonWor 82.

»ślachetna krew« (2): Nieroſpraſſay tedy y nas miły panie ſtey ſpołecznoſci koſcioła twego ktoryś ty zbudował y ochędozył ſlachetną krwią ſwoią. RejPs 195; RejPos 103v.

»krew święta, (prze)naświętsza« [szyk 57:49] (75:31): OpecŻyw 21, 22, 22v, 64, 90 (9); TarDuch C6v, Ev; RejPs 29v; RejKup m7, n7v, Q, Ddv; KromRozm II b2v; iżeby prawdźiwye dla zbáwyenya y poſwyęcenya ludzkyego kreẃ ſwoyę ſwyęthą przelał y vmárł KromRozm III D7v, Bv, B3v; KrowObr 45v, 51, 51v, 52v, 53 (20); RejAp 7v, 67, 108v, 116v, 161v; RejPos 5, 47v [2 r.], 49, 69, 87v (35); RejPosWiecz³ 97v, 98; RejZwierc 186v; WujJud 178v; RejPosWstaw [21³]v; iedynego ſwego miłego Syná wydał ná śmierć hániebną/ áby ćię przez iego drogą y naświętſzą krew zbáwił grzechow KarnNap E2v, C2v; SkarŻyw 357, 358; ReszList 161; ArtKanc C, D8v, E15v, F10, 118 (7); OrzJan 32, 132; LatHar 298, 679; WujNT 817; WysKaz 32; SiebRozmyśl C3v, H2v, 113.

»ubłagalnik, ubłaganie (przez wiarę) we krwi« (2:1): kthorego [Chrystusa] Bog wyſtáwił vbłágálnikiem/ przez wiárę we krwi iego [quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius.] Leop Rom 3/25; WujJudConf 232v; SkarKaz 349a.

»usprawiedliwiony (jest) przez krew, we krwi« (1:1): vſpráwiedliwieni będąc we krwi iego [iustificati in sanguine ipsius]/ záchowáni będźiemy przezeń od gniewu. WujNT Rom 5/9, s. 538.

»własna [= Chrystusowa] krew« = proprius sanguis PolAnt; proprius a. suus sanguis Vulg [szyk 16:5] (21): BibRadz Hebr 9/12, 13/12; GrzegRóżn L4; HistRzym [89]v; Pan Chryſtus właſné ćiało ſwó ná krzyż dał: y właſną kreẃ ná krzyżu przelał BiałKat 268v; Bo co Moyżeſz krwią bydlęcą zmázy ćieleſne głádził: to Chriſtus Iezus właſną ſwą krwią ſumnienia ludzkie ocżyśćił. CzechRozm 94v; SkarŻyw 484; ReszList 177; ArtKanc D81, P7; LatHar 207, 282; [Chrystus] przez właſną krew wſzedł raz do Naświętſzego przybytku WujNT Hebr 9/12, 13/12, s. 482 [3 r.], 483 [4 r.].

»krwią zapieczętowany, zapieczętować« (3:1): GrzegŚm 44; cżemuż tedy Teſtáment Syná Bożego/ krwią iego zápiecżętowány kśięża gwałcą? WujJudConf 247v; ReszPrz 6; ReszList 177.

»zapłata krwie; płacić krwią« (1;1): y zmocy ſprzeciwnika naſſego racz nas miłoſciwie przywłaſſczyc ſobie iako prawe dziedzictwo twoie: przez drogą zapłathę niewinney krwie twey tobie ſprawiedliwie okupione, RejPs 194; RejKup Ddv.

»znak, figura krwie (Krystusowej)« [w tym: znak albo figura (1)] (3:2): KrowObr 199v [2 r.]; [Kalwin] o tym Sákrámenćie rozumie [...] że ieſt tylko znákiem álbo figurą Ciáłá y Krwie Páńſkiey. WujJud 172v; Nie rzekł [Chrystus]: Ten chleb ieſt figurá ćiáłá niego/ ábo to wino ieſt figurą krwie moiey. WujNT 115.

Szeregi: »ciało i krew« (14): A ći drudzy mowyą/ iż wteyto śwyątośći nye yeſt ćyáło boże áni kreẃ/ ále proſty chleb y wino/ známyonuyące ćyáło y kreẃ páná Kryſtuſowę. KromRozm I G3, K4; iáko Melchiſedek offiárował chleb y wino/ ták teſz P: Kryſtus ofiárował ćiálo y krew ſwoię na krzyżu. KrowObr 180, 48, 181; OrzList c3; GrzegRóżn L4; proſty chléb iedząc pámiętayćie ná ćiáło/ y ná kreẃ. BiałKat 291; WujJud 172v; WujJudConf 261v; CzechRozm 261, 264v; WujNT 382; SkarKaz 155b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»krew, (i, a) męka; męka ze krwią« [szyk 10:12] (21;1): OpecŻyw 99; TarDuch D3; RejPs 197v; RejKup i6v, Ddv; RejAp 188; RejPos 47v, 106, 107v, 116, 120 (9); tey ofiáry niegodźi ſie inácżey iedno pod obiemá oſobámi cżynić/ wedle vſtáwy Páná Chriſtuſowey ná pámiątkę męki y krwie naświętſzey z iego ćiáłá wylaney ná odpuſzcżenie grzechow. WujJud 178v; ReszPrz 8; LatHar 144, 146, 321, 677; SkarKazSej 672b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.].

»krew a odkupienie« (2): RejAp 173; A w onych figurach pod źwirzęcą krwią vcżynionych/ ktore známionowáły kreẃ Páná tego á odkupienie iego/ iuż przyimowáli wſzythko błogoſłáwieńſtwo od niego RejPos 103v.

»krew i ofiara« (1): báránek/ áby im krwią y ofiárą ſwoią łáſkę Boſką dał/ niebo kupił y otworzył SkarŻyw 262. [Ponadto w Połączeniu szeregowym 1 r.].

»rany i krew« (1): poſtánowiwſzy mocno wiárę [...] o tych ſwiętych ránach moich/ y o tey krwi moiey ktora ieſt wylaná s tych ſwiętych ran moich RejPos 121. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»krew i śmierć« [szyk 8:5] (13): OpecŻyw 103v; MurzHist Lv; KromRozm II b2v; RejPos 187, 292; W tegoż to śmierći y krwi wierzymy iżeſmy ocżyśćieni WujJudConf 24; CzechRozm 111v, 116v; KarnNap D4v; SkarŻyw 115, [407]; SkarKaz 552a, 637a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12r.].

»krew, (i, a) woda; krew (pospołu) z wodą« [szyk 23:3] (22;4): OpecŻyw 36v, 154, 161, 161v; TarDuch C6v; BibRadz II 133b marg; RejPos 47, 105, 105v, 215; SkarJedn 317; ArtKanc D13 [2 r.], D19v; LatHar 83, 275, 301, 320, 464 (8); ieden z żołnierzow włooznią otworzył bok iego/ á nátychmiaſt wyſzłá kreẃ y wodá [exivit sanguis et aqua] WujNT Ioann 19/34, s. 383; SiebRozmyśl B3, Kv.

»woda i krew« = zewnętrzne znaki chrztu i odkupienia; sanguis et aqua PolAnt, Vulg (7): BibRadz 1.Ioann 5/6 [2 r.]; BudNT 1.Ioann 5/6 [2 r.]; Tą tedy wodą y krwią wyznáczone ſą dwá przednieyſze kośćielne Sákrámenty/ ktore z śmierći Chriſtuſowey ſwoy początek y wſzytkę moc máią. WujNT 383; Tenći ieſt ktory przyſzedł przez wodę y krew/ Ieſus Chriſtus: nie w wodźie tylko; ále w wodźie y we krwi. WujNT 1.Ioann 5/6.

Wyrażenia przyimkowe: »dla krwie« (1): Pan Bog obiecuie dáremne dáć grzechom odpuſztzenie/ thylko dla ſámey krwie Páná Iezu Kryſtá KrowObr A4v.

»prze(z) krew« = przez zasługę męki i śmierci (Chrystusowej); per sanguinem Vulg, PolAnt; in sanguine Vulg (45): TarDuch D4; KromRozm III D6; KrowObr 178, 178v [2 r.] 188; wnidziemy do Swiątnice przez krew Chryſthuſową Leop Hebr 10/19, Eph 2/13; BibRadz Hebr 9/12; GrzegRóżn N4v; RejAp 158v; RejPos 103v marg, 129v; KuczbKat 275; WujJud 232v; CzechRozm 260v; KarnNap C2v, D4v; SkarJedn 404; SkarŻyw A5, 4, 115, 198, [407]; CzechEp 236, 315 [2 r.], 316, 366; NiemObr 70, 84; ReszPrz 8; LatHar 276; WujNT 482 [2 r.], 483 [2 r.], 530, 538, Hebr 9/12, 10/19, 13/12; SiebRozmyśl M; SkarKaz 348b, 383b.

»we krwi« = przez zasługi męki i śmierci (Chrystusowej); in sanguine (Christi) Vulg (8): RejPos 101v; CzechEp 246; vſpráwiedliwieni będąc we krwi iego/ záchowáni będźiemy przezeń od gniewu. WujNT Rom 5/9, Rom 3/25, Eph 2/13, Yyyyv4; WysKaz 26 [2 r.].

W przen (16):

Zwrot: »(na)znaczyć, namazać, naznaczon(y) (jest) krwią« [szyk zmienny] (8:1:2): KrowObr 185; RejAp 52, 67v, 103, Ee3v; Pan ſwą niewinną krwią náznácżył podwoie ſercá káżdego wiernego. RejPos 103 marg, 103, 141, 141v, 150v, 339v.

Wyrażenia:»pieniądze krwie« (1): ręce mię iego okupiły/ drogie pieniądze krwie właſney zá mię dáiąc. SkarKaz 209b.

»sadzawka krwie (Pana Krystusowej)« (4): Z pierwſzego tedy Ganku/ to ieſt z grzechu pierworodnego/ do ſadzawki krwie Páná Chryſtuſowey ſpuſzcżamy ſię przez moſt krztu S. WysKaz 27, 27 [3 r.].

aa. Krew cudowna (4): KrowObr 102; Tenże święty nápiſał kśiąſzki o obrázie Chryſtuſowym [...] wmieśćie Beryćie vkrzyżowánym: z ktorego krew płynęłá/ y żydow onych choroby lecżyłá SkarŻyw 393; báią drudzy/ żeby kreẃ ćiekłá z oſtyiey/ kiedy ią ſnadź żydowie ſkłoli? CzechEp 66.

Szereg: »krew i woda« (1): w Syryey [...] żydowie [...] nijaki obras vkrzyżowány nogámi deptáli/ y przekłoli Bok iego/ thák iż nátychmiaſt ſſlá krew y wodá ſniego. KrowObr 102.

bb. O świętym Graalu, legendarnej relikwii średniowiecza (2): Rykárdus Kornubſki Grábiá w Angliey/ gdy w Niemieckiey Rzeſzy mieſſkał/ wten tzás ſyn iego właſny przyiáchał do domu/ y krwie Kryſtuſowey/ ták rzeknącey/ s ſobą zdálekich ſthron przynioſl: I dla oney krwie klaſſtor nátychmiaft zbudował/ nową Regułę/ vſtáwił KrowObr 136.

β. Krew eucharystyczna ‒ wino przemienione w krew Chrystusa podczas odprawiania mszy św. – jedna z dwu postaci, pod którymi Chrystus jest obecny we mszy św. [w tym: czyja (548): pron pass (191), ai poss (200) ((Pana) Krystusowa (a. Chrystusowa) (18), Pańska (13), Boża (2)), G sb (55) ((Pana) Krystusa (a. Chrystusa) (2), Syna Bożego (1)), G pron (102)] (689): OpecŻyw 93; WróbŻołt H4; Gdzie ieſt ciało/ tv y krew SeklWyzn Ev, E, e2v; KrowObr 199v [4 r.], 200 [2 r.], 207v, Rr4v; OrzList b2, b3 [3 r.], b3v, cv; RejFig Ee2v [2 r.]; RejAp 16v; RejPosWiecz³ 97 [3 r.], 97v [3 r.], 99; o prawdźiwéy bytnośći Ciáłá Páńſkiégo pod oſobą chlebá/ y krwie pod oſobą winá, BiałKat 288v, 271, 276 [2 r.], 291, 319 [2 r.], 351; KuczbKat a2, 170; WujJud 174v, 179, 252v [2 r.]; KarnNap D2v; SkarJedn 346; SkarŻyw 278 [4 r.]; ReszPrz 19; ArtKanc N16; GrabowSet P2; LatHar 192, 238; Skąd to iáśnie idzie/ iż krew Chriſtuſowá w kielichu/ ieſt krew ofiáry zakonu nowego WujNT 287, przedm 7, s. 109, 180, 287, 383; ſłowem odmienia chleb w ćiáło ſwoie y wino w kreẃ ſwoię/ gdy przez vſtá kápłáńſkie mowi: To ieſt ćiáło moie/ to ieſt kreẃ moiá. SkarKaz 243b, 155b, 157a, b, Oooo2a,

W przeciwstawieniach: »krew ... wino (2), woda (2), ciało« [w tym: woda, wino (1)] (4): SeklWyzn e2; ony daią wſziſtkym niekrew/ ale vbogym wodę/ a panom wino SeklKat Y3v; OrzList b3; ReszPrz 40.

Fraza: »Pańska krew się mieni« (1): Lepiey by drąpiezny wilku Mieċz ſie ku ſwietemu Kelichu. Wktorem ſie Panſka krew mieni RejKup m7v.

Zwroty: »da(wa)ć krew (ku piciu, a. ku napoju, a. do napoju); oddać (a. poda(wa)ć) krew; darować krwią; krew rozdawana jest« [szyk zrnienny] (6;3;1;1): PowUrb + 2v; RejPos 88v; połamáli byli kielichy: w których kreẃ Páná Chryſtuſowá rozdawaná y noſzóná byłá BiałKat 326, 269; RejZwierc 197 [5 r.]; Dam wam ćiáło moię ku iedzeniu y krew ku pićiu SkarŻyw 598; GrabowSet O3; LatHar 194; SkarKaz 158b.

»oczyścić krwią« (1): Ten ieſt báránek/ ktory [...] krwią ſwoią was oczyśći/ y ćiáłem ſwoim nákarmi. SkarKaz 515b.

»bez krwie ofiarować« (3): w ktorey [mszy] báránká niewiem iákiegoś martwego/ bes krwie/ Bogu ofiáruiećie KrowObr 188v, 187v, 189.

»krew ofiarować, ktorą kapłan ofiaruje; ofiara krwie; krew się ofiaruje, bywa ofiarowana« (3:1;1;1:1): PatKaz II 39v; WróbŻołt H4; WujJud 23lv; Pan Chriſtus krew ſwą właſną w kielichu Bogu ofiáruiąc [...] teſtáment nowy záczyna WujNT 287, 288; SkarKaz 458a, b.

»pić krew; picie, napoj krwie; krew (jest) napoj(em), picie; krwią jest pojony« = bibere sanguinem, sanguis est potus Vulg [szyk zmienny] (46;13:3;3:1;1): OpecŻyw 55v; PatKaz III 137; MurzNT 126; KrowObr 190v [2 r.], 191, 200; OrzList b3; RejPos 88v [5 r.], 89v [2 r.], 90, 103; RejPosWiecz² 90v [7 r.], 91 [2 r.], 93 [5 r.], 94v [5 r.], 95 [5 r.], 95v [4 r.]; RejPosWiecz³ 97 [2 r.], 97v [2 r.]; BiałKat 286 [2 r.]; KuczbKat 165, 180; WujJud 172v, 249, 252v; CzechRozm 262v; NiemObr 149; GrabowSet Q2; LatHar 195, 202, 210; Kto pożywa mego ćiáłá/ á pije moię kreẃ/ we mnie mieſzka/ á ia w nim. WujNT Ioann 6/56, Ioan 6/53, 54, 55, s. 116, 331 [2 r.]; SkarKaz 161b.

»krew w picie podawac« (1): ciáło ſwoie w pokarm/ á kreẃ w picie ſwięte podawał BielKron 138v.

»poświęcić krew, wino na krew; poświęcać wino w krew; krew (jest) poświęcona; poświęcenie krwie« = przeistoczenie wina w krew Chrystusa [szyk zmienny] (1:1;1;1;2): BielKron 149; gdzie ieſt poświęcenie krwie Páńſkiey/ á gdzie niemáſz/ rzadko około tego co vmieią, SkarJedn 241, 346; LatHar 385; WujNT 287; SkarKaz 157b.

»wino w krew przemieni(a)ć, przewi(e)rzgać, odmieniać, przemienione; z wina krew przemienić; przemienia się, odmienia się, obraca się wino w krew; wina w krew przeinienienie, przewierzgnienie« [o przeistoczeniu we mszy św.] [w tym: przemieniać abo przewirzgać (1), przemienienie albo przewierzgnienie (1)] [szyk zmienny] (4:1:1:1;1;5:1:1;5:1): Przemienienie álbo przewierzgnienie chlebá w ćiáło y winá w krew/ naprzod wymyſlił y ſwiątość tę zá Bogá chwalić roſkazał. Innocentius trzeci Papieſz KrowObr 197; BielKron 203v; RejPosWiecz² 95; RejPosWiecz³ 96v, 97; KuczbKat 165; RejZwierc 197; WujJud 26v, 260v, 263; CzechRozm 262; SkarŻyw 278; ReszPrz 58; WujNT 116, 180 marg, 281, 310, Bbbbbb4; SkarKaz 243b.

»sstawać się krwią« (1): Wziąwſzy kielich [Mar 14/23]) Wino y wodę w kielich leią/ ále sſtawáią ſię krwią/ przez poświęcenie ſłow niebieſkich WujNT 180.

»uczynić z wina krew« (1): wziął chleb [Chrystus]/ y vcżynił zniego żywe y prawe ćiáło ſwoie: wziął teſz kielich/ y vcżynił z winá krew ſwoię. SkarŻyw 337.

»krew wyl(ew)ać, wylana (a. roźlana), ktora będzie (a. jest) wylana (a. przelana), ktora się wylewa; wylanie krwie; krew się wylewa« = sanguis qui effundetur (a. effunditur) Vulg [szyk zmienny] (4:5:18:4;1;2): SeklKat C2v; KrowObr 180, 190 [2 r.], 200; Leop Matth 26/28, Mar 14/24; RejPos 68, 88; RejPosWiecz³ 96, 96v; BiałKat 269; WujJud 231v, 253; WujJudConf 175v; CzechRozm 260v, 261v [2 r.], 265; ArtKanc N16; LatHar 691, 706, 717; RybGęśli B4v; P. Ieſus ná oſtátniey wieczerzy, wylewáiąc zá nas krew ſwoię, Bogu Oycu ofiárował. WujNT 110 marg; ktorą krew iuż oto tu wylewał/ á nie tylko ná krzyżu. Abowiem w Graeckim/ v wſzytkich Ewángeliſtow y v Páwłá/ ták ſtoi/ in praeſenti: Ktora ſię (teraz) wylewa/ ábo ktorą (iuż) wylewam. WujNT 115, Matth 26/28, Mar 14/24, s. 110 marg, 115 marg, Yyyyy; SkarKaz 157a, b, 581a.

Wyrażenia: »kielich krwie (Pańskiej)« (5): kiedy Kielich Krwie Páńſkiey bywa poświęcon/ tedy ij zową táiemnicą Wiáry. KuczbKat 160; WujNT 288 [5 r.], Zzzzz2.

»krew niewinna« [szyk 1:1] (2): iż nas dárował ciáłem ſwym ſwiętym/ y oną krwią ſwą niewinną/ y wſzytkimi záſługámi ie^go. RejPos 88v, 88.

