[zaloguj się]
[pdf]

PRZYJACIELSTWO (118) sb n

-å- (74), -a- (6); -a- MurzNT; -å- : -a- BielKron (17:1), Mącz (20:4); e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N przyjåcielstwo przyjåcielstwa
G przyjåcielstwa
D przyjåcielstwu
A przyjåcielstwo przyjåcielstwa
I przyjåcielstwem
L przyjåcielstwie przyjåcielstw(a)ch

sg N przyjåcielstwo (24). ◊ G przyjåcielstwa (20). ◊ D przyjåcielstwu (2). ◊ A przyjåcielstwo (52). ◊ I przyjåcielstwem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ L przyjåcielstwie (11). ◊ pl N przyjåcielstwa (3). ◊ A przyjåcielstwa (2). ◊ L przyjåcielstw(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (sześć z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Przyjaźń, bliskie związki między ludźmi; amicitia Mymer1, Vulg, Mącz, PolAnt, Calag, Calep, Cn; affinitas Mącz; gratia, necessitas, necessitudo Cn (59): Ięzykiem miáſtá buduią/ Poſpolitą rzecż ſpráwuią: Przezeń Práwá ſpráwiedliwe/ Y wſzytki kaźni cnotliwe. Ięzycki złączáią małżeńſtwá Iteż inne przyiaćielſtwá BierEz Dv; Mymer1 33v; Z przyiacioły krotkie rzecży ſprawować mamy ale przyiacielſtwo długie BielŻyw 107, 30, 51, 117, 119, 145; Panie boże dái téſz nám takowy vmyſł/ a wybii znás łakomſtwo próżną chfáłę/ ſzkodliwé przyiacielſtwa MurzNT 76; Leop Dan 11/6; Są też takowi [...] dobrotliwą krew mający w ſobie [...] A barzo ſię z weſelem takowi w przyaćielſtwach kocháyą y towarzyſtwo miełuią KwiatKsiąż C4; Fingere amicitias, Zmiśláć prziyacielſtwo. Mącz 127c; Disiunctionem facere inter amicos, Powadźić przyiacielſtwo. Mącz 178b, 7d, 64c, 243c, 249a, 412d, 487a; Freundſchafft. Przyiaćielſtwo/ et Towárzyſtwo. Amicitia. Noticia. Calag 203b; Calep 61b; [Przitym też tu naukę kładziemy/ że nie dla przijacielſtwa ani ſpolnego dobrodzieſtwa/ pomoczni a poſłuſzni tym ktorzy tego pożądaią być mamy/ [...] ale też y nieprzyjacielom [...]/ ato dla tego że przijacielſtwo ieſt dar Bożi Ekonom o2v, ov; HerbOdpow S3].

przyjacielstwo miedzy kim (3): OpecŻyw 125; Moczy tego kamienia ſą/ powietrze iadowite y morowe odpądzać [...] ciału zdrowie ſprawować y zachowawa aby w niemocy nie wpadło/ złe myſli oddala/ y theż przijacielſthwo miedzy ludzmi cżyni FalZioł IV 50a; KlonWor **2.

przyjacielstwo z kim (7): Cf »przyjacielstwo mieć«, »w przyjacielstwo przywieść«, »w przyjacielstwo wnić«.

przyjacielstwo czyje i czyje, [czyje] (1): (marg) Te hiſtorye w piſmie ś. ſię náyduią. (–) wolność więtſza/ niżli kiedyś Auguſtowá: mądrość ſławnieyſza/ niżli v Zydow Sálomonowá: przyiaćielſtwo więtſze/ niżli zdawná Ionátowe y Dawidowe LatHar 600; [Per noſtram amiciciam oro. Dla náſſego przyiaćielſtwá proſſę TerentMatKęt B6v].

W połączeniach szeregowych (3): GroicPorz c2v; Sędzye á Miſtrze będzyecie mieć nád ſobą/ w káżdym narodzye z oſobná/ coby ſpráwiedliwie ſądzili/ nie pátrząc ná dáry/ zacność/ albo prziacielſtwo/ tákież záchowanie krewnośći BielKron 44v; LatHar 600.

W przeciwstawieniu: »przyjacielstwo ... zdrada« (1): W tych słowiech okázuie iż pod poſtáwką przyiaćielſtwá zdrádá ſię táiłá w Iudaſzu BibRadz II 59c marg.

W tytule dzieła M. T. Cycerona: „Laelius de amicitia” (2): Z kxiąg o przyacielſtwie. Zadney wymowki niemaſz ieſtli przeciw przijacielowi przewiniſz BielŻyw 119, 39.

Przysłowia: Nie z bogactw áni z ſláchectwá Trzebá pátrzyć przyiaćielſtwá. BierEz S2.

Trudnoć ieſt w prziiaćielſtwie zoſtać, ieſtli od prawdy odſtąpiſz BielŻyw 120.

Ku przyiacielſtwu j ku wierze blazna nie prziymuy BielŻyw 121.

Virtus contrahit amicitiam, Cnotá przinośi prziyacielſtwo. Mącz 461b.

Sromotá w przyiacielſtwie przeſtawáć z Fortuną/ W ſzcżeśćiu trwáć/ á záprzeć ſię gdy ſię ſzkody ſuną. RybGęśli C3v.

Zwroty: »przyjacielstwo mieć, wziąć, wieść, zachować, zjąć; wziąć w przyjacielstwo« [w tym: z kim (5)] = accipere a. recipere in amicitia Calag [szyk zmienny] (3:3:1:1:1;1): Z przyiacielem nie długie mowy mieway, ale długo przyiacielſtwo zachoway BielŻyw 51; iż Damon á Pitias byli vcżniowie Pitagoraſowi, á tak wierne prziiacielſtwo z ſobą mieli. BielŻyw 30; Ten ktory ſie boi Bogá/ rownie będzie miał przyiaćielſtwo [habebit amicitiam] dobre: ábowiem według iego/ będzie przyiaćiel iego. Leop Eccli 6/17; BielKron 442v; Conferre se totum in amicitiam alicuius, Vprzeime prziacielſtwo s kim wieść. Mącz 122d, 44b, [267]a; [Achab Banadada] Brátem go ſwym miánował/ y wziął w przyiacielſtwo HistHel D; Freundſchafft machen. Przyiaćielſtwo wziąć. Et, Sprzyiaćielić śię. Contrahere amicitiam. Calag 204a.

»w przyjacielstwo, ku przyjacielstwu przywieść (a. przywodzić)« [w tym: z kim (1)] (1:1): [Pitagoras] Zony lepak od mężow zabiegłe, takież ſiny y dziewki od rodziczow, ſwym vcżenim ku przyiacielſtwu, takież ku cżyſtocie y ku wſtidu przywodził. BielŻyw 29; pocżął [okrutnik] Zenona dręczyć aby mu powiedział, ktoreby kthemu raycze á pomoczniki miał ale on nic tilko iż wſzithkie ocżyſcił, ale ie z tyrannem zaſię iakoby w przycielſtwo [!] przywiodł BielŻyw 41.

»trwać w przyjacielstwie« [szyk zmienny] (3): Nie ieſt prawdźiwy przyiaciel ktory niedługo trwa wprzyiacielſtwie. March1 A4 [idem March3]; BielŻyw 44; March3 V3v.

»w przyjacielstwo wstąpić, wnić« [w tym: z kim (1)] (3:1): [Chilon] nie chciał z nimi daley rokować, mouiąc Niechcę aby omnie powieſć ſie roznaſzała zebych chciał z timi w przijacielſtwo wnidz, ktorich obycżaie marnoſciami ſą nakażoni BielŻyw 10; [gdy Słońce jest w znaku Ryb] Dobrze kreẃ puſzcżać/ purgacią w piłułach brać/ w przyacielſthwo wſtąpić á ſthowarzyſzyć ſie Goski 20v, 20, 20v.

Wyrażenia: »dobre przyjacielstwo« = amicitia bona Vulg [szyk 1:1] (2): Leop Eccli 6/17; przetożem i tę xiążecżkę ninieyſzą pod imieniem W.M. [Stanisława Lichańskiego] wydáć vmyślił/ żeby byłá iednym świádectwem dobrego przyiaćielſtwá y ſąśiedztwá miedzy námi KlonWor **2.

»przyjacielstwo obłudne« (1): Przeto mowmy y o tych ktorzy nas záwodzą Przyiaćielſtwem obłudnym KlonWor 54.