»krew nowego testamentu; nowy testament we krwi; testament krwie« = sanguis novi testamenti; novum testamentum in sanguine Vulg [szyk 17:17] (18;15;1): SeklWyzn e2; SeklKat C2v; KrowObr 188, 190 [2 r.]; to ieſt krew moiá/ nowego teſtámentu/ ktora będzie wylaná zá wielu ná odpuſzcżenie grzechow. Leop Matth 26/28, Mar 14/24; RejPos 68, 88 [2 r.]; RejPosWiecz³ 96v [5 r.]; CzechRozm 260, 260v, 266v, 267v; LatHar 691, 706, 717; RybGęśli B4v; WujNT przedm 7, Matth 26/28, Mar 14/24, Luc 22/20, 1.Cor 11/25 (13).

»krew ofiary zakonu nowego« (1): krew Chriſtuſowá w kielichu/ ieſt krew ofiáry zakonu nowego WujNT 287.

»podnoszenie, elewacyja (sakramentu) krwie (Pańskiej a. naświętszej)« = podniesienie kielicha podczas mszy św. w liturgii katolickiej (1:1): Przy elewácyey ſákrámentu/ Krwie naſwiętſzey. GrabowSet Pv; LatHar 98.

»pożywanie krwie (Chrystusowej)« (1): pożywánim oboygá onego ćiałá Chriſtuſowego/ raz zá nas wydánego/ y krwie raz wylaney przywłaſzcżamy ſobie ſpołecżność y vcżeśnictwo. CzechRozm 261v.

»prawdziwa, prawa, istotna, własna krew (Chrystusowa)« [w tym; prawa, istotna (1), własna i prawdziwa (1)] [szyk 7:5] (10:2:1:1): BierRaj 20; BielKron 203v; RejPos 88v; BiałKat 276, 321; ábyſmy wierzyli/ że śię iſtność Chlebá y Winá w prawdźiwe Ciáło Páná Chriſtuſowe y w iego Kreẃ prawdźiwą/ niebieſkim przeżegnánim obraca. KuczbKat 165, 170; WujJud 173; CzechRozm 261, 262; ReszPrz 58; WujNT 288.

»(prze)nadroższa, droga krew« [szyk 4:3] (5:2): RejPos 87v, 90; RejPosWiecz² 95v [5 r.]; Godźiło śie thedy/ áby on nieiákim dźiwnym obycźáiem z ciáłem náſzym był złącżony/ przez Ciáło iego święte y przez Kreẃ drogą/ ktore my w Chlebie y w Winie prziymuiemy KuczbKat 180; LatHar 207.

»społeczność krwie (Krystusowej), ze krwią (Krystusową); uczestnictwo, (społeczne) używanie, społeczne złączenie krwie (Chrystusowej a. Pańskiej)« = communicatio sanguinis Christi PolAnt, Vulg (2:1;2:2:1): KromRozm III L4v; kielich ktory błogoſláwiemy/ izali nie ſpołetzność krwie Kryſtuſowey ieſt? KrowObr 48; Kubek błogoſłáwienia kthory błogoſłáwiemy/ Izali ſpołecżnośćią krwie Kryſtuſowey nie ieſt? BibRadz 1.Cor 10/16; RejPosWiecz³ 96v; KuczbKat 171; WujJudConf 261v; WujNT 1.Cor 10/16, s. 603 [zawsze przekład tego samego tekstu.]

»krew święta, naświętsza« [szyk 16:4] (17:3): PowUrb +2v; PatKaz II 39v; KrowObr 200v; Hus Ian káznodzieiá Práſki vſtáwił Cżechom prziymowánie pod dwiemá oſobámi/ to ieſt/ oſobno ćiáło á oſobno kreẃ święte BielKron 326v, 149, 150v; RejPos 88, 88v [5 r.], 89v, 103; RejPosWiecz² 94 marg; RejPosWiecz³ 96, 96v, 97; RejZwierc 197 [5 r.]; GrabowSet Pv.

»ślachetna, przenaślachetniejsza krew« (1:1): (nagł) Przy podnoſzeniu krwie Páńſkiey Modlitwá Pierwſza. (‒) ZAwitay krwi przenaśláchetnieyſza/ ktoraś z boku Páná mego Iezu Chryſtá wypłynęłá LatHar 98, 207.

»świątość, sakrament krwie (Pana Krystusowej)« (11:1): Rozna rzecż ieſth pożywáć ciáłá P. Kriſtuſowego/ y pić krew s. iego/ a pożiwáć ſakrámentu ciáłá/ y ſákrámentu krwie iego. RejPos 88v marg, 88v [2 r.], 90v; RejPosWiecz² 90v [3 r.], 94 [2 r.], 95v [2 r.]; GrabowSet Pv.

»używanie krwie Pańskiej« (1): dowodzą tego thák/ iż myſmy láikom álbo ſwyeckim ludźyom vżywánye kelichá á krwye páńſkyey [...] odyęli KromRozm III L4v.

Zestawienie: »ciało, (i, a) krew Pańska (a. Pana Chrystusowa itp.)« = eucharystia czyli Sakrament Ołtarza pojmowany przez katolików jako prawdziwa obecność Chrystusa, zaś przez protestantów przeważnie jako obecność Chrystusa wyłącznie w momencie przyjmowania Go w komunii św.; corpus et sanguis Modrz, Vulg [w tym: czyja (353): pron poss (92), ai poss (167) (Pańska (95), (Pana) Chrystusowa (66), Boża (4), ludzka, Mesyjaszowa), G sb (52) Pana (naszego) (22), (Pana) Jezusa Chrystusa (15), Syna Bożego (7), (Pana) Jezu Krysta (4), Boga naszego (2), Chrysta Pana, Jezusa), G pron (42)] (401): WróbŻołt Q4; SeklWyzn Ev, e2v; SeklKat X4, Y, Y3v; KromRozm I G2v; Przes náſze błogoſláwieńſtwo/ then Sąd y Páthynę/ niechay będą poſwięcone/ y niechay ſie ſtáną ciáła y krwie/ Páná náſzego Iezu Kryſtá/ nowym grobem/ Duchá Swiętego łáſką. KrowObr 105v, 48 [2 r.]; OrzList d2v; RejPos 36v, 82 marg, 88v, 104, 235 [2 r.] (10); RejPosWiecz² 94v [2 r.], 95 [2 r.], 95v [2 r.]; RejPosWiecz³ 96v [6 r.], 97 [2 r.], 97v, 98, 99; BiałKat 276, 321; KuczbKat 165, 170, 175 [2 r.]; RejZwierc 197; Sákráment ſam bez rzecży ieſtći widoma a pozwirzchnia oſobá chlebá y winá: Sákráment y rzecż ſpołem/ ieſt Ciáło właſne Chriſtuſowe y Kreẃ iego. Rzecż bez Sákrámentu ieſtći Duchowne iego ćiáło. WujJud 257v, 26v, 71v, 170v, 171, 175 (13); chleb y wino ná Wiecżerzy Páńſkiey iuż ieſt ćiało y kreẃ Páńſka. WujJudConf 163v; CzechRozm 262v [2 r.]; KarnNap D4; SkarJedn A3; ktora [ofiara Nowego Zakonu] maiąc w oſobiech chlebá y winá ćiáło y krew Meſyáſzowę Bogá náſzego/ dáleko ieſt doſkonálſzá niſzli one krwáwe y bydlęce ofiary potomkow Abráamowych SkarŻyw 284, 120, 134, 203, 278 [2 r.], 284 (10); CzechEp 189,193; we wſzyſtkich ofiárách/ niemáſz więtſzey ofiáry/ iáko ćiáło y krew Páná Chryſtuſowá ReszPrz 18, 46; Byſmy ná to pámiętáli/ śmierć iego roſpomináli/ wiecżerzą nam ſwoię ſpráwił/ w ktorey pokarm zoſtáwił/ Ciáło, y krew ktorą wylał/ ku pożywániu ie nam dał. Mowiąc: Bierzćie, vżywayćie/ ćiáło y krew moię maćie/ ktora dla was ieſt wylaná/ wſzyſtkim ku pićiu daná ArtKanc N9, N16, P7; GrabowSet Pv; Siedm Sákrámentow. Chrzeſt/ Bierzmowánie/ Ciáło y Kreẃ Páńſka/ Pokutá/ Oſtátecżne pomázánie/ Kápłáńſtwo/ y Małżeńſtwo. LatHar ++8v, 192, 195, 196, 200, 210, 221; WujNT 98, 103, 115, 259, 286 (11); SkarKaz 157b, 161b; KlonWor 29.

~ W przeciwstawieniu: »ciało i krew ... chleb i wino (5), chleb i kielich« (4): KromRozm I G3; Ciáło páńſkie/ y Kreẃ iego (nie chleb proſty áni wino) ná wieczerzy táyny mam OrzList d3; RejPos Wiecz³ 97; WujJudConf 164.

Frazy: »ciało i krew Pańska bywa sprawowana« = odprawia się msza św. (1): kielichy [...] poáwiącáią ſię [...] przez ołtarz/ ná ktorym ćiáło y krew Páńſka bywa ſpráwowána. WujNT 98.

»staje się (a. stawa się, a. stało się) ciało i krew; stawać się ciałem i krwią« [szyk zmienny] (4;1): KrowObr 170; WujJud 180, 252; CzechRozm 261; [Kościół grecki] Twierdzą/ iſz ſię nie tylo słowem Bożym/ ále y Modlitwą Kápłáńſką ſtáie Ciało Boże y Krew ná Ołtarzu SkarJedn 345.

Zwroty: »brać, wziąć ciało i krew (Chrystusowę a. Pańską)« = przyjmować komunię św. [szyk zmienny] (6:1): KrowObr 190; BielKron 234; BiałKat 286; A ták ſpewnośćią bierzmy ćiáło y krew Chryſtuſowę. pod oſobą chlebá/ dáieć ſię ćiáło/ y pod oſobą winá/ krew SkarŻyw 278, 253, 278; LatHar 194.

bibl. »być winien ciała i krwie (Pańskiej a. Pana Krystusowej)« [szyk zmienny] (4): RejPosWiecz² 95; BiałKat 281; WujJudConf 242; A ták ktobykolwiek iadł ten chleb/ ábo pił kielich Páńſki niegodnie; będźie winien ćiáłá y krwie Páńſkiey [reus erit corporis et sanguinis Domini]. WujNT 2.Cor 11/27.

»(na)karmić ciałem i krwią (Pana Krystusową); pokarm, picie ciała i krwie (Pana Krystusowej)« [w tym: pokarm i picie (1)] [szyk zmienny] (3; 2 : 1): OpecŻyw 90v; RejPosWiecz³ 98v; KuczbKat 225; WujJud 252; on [Chrystus] ſwoie ludki y poddáne właſny^m ćiáłem ſwoim y krwią karmi. SkarKaz 159a.

»(od)da(wa)ć ciało i krew (Pana naszego Jezu Krystusa)« [szyk zmienny] (17): PatKaz III 91v; Iezu ktorys chlebową y winną oſobą ciało thwoie y krew Zwolennikom ku taięmniczy dał. TarDuch B8v; SeklKat X4v; KrowObr Bv, 47v, 48 [2 r.]; RejPosWiecz³ 96, 96v, 97 [2 r.], 99; RejZwierc 198; WujJudConf 261; SkarŻyw 278 [2 r.]; ArtKanc N9.

»ofiarować ciało i krew (Pańską itp.); ofiarowanie ciała i krwie (Pana naszego Jezusa Chrystusa)« [szyk zmienny] (16;4): KrowObr 178, 179, 183v; A tá ofiárá ieſt niekrwáwé ofiárowánié Bogu Oycu ćiáłá y krwie Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá pod oſobą chlebá y winá/ właſné okázowánié y fizerunk práwie iſtotny/ w ſobie odnoſząc ónéy krwáwéy ofiáry ná krzyżu przez Páná Chryſtuſá vczynionéy BiałKat 348v, 343v; KuczbKat 235; WujJud 150 [2 r.], 180, 236v; CzechEp 193, 194; ReszPrz 18; LatHar 194; WujNT Xxxxx2, Aaaaaa3; (Iezus Chryſtus ofiárę Bogu Oycu ofiárował/ tę co Melchiſedech ofiárował/ chleb y wino/ to ieſt ſwoie ciáło y kreẃ.) SkarKaz 158b, 155a, b, 156b.

»posilić, posilony ciałem, (i, z) krwią (Pana naszego Jezusa Chrystusa)« [szyk zmienny] (2:1): Pośil ćiáłem krwią/ mdłe krewkośći moię. GrabowSet P, O2v; LatHar 225.

»poświącać ciało i krew (Pańską a. Pana naszego); poświącanie (a. poświęcenie) ciała i krwie (Krystusowej)« [szyk zmienny] (3;2): KromRozm I L4; Pan Bóg [...] grzéchy nam odpuſzcza/ Ciáło y Kreẃ ſwą ná Ołtarzu nam poświąca OrzQuin L3v; KuczbKat 235; WujJud 180; WujNT Xxxxx2.

»pożywać, pożywanie ciała i krwie (Pańskiej itp.); jeść i pić ciało i krew (Pana Krystusowę itp.)« = przyjmować eucharystię [szyk zmienny] (18:13;3): OpecŻyw 93v; SeklWyzn e2, e3; SeklKat G2, Q2v, Y3v; MurzHist P4; MurzNT 33v; KrowObr 190; RejPos 88; co ſie dotycże pożywánia ciáłá y krwie Páná Kryſtuſowey/ tedy tho ieſt prawdá/ iż kthory cżłowiek ie y pije ciáło y kreẃ Páná Kryſtuſowę/ iż thákowy ma żywot wiecżny RejPosWiecz² 91, 90v [2 r.], 91 [3 r.], 93, 94v [3 r.]; RejPosWiecz³ 97v, 98, 99; BiałKat 278v; WujJud 171v, 236v; WujJudConf 251, 252; ArtKanc N9v; LatHar 225; Gdy pożywaſz ćiáłá y krẃie Páńſkiy [...] tedy Pan wchodzi pod dách twoy. WujNT 34, 167, 331.

»przemieni(a)ć (się), odmieniać się, obracać się w ciało i krew (Pańską itp.); przemienienie, przewierzgnienie, odmienienie w ciało i krew ((Pana) Chrystusowę) itp.; przemieniony, przewierzgniony w ciało i krew (Pańską)« [o przeistoczeniu we mszy św.] [w tym: przewierzgnienie abo przemienienie (1)] [szyk zmienny] (11:1:1;3:1:1;2:1): wyerzymy/ iż chleb y wino w ćyáło y kreẃ páńſką przez ſlowo Boże ſye przemyenya KromRozm I G3; KrowObr 119, 123v, 124v [2 r.]; KuczbKat 165, 170, 175; o Tránſſubſtánciácyey álbo przemienieniu chlebá y winá w Ciáło y Kreẃ Páná Chriſtuſowę. WujJud Nn5, 71v, 174, 174v; WujJudConf 163v; CzechRozm 262, 262v [2 r.]; SkarŻyw 511; Błogoſłáwił chleb y kielich ná oſtátniey wieczerzy/ y przemienił ie w ćiáło y krew ſwoię. WujNT 155, 115; SkarKaz 243b.

»przyjmować, przyjąć ciało i krew (Pana Krystusowe itp.); przyjmowanie, przyjęcie ciała i krwie (Pańskiej itp.)« [w tymi przyjmował i przyjmuje (1)] [szyk zmienny] (16:4;7:5): OpecŻyw 91; SeklWyzn a4v, e2; SeklKat XAv, Y, Y2, Y3, Y4; MurzHist P3v; [rozkazał] yáko ſye ſpráwowáć máyą około wyeczerzey Páńſkyey/ álbo przyymowánya ćyáłá y krwye Páńſkyey KromRozm II g3, e2; KromRozm III B7v; BielKron 150v, 203v; RejPos 90 [2 r.], 142; RejPosWiecz² 94v; Z rąk ſługi koſciołá Bożego chleb y kielich rzecży cieleſne y widome/ á z rąk Duchá s; prawdziwe ciáło y kreẃ Páná Kriſtuſowe duchownie á niewidomie prziymuiemy. RejPosWiecz² 97v, 97; KuczbKat 165; WujJud 17łv; WujJudConf 171v; BiałKaz B2v; ReszPrz 152; ArtKanc N8 [2 r.]; [Cyrylus napisał] iż ſię sſtawamy Chryſtophorámi/ to ieſt Chryſtonośićielmi/ gdy Ciáło iego y Krew przyimuiemy. LatHar 203, 207; do przyięćia ćiáłá y krwie iego żaden nieokrzczony nie bywa przypuſzczon WujNT 310, 331.

»przystępować do ciała i krwie (Pańskiej)« (1) : Náuká iáko máią przyſtępowáć do ćiáłá y krwie Pánſkiéy/ godnie małżonkowie y bezżéńcy. BiałKat 286.

»rozda(wa)ć, podać ciało i krew (Pańską itp.); rozdawanie, podanie ciała i krwie (Pańskiej)« [w tym: rozdawał albo rozdawać rozkazał (1)] [szyk zmienny] (11:1;2:1): SeklWyzn e2v, e3; SeklKat L2v; KrowObr 201 v, 202v, 203; RejZwierc 197; Niemáſz Mſzy oddźielnych od ſpołecżnośći [...] tákowych gdźieby niebyło rozdawánie álbo vżywánie ſpolne ćiáłá y krwie Páńſkiey. WujJudConf 225; W tym ſie zgadzamy/ że z chlebem y z winem podáne nam bywa ćiáło y kreẃ Páńſka ku vżywániu ſpolnemu. WujJudConf 250; LatHar 289, 520; WujNT 175, 334, 419.

Wyrażenia:»ciało i krew błogosławiona« (1): ani Iudáſſowi Kryſtus mily niechciál zapowiedzietz ſwiątoſci ciala ij krwie ſwé blogoſlawioné OpecŻyw 93v.

»bytność, obecność, przytomność ciała i krwie Pańskiej« = prawdziwa obecność Chrystusa w Sakramcncie Ołtrza [w tym: bytność albo przytomność (1)] (5:2:1): KuczbKat 110; WujJud 14v, 173; LatHar 192, 226; Kálwiniſtowie/ z teyże Philoſopbiey ſzturmuią przećiw prawdziwey bytnośći Ciáłá y krwie Páńſkiey w S. Sákrámenćie. WujNT 699, 288.

»ciało i krew (prze)nadroższa, droga« [szyk 3:1] (3:1): Thu ieſt roſpráwá/ iáko dziwnim kſtałtem Pan náſz podawa nam/ pod widomemi znáki/ chlebá y winá/ ciáło ſwoie ſwięte/ y kreẃ przenadrozſzą ſwoię. RejPos 86v marg, 88; ArtKanc N8; LatHar 210.

»ofiara ciała i krwie, z ciała i krwie (Pańskiej itp.); ciało i krew jest (krześcijańska) ofiara [ = msza św.]« [szyk 20:1] (15:5;1): KrowObr 167v, 178v; BiałKat 353v [3 r.]; áby ſie záwżdy zá lud poſpolity [kapłani] modlili/ y z Pánem Bogiem gi iednáli/ á vſtáwicżnie ofiárę Ciáłá y Krwie Páńſkiey ná pámiątkę śmierći iego ofiárowáli. WujJud 156, 147v; ReszPrz 17 [2 r.]; ReszList 157; WujNT przedm 39, s. 115, 174, 286, 287, 319, 783 [2 r.]; WysKaz 39; SkarKaz 158b; SkarKazSej 657b.

»pospolitowanie, używanie (spolne), (społeczne) złączenie ciała i krwie (Pańskiej a. Pana Krystusowej); złączyć się z ciałem i krwią« = uczestnictwo w uczcie eucharystycznej [w tym: używanie a społeczne złączenie (2)] (3:3:3;1): RejPos 90; Tá ſwiątość [... ] ciałem y krwią páná Kryſtuſową názwaná bywa/ potym teſtámentem/ ná koniec ſpołecżnym złącżeniem ciáłá y krwie Páńſkiej RejPosWiecz³ 96v, 96v marg, 97 [2 r.], 99 [2 r.]; WujJudConf 225.