»przyjacielstwo pewne; pewność przyjacielstwa« (1;1): Bowiem przyiaćielſtwo pewne/ Niedba o karmie koſztowne BierEz C2; oddał mi záraz y liſt bárzo wdzięczny/ ktory tuż z przodku/ przekłáda pewność przyiaćielſtwá/ nád wiárę doſwiádczoną Leop B2.

»(staro)dawne, (i) zachowałe przyjacielstwo« [szyk 1:1] (2): [ci, którzy] dawne záchowáłe przyiaćielſtwo zá ládá przycżyną opuſzcżáiąc/ nowych ſzukáiąc y nábywáią/ iż wiele ná tym chramywáią WerKaz 276, 276.

»wierne przyjacielstwo« (1): Piſze też Valerius w piątich kxięgach, iż Damon á Pitas byli vcżniowie Pitagoraſowi, á tak wierne prziiacielſtwo z ſ obą [!] mieli BielŻyw 30.

Szeregi: »pokoj a przyjacielstwo« (1): PIoſnká tá zámyka w ſobye proźbę przećiwko tym kthorzy bez przycżyny ludzi cnotliwe á pobożne w nienawiśći máią/ [...] á iákoby pod pokrywką pokoiu á przyiácielſtwá obłudnie ſie obchodzą z nimi. LubPs I2v.

»przyjacielstwo i sąsiedztwo« (1): KlonWor **2 cf »dobre przyjacielstwo«.

Przen [czego] (1): gdy ſię ſpowinowáćiemy zmądrośćią/ ſtawamy ſię nieśmiertelnemi. A wprzyiaćielſtwie iey [in amicitia illius] nawdzięcżnieyſze kochánie/ á nie przebráne bogáctwá BudBib Sap 8/17.
2. Przymierze, zgoda (o stosunkach, układach, porozumieniach międzypaństwowych); amicitia Vulg (41):

przyjacielstwo miedzy kim (7): LibLeg 10/93; Oznaymylmy. yz maſſaralſky Sadad kiereyowy Czarowy czorke ſwa za zone dal. y then maſſaralſky mey laſcze ſſie podal. y czolem vderzil. Przetho tho przyyaczyelſtwo. ktore myedzy namy yeſth. Chcziey theſſ gym okazowacz. MetrKor 46/47v, 46/46v [2 r.], 47 [2 r.], 175v.

przyjacielstwo z kim (19): LibLeg 10/93, 11/162v, 165; lyvdziom waſſym. ktorzy na granyczy ſą potrzeba. abiſczyą moczno roſzkazaly. yſzbi walaſkiey ziemye drvgi raz nyekazili. Atho przyyaczielſtwo Bohatego Czeſarza naſſego yego m. zwamy czcziącz MetrKor 46/118; Ale gdy mi tho Pan Bog przyiaćielſtwo racżył z iednáć ſwámi przednieyſzymi Krolmi Krześćijańſkimi/ ieſzcze temu [wyprawie przeciw Turkom] nie pozno BielKron 414v. Cf Zwroty.

przyjacielstwo czyje [pron poss] (2): y wthich rzechach [!] poſlalem do Maſſaralſkiego Chana liſth. yemv o thich przyyaczielſtvach naſſich oznaymvyancz. MetrKor 46/47v, 46/118; [Przithem daiemy w.k.m. znacz abowiem iz w.k.m. od Porti czeszarza tureczkiego przisedl then liotr Despoth na mnie y na ziemie nasche a w.k.m. przislacz raczil list swoy do czeszarza j.m. upominaiącz nasche przyaczielstwo CorfusDocum 1564 nr 123].

W połączeniu szeregowym (1): myloſcziwi Crolyv ya mam prziyaczyelſthwa y Samſyeczthwa y prziſzyege ſwaſcham K. mczyam LibLeg 11/154v.

W przeciwstawieniu: »przyjacielstwo ... nieprzyjaźń« (1): [Epimenides] Vcżynił Lepak miedzi Kretenſkimi pany, Atenſkimi wielkie przyiacielſtwo gdyż pierwey była nieprziazn BielŻyw 25.

Zwroty: »być w przyjacielstwie« [w tym: z kim (1)] (2): Ceſarz [...] potym ſie s Papieżem ziednał/ á byli w práwym przyiacielſtwie rádząc około poſpolitey obrony BielKron 181v; Ferdynánd Krol roſkazał Cżechom y Węgrom/ áby Maurycego rátowáli/ ale Cżechowie niechćieli/ wymawiáiąc ſie/ iż oni záwżdy byli w przyiáćielſtwie z kſiążęty Sáſkiemi. BielKron 228v.