»sakrament, świątość ciała i krwie (Pańskiej itp.)« [w tym: sakramenty abo świątości (1)] [szyk 46:2] (30 :19): OpecŻyw 93v; GroicPorz z4; KrowObr 63v; RejPosWiecz² 90v, 93, 94v [4 r.], 95 marg, 96; BiałKat 269, 316; RejZwierc B3, 196v [2 r.]; Moc święcenia bywa Kápłanom daná/ áby mogli Sákráment Ciáłá y Krwie Páńſkiey poświącáć y ofiárowáć WujJud 152, 150v, 237; Dźiękuię tobie/ zá: poſtánowienie przenachwálebnieyſzego y przenaświętſze^go Sákrámentu Eucháryſtyiey (marg) Ták Grekowie Sákráment ćiáłá y krwie Páńſkiey názywáią. (‒) LatHar 27; EWANGELIE, Ktore przy proceſſyách z Sákrámentem ćiáłá y krwie Páńſk: w Polſzcże śpiewáią. LatHar 682, [+12], 119, 134, 185, 208 (19); WujNT 147, 331, 361, 604 [2 r.], 607 [2 r.], 736, Cccccc4; SkarKaz 607b.

»ciało i krew święta, naświętsza« [szyk 12:3] (12:3): SeklWyzn E; KrowObr 48; RejPos 8.2, 88, 90 [2 r.], 90v, 132; RejPosWiecz² 96 [2 r.]; RejPosWiecz³ 99; RejZwierc 197, 198; ReszList 152; Racżyłeś nam też zoſtáwić/ pokarm ktoryś racżył ſpráwić/ w ćiele, we krwi świętey ſwoiey ArtKanc N10.

»(święta) tajemniea ciała i krwie« (4): rácż nam to dáć ábyſmy ták święte táiemnice ćiáłá y krwie twoiey vcżćiwie ſpráwowáli LatHar 383, 103, 384, 565.

»testament ciała i krwie (Pańskiej)« (3): RejPosWiecz³ 96v [2 r.]; Stánowiąc teſtáment ćiáłá y krwie ſwoiey vczył Apoſtołow iáką ofiárę mieli Bogu ofiárowáć. WujNT 114.

»ucześnik (a. uczestnik), uczestnictwo ciała i krwie (Pańskiej a. Chrysta Pana)« [szyk 6:2] (6:2): CzechRozm 262v, 267v; SkarŻyw 278; GrabowSet P4; tenże Sákráment názywáiąc vcżeſtnictwem/ Ciáłá Páńſkiego y Krwie Páńſkiey LatHar 186, 210, 227, 228.

»używanie, używać ciała i krwie (Pańskiej itp.)« = przyjmowanie eucharystii; communio corporis et sanguinis Modrz [szyk 15:4] (14:5): KrowObr 191v; RejPos 32; RejPosWiecz², 90v [2 r.], 92; WIecżerza Páńſka/ ieſth vżywánie ciáłá y krwie Páná náſzego Iezu Kryſtá/ przy widomych znákoch chlebie y winie. RejPos Wiecz³ 96, 96v, 97 [2 r.], 97v; BiałKat 276; ModrzBaz 67v; ReszList 157; LatHar 210, 243, 244, 296; WujNT 259; SkarKaz 155a.

»ciało i krew (Pana Chrystusowa) żywa, prawdziwa« (3:1): nápiſał [...] Doktor Hilárius/ o práwdźiwym Ciele/ y Krwi Páná Chriſtuſowey prawdźiwey/ ponieważ ſam to Pan wyznał/ y wiárá náſzá trzyma/ że Ciáło iego prawdźiwie ieſt pokármem KuczbKat 170; Ieſli Ciáło y Kreẃ iego prawdźiwie prziymuią/ y iedzą/ y piją/ iákoż ſámego Páná Chriſtuſá ćieleſnie nie pożywáią? Cżyli wy to dźielićie/ y inſzy wam będźie Pan Chriſtus á inſze ćiáło y kreẃ żywa iego? WujJud 171v; KarnNap D2v, D3.

Szeregi: »chleb niebieski i ciało i krew« (1) : náucża o chlebie niebieſkim/ y o ćiele twoim y o krwi ſwey Leop Ioann 6 arg.

»sakrament to jest ciało i krew Pańska« (1): Ktorzy nieſluchaią ſlowa bożego á nie ſtrzegą go [...] ſacramentu/ to ieſt/ ciała y krwie páńſkiey niezupełnie pożywaią SeklKat Q2v.

»ciało i krew i świątość« (1): ktorym złącżeniem w imię iego zwirzchu przez krzeſt bywamy przyłącżęni/ y ciáłá iego/ y krwie/ y ſwiątośći vżywamy. RejPosWiecz² 92.

»wieczerza Pańska to jest ciało i krew Pana naszego Jezusa Chrystusa« (1): tak trzymam/ o wiecżerzy pańſkiei/ to ieſt/ o ciele y krwi pana naſzego Ieſvſa Chriſtvſa/ yako on ſam vſtawić racżył SeklWyzn d4v. ~

Szeregi: »kielich a (albo) krew (Pańska)« (2): KromRozm III L4v; ieſli im Kielichá álbo Krwie Kryſtuſowey/ będziemy bronić? KrowObr 207v.

»nowy testament abo krew« (1): nie mowi to wino ieſt nowym Teſtámentem/ ábo moią krwią CzechRozm 266v.

»krew Pańska i woda« = eucharystia i chrzest (1): Auguſtin ſwięty iedno dwa ſacramenti liczy krew pańſką/ y wodę/ to ieſt chrzeſt i wiecżerzą pańſka [!] SeklKat Y4v.

Wyrażenie przyimkowe: »bez (rozlania) krwie« (7): Kryſtus dwoię offiárę vtzynil: Iednę bes rozlania krwie/ offiáruiąc chleb y wino/ á drugą krwáwą ná krzyżu KrowObr 182v, 178; OrzList b2; [kacerstwo] ktore trzymáło/ że pod oſobą chlebá ſámo ćiáło bez krwie być miáło. WujJud 179. Cf »bez krwie ofiarować«.

W przen (1):

Zwrot: »naznaczyć krwią« (1): nákarmiwſzy nas [...] tym ſwiętym ciáłem ſwoim á náznacżywſzy podwoie duſzycżki. náſzey tą ſwiętą krwią ſwoią/ záchowywa nas od káżdey pomſty á vpadku náſzego RejPos 103.

c. O krwi znajdującej się poza organizmem ludzkim, przelanej wskutek ran; sanguis Mącz, Modrz, Vulg, PolAnt; cruor Mącz, Modrz [w tym: czyja (556): G sb (176), pron poss (165), ai poss (117), G pron (98)] (1120): LibLeg 6/190; LubPs Q4v, Y3v; vźrzeli Moábitowie przećiwko tobie wody cżerwone iáko krew/ y rzekli: Krew to ieſt od miecżá [sanguis gladii est]/ pewnie ći tám Krołowie boiowáli przećiw ſobie/ y poſiekli ſie ſámi miedzy ſobą ieden drugiego Leop 4.Reg 3/23; iádácże trzew ludzkich/ á pożerce krwie/ rodzice y namowce duſz bez ráthunku chćiałeś ſtráćić/ z pośrzodku ſwiąthośći twoiey Leop Sap 12/5, 4.Esdr 15/35, Ez 16/36; BibRadz 4.Reg 3/23; vboſtwo popiwſzy ſie/ walki miedzy ſobą wſzcżęli/ nieieden thyle krwie pozbył ile winá wypił BielKron 331, 84v; A po drogach wſzędy trzęſie ſie kreẃ niewinnych Ablow cżyrwieniącz ſie po zyemi RejZwierc 186v; BudBib 1.Reg 26/20, Is 63/3, Ez 14/19; BudNT Matth 23/35 [2 r.]; ModrzBaz 144; StryjKron 161; ReszHoz 127; ReszList 162; KochPieś 38; GrabowSet A4; WujNT Matth 23/35 [2 r.], Lue 11/51 [2 r.], 13/1; SkarKaz 488b [2 r.]; CzahTr G2v; A ieſzcże zdraycá/ gdy ćię będźie wzbierał/ Będźie rzkomo broń ze krwie oćierał KlonFlis H; Fárbę Bugowey widźiałem kreẃ wody Náſzá zmieniłá/ procz poháńſkiey ſzkody. SzarzRyt C.

W połączeniu z imieniem własnym oraz z przymiotnikiem od imienia własnego [w tym: G sb (13), ai (5)] (18): Leop Act 22/20; BielKron 85v, 90; A przethoż miecż nigdy nie wynidzie z domu twego żeś dał miecżem rozlać kreẃ Vriaſzá niewinnego [Vulg 2.Reg 12/10]. RejZwierc 204v, 186v [2 r]; HistHel D2v; BudNT Matth 23/35 [2 r.]; CzechRozm 183v; GórnTroas 64; áby przyſzłá ná was wſzytká krew ſpráwiedliwa ktora roźlaná ieſt ná źiemi/ ode krwie Ablá ſpráwiedliwego áż do krwie Zácháryaſzá WujNT Matth 23/35, Luc 11/51 [2 r.], Act 22/20; PowodPr 30; SkarKazSej 704a.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etniecznej (3): BielKron 60; GórnDworz H2v; Gdy Iágiełowe woyſká Monwid wodźił/ W Pruſkiey krwi brodźił. ModrzBaz Stryj ¶2v.

W połączeniach szeregowych (4): BielKron 308; Tátárſkać to rzecż/ [...] mocą/ ogniem/ miecżem/ pnſtoſzeniem pol/ krwią ludzką [humano cruore]/ nábywáć sławy ModrzBaz 107; CzahTr I2, I2v.

W porównaniach (5) : Leop 4.Peg 3/23; iáko rzekámi kreẃ ſie lałá po grániczach ich. RejZwierc 185; BudBib Is 49/26; ReszList 154; Kreẃ/ iáko z krynic wodę roztocżyli/ A miáſtá twego polá zámocżyli GrabowSet T4v.

W przeciwstawieniu: »woda ... krew« (1): vwierzył w Páná Iezuſa Chryſtuſa/ wziął Chrzeſt zwłaſney wiáry: nie w wodzie/ ále w krwi właſney. SkarŻyw 208.

W charakterystycznych połączeniach: krew pryska; (tyle) krwie pozbyć; krwią nagrodzić, słać drogę, splugawić, zrownać [z czym]; krew apostołow, bliźniego (4), bojownikow, brata (6) corek (3), drugiego (3), dziatek (2), mężnych ludzi) mizernych ludzi, narodu, nieprzyjacioł, okrutnikow, przebranych bożych, przodkow, rodzicow, sług bożych (3), syna (synow) (5), świadka, ubogich ludzi, uczniow (uczennic) Chrystusowych (2), wiernych (2), wybrańcow bożych; krew bracka (braterska) (5), bystra, ciepła, cudza (4), domowa (2) droga (2), gaurska, jadowita, katolicka, krolewska, książęca (2), luterska, łotrowska, macierzyńska, mdła, mnoga, niekarana, nieprzyjacielska (4), pogańska (5), rycerska, sąsiedzka (2), szlachecka, święta, uboga; krwie mnagie; krwie pożerca.

Fraza: »krew skrwawiła« (1): krew twoiá zkrwáwiłá ſuknią tego/ co ćię śćinał SkarŻyw 595.

Frazy peryfr,: bibl, »krew [czyja] będzie, (a. zostanie) w pośrzod(ku) ziemie« = sanguis erit in medio terrae Vulg, PolAnt (3): Ogniowi będzieſz pokármem/ krew twoiá będzie w pośrzod źiemie Leop Ez 21/32; BibRadz Ez 21/32; BudBib Ez 21/37[32].

»krew się leje (a. linęła, a. wylewała się), ktora się leje« = ludzie są mordowani, zabijani, ranieni [szyk zmien] (19 : 1): Pátrzayże mnieyſzych ſtanow/ kiedy ſie kukłáią/ [...] Nie będzye tám zá kwartnik cżáſem krzywdá ſtałá/ A wżdy prze márny vpor/ kreẃ ſie będzye lałá. RejWiz 172, 172, 174; RejAp 57v [2 r.], 63, 63v, 127; Abowiem kto przegląda pokoy Rzecżypoſpolitey/ śiłnego ſie to goſpodárſtwá imie/ iż temu zábiega iákoby ſie kreẃ niewinna nie lałá po ziemi RejZwierc 141, 41v, 42, 77v, 79v (10); Trućizną/ co mnimaſz? ile ich poſnęło? Ile ſie ludzkiey krwie po mieyſcách linęło? WisznTr 33; CzahTr E2.

bibl. »psi łeptali (a. język psow łeptał), lizali krew [czyją]; psi Tbyłi krwią [czyją] nasyceni« = ktoś zginął haniebną śmiercią [szyk zmienny] (4:3;2): RejPs 98v; Aby ſię omoczyłá nogá thwoiá we krwi/ á iężyk pſow twoich/ áby też łeptał kreẃ nieprzyiaćielſką [Ut rubescat pes tuus in sanguine, lingua canum tuorum ex inimicis ex ipso]. BibRadz Ps 67/24; BielKron [84²], 85v; pśi krwie ich náſyceni byli RejPos 72v; drudzy márnie poginęli/ ták iż pśi właśni ich łeptáli kreẃ ich/ á ptacy á źwirzętá po ſwiátu roznośili kośći y śćirwy ich. RejPos 264v; RejZwierc 10v, 43v; Tám kreẃ y pśi lizáli/ Achábowę potym HistHel D2v.

bibl. »napełniła się ziemia krwie; we krwi [czyjej] ziemia opłynie« = zginie mnóstwo ludzi; repleta est terra sanguine PolAni (1;1): We krwi ſrogich okrutnikow zyemiá tu opłynie LubPs gg6; nápełniłá ſie ziemiá krwie/ a miáſto nápełniło ſię przewrotnośći BudBib Ez 9/9.

»ołtarze nasza krew obleje« = złożymy siebie w ofierze (1): Niechay ołtarze náſzá kreẃ obleie ZawJeft 39.

bibl. »gory krwią [czyją] opływać będą, rozpłyną się ode krwie [czyjej]« = montes inebriabuntur in sanguine a. liquescent propter sanguinem PolAnt (1:1): gory ich krwią opływáć będą/ á polá będą pełne trupow ich BudBib Iudith 6/3; rozpłyną ſie też gory ode krwie ich. BudBib Is 34/3.

bibl. »krwią strumienie (a. rzeki, a. jezioro, a. zdroje, a. źrzodło) płynęły (a. płynęło, a. opływało, a. opłynie); krew (po)ciecze (a. ciekła, a. płynęła) rzekami (a. strumieniem); w strumienioch krwie płynęły« [szyk zmienny] (8;4;1): MiechGlab 33; LubPs Z3v, hhv; przyległe ieźioro ſſyrokie ná dwoie ſtáiánie/ zdáło ſie że opływáło krwią ludzką [stagnum ... sanguine interfectorum fluere videretur] Leop 2.Mach 12/16; O Grekowie ieſzcżeſcie nie ſyći krwie [...] ludu poſpolitego/ ktoregoſoie ſie bez licżby niewinnie nábili/ áż kreẃ rzekámi ciecże BielKron 60, 136, 361v; Krwią zdroie/ krwią płynęły rzéki ſzárłatné KochPs 158, 117; StryjKron 51, 507, 528.

bibl. »ziemia przyjęła krew [czyją]; przyjęcie krwie [czyjej]« = ktoś został zamordowany [w tym: przyjęła i przyjmuje (1)] [szyk zmienny] (5;1): źiemiá ſye otworzyłá/ y przyięłá krew brátá twego/ zrąk twoich GroicPorz n4v; przeklętym będzieſz z ſtrony źiemie/ ktora otworzyłá vſtá ſwe ku przyięćiu krwie brátá twego z ręki twey [ut susciperet sanguines fratris tui de manu tua]. BibRadz Gen 4/11, I 3b marg; SkarŻyw 595; SkarKazSej 704a.

bibl »ziemia splugawiona (a. pomazana, a. zmazana) (jest) krwią, krwiami; ziemia krwią się plugawi, ktora się krwią maże; krew plugawi (a. pomaluje) ziemię« = infecta est terra sanguine PolAnt [szyk zmienny] (4:1;1:2;2): RejPs 158; BibRadz Ps 105/38; ſplugáwiona ziemiá krwiámi. BudBib Ps 105/38; Z ich ćiáłá kreẃ gołą pomáluie ziemię KmitaPsal A4v; groźił im P. Bog zgubą wſzytkiey źiemie/ krwią ludzką ták zmázáney á nieoczyśćioney. SkarKaz 315a, )(2v, 315a; (marg) Ziemiá ſię niewinną krwią plugáwi/ y bez krwie oczyśćiona być nie może. (‒) Nie plugawćie źiemie mieſzkánia ſwego/ ktora ſię niewinną krwią máże [Ne polluatis terram habitationis vestrae, quae insontium cruore maculatur Vulg Num 35/33]. SkarKazSej 704a, 704a.

Zwroty: »krwią [czyją] obiatę czynić« = zabić kogoś na ofiarę bogom (1): Poimánych Ceſarz w koło poſtháwiwſzy/ dał śćináć cżęść niemáłą/ y krwią ich Bogu ſwemu obiátę cżynił BielKron 308.

»(o)chrzcić się (a. krzcić się), ochrzczony, chrzest we krwi« = będąc poganinem ponieść męczeństwo za wiarę chrześcijańską [szyk zmienny] (3:1:2): poimáni koronę męcżeńſką ſzcżęſliwie chrzcżąc ſię we krwi ſwey odnieſli. SkarŻyw 152, 70 [2 r.], 208 [2 r.]; [dobry łotr] od Cyprianá S. miedzy święte Męczenniki ieſt policzony/ ktorzy ſię krzczą we krwi właſney ſwoiey. WujNT 293.

»(za)służyć [komu] krwią« [szyk zmienny] (6): VotSzl C2; TObie Węgierſka źiemio ſłużąc ſwą vbogą/ Krwią ktora v mnie záwſze náde wſzyſtko drogą [...] ná poſługách twoich/ Nie żáłowałem zdrowia áni koſztow moich. CzahTr I; Bom ia twym ludźiom ſłużył koſztem mym vbogim/ Ręką/ ćiáłem/ y krwią ſwą gárdłem v mnie drogim. CzahTr I2v, A4, Iv, 12.

Zwroty peryfr.: bibl. »we krwi brodzić, pływać« [szyk zmienny] (21:3): WróbŻołt Xv; LubPs P5v; w oney bitwie będą we krwi brodźić áż do brzuchá [et erit sanguis a gladio usque ad ventrem] BibRadz 4.Esdr 15/35, I 308c marg; nádnymi przełożył Pápież Oktáwiuſá Fárnezyuſá/ y Allexándrá Kárdynałá/ ktory mowił: iż będziem pływáć we krwi Luterſkiey. BielKron 227; [widzę] Koronę Polſką pływáiącą we krwi ſwoiéy domowéy. OrzQuin Zv, Z 2; GórnDworz D 6v; RejZwierc 263v; Gdy Iágiełowe woyſká Monwid wodźił W Pruſkiey krwi brodźił. ModrzBazStryj ¶2v; SkarJedn 324; BielSen 12; We krwi mizernych ludźi śmierć nie rádá brodźi. GórnTroas 62, 25, 34, 61, 64, 75; KochFrag 17; KlonKr A4v wstęp; Zorawie zá koláná we krwi byſtrey brodzą/ A po trupiech zábitych iák po ſnopiu chodzą. KmitaSpit C5; SkarKaz 7b; KlonWor 30,65.

»grzać żelazo we krwi [czyjej]« (1): grzey żelázo ſrogie We krwi moiey KlonWor 65.

»lec, upaść we krwi (nieprzyjacielskiej a. pogańskiej)« = polec w walce [szyk zmienny] (1:1): Bom légł we krwi pogáńſkiéy: a kto mię żáłuie/ Znáć że niewié iáko śmierć vććiwa ſinákuie. KochFr 116; Król dwu korón Włodźiſław [...] biiąc pogány/ We krwi nieprzyiaćielſkiéy vpadł zmordowány KochFrag 43.

»napoić pola, pokropić granice krwią (swą)« = walczyć albo polec w walce (1:1): nád Kropiną woyſko niezliczoné/ Moſkiewſkie nápoiło krwią ſwą polá płoné. KochEpit A3v; Pokropiłem gránice krwią moią tu twoie CzahTr I2v.

»krwią obl(ew)ać (a. pol(ew)ać) [co], oblany (a. lany); krwią się oblać (a. zlać)« [o krwi cudzej] = zabijać, mordować [szyk zmienny] (3:1;2): Adryan przed śmiercią ſwoią nápiſał/ iż Papieſki ſtolec nie ná ſwiętego Piotrá mieyſcu záſádzon ále ná Romuluſowym/ ktory Rzym napirwey bráterſką krwią oblał BielKron 181v, 126; GórnRozm N3v; ZawJeft 31; Syn móy Neoptolomus/ niech ſie to ták dźieie/ Aby ią śćiął/ á grób móy krwią iéy niech poleie. GórnTroas 18, 28.

»krwią (swą) obl(ew)ać (a. polać) [co], oblany (a. polany); krew [własna] się będzie lała« = walczyć o coś, zginąć za coś [szyk zmienny] (5:3;3): ComCrac 11v; pewnie wieſz że ſie też twa kreẃ będzye lałá. Albo iż ſławá twoiá też ſzcżypána będzye RejWiz 188; RejPos 339; RejZwierc [283]v, 258v; Láćinnicy [...] Hieruzálem y ziemię S. krwią ſwoią oblaną y od pogáńſtwá wyzwoloną trzymáli SkarJedn 255, 395; bo ſię częſto krwią ſwoią oblewáli/ Gdy przeſtrzeńſtwo ſwym wnukom ſzáblą vprzątáli StryjKron 250; PaprUp L4v; LatHar 420; KlonFlis B3.

»krwią ofarbować (a. zafarbować); krew farbiła« = skrwawić [szyk zmienny] (4;1): to inácżey nigdy być nie może/ gdy ten márny grad s tym ogniem będzie ná ziemię zrzucony/ áby ſie nie miáłá krwią záfárbowáć RejAp 74, 108v, 133v; RejPos 27v; KmitaSpit C5.

»omoczyć (a. rozmaczać) miecz (a. oszczepy, a. szablę) we krwi« = zabić kogoś [szyk zmienny] (3): oſzcżepy ſwe wych krwi rozmacżáli/ dla miłośći oycżyzny ſwey rány od nich odnośili. BiałKaz L3v; naćiężéy piérwſzy kroć we krwi go [miecz] omoczyć GórnTroas 24; CzahTr Fv.

»miecz omoczyć we krwi swojej« = popełnić samobójstwo (1): Vyrzałby s twarzy ſmutney łzy po mieeżu płynąc/ Od ktorego mnie pewnie ſmutney prziydzie zginąć. Bo go po máłey chwili omocżę w krwi twoiey/ Śmierć mą w zyſku będzyeſz miał PudłDydo [B5].

bibl. »nogi (a. stopy) we krwi omoczyć (a. obmyć, a. umyć); nogi będą krwią skropione; noga krwią się pokropi« [szyk zmienny] (5;1;1): Miły panie tako ſie ciebie barżo rożmiłuią iż teże noga twoia ich krwią ſie pokropi [ut intingatur pes tuus in sanguine] WróbŻołt 67/24; nogi ich będą krwią ich ſkropiony RejPs 98v; LubPs O3v; Aby ſię omoczyłá nogá thwoiá we krwi [Ut rubescat pes tuus in sanguine] BibRadz Ps 67/24; Rozweſeli ſię ſpráwiedliwy gdy vyzrzy pomſtę/ ſtopy ſwoie vmyie we krwi niezbożniká [pedes suos lavabit in sanguine impii] BudBib Ps 57/10[11]; KochPs 85, 98.

»ręce we krwi [czyjej] (o)maczać (a. omoczyć, a. rozmaczać)« = zabić kogoś [szyk zmienny] (5): SeklKat 13, I4v, Z; Aegipczykowie/ którzy dróg iego nie ználi/ Nigdy ręku ſwych we krwi ludzkiéy nie máczáli ZawJeft 32; áż lud k ſzturmu ſkoczył/ Gdźie piérwſzy kroć w królewſkiéy krwi ręce omoczył. GórnTroas 19.

bibl. »krwią (o)płynąć (a. opływać, a. popłynąć), płynący« (8:2): BielKom B3v; RejAp 127; pośćiel ich krwią opłynęłá gdy byli oſzukani [et stratum eorum irrgavit deceptum in sanguine] BudBib Iudith 9/2; Bo zachodne kráiny krẃią iuż popłynęły WierKróc A3v; O iáko droga ieſt tey Stolicy S. Sukceſſia/ ták vſtáwicżną y hoynie płynącą krwią okraſzona y vtwierdzona. SkarJedn 394; KochOdpr Dv; KochPs 119, 170; Rámioná/ pierśi/ twarz/ krwią opływáią. GórnTroas 14; OrzJan 127.

»poczyrwienić krwią« = skrwawić (1): Vlice Ierozolimſkie pocżyrwienił krwią niewinną. BielKron 90.

»pomazać [kogo], pomazan (a. zmazany) (jest) krwią; krew zmazała [kogo]« =popełnić zbrodnię (1:2;1): BielKron 298v; BielSat Gv; Słyſzeliſmy że drogá iednego cżłowieká/ idącego dla zakłádu otrzymánia do ſędźiego/ od niecnoty przeciwniká krwią zmázána [nos ... viam... scelere adversarii cruentatam esse audivimus]. ModrzBaz 140v; krew ludzka bezpraw nieprzelána[!] zmázałá nas [sanguis humanus ... maculavit atque polluit] ModrzBaz 144.

»kościoł pomazać krwią; pomazanie krwią kościoła« = zbeszcześcić świątynię dokonanym w niej morderstwem (1;1): inácżey gniewu boſkiego nie vkroćimy/ iedno przez ofiárę tey ktora byłá przycżyną pomázánia krwią kościołá Apolinowego. BielKron 60, 59.

»ręce (a. szaty) krwią (po)mazać (a. zmazać), pokropić; pomazany (jest) (a. zmazany) krwią« = popełnić zbrodnię [szyk zmienny] (11:1;6): RejJóz A8; RejZwierz 132v; BielKron 19, 146, 203, 298, 299v, 351v; HistRzym 19v; RejPos 175v; O nędzna ſławo/ o nędzna poććiwośći/ kthorą vmieſz oſzukáć á podeydź bliźniego ſwego/ á cżáſem pomázáć ręce krwią iego/ á vkázáć ie w tey ſławie przed Mayeſtathem Páná ſwego RejZwierc 191, 189v, 258, 261; CzechRozm 111v; NiemObr 20; miecz w kárku vtopił/ A przeklęté ręcé ſwé/ krwią świętą pokropił. GórnTroas 74; Zdeptałem narody w gniewie moim/ podeptałem ie w popędliwośći moiey/ y krwią ich zmázałem ſzáty moię [adspersus est sanguis eorum super vestimenta mea Vulg Is 63/3] SkarKaz 7b.

»pomazać (a. zmazać) się krwią« = popełnić zbrodnię [szyk zmienny] (7): tey nocy mowiło ſłowo Boże do Nátháná: Rzecż ſłudze memu Dawidowi/ áby nie budował domn moiego/ bo ſie pomázał krwią [tanto effuso sanguine coram me Vulg 1.Par 22/8] BielKron 70, 110 [2 r.], 321; RejZwierc 148v; Wnieśli/ niewdźięcżni/ nieſzcżeſną ſwą zbroię/ Ná rodźićielkę/ y ná mátkę [ojczyznę] ſwoię: Pomázáli ſie krwią właſną GrochKal 24; Bráć pieniędzy nie będźiećie od tego ktory ſię krwią zmázał [qui reus est sanguinis Vulg Num 35/31] SkarKazSej 704a.

»swą krew przełać« = popełnić samobójstwo (1): A iż mi ma poczćiwość gwałtem wźięta byłá/ Przez ćię/ zły królewicze/ to/ com nie ták drogo Szácowáłá/ ſwą właſną krew przelałám ſrogo. KochFrag 40.

»we krwi przekazić« = zabić (1): A nie tylko áby mu kto we krwi przekáźił/ Lecż áby y o kámyk nogi nie obráźił. RejWiz 172v.

»krwią [czyją] się pyskłać [= mazać]« = zabijać (1): to onemn co mu pomſtá należy miłoſierdzie przed ocży przywodzą/ to mu ſie nie rádzą krwią cudzą pyſkłáć/ to powiedáią niechay gdzie indziey wiśi ábo gi zetną á nie z ręku twoich. RejZwierc 148v.

bibl. »krew (roz)l(ew)ać (a. przel(ew)ać, a. wyl(ew)ać); krwie (roz)l(ew)anie (a. przel(ew)anie, a. wyl(ew)anie); krew (jest a. była) rozl(ew)ana itp., ktora wylana (a. przelana, a. rozlana) jest, ktorą wylał (a. przelał), ktora się rozlała; krwie się narozlewać« = zabi(ja)ć, mordować; effundere sanguinem Mącz, Modrz, Vulg, PolAnt; effusio sanguinis Modrz, JanStat, Vulg, PolAnt; fundere sanguinem Vulg, PolAnt; fundere ad sanguinem Vulg; sanguis fusus Modrz; sanguis quem effudit Vulg; sanguis qui effnsus est PolAnt [szyk zmienny] (158;140;31:3:2:1;1): OpecŻyw 77; Strages, krvye rozlyanye poraszka BartBydg 151; nyechczial myecz zadnego pokoya, alye by był rad zawsdy valczil y kreph chrzeſczyanską przelyewal LibLeg 6/190; nye zábiyaymy go áni wylewaymy krwye iego HistJóz A2; FalZioł V 51; MiechGlab 11; WróbŻołt 13/3, S5v; obroń mię od ludzi złoſćiwych á wrozlaniu ſie krwie kocháiących. RejPs 86, 43, 105v, 118v, 119, 158; SeklWyzn Gv; SeklKat I2v, I3v [2 r.], I4v [2 r.], Z; RejKup aa4v, bb6; HistAl C8v; KromRozm I Dv; MurzNT 21; Diar 86; LubPs A4, D2, O4, S2v, Y3v (10); GroicPorz k4v, pp2v; KrowObr 5v, 28, 28v, 39v; kto leie cndzą kreẃ/ wyleią też iego. RejWiz 188, 70, I34v, 174v, 188; Nie będzieſz ſtał o gárło bliźniemu twemu/ áby krew iego byłá wylaná [Non stabis contra sanguinem proximi tui] Leop Lev 19/16, Iudic 9/24, Prov 6/17, Eccli 27/16, 28/13, 34/26 (12); LeszczRzecz A4; RejZwierz 32v; Izali nie maſz ſądźić/ miáſtá wylewáiącego kreẃ niewinną? BibRadz Ez 22/2; Nieſnaſki hardych ſą zwylaniem krwie/ á ſwary ich ćieżkie ku ſłuchániu. BibRadz Eccli 27/16, Gen 9/6 [2 r.], 4.Reg 21/16, 1.Par 28/3, Ps 58/3, 105/38 (17); [mniszy] proſili dla Bogá áby przeſtáli od tego rozlewánia krwie á mordowania ludzi Krześćiáńſkich BielKron 303v, 5v, 16, 66, 67 [2 r.], 69v (35); Plus sanguinis in ipsa dimicatione factum, Więcey ſie krwie w potykániu roslało. Mącz 367b; Sanguinarius, Zábiyak/ okrutny/ łákomi álbo prętki ku rozlaniu krwie/ morderskiego przirodzenia. Mącz 367b, 139c, 271c; OrzQuin Zv; RejAp 79v, 109 [2 r.], 130v, 133 [3 r.],133v [3 r.] (16); GórnDworz H2v, Z2v, Ff6v; HistRzym 19v, 20v; RejPos 25v, 261, 292v [2 r.], 302v; BiałKat 168v, 339 [2 r.]; GrzegŚm 61; Prędkie ſą ich nogi ku przelaniu krwie [Vulg Ps 13/3]. A nierzekł zgołá Zábijáią/ ále kreẃ przelewáią. Ktorego ſłowá vżywał ku wielkośći ták okrutnego grzechu/ y ku tákich ludźi okrućieńſtwá pokazániu KuczbKat 325; s tego przychodziły ony ſrogie walki/ dziwne mordy/ iádowithe krwie rozlania/ naiázdy/ trućiny/ dziwne ſmierći/ ſrogie onych pięknych á ſławnych miaſt zburzenie RejZwierc 76, 71v, 72 [2 r.], 72v, 77v, 135 (15); BielSpr 61; WujJud 53, 134; Kto blizniemu odeymuie iego pożywienie/ zábija go á kto zátrzymawa mytá naiemnikowi/ wylewa krew [effundens sanguinem, defraudans mercedem mercenarii], BudBib Eccil 34/24[27], Lev 17/4, 1.Par 22/8 [2 r.], Ps 105/38 [2 r.], Ez 22/3, 4 (14); MycPrz I Bv, [C]2, II B3, Cv; WierKróc A3, A3v; BiałKaz Iv, K3; BudNT Matth 23/35; CzechRozm 183v, 239v, 245, 253v, 254 [2 r.] (13); pokoiu wielce prágniemy/ á przelaniem krwie bárzo ſię brzydźimy ModrzBaz 104, 62, 62v, 78v [2 r.], 79 [2 r.], 80 [2 r.] (17); SkarJedn 169, 200, 255; KochPs 13, 105, 120, 162 [2 r.]; SkarŻyw 27 [2 r.], 40, 51, 58, 81 [2 r.] (21); StryjKron 66, 421, 787; tego broni/ áby ſnadź weſpołek z kąkolem/ trawy pſzenieżney nie wyrwáli. Co (dla tego) powiedźiał/ áby walek y krwie wylania zábronił. CzechEp 38; tákimi ſię przykłády zákłádáią/ ći wſzyſcy Rzymſkiey Kátholiki wychowáńcy/ ktorzy ſię/ we krwie wylániu niewinnych/ pod pokrywką zmyślonego [...] nabożeńſtwá [...] kocháią CzechEp 47, 43, 88, 89, 94, 96 (16); CzechEpPOrz ** [2 r.]; KochJez A4; NiemObr 4, 134; ReszPrz 63, 73; BielSen 10; ArtKanc Q5v, Sv; GórnRozm C3; PaprUp K3; ZawJeft 12, 26, 30, 33; ActReg 41, 43; ktorzy [hetmani] krwie ſie nározlewawſzy [...] w domu potym/ y ná bárzo máłych ſpłáchćiach/ záśiadáli GostGospSieb +3; Phil L4, B3; GórnTroas 57, 59, 63; OrzJan 26, 70, 74, 99, 120; WujNT Matth 23/35, Ad 22/20, Rom 3/15, Philipp 2/17, s. 242 marg (8); obiecuiemy [...] dla róznéy wiáry y odmiány w kośćieléch/ krwie nie przeléwáć SarnStat 115, 4, 120, 962, 1067; SiebRozmyśl K3v; WitosłLut A6v; KlonKr E4v; Y dla tegoż R. P. náſzá/ może bydź názwána Ciuitas ſanguinum, Miáſtem rozlania krwie PowodPr 67, 67 [4 r.], 69; SkarKaz 313b, 314b, 315a [2 r.], 456b; VotSzl B3; CzahTr G4, II; SkarKazSej 670a, 681a, 687b, 704a [2 r.]; KlonWor 30 [2 r.].

»krew rozl(ew)ać (a. przel(ew)ać, a. wylać); krwie rozlanie (a. wylanie, a. przelanie); krwie narozlewać« = zada(wa)ć albo ponieść (ponosić) rany; effundere sanguinem Mącz, JanStat (7;10;1): OpecŻyw 160; ZapWar 1544 nr 2609; LeszczRzecz A3, A6v; OrzRozm C4v; BielKron [332³]; Effundere sanguinem pro repub. Wylać kreẃ dla poſpolitego dobrá. Mącz 139d; Ci nie w nádźieię Stároſtw/ y márnego Złotá Krew ſwoię rozlewáli Prot D2; Takze tego gardłowania Rycerstwa swego y przelania krwie racz W Kr. M bydz vdzięczen. ActReg 57; O vderzenié Szláchćiców przez rozlania krwie. SarnStat 618, 253, 618, 653 [2 r.]; CzahTr F, I, I2v; Bez roźlaniakrwie Frycżu wyiechány/ Podeymieſz rány. KlonFlis G4v.

»krew (swą) rozl(ew)ać (a. wyl(ew)ać, a. przelać); krwie rozl(ew)anie (a. wylanie, a. przelanie)« = oddać życie za coś; fundere sanguinem Mącz [w tym: dla kogo a. czego (22), za kogo a. co (6), przy czym (1)] (39;43): LibLeg 6/191v; KromRozm I D3v; KrowObr 207v; GrzegRóżn C2v; Mącz 244c [2 r.]; gdyby tego byłá potrzebá/ kreẃ ſwą roźlać/ y gárdłá ſwé dáć nie litowáli OrzQuin Hv; LeovPrzep G2v; bychmy kreẃ ſwą rozlewáli/ bychmy niewiem co cżynili/ zetrzeć s ſiebie [tego grzechu] nie możymy RejPos 152v, 33, 39, 129v, 141v, 308v, 347v; przez męcżeńſtwo álbo wylánie krwie dla P. Christuſá [...] przywłaſzcżamy ſobie zaſługi ofiáry Páná Chriſtuſowey WujJud 232; SkarJedn 3, 4, 217, 336, 353, 388, 394; męcżennicy dla tego krew ſwoię wylewáć dopuśćili/ iſz ſię dyabłu w ofiárowániu poniżyć niechćieli SkarŻyw 36, 21, 22, 93, 161, 301 (21); CzechEp 88; CzechEpPOrz **; OrzJan 137; choćby y krew właſną dla Chriſtuſá przelał/ żadną miárą nie może być zbáwiony iż nie ma miłośći WujNT 611; SarnStat *6v; PowodPr 9; SkarKaz 241b, 277a.

»krew roztoczyć; roztoczona krew« (1;1): wzruſz ſię Boże náſz [...] prośiem/ vważ roztocżoną Kreẃ: á wnet roſkaż/ by byłá zemſzcżoną. GrabowSet V v, T4v.

»ziemię (a. mogiłę, a. włość) krwią (s)kropić« = mordować; sanguine terram conspergere Modrz [szyk zmienny] (5): owi co miecże ábo ruſznice v boku máią/ á co inſzego myálą/ iedno nicze^go ſię niebać: áby ták práwá ná ſtronę odłożywſzy/ krwią ludzką źiemię kropili? ModrzBaz 63v, 140v; GórnTroas 10, 22; KlonKr D3.

»szable i rapiery w krwiej [czyjej] spławić« (1): Zá kto [nieprzyjacielem] ty záś idąc ſzáble y rápiery/ W iego krwiey twoy lud ſpławy krocąc bohátery. CzahTr F.