»przyjacielstwo [z kim] mieć, wziąć, zjąć, chować, [uczynić]« = constituere amicitiam Vulg [szyk zmienny] (6:3:1:1): mi [cesarz turecki] miedzi sobą slyvbyli ſkrolem polſkim dobrze a wyernye przyaczielsthwo miecz LibLeg 10/56v, 11/154v; Teraz bogati Czeſarſ naſ yego m zbozey pomoczy ſzwamy przyyaczielſtwo ma. wieczie wi iſz valaſka ziemya nyeczvdza yeſth. MetrKor 46/117v; z przyiaćioły ſwemi/ y ſtemi ktorzy ſnimi dobry pokoy mieli/ [Rzymianie] chowáli nieodmiennie przyiaćielſtwo [conservaverunt amicitiam]. Leop 1.Mach 8/12, 1.Mach 8/17; poſłowie przyiecháli od Carzá Tátárſkiego [...] á wźięli wiecżne przyiáćielſtwo s krolem Olbrachtem BielKron 400v, 106, 124v, 253, 313, 332; [Poſłał tedy Abner poſły do Dawidá o śię rzekąc: Czyiáż ieſt źiemiá? A żeby mówili: vczyń zemną przyiacielſtwo/ á będźie ręká moiá z tobą WujBib 2.Reg 3/12 (Linde)].

»w przyjacielstwo [z kim] wniść, wstąpić« [szyk zmienny] (2:1): Iednego cżaſu wilczy z paſtyrzmi ſmouę vczinili, aby [z] nimi wprzyiacielſtwo weſzli BielŻyw 60; Ioſáffát Krol Iudſki wſtąpił w przyiaćielſtwo [iniit amicitias] z Ochozyaſſem Krolem Iſráelſkim Leop 2.Par 20/35; BielKron 118.

»przyjacielstwo złamać« (1): Powſthał Ptholomeus przeciwko Alexándrowi/ ktoremu corkę ſwą naprzod ktorą był Alexander poiął/ wziął y wydał zá Demetryuſſa/ then ważył ſobie y ććił Ionáthę/ y przyiacielſtwo ſnim vmocnił/ ktore żáś złámał. Leop 1.Mach 11 arg.

Wyrażenia: »lepsze przyjacielstwo«: (1): á dla lepſzego przyiacielſtwá/ dał mu [Eneaszowi] krol Lácińſki corę ſwoię Láwinią zá małżonkę BielKron 60v.

»pewn(iejsz)e przyjacielstwo« (2): á iż ſie vrodziłá ná then cżás Henrykowi krolewicowi Fráncuſkiemu corká Izábellá/ dla pewnieyſzego przyiaćielſtwá krzćił ią krol Angielſki. BielKron 226; á ná pewne przyiaćielſtwo áby mi [Mahometowi] ſwego ſyna Ianá dał [Skanderbeg] w opiekę y na ćwicżenie BielKron 253.

»sąsiedzkie przyjacielſtwo« (1): prziſlvchaly tho na waſzh myeſkayancz znamy wthakowey laſkawey prziyazny panyſthwv y poddanem naſſchim ſkodi takowe [...] czinycz [...] Prziſlvſchaly na Samſzyeczkye prziyaczyelſthwo. LibLeg 11/141.

»przyjacielstwo spolne« (1): Merodach krol Bábilońſki poſłał liſty y dáry do Ezechiaſzá krolá o przyiacielſtwo ſpolne proſząc BielKron 89v.

»przyjacielstwo wierne« (1): [Koriolanus] ſtąpił do Tulliuſá/ powiedzyał mu przygodę ſwoię. Ziednał mu łáſkę v Wolſkich dawſzy mu rękę w przyiacielſtwo wierne. BielKron 109.

»znamię przyjacielstwa« (1): Tego też cżáſzu Papież poſłał krolowi Angelſkiemu rożą złotą zá wielki dar ná známię przyiaćielſtwá BielKron 201.

Szeregi: »łaska i przyjacielstwo« (1): A thak yeſtlyze laſky y prziyaczyelſthwa waſchey Kro. mczi nyevirzemy [...] thedi bi waſſcha Kro. mcz naſch prziyaczyel laſkawi raczil wyedzyecz yſch mi wyeczey takowich krziwd czyerpyecz nyemożem LibLeg 11/165.