»krwią spłynąć« =zakrwawić się (1): wiádomośći o tych świętych/ ktorey oni niemieli/ myſmy iey doſtáli. wyięte ſą zácne kośći/ znie zacnego grobu: vkazáły ſię niebieſkie chorągwie: krwią ſpłynął grob SkarŻyw 567.

»sposoczyć się krwią« (1): Funestare aliquando significat crnentare, Skrwáwić/ Zinſzić álbo ſpoſoczić ſie krwią. Mącz 140d.

»walać się we krwi swej« = leżeć zabitym (1): Amázá wáláł ſie we krwi ſwej w pośrzod drogi [involutus erat in sanguine in medio viae] BibRadz 2.Reg 20/12.

»krwią zamoczyć krainę« = walczyć (1): Gdźie Smok ná Krześćijány rozdźiewił páſzcżekę/ Tám on mężnie podnośił ſwą Rycerſką rękę. A krwią znácżnie zámocżył Węgierſką kráinę CzahTrPapr ktv.

Wyrażenia: »krew bez winy [= niewinna]« (1): Syła przes yego przicziny Rozlało ſię Krwie bez winy RejKup aa4v.

»krew chrześcijańska (a. krześcijańska)« [szyk 30:2] (32): LibLeg 6/190; SeklWyzn Gv; SeklKat Z; (marg) Gotty.(‒) Znák był nád nimi gniewn Bożego o niewinną kreẃ Krześćiáńſką. BielKron 152v, I42v, 152v, 179, 191v, 204v (11); BiałKat 339; KwiatOpis B; MycPrz II B [3]; SkarJedn 200, 303, 324; SkarŻyw 40, 51, 193; StryjKron 787; ReszPrz 63; Iákie muśi bydź żáłoſne weſtchnienie Snadź y tey rzeki/ kiedy iey ſtrumienie Będą przyymowáć/ od ſmutney Rudáwy/ Krwie chrześćiáńſkiey/ miedzy ſię/ bieg krwáwy. GrochKal 13; OrzJan 26; SkarKaz 610b; W ktoryby cżás rátowáć cny krwie Krześćijáńſkiey. Ktory ſię znácżnie leie od ręki Pogáńſkiey. CzahTr E2, Ev, F; KlonWor 30.

»krew ludzka, człowiecza« = hominis sanguis Modrz, PolAnt; humanus sanguis a. cruor Modrz [szyk 34 : 4] (31:7): SeklKat I3v; Leop 2.Mach 12/16; BibRadz Gen 9/6; BielKron 5v, 84v, 114, 163, 203 (8); RejAp 189;RejZwierc 71v, 72, 77v; BielSpr 61; Ktoby krew ludzką przelał/ y iego też krew niech będźie przelána [Vulg Gen 9/6]. ModrzBaz 78v [przekład tego samego tekstu: SeklKat, BibRadz, BielKron 5v, RejZwierc 72, ModrzBaz 80, PowodPr, SkarKaz 315a]; [cnota] nikomuby gwałtu niedźiáłáłá: krwiby cżłowiecżey folgowáłá ModrzBaz 136v, 63v, 80, 106, 107, 140v, 144; SkarŻyw 271 [2 r.], 546; WisznTr 33; ZawJeft 32; Ieſli gdźie ná Lwá nieborak vgodźi/ Który po ſzyię we krwi ludzkiéy brodźi. KochFrag 17; OrzJan 94; PowodPr 67; SkarKaz 7b, 314b, 315a [2 r.]; KlonWor 30; SkarKazSej 687b.

»krew męczennikow (a. męczennika), męczeńska, męczeństwa« (4:1:1): nigdy nie może być znácżnieyſze á iáſnieyſze ſwięte imię iego/ iedno gdy ſie oſwieći á záfárbuie krwią niewinną męcżennikow iego RejAp l08v, 143; RejZwierc 258v; SkarJedn 395; LatHar 420; WujNT 488 marg.

bibl. »krew niewinną, niewinnych (ludzi), ludu (a. człeka) niewinnego; niewinność krwie« = innocens cruor Mącz; innocens a. innoxius sanguis Vulg, PolAnt [szyk 59 : 27] (77:6:2;1): WróbŻołt S5v; ziemiá będąc pomázaná niewinnoſćią krwie oney byłá wzgárdzona przed oblicznoſćyą bożą RejPs 158, 158; RejJóz A8v; SeklKat I3, I4v, Z; LubPs A4, C2v marg, D2, Y3v, ee2 marg, gg6; GroicPorz pp2v; Pátrz kiedy cie gniew ruſzy y wola do tego/ Aby ſzedł a kreẃ roźlał cżłeká niewinnego. RejWiz 134v, 70, 172; Leop Prov 6/17, Ier 22/17, Ez 16/38, Ioel 3/19, 2.Mach 1/8; Gdyż kreẃ muśiſz przelewáć/ ludu niewinnego. RejZwierz 32v; miecż moy nie záwśćiągnie ſię od tych kthorzy wylewáią kreẃ niewinną ná źiemi. BibRadz 4.Esdr 15/22, 4.Reg 21/16, Ps 105/38, Ier 7/6, 22/3, Ez 22/2, Ioel 3/19, 1.Mach 1/39; BielKron 59, 66, 67, 69v, 90 (44); Mącz 274a; RejAp l08v, 109, 127, 133v, I56v, 193; HistRzym 19v [3 r.]; okaże ſie Pan s ſwiętego mieyſcá ſwoiego/ á okaże ziemiá kreẃ niewinnych iego RejPos 27, 27v, 261, 314v; KwiatOpis B; RejZwierc [28³], 41v, 42, 135, 141 (8); BudBib Ps 105/38, 1.Mach 1/39; CzechRozm 254; KochPs 13, 162; SkarŻyw 62, 263, 535; CzechEp 47, 381; KochJez A4; NiemObr 20; KlonŻal C4; GórnTroas 22; WujNT 120; KlonKr D3; PowodPr 30; SkarKaz 315a; Obácz iáko kreẃ niewinną niekarána/ wſzytkę źiemię [...] plugáwi SkarKazSej 704a, 704a [2 r.].

bibl.»krew niezbożnika, złościwego, złych« (1:1:1): LubPs O 3v; ſpráwiedliwy [... ] ſtopy ſwoie vmyie we krwi niezbożniká [in sanguine impii]. BudBib Ps 57/10 [11]; KochPs 85 [zawsze przekład tego samego tekstu].

»obfita krew; obfitość krwie« (2; 1): Obfitoſcią krwie ſtrzały ſwe ták hoynie nápoię LubPs gg6; w ſtrumienioch Kádnmim obfite krwie płynęły LubPs hh, Z3v.

»pełen krwie« = skrwawiony [szyk 2:1] (3): Madens sanguine vestis, Suknia pełna krwie. Mącz 203c, 502d [2 r.].

bibl »krew prorokow, prorocka«= sanguis prophetarum PolAnt, Vulg (6:4): Byſmy byli w ty dnij/ gdy bylij naſſy oyttzowie niebylibyſmy ijm towarzyſſmi w przelániu krwie prorotzkié. OpecŻyw 77; BibRadz Apoc 16/6; BielKron 146; RejAp 130v, 133; BiałKat 168v; CzechEp 165; WujNT 99, Luc 11/50, Apoc 16/6.

bibl. »rozlewca (a. wylewca, a. przelewca), rozlewacz (a. wylewacz) krwie; krew rozlewający« = morderca; effundens sanguinem PolAnt [szyk zmienny] (13:4;1): LubPs C2v marg; A gdyby też miáł ſyná morderzá y wylewácżá krwie BibRadz Ez 18/10; [Semei] miotał kámienie w błoto złorzecżąc krolowi/ á mowiąc: Wynidź roźlewácżu krwie BielKron 72, 114, 298, 320; KwiatOpis B; A ieſli vrodzi ſyná łotrá/ rozlewcę krwie BudBib Ez 18/10; SkarJedn 303; SkarŻyw 193, 317, 429, 444, 531, 569; StryjKron 6; Sanguinarius – Okrutnik, krwiprżeliewcza. Calep 944a; LatHar +2v.

bibl. »krew sprawiedliwa« = sanguis iustus Vulg, Pol (3): KrowObr 5v; BudNT Matth 23/35; áby przyſzłá ná was wſzytká krew ſpráwiedliwa ktora roźlaná ieſt ná źiemi WujNT Matth 23/35.

»krew sroga« (1): podał ią [Pan ewanieliją] nam ták łáſkáwie/ nie ták iáko inym narodom/ gdzie ią záwżdy pirwey krwią ſrogą oblał Męcżennikow ſwoich. RejZwierc 258v.

»krew świętych (Pańskich)« = sanguis sanctorum PolAnt, Vulg (5): BibRadz Apoc 16/6; gdyż oni wylali kreẃ ſwiętych twoich y Prorokow twoich RejAp 133, 130v; WujNT Apoc 16/6; SiebRozmyśl K3v [zawsze w nawiązaniu do tego samego tekstu].

bibl. »ukrwawienie odzienia we krwi« (1): Bo káżda bitwá boiownikow (bywa) ſporuſzeniem/ y z vkrwáwieniem odzienia we krwi [vestimentum involutum sanguine] BudBib Is 9/5.

»krwią zjuszony (a. ujuszony)« (2): WisznTr 10; mężny Fridruſz [...] Wypadł/ [...] Swą y Tátárſką práwie krwią ziuſzony. SzarzRyt Gv.

»krwią zmoczony« = skrwawiony (1): Zyd wſzyſtkié rzeczy którékolwiek mu przynioſą/ może w zaſtáwę bráć: [...] wyiąwſzy ſzáty krwią zmoczoné [vestibus sanguinolentis et madefactis JanStat 1117] SarnStat 251.

»krew żywa, świeża« = krew świeżo przelana [szyk 1:1] (1:1): Kreẃ po drogách żywa płynie/ Iáko gdy déſzcz wielki linie KochPs 119; SarnStat 1170.

Szeregi: »ciało i krew« (1): Pogáńſka ſtara mądrość/ piſałá hiſtorie/ ſławiąc ludzie wboiu mężne [...] ktorzy oycżyzny y rzecżypoſpolitey ćiáły ſwemi y krwią bronili SkarŻyw A3v.

»krew a (i) rany« [szyk 1:1] (2): RejZwierc 73v; ktory [lud] ná pewną śmierć idzie/ ćiáły ſwymi wáły zámiátuie/ y krwią ſwoią a rány trudząc nieprzyiaćielá/ innym zá ſobą towárzyſzom dobry przyſtęp do miáſtá y zwyćięſtwo w ſwey śmierći gotuie SkarŻyw [407].

Wyrażenie przyimkowe: »(nie) bez(e) krwie« = (nie) bez przelewu krwi (3): Wktorych [więzieniach i niewczasach] przez ſześć lat/ iáko męcżennik bez krwie trwáiąc/ y długie męcżeńſtwo ćierpiąc/ śmierći ſię Tyránná one^go docżekáł. SkarŻyw 300; KochJez B3; Oráć záś, praca cięſzka. coſz czynić? lepſza ieſt Ludzkie ſpráwy záwiedáć: z tego łup beze krwie, Y żniwo bez przygody. CiekPotr 64.

»ze krwią« = z przelewem krwi (1): Gdźież ten ſzoſty pálec włożyćie? Wierzćież mi/ iż wáſzey ręce záwádźi: á ieſli gwałtem go ze krwią wpráwowáć chcećie/ wſzytkę rękę zgubićie. SkarKazSej 682a.

W przen [w tym: czyja (134): G sb (55), pron poss (49), ai poss (24), G pron (6)] (193): Ieſli omyie Pan plugaſtwá Corek Syońſkich/ y krew Ieruzalem omyie z pośrzodku iego. WysKaz 34.

W charakterystycznych połączeniach: krew Abla, bliźniego (3), braciej (brata) (11), owieczek, Polakow, wyznawcow; krew Ablowa (3), bracka, cudza (6), krześcijańska, nieprzyjacielska, nieślachetna, papieska, piękna, pogańska (pohańska) (3), święta, Trojańska; krew pobitych.

Frazy: bibl. »miecz napełnił się, napił się krwie; miecz napojon będzie krwią, we krwi; mieez krwią napoić; miecze we krwi potopić« = przelało się wiele krwi; gladius repletus est sanguine Vulg, PolAnt; gladius inebriabitur sanguine PolAnt (1:1;1:1; 1; 1): Miecż Páńſki nápił ſie krwie Leop Is 34/6; BibRadz Ier 46/10; Miecż Iehowy nápełnił ſię krwie BudBib Is 34/6; dayćie mi ná gárdle Vśieść ALEXándrowym/ y miecż krwią nápoić Cżłowieká bezecnego KochOdpr C3v; Nieprzyiaćiele we krwi moiéy potopili Miecze ſwoié ZawJeft 41; WitosłLut A6.

bibl. »napije (a. upije) się ziemia krwie, krwią« = zginie mnóstwo ludzi; inebriabitur terra sanguine Vulg, PolAnt (2 : 1): Leop Is 34/7; Mącz 166a; vpije ſię ziemiá ich krwie BudBib Is 34/7.

bibl. »ręce [czyje] pełne są krwie« (6): Bo ręce wáſſe pełno ſą krwie [manus enim vestrae sanguine płenae sunt]. Leop Is1/15; BielKron 94; RejPos 32v, 342; RejZwierc 260; LatHar [+10]v [zawsze w nawiązaniu do tego samego tekstu].

bibl. [Gen 4/10] »krew (za)woła, mowi, ktora woła« = sanguis qui clamat Modrz; sanguis loquens PolAnt [szyk zmienny] (15:1:1): OpecŻyw 143v; Lecz gdy thak iuż chczecie mieć/ iz go [Józefa] ſtraćić mamy Thak na ſię niewinney krwi/ wzdy wołać nie damy RejJóz A7v; KrowObr 214; kreẃ kthora w Polſzcże przez kaźni obficie przelewaná bywa/ woła o pomſtę do Bogá. LeszczRzecz A4; BibRadz Hebr 12/24; Prot C; áby wam nie rzecżono iáko y Kaimowi: Otho kreẃ niewinna z ziemie do mnie o pomſtę woła RejAp 93v; ModrzBaz 81, 144; SkarJedn 131, 325; SkarŻyw 263, 374; BielRozm 7; GrochKal 17; SkarKaz 314b [2 r.].

Zwroty: »we krwi [czyjej] się kochać, rozkoszować (sobie), rozkosz mieć« [szyk zmienny] (3:2:1): Wyele nyewinnych gubi á ſrodze morduye/ We krwi łudzkyey [!] vprzeymye ſobye roſkoſſuye LubPs C3, Hv; Giezá [...] powoławſzy k ſobie [...] przednieyſzych obywátelow/ vpominał ie áby Páná Bogá w káżdey rzecży przed ocżymá mieli/ w ludzkiey krwi ſie nie kochali BielKron 299v; RejPos 314v; CzechEp 38; W náſzéy krwi nie kocha ſye [Bóg]/ ni w iuſze wołowéy/ Więtſzą roſkoſz pokłáda w duſzy czyſtéy zdrowéy. ZawJeft 32.

»ołtarze krwią napoić, pijane« = złożyć krwawe ofiary (1:1): Przetóż/ o boże prawdźiwy/ Náwiedzę twóy dom ſzczęśliwy: Y ołtarze krwią nápoię/ Iſzcząc obietnicę ſwoię. KochPs 95, 74.

bibl. [Ps 105/38] »ziemię krwią napoić« (1): Syny bowiém y corki ſwé ofiárowáli Dyabelſtwu: kreẃ [...] przelali Włáśćiwych dźiatek ſwoich: [...] Ziemię krwią nápoili KochPs 162.

bibl. »nasycić (się) krwie, krwią; syty krwie, krwią; niesyty, nienasycon(y) (jest) krwie« = mieć (nie mieć) dość zabijania; saturare(-ri) sanguine PolAnt [szyk zmienny] (3:2;1:1;4:1): Ocżymá ſwemi płácże nieprziyaćiel: á ieſli tráfi na cżás/ nie będzie náſycon krwie [non satiabitur sanguine] Leop Eccli 12/16; BibRadz Ier 46/10, I 451a marg; BielKron 60, 207v; RejZwierc 5v; KochOdpr D2; GrabowSet V2; OrzJan 42; JanNKar Cv; ktory krwie poháńſkiey/ iák Lew bywał ſyty KmitaSpit B4; GosłCast 58.

»krwią [czyją] grzechy o(b)myć« (12): Krwią Wincentego y Bártłomieiá/ Papieznicy grzechy ſwoie omywaią. KrowObr 218v marg, 172, 192v, 217, 218, 218v (9); ktory [grzech] ták ſrodze ſtáry kośćioł karał/ y ktory Bonifacyuſz męcżęńſką krwią/ we krwi báránká obmywał. SkarŻyw 442, 440; ZawJeft 47.

bibl. [Num 35/33] »(o)czyścić krwią; oczyściony bez krwie; oczyścienie przez krew« [szyk zmienny] (2;1;1): przyydźie nam krwią czyśćić náſzé złośći ZawJeft 43; SkarKaz 315a; [ziemia] ſię niewinną krwią máże. y nie może inákſze^go rozgrzeſzenia ábo oczyśćienia bráć/ iedno przez kreẃ tego ktory kreẃ drugiego roźlał. SkarKazSej 704a, 704a.

»garść krwie swej ponieść« (1): A ia przy boku twoim garść krwie mey ponioſę/ Służąc oycżyznie moiey CzahTr G.

bibl. »opić się krwie, ze krwie; napić się, opilca krwie; pijany, upojony krwią; opojony jest (a. popojeni są) krwią; opijac się (a. upić się, a. napawać się), opilstwo krwią« [o krwi cudzej] [szyk zmienny] (8:2;5:1;5:1;3;4:1): KrowObr 25 [2 r.], 132 [2 r.], 234 [2 r.], 241v [2 r.]; BibRadz II 69d marg; RejAp 140 [2 r.], 142, 143 [5 r.], Dd2; RejPos 260v; Antychriſt toż cżyni: święte Boże morduiąc/ y krwią ſię ich opijáiąc CzechEp 381, 27, 425; Pierwſza oná beſtya Ceſárzowie Rzymſcy/prześládowáli/ y mordowáli prawdźiwe Chriſtyány: nie mniey Papieżowie Rzymſcy krwią świętych Bożych popoieni ſą NiemObr 161, 20, 174; Y widźiałem niewiáſtę onę piiáną krwią świętych/ y krwią męczennikow Ieſuſowych [vidi mulierem ebriam ... de sanguine martyrum Iezu]. WujNT Apoc 17/6, s. 876, 878 [3 r.]; Zá tym rzekli ku ſobie oni ſrodzy wilcy/ Krwie náſzey Krześcijáńſkiey okrutni opilcy. CzahTr Ev.

bibl. »krwie (swej) opić się, napić się« = być okrutnie zamordowanym (1:1): BielKron 112v; Y nákarmię łupieżce twoie mięſa ich/ á iako moſzcżu krwie ſwey opiją ſię [et tanquam musto sanguine suo inebriabunt se] BudBib Is 49/26.

»krwią (swą) pokrapiać [co], skropiony [dla czego]« = ponosić śmierć za coś (1:1): Swięci Biſkupi/ Którzy byli po Apoſtolech ſkoro/ [...] krwią ſwą pokrapiáli wiárę Chryſtuſowę BiałKat 35v; SkarŻyw 595.

»krwią (się) pokrapiać (a. pokropić), okropion; krew [czyja] pokropi [kogo]« (3:1;1): O nie day tego Boże/ by krew brata niego Miała mnię gdy pokropic RejJóz A7v; Nielza bráćia/ iedno ſye nam tą krwią Papieſką nieſzláchetną wżdy kiedy w Polſzce pokropić. OrzRozm M3; OrzQuin R3v; RejZwierc [28³]; Nie ták ogrod polewány owoc dáie: iáko kośćioł gdy ſię męcżeńſką krwią pokrapia. SkarŻyw 130.

»krwią pol(ew)ać (a. oblewać, a. zalać) [co], jest oblany« = ponieść śmierć za coś (4:1): mogłby właſnie rzec iż ſie tá ſzcżyra wodá práwdy Páńſkiey práwie w krew obroćiłá á okrutnie ieſt krwią obláná. RejAp 133; święći Papieżowie męcżennicy [...] fundáment wiáry krwią ſwoią polewáli SkarŻyw A 5v; ReszList 154; Krwią drudzy zyſk obléwáią KochSob 69; OrzJan 91.

»poświęcić krwią, we krwi« [szyk zmienny] (3:1): SkarŻyw 70; ReszPrz 112; W. M. ku tey ſtolicy świętey Apoſtolſkiey/ ku tym to mieyſcom nieźlicżonych męcżennikow krwią poświęconym/ oſobliwą á vprzeymą chęć mieć racżyſz ReszList 142; OrzJan 97.

»krwie pragnąć, pragnący, pragnienie« = sitire sanguinem Mącz, Modrz; appetere sanguinem, appetens a. sitiens sanguinem Modrz [szyk zmienny] (22:12:4): MiechGlab 36; GliczKsiąż D4; A mężá ktory prágnie krwie bliźniego ſwoiego/ Záwżdy ty Pánie odrzucaſz od oblicża twego. LubPs B4, G2, ee5v marg; náturá náſzá Polſka ieſt drapieżna a złodźieyſka y krwie prágnąca. OrzRozm K4v, K4v; BielKron 113, 246v, 457v; Sitire sanguinem alicuius, Prágnąć krwie cziyey to yeſt/ o gárdło komu ſtać. Mącz 397c; CzechRozm 101, 253; Tákże też gwałtownik/ á w gniewie okrutny/ y krwie prágnący/ y morderz/ nie będźie mogł dźiatkam ſwoiem ſtánowić praw ćichośći ModrzBaz 11 v, 62v, 101v; KochPs 35; iż ſię też wſzytko śćiąga [...] do prześládowánia y krwie cudzey nieugáſzonego prágnienia. CzechEp 52, *3v, 14, 17, 19, 20 [2 r.] (47); SkarKaz )(3; CzahTr C; KlonWor 30; PudłDydo B3v.

»krwią (swą) (za)pieczętować« = oddać życie za jakieś przekonanie lub za prawdę [szyk zmienny] [w tym: pieczętowali albo pieczętują (1)] (15): LubPs A5; RejAp 61; dał zápiecżętowáć krwią ſwoią to mocne wyznawánie ſwoie/ y mocną wiárę ſwoię ſłowom Páná ſwego. RejPos 347, 160, 222, 278, 339; WujJud B2, 75v; Ná to záś wziął odpowiedź Krolewſkim imieniem/ [...] Iż chce ich wolnośći ſtrzedz y práwá záchowáć/ Ná oſtátek trzebáli krwią zápiecżętowáć. StryjWjaz Cv; SkarJedn 394; CzechEp 337; NiemObr 51; ReszHoz 138; CzahTr H.

»krwią zgładzić, zetrzeć, zgładzony« (1:1:1): SkarJedn 5; A coſz to tákiego? iſz ten grzech y krwią ſię męcżeńſką zgłádzić nie może. SkarŻyw 92; Rádábym y tyśiąc kroć oyczyznie vmárłá/ Y ſwoią krwią twą pomſtę zá grzechy iéy ſtárłá. ZawJeft 47.

bibl. »ziewać nad krwią [czyją]« = być bliskim rzucenia się na upatrzoną ofiarę na podobieństwo drapieżnego zwierzęcia (1): iuż nieprzyiaćiele ich źiewáli nád ich krwią [hostes eorum inhiabant sanguini] Leop Esth 9/1.

»swoją krew żreć« = mordować krewnych (1): nie tylko cżłowieká ále y źwierzęciá/ nie máſz ná ſwiecie okrutnego/ ktoryby ſwoię kreẃ żárł BielKron 105v.

»cudzą krwią żyć« = żyć z krwawego łupu (1): Lew s krowámi/ Wilk z owcámi ſpołu mieſzkáć będą/ gołębicá z iaſtrząbem ſpołu látáć będzye/ wąż ſwego iádu pozbędzye/ żadne ſtworzenie żywe cudzą krwią żyć nie będzye. BielKron 136v.

Wyrażenia: »krwie, na krew chciwy; chce się [komu] krwie« = ten, ktory chce mordować lub walczyć [szyk zmienny] (3:1;1): ieſli ſie wam ták bárzo chce ſwey właſney krwie [...] náſyćcie ſie iey/ pobiwſzy te niewinne duſze. GórnDworz Z2v; Wdeptáli mię w źiemię ludźie nieżyczliwi/ A woyſkami chodzą/ którzy krwie méy chćiwi KochPs 82; GrabowSet H4v; [Rycerstwo] Krwie Pogáńſki á zátym dobry ſławy chćiwe CzahTr G2v, Ev.

»krwie chciwy« = okrutny [szyk 2:1] (3): ná czo wſzytko/ oſleplonego miłoſcią cżłowieká/ then okrutny zwirz białagłowá przywiedzie/ ktora ieſt chćiwſza krwie/ niż Tigris źwirzę. GórnDworz Dd4; KochPieś 2; BOLESLAVV Smiáły/ mężny/ okrutnik złośliwy Stániſłáwá świętego zábił: krwie ſwych chćiwy. KlonKr A3 wstęp.

bibl. »głos krwie brata (a. brackiej)« (8): SeklKat I4v; Głos krwie brátá twoiego [Abla] woła ku mnie z źiemie [Vox sanguinum fratris tui clamat ad rne a terra]. BibRadz Gen 4/10 [przekład tego samego tekstu: SeklKat, BielKron, RejPos, GrzegŚm]; BielKron 3; RejPos 26v; GrzegŚm 61; SkarJedn 131; SkarŻyw 90; Oto głos krwie brátá náſzego Páná Iezuſá/ woła do ćiebie z krzyżá. LatHar 271.

»krew ludzka« [szyk 8 : 1] (9): MiechGlab 36; GliczKsiąż D4; LubPs C3; BibRadz I 451a marg; BielKron 113, 207v, 299v; Aleć y to cokolwiek ſie [...] w kátechiſm ten włożyło/ ieſt świádectwem [...] ſercá ich złego y vmyſłu krwie ludzkiey prágnącego. CzechRozm 101; CzechEp 46.

»krew męczennikow, męczeńska, męczeństwa« = sanguis martyrum Vulg [szyk 16:3] (13:5:1): KrowObr 25, 132, 234; RejAp 140, 142, 143 [2 r.], Dd2; SkarJedn 5; SkarŻyw 92, 130, 374, 440, 442; Tenże krwią świętych męcżennikow opoiony ieſt/ y dźiś iey prágnie. NiemObr 174; ReszList 142; WujNT Apoc 17/6, s. 876, 878.

»myto krwie« (3): tego dlá wezwána ieſt ta ijſtá rolá ijch zydowſkim ięzykiem/ Acheldemach/ to ieſt rolá kupioná myte^m krwie niewinné/ aż do tego dnia OpecŻyw 118v, 118v [2 r.].

»krew niewinna, niewinnych ludzi« [szyk 13:2] (14:1): OpecŻyw 118v; RejJóz A7v; LubPs G2, ee5v marg; Okázuie iż then ktory ſię raz nápiie krwie niewinney że ten tym więcey w okrucieńſtwie ſwym poſtępuie. BibRadz II 69d marg; RejAp 93v, 143; A gdy ſie Kaim záprzeć chciał/ powiedział mu Pan/ iż oto głos woła z ziemie ku mnie niewinney krwie brátá twego. RejPos 26v, 260v; SkarJedn 325; CzechEp 20, 27, 164; BielRozm 7; GrochKal 17.

»krew prześladowania« (1): ktorego záś obacżyſz kocháiącego ſię we krwi prześládowánia/ wilk ći to ieſt etc. CzechEp 38.

»krew świętych« (9): KrowObr 25, 132, 234, 241v; RejAp 140; RejPos 314v; nie mniey Papieżowie Rzymſcy krwią świętych Bożych popoieni ſą NiemObr 161, 20; Y widźiałem niewiáſtę onę piiáną krwią świętych [ebriam de sanguine sanctorum] WujNT Apoc 17/6.

Szereg: »miecz i krew« (1): y káżdy znich [papieży męczenników] aż do iednego miecżem y krwią/ ſwoie Kazánie zápiecżętował SkarJedn 394.

Przen (237):

a) Zbrodnia, mord, zabójstwo, śmierć; sanguis Modrz, Vulg, PolAnt [w tym: czyja (75): ai poss (34), G sb (18), pron poss (13), G poss (10)] (111): co nam będzie zá pożytek ieſli zábiyemy bráta náſſego á będzym táitz krwie iego HistJóz A2v; MurzHist N3v; Coſz zá korzyść wę [!] krwi moiey [Quae utilitas in sanguine meo]/ ponieważ że z ſchodzę ku ſkáźie? Leop Ps 29/10; W Zydowſkim ſtoi miedzy krwią y krwią/ to ieſt ieſliby ſię morderſtwo ſtáło vmyſlnie ábo z treſunku. BibRadz I 243d marg; Nie zwodź bitwy z człowiekiem gniewliwym [...] ábowiem on nie ma zá nic ſobie krwie/ á gdźie nie będźieſz miał rátunku/ zamorduie ćię. BibRadz Eccli 8/19; OrzRozm R3v; A nie dla inſzej przycżyny chćiał [Bóg] áby śię cżłowiek krwią brzydźił/ iedno żeby wſzeliákim obycżáiem/ y myśl/ y ręce ſwe od złośliwego zábićia ludzkiego hámował. KuczbKat 315; RejZwierc 6; Gdy ktorey rzecży nie będzieſz vmiał rozſędzić miedzy krwią á krwią [inter sanguinem et sanguinem]/ miedzj przą á przą/ y miedzy ráną á ráną BudBib Deut 17/8; CzechRozm 254v; Záiſte trzebá ſię te^go obáwáć/ áby [...] ſam Bog [...] karánie zá domową krew/ ſpráwiedliwe á ćięſzkie przepuśćił ModrzBaz 142v, 79; StryjKron 522; LatHar 25; y powiedaćie: Byſmy byli zá czáſu oycow náſzych/ nie bylibyſmy towárzyſzmi ich we krwi prorokow [non essemus socii eorum in sanguine prophetarum]. WujNT Matth 23/30; ktora [ziemia] poſpolićie kreẃ ſzácuie człowieká ná obraz Boży ſtworzone^go. w ktorey miawſzy grzywny/ zábić ich zły człowiek może ile chce. SkarKaz 315b, 315b; SkarKazSej 690b; KlonWor 65.

W połączeniu szeregowym (1): iuż ſię wſzyſtko pomieſzáło/ krew/ mężoboyſtwo/ złodźieyſtwo PowodPr 42.

W charakterystycznych połączeniach: od krwie zawściągać; krew szacować; krwią się brzydzić, się kończyć, się poskromić; we krwi [czyjej] krolować; krew brata (braciej) (2), dzieci (2), nieprzyjacioł, prorokow, przodkow, sług (5), syna, wiernego; krew cudza, domowa, ojcowska, pruska; we krwi towarzysz; we krwi zaczęty.

Zwroty: »instygować, fołdrować, instygowanie, fołdrowanie na krew« = nastawać na czyjeś życie [szyk zmienny] (4:3;2;1): kiedy ſię też od śiebie vcżyć pomſty/ gniewu/ nienawiśći drugich/ potwarzy/ prześłádowánia/ ná kreẃ cudzą inſtygowánia/ roſkázowáli CzechEp 18, 15, 28 [2 r.], 42, 57, 61 (10).

»krew kupować« (1): Zmowili Indaſzá Heretykowie: náięli zdraycę Heretyká/ áby go zábił: dáli pieniądze krew kupuiąc. SkarŻyw 373.

bibl. »nawiedzić krew, krwie (A pl)« = pomścić śmierć; visitare sanguinem PolAnt (1:1): ieſzcże przez máły cżás náwiedzę kreẃ Iezráel nád domem Hieu [visitabo sanguinem Iezrahel super domum Iehu Vulg Os 1/4]/ á przeſtáć każę kroleſtwu domu Izráelſkiego BielKron 92v; BudBib Os 1/4.

bibl. »oczyścić krew« = pomścić śmierć; mundare sanguinem Vulg, PolAnt (2): Y ocżyſzcżę krew ich: ktoryiem był nie ocżyśćił Leop Ioel 3/21; BibRadz Ioel 3/21.

bibl. »patrzyć krwie [czyjej]« = pragnąć czyjejś śmierci (1): Cżłowieká kthory bezpráwnie pátrzy krwie cżłowiecżey [qui calumniatur animae sanguinem] by też do ieźiorá vćiekł/ żaden go nieśćierpi. Leop Prov 28/17.

bibl. »(po)mścić (a. zemścić) (się), pomszczenie krwie; pomsta krwie, dla krwie, nade krwią« = pomścić śmierć; vindicare sanguinem PolAnt, Vulg; exquirere a. requirere a. ulcisci sanguinem PolAnt; ultio sanguinis JanStat [szyk zmienny] (32:1;3:1:1): OpecŻyw 77, 121v; LubPs C2, S2v, Y3v marg, gg6; BibRadz Gen 9/5; [Ortigia] poſłáłá z wielką żáłobą do krolá Sogiellá Tátárſkiego/ áby ſie pomśćił krwie ſwoiey niewinney nád Greki BielKron 297v, 87, 298, 372, 451v; RejAp 60, 61, 126v, 155, 156, 179v; GórnDworz Y6v; HistRzym 53; RejPos 6, 26v; GrzegŚm 60; A (przeto) wymorduieſz dom Acháwá páná twego/ że ſię pomſzcże [!] krwie sług moich prorokow/ y wſzech sług Iehowinych BudBib 4.Reg 9/7, 2.Par 24/25, 4.Ezdr 1/32, 4. Mach 9/42; by záśię ten kto ſię chce krwie mśćić [vindex sanguini]/ [...] goniąc mężoboycę/ [...] niepoimał go/ á gárdłá niezbáwił ModrzBaz 78v, 144; SkarŻyw 355, 576; KochWz 139; GórnTroas 35; OrzJan 98; WujNT Apoc 6/10, 19/2; SarnStat 490, 884.

bibl. »zgrzeszyć krwią niewinną« = dopuścić się zbrodni (1): A przecżże zgrzeſzyſz krwią niewinną [quid peccabis contra sanguinem innocentem] zabijáiąc Dawidá prożno? BudBib 1.Reg 19/5.

»żądać krwie [czyjej]« = domagać się czyjejś śmierci (1): A gdy iuż Abráám ſyná miał ściąć/ záwołał nań Pan Bog imieniem/ Abráámie niechay/ nie mnimay ábych ia żądał krwie ſyná twego BielKron 13.

Wyrażenia: »krew braterska« (1): nieſzczęśliwe ze krwie bráterſkiey wygránie. SkarKazSej 673b.

»karanie krwie za krew« = ukaranie śmiercią za śmierć (1): o karániu krwie zá kreẃ nie ieſt Moyzeſzowe y ſtáre^go zakonu práwo: ále przed Moyzeſzem w práwie przyrodzonym od Bogá poſtánowione y obwołáne ieſt onym oycom náſzym/ Noemu y ſynom iego. SkarKaz 315b.

bibl. »krew ludzka, ludu, człowiecza« = animae sanguis Vulg (2:1:1): LubPs gg6; Leop Prov 28/17; Bo gdẏżeś thy złupił wiele narodow/ przetoż też y ćiebie łupić będą im wſzythcy narodowie/ dla oney krwie ludzkiey [propter sanguinem hominum]/ á dla gwałtu źiemie y miáſth/ y onych wſzytkich co mieſzkáli w nich. BibRadz Hab 2/8; Y mowi P. Bog tám záraz o kreẃ ludzką/ iż y beſtye káráć będźie nie tylo cżłowieká. SkarKaz 315a.

bibl. »mąż (winny a. napełniony), człowiek krwie(j)« = zabójca; homo sanguinis, vir sanguinum Vulg (9:1): Mężowie krwie/ y zdradliwi/ nie będą dzielić dniow ſwogich [Vulg Ps 54/24] TarDuch A5v; WróbŻołt S5v [2 r.]; LubPs Ov, eev; KrowObr C2v; A thák oto mowił Semei łáiąc Krolowi: Wynidź/ wynidź mężu krwey [!] [krwie Leop 1577]/ á mężu Beliál. Leop 2.Reg 16/7, Eccli 34/25; BielKron 29; mężem krwáwym y zdrajcą [virum sanguinum et doli (marg) sanguinolentum et fraudulentum (‒)] (marg) wł. krwie y zdrády/ ále krwi ieſt plurale. (‒) brzydzi ſię Iehowá. BudBib Ps 5/7[6]; [á otcho ćię teraz zćiſkáią przećiwne á złe rzecży/ żeś ieſt mężem krwiey [vir sanguinum; mężem krwie Leop 1577]. Leop 2.Reg 16/8].

»krew mężobojstwa« = zbrodnia (1): Kto chwały ze krwie niewinnégo Mężobóyſtwá nabywa ZawJeft 40.

bibl. »krew niewinna, niewinnych, cżłowieká niewinnego« = sanguis innocens PolAnt [szyk 18:5] (18:4:1): OpecŻyw 77, 118v [2 r.], 121v; LubPs C2, S2v, Y3v; nie doſzło roku ſłudzy iego właſni zábili go/ mſzcżąc ſie krwie niewinney Zácháryaſzowey BielKron 87, 297v, 298, 372, 451v; wiemy iáko ieſt ſroga pomſtá Páńſka nádekrwią cżłowieká niewinnego RejAp 179v, 156, 156v; prze żadną przycżynę iną nie zoſtáłám ná tym nędznym ſwiecie po mężu po ſwym ták długo/ iedno iżbym ſie krwie niewinney iego pomśćiłá GórnDworz Y6v; [Pan] ieſzcże ſie ſrożey będzie mśćił ná ſądzie ſwoim krwie niewinnych ſwoich RejPos 26v, 26v; BudBib 1.Reg 19/5; iż [Kaim] tułakiem y wygnáńcem dla krwie niewinney zoſtał? CzechEp 59; godźili ſię ták śierdźić y ná kreẃ niewinną [...] inſtygowáć CzechEp 164, 61, 63.

»oczyścienie krwie krwią« =pomsta śmiercią za śmierć (1): A ták to zá mocną á twárdą rzecż chćiał mieć Bog/ co roſkazał o ocżyśćieniu krwie krwią [quod dixit sanguine sanguinem expiandum] ModrzBaz 79.

bibl. »zapłata krwie; krew zapłacić« = zapłata za dokonaną zbrodnię (1;1): LatHar 697; A Arcykápłani wźiąwſzy ony śrebrniki/ mowili: Nie godźi ſię ich kłáść do korbony: gdyż ieſt zapłátá krwie [quia pretium sanguinis est]. WujNT Matth 27/6.

bibl. »(prawna) żałoba o krew« = skarga sądowa o zabójstwo (1): źiemiá pełná ieſt práwnych żáłob o kreẃ/ y Miáſto ábo R. P. pełna niepráwośći [terra plena est iudicio sanguinum et civitas plena iniquitate Vulg Ez 7/23]. PowodPr [86].