»przyjacielstwo i mier« (1): Ami [hospodar ziemi mołdawskiej] thakyeſch wedlye ſtharadawnego prziyaczyelſtwa y myerv ſzwaſſcham Kro. mczam y zyemyam waſchey Kro. mczi chczemi ſzye zachowacz y myeſkacz. LibLeg 11/165.

»pokoj i przyjacielstwo« = societas et pax Vulg [szyk 2:1] (3): Przyſzyagamy na thy ſzwyathe Ewangelye [...] yſz pokoy y przyaczyelſzthwo bądzyemy chovacz. LibLeg 3/33v, 11/162v; Leop 1.Mach 8/20.

»przyjacielstwo, ([i]) sprzymierzenie« (1): áczkolwiek były ſtáre Spiſy przyiacielſtwá ſprzymierzenia pomnożenié y lepſzy ſpoſób Rzeczypoſpolitéy [...] czyniącé/ rc. Wſzákoż iż ſie nieco w nich widźi bydź różnégo od dobrego y ſczérégo bráterſtwá/ przeto [...] SarnStat 1020; [po długich bitwach poiednał ſie z nimi [...] á ná znák przyiacielſtwá y ſpolnego ſprzymierzenia przerzeczony Ceſarz Kuroplates wſzyſtkim Bulgarom y Sławakom poſłał zá vpominek litery Hlaholſkie StryjKron 87 (Linde)].

»przyjacielstwo i towarzystwo« (1): Obrał tedy Iudás Eupolemá [...] y Iaſona [...] ktore poſlał do Rzymá áby poſtánowili á zięli ſniemi przyiaćielſtwo y towárzyſtwo [amicitiam et societatem] Leop 1.Mach 8/17.

3. Powinowactwo, pokrewieństwo; affinitas, cognatio, gentilitas Mącz (16): Mąż z żoną ſą gruntem przyiaćielſtwá po małżeńſtwie. GroicPorz gg4v, kk3, gg4; Affinitas, Krewność/ Prziyacelſtwo [!] Mącz 127d; Cognatio, Prziyacielſtwo/ rodzay/ powinowáctwo. Mącz 241d; Gentilitas, Prziyácielſtwo/ domu którego pokolenie. Mącz 144b, 94c, 144c, 177d, 243c [2 r.], 292d, 367c.
Wyrażenia: »przyjacielstwo krewne« (1): Napierwey [Kolumb] wźiął towárzyſtwo s Krolikiem Gwáryoneńſkim y przyiáćielſtwo krewne przez Tłumácze: potym ſkokiem ćiągnął do zamku S. Tomy ktory on założył BielKron 442v.

»małżeńskie przyjacielstwo« (1): niemáſz odſzcżepieńcow [...] vpornieyſzych nád narod Ruſki: bo ſię z nimi nie godzi małżeńſkiego przyiaćielſtwá ſtánowić/ y nie okrzćiwſzy znowu przyimowáć. CzechEp 14.

Szereg: »przyjacielstwo i przyrodność« (1): (nagł) Namen freütſchafft und ypſchafft Imiona prziaczielſthwa y przyrodnoſci (–) [...] Baba, Wuy, Kmotr, syn Mymer1 nlb 2.
4. coll. Przyjaciele; amici Mącz, Cn (2): Charista, Swięto niektore/ ná które ſie przyiacielſtwo weſpołek zyeźdźiło dáry á upominkámi ſie podarzáyąc. Mącz 51a, 481c; [Barzo mi to ieſt twoie przyſcie dziwno [...]. Gdyś wſſyſtko z ſobą przyiaćielſtwo wezwał A mnie miłoſnice ſwey zápámiętał. SądParysa [A3]; Gdyby niekiedy przyiaćielſtwo vdtćiwie żądało/ aby napominanie przy pogrzebie było/ Diacon albo sługa Kośćielny/ krotkie napominanie ku pocieſſeniu [...] ma vczynić UstKościel 182].

Synonimy: 1. bliskość, przyjaźń, towarzystwo; 2. pokumanie, przymierze, spiknienie, sprzymierzenie; 3. bliskość, krew, krewność, powinowactwo, przyjaźń, przyrodność, rodzina, towarzystwo.

Cf NIEPRZYJACIELSTWO

DDJ