Zestawienie: bibl. »rola krwie, za krew kupiona; pole krwie« = Hakeldama, tzw. rola garncarzowa w Jerozolimie kupiona za trzydzieści srebrników Judaszowych; ager sanguinis PolAnt, Vulg (3:1;1): názwano pole ono właſnym ich ięzykiem Akeldámá/ to ieſt Rola krwie. BibRadz Act 1/19; rola oná byłá potym zwaná ięzykiem ich Akeldamá/ co ſie rozumie/ rola zá kreẃ kupiona. RejPos 287v; LatHar 697; WujNT Matth 27/8, Act 1/19.

Szereg: »krew a mord« (1): A vważ to ſobie káżdy/ ieſli to beze krwie á bez mordu być może/ gdy ſie brácia z domow ſwych będą wymiátowáć RejZwierc 194v.

Wyrażenia przyimkowe: »aż na krew« (1): Nas ták okrutnie nienawidząc y áż ná kreẃ nas náſzę prześláduiąc CzechEp 93.

»we krwi« (2): WierKróc A2; [Turczyn to chce mieć] áby w popiele Króleſtwá tego/ y we krwi twoiéy królował OrzJan 101.

b) Ofiara z Życia albo męczeństwo; sanguis Mącz [w tym: czyja (46): pron poss (22), G sb (15), ai poss (9)] (64): KrowObr 192v marg; SkarJedn 89, 395; Drogo ty [Boże] kreẃ v śiebie ſług ſwoich ſzácuieſz/ Y wſzelkiéy krzywdy ſrodze wetnieſz. KochPs 176; A im droſzſza to krew [męczenników] była/ tym zá nią pewnieyſze zwyćięſtwo náſtępowáło/ przez Paná náſzego Iezuſa SkarŻyw [407], A3v, 408; ReszList 190; GórnTroas 22, 29; LatHar 471; Szczęśliwy kośćioł Rzymſki/ ktoremu Apoſtołowie náukę ſwą wſzytkę y ze krwią wylali WujNT 514, 878.

W charakterystycznych połączeniach: we krwi fundować (się) (2), szczepić (szczepiony) (2); krew przodkow, sług; krew droga (2); we krwi zasadzony.

Zwroty,: »krwią [czyją] błagać« (2): Gotowem krwią ſwą błágáć twoie rozgniewánié KochPs 56; GórnTroas 51.

»krwią dostać; za krew dostawać« = zdobyć w ciężkich bojach (4;1): Qui sanguine nobis hanc patriam peperere suo, Którzy nam tey oyczyny [!] krwią ſwą doſtáli. Mącz 278b; WierKróc B3; Thenze Inflanti ktorich krwia Polaci doſtali y nieoſzacowauem [!] koſztem/ tak iako ſam chcial ſzafowal. PaprUp I3v; OrzJan 17, 135.

»krwią (swą), przez krew nabywać; krwią nabyty« (2:1;1): ZawJeft 26; Pogáni niewolnikow ábo krwią ſwoią ná woynie nábywáią ábo ich kupuią. PowodPr 68; CzahTr K; SzarzRytLeśn ktv.

»krwią (o(d))kupić, starać się« [szyk zmienny] (4:1): Apoſtołowie [...] podbijáli pod nogi vrzędu ſwego Kápłáńſkiego/ wſzytek ſtan Swiecki/ krwią ſwą/ Iurisdicyą ſwą Kápłáńſką okupuiąc. OrzRozm G4v; BielKron 399; OrzQuin R2v; Zem do ni [chudoby] przeto przyſzedł ſtáraiąc ſię o to/ Krwią mą o dobrą ſławę drożſzą náde złoto. CzahTr 12; SzarzRyt C.

»krew [komu] oddać« (1): Oto ia/ którą mi gotuie Smierć/ z rádośćią podéymę/ z rádośćią krew moię Oyczyznie moiéy oddam ZawJeft 42.

»ofiarę [komu] z krwie swej uczynić« = umrzeć dla kogoś (1): wzięłá ie chuć [...] Chryſtnſowi ofiárę zkrwie ſwey vcżynić. SkarŻyw 180.

»krwią [czyją] płacić« (1): Niechże ſię ALEXánder ták drogo nieżęni/ Zeby małżeńſtwo ſwoie vpadkiem oycżyżny Y krwią náſzą miał płáćić KochOdpr C.

»krwie nie żałować, nie litować« (3:1): SkarJedn 382; Trzebá pracą wyciérpicć/ niewczás podéymowáć/ Prze oyczyznę nákóniec krwie ſwéy nie żáłowáć. KochTarn 79; LatHar 438; CiekPotr 51.

Wyrażenia: »krew ludzka« (1): Nie ia bronię/ ále ten/ co nam wſzytkim ſrogi/ Cálchás/ który krwią ludzką náſzé błaga bogi. GórnTroas 51.

»krew męczeńska, męczennikow, męczeńnicka« (5:5:1): RejAp 154v; że kreẃ oná świętych Męcżennikow Angielſkich otrzyma wrychle Oycżyznie ſwoiey wybáwienie y wyſwobodzenie WujJud 2; Bo ma teſz ſwoię mowę krew męcżeńſka/ ktora ácż nie przez vſzy wchodzi/ ále ſumnienie mordercow ſwoich przenika y ściſka. SkarŻyw 131; vwierzyli/ y wſzyſcy ochrzcżeni ſą/ á krew męcżeńnicka táki owoc z ziemie puśćiłá. SkarŻyw 576, 1, 368, 374 [2 r.] 487; WujNT 43; SkarKaz 277a.

»krew prorokow« (2): RejAp 153v; w nim [w Babilonie] ſię ználázłá krew Prorokow [sanguis prophetarum] y świętych; y wſzytkich pobitych ná źiemi. WujNT Apoc 18/24.

»krew świętych« = sanguis sanctorum Vulg (3): RejAp 153v; ták płodna y rodzáyna ieſt krew świętych/ ktorzy zá prawdę kátholicką/ vmieráią SkarŻyw 374; WujNT Apoc 18/24.

Szeregi: »krew, (i) gar(d)ło« [szyk 4:1] (5): SkarJedn 112, 254; [Król] zdrowie ſwoie ná potrzebę rzecżypoſpolitey/ y ná obronę poddánych ſwoich w woienney wypráwie ponioſł/ a krew y gárło ſwoie zá kośćioł Boży y lud ſwoy waży. SkarŻyw A2v; niepodawayćie wſzetecznéy Tureckiéy chćiwosći tę drogą wolność/ tę Rzeczpoſpolitą/ którą oni [polegli w wojnach] wam krwią ſwoią y gárdły doſtáli OrzJan 17; SiebRozmyśl K2v.

»krew, szabla« (1): Przez mieć z/ przez wodę/ ludźie ſye śćigáią: Przez kreẃ/ przez ſzáble/ kroleſtw nábywáią ZawJeft 26.

»krew i śmierć« (4): OrzQuin R2v; RejPos 339v; áby ſię krwią y śmierćią męczennikow tym bárziey [Kościół pana Chrystusowy] rozmnożył WujNT 43; SkarKazSej 682b.

»krew i zdrowie« [szyk 1:1] (2): SkarŻyw 62; WEſelą ſię w niebie duſze Swiętych ludźi/ ktorzy torem ſzli Páná Chryſtuſowym/ á iż dla miłośći iego krwie y zdrowia nie litowáli LatHar 438.

Wyrażenia przyimkowe: »aż do krwie« (1): ſłyſzymy o tych twych wiernych rycerzoch á boiownikoch twoich/ kthorzy w ſtałoſciach ſwoich áż do krwie y do śmierći ſwoich/ nigdy nie odſtępowáli [...] Máyeſtatu thwego ſwiętego. RejPos 339v.

»we krwi« (5): SkarJedn 395, [d9]; Táki był Abel pocżątek kośćiołá Bożego z ládámá: ktory ſię w krwi y w ćirpliwośći na tym pierwſzym inęcżenniku fundował. SkarŻyw 268, 268, [407].

α) metonimicznie: Życie (2):

W przeciwstawieniu: »pieniądze, majętność ... krew« [w tym: pieniądze ani majętność (1)] (1): Pánowie towárzyſze/ niechcę od was zá zapłátę pieniędzy/ áni żadney máiętnośći/ tylko wáſzey krwie właſney WerGośc 231.

Szereg: »żywot i krew« (1): A ieſliże ći máią być gánieni/ ktorzi o żywot y o krew [de vita et sanguine] nierozmyślnie walcżą/ tedyć też niemniey y oni/ [...] ktorzi [...] mieyſce do tego ku dźiwowániu dawáią ModrzBaz 63.

c) Odpowiedzialność za śmierć; sanguis Modrz, Vulg, PolAnt [w tym: czyja (49): G poss (27), G sb (13), ai poss (8), pron poss (1)] (62): Leop Ps 50/16; A Pan morderſtwo iego (marg) W Zydowſkiem ſtoi/ Kreẃ iego. ( — ) obroći ná głowę iego BibRadz 3.Reg 2/32; BudBib I 184d marg; Wybaẃ mię ze krwi/ o Boże zbáwienia mego: á z rádośćią będźie wyſławiał ięzyk moy ſpráwiedliwość twoię [Vulg Ps 50/16]. (marg) Krwiámi názwano ná thym mieścu w Greckiey y Zydowſkiey Bibliey grzechy/ álbo dla tego/ iż z ſkáżoney nátury płyną/ álbo dla mężoboyſtwá Dawidowego. ( —) LatHar 165.

Fraza: bibl. »krew [czyja] (będzie) na kim (a. na kogo); krew [czyja] na głowę [czyją] (będzie), przyjdzie; krew [czyja] nad kim zostanie« (8;2:1;1): OpecŻyw 132v; MurzNT Matth 27/25; A vſlyſſawſſy ktożkolwiek ieſth/ dzwięk trąby/ á nieopátrzyłby ſie/ á przyſfedſſy miecż y zgłádziłby go: krew ie^go ná głowę iego będzie [sanguis ipsius super caput eius erit]. Leop Ez 33/4, Ez 33/5; A ták kreẃ ich prziydźie ná głowę Ioábowę [Et reverentur sanguines eorum in eaput Ioab] BibRadz 3.Reg 2/33, Ez 18/13; RejPos 60v; nie będzie żyć/ zá wſzytkie obrzydłośći te/ ktoreby vcżynił vmieráiąc vmrze/ krew iego ná niem będzie [Sanguis eius in ipso erit]. BudBib Ez 18/13; ArtKanc D12v; A odpowiedáiąc wſzytek lud/ rzekł: Krew iego ná nas [Sanguis eius super nos]/ y ná ſyny náſze. WujNT Matth 27/25, Act 18/6; SiebRozmyśl H3.

Zwroty: bibl. »być czyst(y) od krwie [czyjej]« = być wolnym od odpowiedzialności za czyjąś śmierć (2): BielKron 69v; Przetoż oświadczam ſię wam dniá dźiśieyſzego/ żećiem ia ieſt czyſt ode krwie wſzytkich [quia mundus sum a sanguine omnium] (marg) żem żadnemu nie ieſt przyczyną zátrácenia. Hebráiſm ( —). WujNT Act 20/26.

bibl. »być winien krwie [czyjej]« = ponosić odpowiedzialność za czyjąś śmierć; reum esse sanguinis Modrz [szyk zmienny ] (12): OpecŻyw 132v; MurzNT Matth 27/24; KochZuz A4v; BibRadz 2.Reg 3/28; Cżłowiek ktory cżłowieká zábije/ á nie ofiárowałby ofiáry v drzwi kościelnych/ będzye winien krwie iego. BielKron 39; ModrzBaz 78v; CzechEp 16; LatHar 699; Nie ieſtem ia winien krwie tego ſpráwiedliwego [Innocens ego sum a sanguine iusti huius] (marg) To ieſt: Nie ia go zábiiam, ále wy. (‒) WujNT Matth 27/24, s. 121; SiebRozmyśl H3v; Rąbáli drwá dwá towárzyſze/ iednemu śiekierá z toporzyſzcza ſpádłá y drugiego zábiłá. Ten nie winien krwie tego/ á przedſię mogł go powinny vmárłego zábić/ bez żadnego o to karánia. SkarKaz 315a.

bibl. »kłaść, wkładać krew [na kogo a. na co]« = ponere sanguinem PolAnt (1:1): Pánie prośimy ábychmy nie poginęli dla duſze mężá oto tego/ áni wkłáday ná nas krwie niewinney BibRadz Ion 1/14; Gdy zbuduieſz dom nowy tedy vcżyniſz błank po kráiu dáchu twego/ á nie kłádz krwie ná dom twoy/ gdyby kto ſpadł z niego. BudBib Deut 22/8.

bibl. »odjąć [od kogo] krew, krwie (A pl)« = zdjąć z kogoś odpowiedzialność za czyjąś śmierć; removere sanguines PolAnt (1:1): BibRadz 3.Reg 2/31; zábiy go (marg) Wł. rżuć ſię nań. (–)/ y pogrzeb iy/ że odeymieſz krwie niewinne/ ktore wylał Ioaw/ ode mnie/ y od domu oycá mego. (marg) Wł. od na mnie/ y od ná domie Iákoby rzekł/ od tych krwi ktore ſą nádemną. (‒) BudBib 3.Reg 2/31.

bibl. »patrzyć (a. patrzać) krwie [czyjej] z rąk (a. z ręku) [czyich]« = pociągać kogoś do odpowiedzialności za czyjąś śmierć [szyk zmienny] (16): RejZwierz 109; RejAp 35v; A Pan chce z ręku twoich pátrzáć oney niewinnej krwie tego ſtadká ſwego. RejPos 123, 14, 20, 23v [2 r.], 84v, 123v, 275; A Pan chcze y obiecuie pátrzyć krwie ich niewinney s tych mizernych á záleżáłych ręku twoich. RejZwierc 186v, 41, 225, 245v; on niezbożnik w złośći twoiey vmrze/ ále krwie iego z ręki twoiey pátrzáć będę [sanguinem autem eius [impii] de manu tua requiram Vulg Ez 3/18]. ReszPrz 106; BielRozm 7.

bibl. »poczytać [komu] krew« = uznać kogoś odpowiedzialnym za czyjąś śmierć (1): tedy pocżytaná będzie krew mężowi onemu [sanguis reputabitur viro illi]/ iákoby krew wylał BudBib Lev 17/4.

bibl. »krwie [czyjej] z ręki [czyjej] dochodzić, pożądać« = pociągać kogoś do odpowiedzialności za czyjąś śmierć; sanguinem requirere Vulg (1 : 1): on niepobożny w niepráwośći twoiey vmrze/ ále krwie iego z ręki twoiey będę pożądał. Leop Ez 33/8, Ez 33/6.

bibl. »sprawić krew [czyją] z rąk [czyich]« = pociągać kogoś do odpowiedzialności za czyjąś śmierć (1) : Aza teras nie ſpráwię krwie iego [et nunc nonne requiram sanguinem, eius] zrąk wáſzych y wykorzenię was z ziemie? BudBib 2.Reg 4/11.

bibl. »szukać krwie [czyjej] z rąk (a. ręku) [czyich]« = pociągać kogoś do odpowiedzialności za czyjąś śmierć; inquirere a. quaerere sanguinem Vulg [szyk zmienny] (5): HistJóz C3; SeklKat H3v; gdy ludzie niecnotliwi zábili mężá niewinnego w domu iego/ ná łożu ſwoim/ będę ſzukał krwie iego z rąk wáſſych/ á zgłádzę was z żiemie[!]. Leop 2.Reg 4/11; RejPos 124; WujNT Luc 11/50.

bibl. »wlać krew [czyją na kogo]« = obarczyć kogoś odpowiedzialnością za czyjąś śmierć (1): oto nápełniliśćie Ieruzálem náuką wáſzą/ y chcećie ná nas wlać krew człowieká tego [et vultis inducere super nos sanguinem hominis istius]. WujNT Act 5/28.

bibl. »wrocić krew [czyją] na głowę [czyją]« = obarczyć kogoś odpowiedzialnością za czyjąś śmierć (1): Y wroći Iehowá krew iego ná głowę iego [Et reddet Dominus sanguinem eius super caput eius]/ ktory ſię tárgnął ná dwu mężow ſpráwiedliwſzych y lepſzych nád ſię/ y zabił ie miecżem BudBib 3.Reg 2/32.

Wyrażenia: bibl. »krew niewinna« = sanguis innocens PolAnt [szyk 6:2] (8): Srogie karanie naznacził pan Bog paſterzom ktorzy zlie paſą owcze iego/ będzie ſſukał krwie niewynney z ręku ich SeklKat H3v; BibRadz Ion 1/14; RejPos 123; RejZwierc 186v, 245v; BudBib 3.Reg 2/31; CzechEp 16; Tákżeć wſzyſey vrzędnicy/ á zwłaſzczá ſędziowie/ [...] winni ſą krwie niewinney: y żadną miárą nie ſą wymowieni/ iż tylko exekucyą według praw czynią/ kiedy práwá ſą nieſpráwiedliwe. WujNT 121.

** Bez wystarczającego kontekstu (2):

Wyraz komentowany (2): mężem krwáwym y zdrajcą (marg) wł. krwie y zdrády/ ále krwi ieſt plurale. (‒) brzydzi ſię Iehowá. BudBib Ps 5/7[6], I 411c marg.

C. Wspólnotą krwi rozumiana jako posiadanie wspólnego przodka, a stąd i wspólnych cech dziedzicznych; sanguis Modrz, PolAnt, Vulg [w tym: czyja (102): pron poss (35), ai poss (27), G sb (23), Q pron (17)] (217): A názywáią krewnoſć/ od ſpołecznoſći/ y iednoſći krwie/ iże Perſony ktore ſobie ſą kiewne/ máią między ſobą ſpolną krew/ gdy ſye z iedney dwie rodzą/ iáko też Láćinnicy zową Conſanguinitas GroicPorz ff; RejWiz 100; GrzegŚm A3, 51; ModrzBaz [41]v [2 r.]; z ktorego domu/ nie tylko wedle cnot/ ále y wedle krwie pochodził. SkarŻyw 593, 371; CzechEp 274; Phil E; WujNT 469 marg.

W połączeniu z przymiotnikiem od imienia własnego (2): [Wiśniowieccy] Ieſzcże mieli vrywki/ coś krwie Deſpotowey/ Która im ku náturze/ pomogłá gotowey. RejZwierz 92v; BielKron 56v.

W porównaniu (1): w ktorey [potrawie ciała i krwi Jezusa] ſię wſzyſcy w iednę krew obracamy/ y iáko z iedney krwie idący bráćia SkarJedn A3.

W przeciwstawieniu: »krew ... zacność, panowanie« [w tym: zacność i panowanie (1)] (1): krol niebá y ziemie/ rodząc ſię z Dawidowego domu/ krew tylo z niego brał/ á zacnośći y pánowánia świeckiego nie bráł. SkarŻyw 241.

W charakterystycznych połączeniach: wedle krwie pochodzić, krew [kogo] mieć w sobie; krew Agamenonowa, Despotowa, dziadowska, jedna (2), jednego (2), ludzka, prawa, spolna.

Przysłowie: Bo ácż ći to podobno nie dármo rzecżono/ Kreẃ nie wodá: lecż v mnie poſpolitey rzecży Powinowáctwo więtſze. KochOdpr B3v.

Zwroty: »po krwi [na kogo] przychodzić« = być dziedziczonym (1): A ták ktoż zá to ma/ żeby śláchetność ábo zacność przodkow ná potomki po krwi miáłá przychodźić [sanguinis communione derwari oportere]? ModrzBaz 42.

»z(e) krwie [czyjej a. jakiej] się (u)rodzić, narodzić« [szyk zmienny] (4:3): RejPos 19, 20, 20v, 102; tę im dał nádzieię/ iſz ſię z ich krwie národzić miał mocny krol y ćichy báránek. SkarŻyw 262, 3, 268.

Wyrażenia : »cnotliwa, szlachetna krew« [szyk 1:1] (1:1): obácż/ ieſli to przyſtoi cnotliwey krwi twoiey RejPos 39v; Vczyń/ co twéy krwi ſzláchetnéy przyſtoi KochFrag 25.

»jedna krew; jedność krwie« (3;1): Linia pobocznia Ma wſobie perſony/ ktore áni ſye od nas rodzą/ áni my od nich/ Ale od iedney krwie z námi pochodzą. GroicPorz ff2v, ff; SkarJedn A3; GórnRozm B2.

»potomek ze krwie [czyjej]« (1): Támże mu powtore wznowił viſzczenie potomka ze krwie iego/ y z Sary ſtárey żony ie^go SkarŻyw 285.

»ze krwie [czyjej] spłodzony« (1): Oćiec [...] Miłuie páśierbiętá/ á wzgardza rodzone/ Ze krwie iego dziádowſkiey y z żołtká ſpłodzone. KlonWor 61.

»po krwi stępowanie« = dziedziczenie (1): ſynowie záś iego [Aarona]/ rodzenim/ y po krwi ſtępowanim thęſz moe bráli SkarJedn 30.

»krew ślachecka« (1): krew śláchecka przodkow twych/ cżyni ćię śláchćice^m [sanguis nobilium maiorum tuorum reddit te nobilem] ModrzBaz [41]v.

bibl. »zgwałcenie krwie [czyjej]« = coinquinatio sanguinis PolAnt [szyk 1:1] (2): incestum [...] vel Incestus [...] Niecziſtość/ Zákazáne á nieſzłuſzne [!] małżeńſtwo miedzi krewnémi ſobie perſonami álbo ślubem czyſtośći obwiązánemi albo też inſze złączenie á krwie zgwałcenie. Mącz 50b; BudBib Iudith 9/2[3].

Szeregi: bibl. »ciało i krew« = krewny, mający tę samą krew w żyłach; caro et sanguis Vulg, PolAnt [szyk 8:2] (10): LibLeg 11/187v; Odpráwiwſſy te modły á te dzyęki/ máyą rodzicy chyćić ſie dzyecyęcyá yáko cyáłá á krwye ſwey GliczKsiąż C8; Leop Hebr 2/14; BibRadz Hebr 2/14; BielKron 16; HistRzym 10; RejPos 19; CzechEp 14; LatHar 194; dzieći ſpołeczność miáły ćiáłá y krwie WujNT Hebr 2/14.

»krew a narod« = ród ludzki (1): ktorą [pbietnicę]/ był ieſzcże w Ráiu [Bóg] vcżynił temu tho nędznemu cżłowiekowi/ iż ze krwie iego á z narodu iego miáło ſie vrodzić ono ſwięte plemię/ á on obiecány zbáwiciel iego RejPos 102.

»krew i żołtko« (1): KlonWor 61 cf »ze krwie [czyjej] spłodzony«.

W przen (4): Widzimi ſie iż dla pięknośći/ á vrody męſzcżyznſkiey/ bárzo by ſie podobáłá białymgłowam oná poſpolithość/ á pomieſzánie krwie/ iákie Plato w ſwych kſięgach ſtánowi/ y onymże kſtałtem. GórnDworz Hh4v.

Fraza: »powinne się krwie mieszają« (1): iuż y káźirodztwá bez wſtydu/ powinne ſię krwie mieſzáią SkarKaz 351b.

Zwrot: »powinną krew mazać« = wchodzić w związki kazirodcze (1): bráć wiele żon/ y powinną krew mázáć/ y niewolniki Chrześćiáńſkie/ y dzieći ſwe Zydom przedáwáć śmieli. SkarŻyw 353.

Wyrażenie: »pomazany krwią włastną« = kazirodca (1): Incestificus – Pomazani krwią właſtną. Calep 519a.

Przen (121):

a) Pochodzenie, węzły krwi, stosunki pokrewieństwa; sanguis Modrz [w tym: kogo (3)] (37): SkarŻyw 50, 241; LatHar 464; Dom tylo Abráhámow do krwie ſyná ſwego náznáczył SkarKaz 517a.

W przeciwstawieniach: »krew ... zasługi (2), majętność« (3): ludzie zacność rodzáiu nie ze krwie/ ále z máiętnośći ſzácuią/ á vbogiemu/ by dobrze z Ceſarſkiego rodu ſzedł/gdy nic nie ma/ cżći żadney nie dáią. SkarŻyw 241; WujNT 84 marg, Yyyyy.

W połączeniu szeregowym (1): on węzeł/ ktory wſzytek ſwiát ſeiąga/ to ieſt kreẃ/ powinowácztwo/ á miłość wrodzona [...] rozwięzáćby ſie muſiał. GórnDworz Z7.

Zwroty: »we krwi być« = być zakrwawionym (1): A gdy ſie ſpołu potkáli/ obiáwił ſie mu Aiáx we krwi być BielKron 57v.

»krwią dosiąc [kogo]; krwią dosięgły [komu]« = zrównać się z kimś dostojnością pochodzenia (2;2): PaprUp Gv; Który możnym królem ieſt páńſtwá ſzérokiégo. Bogów/ bogiń/ krwią dośiągł GórnTroas 58; CzahTr A2, A2v.

Wyrażenia: »bliski (a. nabliższy) we krwi; bliższy krwią; bliskość krwie« = sanguine propinquus Modrz [szyk 4:1] (3;1;1): ModrzBaz 105; Phil E2; KołakCath B2, C4; Item, formę pozwu, iáko ma blizſzy krwią odłożyć pieniądze, y przypozwáć. maſz w Láćińſkim SarnStat 690.

»dobrej krwie mąż« (1): dobrej krwie mężom to nieprzyſtoi/ żeby miedzy zbroine nieprzyiaciele bez broniey/ iáko owcze miedzy wilki przyść mieli GórnDworz Z4v.

»krwią odłączony« (1): zasługi [...] przypomináią te/ ktore kiedyś dawno ktorykolwiek z iego herbownych/ choćia krwią dáleko odłącżonych vcżynił ModrzBaz 94.

»(blisko) krwią powinny [komu], spowinowacony, spowinowacenie« = krewny, powinowaty; devinctus sanguine Modrz [szyk 5:4] (6:1:2): GórnDworz Y2, Dd7v; ModrzBaz 106; Synow teſz ſwych y powinnych krwią ná żadne doſtoieńſtwá niewyſadzał SkarŻyw 482, [223], 284, 575; OrzJan 84 [2 r.].

»krwią spojony [z kim]« = spokrewniony (3): Woyćiech [...] z Krolmi krwią ſpoione rodzice miał SkarŻyw 352, A3v; ActReg 54.

»z krwią złączony« = spowinowacony (1): oćiec twoy właſny niechce ćie wykupić/ á iáko dáleko ia (gdyżem nie ieſt zkrwią złącżoná) miáłábych tho thobie vcżynić HistRzym 4v.

Szereg: »krew i (abo) powinowactwo (przyrodzone)« (3): SkarŻyw 16; PaprUp L4; [ludzie] co ie ſczęśćié koronné [...] krwią/ y powinowáctwem wáſzéy kró: M. wiąże. OrzJan 126.

Wyrażenie przyimkowe: »za krwią« = ze względu na pokrewieństwo (1): gdźye biſkupi á kápłani [...]álbo zá kupnem/ álbo zá krwyą/ álbo też zá mocą á chytroſcyą yáką ku przełożeńſtwom koſcyelnym przychodzą? KromRozm III Lv.

b) Członkowie rodziny, krewni, potomkowie, przodkowie; także rodacy [w tym: czyja (27): pron poss (17), G pron (6), G sb (4)] (39): RejJóz C2; MurzHist Nv; BielKron 303; náncżył [...] owych miłoſierdzia, nád właſną krwią/ áby oicow ſwych ſtárych nie zábiiáli GórnDworz Ii4, Z2v; KochMon 32; wpiśmie świętym [...] opiſani y chwaleni ſą/ oni Pátryárchowie/ Prorocy/ kápłani/ krolowie/ krew iego [Chrystusowa]. SkarŻyw 241, 16, 353, 569; WisznTr 30; Obacżćieſz ſie w tym dobrze ſynacżkowie mili/ Byśćie márnie kleynotu tego [wolności] nie ſtráćili. Cżegobym ia [Polska] wam iśćie ſwey krwi nie życżyłá BielSen 19; ZawJeft 40; ActReg 23, 24, 31; SkarKazSej 667b; Bękárty podrzucone grzeią/ karmią/ pieſzcżą: A ná ſwoię właſną krew nárzekáią/ trzeſzcżą. KlonWor 61, 29.

W połączeniu szeregowym (1): ze czći ktorą miał v ludźi/ tákie obrzydzenie/ ktorego dom iego właſny/ żoná y dźieći iego y kreẃ iego wytrwáć nie może. SkarKaz 385a.

Wyrażenia: »jedna krew« (1): Niewiem co zemną ieſzcże cżynić będzie [Prozerpina]/ Iáko vśiędzie? [...] Cży nád potomſtwem nápáſtwić ſie żąda? Nie łáſkáwie ſie z iednąż krwią obcbodzi WisznTr 24.

»miła krew« (2): iáko ná tę ták miłą krew moię [Izaaka] okrutnym być mam? SkarŻyw 285; GrochKal 8.

»niewinna krew« (1): więcey ſię Krolá [faraona] niſz krolewſkiego wnęká [Mojżesza] bali/ á tákieſz krzywdy niewinney krwie iego [Hebrajczykom] cżynili SkarŻyw 478.

»pojmowanie się we krwi« = zawieranie małżeństw między krewnymi [szyk 1:1] (2): A co ſię poimowánia we krwi tyczę [!] [...] odſyła źiemſki vrżąd do práwá duchownego. GórnRozm Dv, D2v.

»powinna krew« (1): wſzytkiego domu á powinney krwie W. M. wiecżny ſługá GrabowSet A3.

»krew (przy)rodzona« (2): KochTarn 73; W. M. [...] powinnośćią krwie rodzoney zięta/ y chęćią á miłośćią bráterſką znácżną zniewolona ieſteś GrabowSet [A2]v.

Szeregi: »krew a brat« (1): vyrzeli onego Iozephá kreẃ ſwoię á brátá ſwego RejPos 20v.

»krew i owoc żywota [czyjego]« = potomek, dziecko (1): nie ten Elieſer dziedzycem twym będzie/ ále krew y owoc żywotá twego. SkarŻyw 284.

»krew i (a) potomstwo« (3): SkarŻyw 2, 285; tedybyſmy przedśię nád dobre á pożytek Rzeczypoſpolitéy żadnégo względu álbo opátrzenia doczeſnégo krwie á potomſtwá ſwégo nigdy nie przekłádáli SarnStat 1002.

»krew i powinny [czyj]« (1): [Józef] wielkiemi dobrodzieyſtwy/ krew ſwoię/ y powinne ſwe/ temn kroleſtwu zálećił. SkarŻyw 490.

»przodkowie i krew [czyja]« (1): Nád przodki y krew iego [Chrystusa] nic zacnieyſzego być nie może. SkarŻyw 241.

α) O Chrystusie i świętych (3):

Wyrażenie: »powinna krew« (1): (marg) Chryſtus nam drogę gotuie. (‒) Maſz tám powinną kreẃ y brátá twego: ktoryć tám iáko Iozeph w Egipćie wſzytko nágotował. SkarKaz 551b.

Szereg: »krew a (i) braciszek (a. bracia)« [szyk 1:1] (2): RejPos 109; ktorych [dóbr mebieskich] iuż bráćia náſzy y kreẃ náſzá oni święći Boży vżywáią. SkarKaz 637b.

c) Ród, plemię, naród, dom, dynastia; sanguis Mącz, JanStat; consanguinitas Modrz [w tym: czyja (42): ai poss (20), G sb (10), pron poss (5), G pron (7)] (45): RejZwierz 91v, 108v; OrzQuin L2; HistRzym 21 [2 r.]; ModrzBaz 75; A ty oycze/ y mátko/ zacna krwi oboie [...] dźiéćię ſwoie: W rękę mężowi dayćie KochEpit A3v; Kreẃ iednoherbowna płácże KlonŻal C; Z tákiego tedy narodu idąc Iozeph: krew ſwoię/ nie imiony áni bogáctwem/ [...] ále cnotą y náſládowánim ſpráwiedliwośći przodkow ſwoich zdobił. SkarŻyw 241, 284, 285, 482; PaprUp D; SarnStat 595, 609; WitosłLut A4; Kto z ie^go [Aarona] krwie nie pochodźił/ do kápłáńſtwá práwá nie miał SkarKaz 206a, )(4; Będźiećie nie tylo bez páná krwie ſwoiey/ y bez wybieránia iego: ále też bez oyczyzny SkarKazSej 674a, 689b.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy narodu lub plemienia (7): Ktoż teraz z Troiáńſkiey krwie [Troiano sanguine eretus] woyną dochodźi ſtárodawney ośiádłośći ſwey? ModrzBaz 105; KochOdpr C2; KochFr 51; PaprUp Cv; GrochKal 13, 14; PudłDydo [B5]v.

W połączeniu z G sg nazwy rodowej lub przymiotnikiem od tej nazwy (6): Iáko tám nikt ofiar cżynić y przyſtąpić do onego ſtráſzliwego ołtarzá niemogł/ iedno ze krwie Aaroná moc bierzący SkarŻyw 493, 139; Atu iuſz po ti macie Piaſtowei tak ze i Iagieloweij Krwie ktora panowala nam y przodkom naſzein PaprUp Dv, F4v; GórnTroas 11; ktorzyſmy wedle ćiáłá z Abráhámowey krwie nie poſzli. SkarKaz 517a.

W połączeniu szeregowym (1): áby narodu tego krwie/ y imienia Polſkiégo ſtopy żadnéy nie było OrzJan 101.

W charakterystycznych połączeniach: krew się rozrodzi; z krwie pochodzić; krew cesarzow, cna, jednoherbowna, kapłańska, krolow, miła, monarchow, slachetna (3), stara, święta (2), własna (2), zacna (2); [O narodzie]: krew austryjacka, lacedemońska, polska (2), trojańska (2), tyryjskα; krwie gańca.

Zwrot: »z(e) krwi(e), po krwi iść (a. pojść)« = pochodzić [w tym: z kogo (5)] [szyk zmienny] (5:2): SkarJedn 30; bárzo tá rzecż Magi/ ktorzy z ſtárodawná zawżdy idąc po krwi/ ſtrożmi y wodzámi nabożeńſtwá Perſkiego byli/ obráziłá SkarŻyw 304, 139, 482, 491, 493; SkarKaz 517a.

Szeregi: »krew i gniazdo« (1): Krwie y gniazdá onego dźiatecżki rodzone Szárpaią/ wyżymáią páśierbiętá one. KlonWor 61.

»krew i (a) narod« = gens JanStat [szyk 4:2] (6): RejWiz 100; obiecał im zeſłáć Boſtwo ſwoie/ á przyoblec ie ciáłem ze krwie á z narodu ich RejPos 303v, 179; PaprUp F4v; SarnStat 180, 197.

aa. Jedność w człowieczeństwie pomiędzy chrześcijanami a Chrystusem i wśród chrześcijan między sobą (20): ktory [Chrystus] ieſt brátem náſzym/ krwią náſzą/ náturá náſzá. SkarKaz 245a, 638b.

Wyrażenie: »krew ze krwie [czyjej], krwie [czyjej]« (7:1): RejPos 106, 109 [3 r.], 110, 112; CzechRozm 261; Bráćia mili/ cżłonkiśćie náſze y Krew ze krwie/ y kośći z kośći náſzych: cżemuśćie ſię od nas odłącżyli/ á od iedney głowy ſwoiey od nawyżſzego Kápłaná oddzielili? SkarJedn 335.

Szereg: »krew i kość« (2): gdźie kreẃ y kośći náſze záſzły: tám też y my teyże krwie y kośći być mamy. SkarKaz 245a.

a. O krwi Matki Boskiej (26): Słyſzeliſmy/ od ſtwórce wyſokiégo niebá [...] iż tego potrzebá/ W krótkim czáśie/ by ná świát przyſzedł dźiedźic nowy/ Z niewieśćiéy krwie w Zydowſtwie/ ze płći białéygłowy. GosłCast 14.

krew czyja [w tym: G pron (8), ai poss (7) G sb (3), pron poss (3)] (21): OpecŻyw 9, 186; PatKaz II 30v, 48, 66v; cząſtka krwye yey [Maryji] zboſtwem wkryſtuſye yeſt zlączona PatKaz III 130; RejAp [13]; RejPos 105v; CzechRozm 34; Poznay wnim [w Chrystusie] prawdziwą náturę ludzką/ y ćiáło nie zniebá przynieśione/ ále z oneyże ziemie/ [...] y ze krwie nie pokalaney dziewice/ bez ſpráwy męſkiey vcżynione SkarŻyw 2; SiebRozmyśl G2v; SkarKaz 578b, 579a, 580a. Cf »krew panieńska«.

Wyrażenia: »czysta krew« [szyk 5:3] (8): chciáles wſſechmogący oytcże abych cialo moie náſwiętſſe duchem ſwiętym ſprawione ze krwie cżyſté panieńſkié/ na robotę ij wielką prácę wydál OpecŻyw 100v, 9, 147; PatKaz II 30v, 48, 66v; PatKaz III 110; SiebRozmyśl K4v.

»naświętsza krew« (1): wźiął ná ſię [Jezus] náturę człowieczeńitwá náſzégo z naświętſzéy pánieńſkiey krwie twoiéy SiebRozmyśl G2v.

»niewinna krew« (1): bog ſtal ſyą czlouyekyem [...] przyąwſzy plecz z yey [Panny] czyſtey nyeuynney krwy PatKaz II 66v.

»krew panieńska« [szyk 6:1] (7): OpecŻyw 9, 100v, 147; duch ſzwyąty zwyekow gotoual ſyey nayczyſthſzego ſercza krew panyenſką ku ſpravye czlouyeczenſtwa przyącz ſynu bozemu gdy wprzyſzlem czaſu myal ſtąpycz na ſzwyath PatKaz II 43v; RejPos 87, 105v; SiebRozmyśl G2v.

»krew ślachetna« (2): to ſláchetne á niewinne ciáło/ ze krwie pánieńſkiey/ ze krwie ſláchetney/ Duchem ſwiętym ſpráwione RejPos 87, 105v.

Szereg: »krew a pokolenie« (2): zeſlę tobye táki narod/ ktary ſie tylko pocżnie ze krwye á s pokolenia ſámey hiałey głowy. RejPos 270v, 272v.

** Bez wystarczającego kntekstu (1): Sanguis – Krew. Narod. Calep 943b.

2. fizjolog. Wydzielina (2): OStrum – Szarłat item krew ktora wicziskuią zſlimakow purpure z ſiebie puſzczaiącich. Calep [742]b.

Wyrażenie: »czarna krew« (1): Lolligo, Rybá máyąca głowę miedzy nogámi á czarną kręẃ [!] z ſiebie puſzcza by inkauſt/ gdy yą ymowáć chcą yáko y Sepia/ ztądże. Mącz 197a.

3. Zestawienia w funkcji nazw lekarskich (3):

»krew bykowa« (1): Temiſtocles [...] napoiem bykowęy [!] krwie żywota dokonał [Plutarch: Temistocles 31/6] BielŻyw 64.

»krew smokowa« = żywica rośliny Dracaena cinnabari Balf. (Rost), (kalka z lat. sanguis draconis) [szyk 1:1] (2): Też proch ie^go zmieſzany z prochem krwie ſmokowey/ á w rożaney wodcze day wypić FalZioł III 27a; Cinnabaris Cimber, Szárłátná fárbá/ Smokowá kreẃ. Mącz 54a.

Cf [BEZEKRWI], [KROWOPUSK], [KRWOBARWNY], KRWOTOCZNY, KRWOTOK

HS, TG