Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [BRATER]

Następne hasło: BRATERSKIE »

BRATERSKI (105) ai

a oraz e jasne.

Fleksja

sg
m	N	braterski	f	N	braterskå	n	N	braterski(e)
	G			G	braterski(e)j, braterski		G	braterski(e)go
	D	braterski(e)mu		D	braterski(e)j		D
	A	braterski		A	braterską		A	braterski(e)
	I	braterski(e)m		I	braterską		I
	L			L	braterski(e)j		L

pl
N	subst	braterskié
G		braterskich
A	subst	braterskié

sg m N braterski (4). ◊ D braterski(e)mu (1). ◊ A braterski (1). ◊ I braterski(e)m (2) [w tym 1 r. w funkcji przysłówka]. ◊ f N braterskå (10). ◊ G braterski(e)j (24), braterski (1) ZapKościer. ◊ D braterski(e)j (6). ◊ A braterską (14). ◊ I braterską (10). ◊ L braterski(e)j (17). ◊ n N braterski(e) (3). ◊ G braterski(e)go (1). ◊ A braterski(e) (3). ◊ pl N subst braterskié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G braterskich (2). ◊ A subst braterskié (2); -é (1), -(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII – XIX w.

Znaczenia

Przymiotnik od „brat”; dotyczy brata rodzonego, współwyznawcy, bliźniego (105)
- a. Dotyczy brata zakonnego (4)

Przymiotnik od „brat”; dotyczy brata rodzonego, współwyznawcy, bliźniego; fraternus Calep, Cn (105): y kazal ſſobye powzdacz cząſzcz Bratherſką okrom wyadomoſczi a dozwolyenya Iego. LibMal 1543/72v; ſám śię za nim [...] modląc/ i inſzych ktorzy go [chorego Spierę] nawiedzali o modlitwe braterſką proſząc MurzHist E3v; BielKom D3; Vmiłowałeś więcey złość niż bráterſką miłość LubPs N5; BibRadz Matth 18 arg; ſſedł do iątrwie áby wſkrześił naſienie bráterſkie BielKron 19v; wſzákże go záſię bráterſkim vpominánim kſobie przywiedli BielKron 350, 128, 158v, 178v, 181v, 298v (11); CzechRozm 248; ModrzBaz 69; on [Józef] przedány do Egiptu/ zazdrość bráterſką wytrwał SkarŻyw 245; Kaimowey zazdrośći y nienawiśći bráterſkiey y zdrády y roſpácży ſię ſtrzeſzmy. SkarŻyw 263, 75, 198, 200, 368; StryjKron 130; KlonŻal C; Calep 434a; WujNT Zzzzz2; długi bráterſkié z ſpólnych dóbr máią bydz płáconé. SarnStat 592, 1020; SkarKaz 352a; SkarKazSej 673b; KlonWor 29; SzarzRytJSzarz nlb 2.

Wyrażenia: »jedność braterska; braterska jedność« (3 : 2): LubPs cc3v marg; day [Boże]/ iżeby známienite wielkie Xięſtwo Litewſkie/ s ſławną od wieków Koroną Polską/ iedność bráterſką co narychley wźięło. KwiatOpis [C2]; ArtKanc B6; StryjKron 350; SkarKazSej 672a.

»ludzkość braterska«: Wthore mieyſce ma Społecżność miedzy znáki á ćwicżeniem koſcielnym. [...] vżywa thego ſłowa Páweł ſ. miáſto miłośći á ludzkośći bráterſkiey. RejPosWstaw [143⁴].

»braterska miłość; miłość braterska« [῾ͺηφιλαδεκφία, charitas fraternitatis PolAnt] (21 : 20): Lech dla miłoſci braterſkiey przyzwolił na iego [młodszego brata] żądanie. MiechGlab 43; Iáko yeſt rzecż wdzyęcżna żyć w kościele Bożym/ złącżywſzy ſie miłoſcią bráterſką ſpołecżnye. LubPs dd3, A5v, cc3, dd2v; KrowObr 62, 119v, 187; RejWiz 18v, 70; Ktorzy ſie kwápią do chwały niebieſkiey/ máią ſie obieráć w cżyſtośći ſerdecżney y miłośći bráterſkiyey Leop 1.Ioan 3 arg; Niechay miłość bráterſka [charitas fraternitatis] trwa. BibRadz Hebr 13/1 [idem WujNT]; OrzRozm E; GórnDworz H7v; ábychmy [...] ſpołecżnie według bráterſkiey miłośći ieden drugiemu poſługowáli. RejPos 315, 288v; RejPosWstaw [21²]v; SkarJedn 153, 314; pięknie go brát y z wielką cżćią przyiął/ y w pokoiu ſię y miłośći bráterſkiey z ſobą rozſtáli. SkarŻyw 348, 108; Synowie Iaroſławowi [...] zábaczywſzy iego [ojca swego] [...] o ſpolney zgodzie y miłośći Bráterſkiey nápominánia: woyny wnętrzne [...] wzniecáć poczęli. StryjKron 180; ActReg 31; ArtKanc T 12; GrabowSet A2v; LatHar +++2v; Bądźćie bráterſką nápełnieni miłośćią [bibl. 1.Petr 3/8] KołakSzczęśl B4v; A o bráterſkiey miłośći nie potrzebá ábyſmy wam piſáli: ábowiem wy ſámi od Bogá ieſteśćie náuczeni ábyśćie iedni drugie miłowáli. WujNT 1.Thess 4/9, 1.Rom 12/10, Hebr 13/1, 1.Petr 1/22, 2.Petr 1/7 [2 r.]; té wſzyſtkié Státutá áby żadnéy mocy nie miáły/ iáko práwu/ ſpráwiedliwośći/ y też ſpolnéy bráterſkiéy miłośći/ y Vniiéy/ á ziednoczeniu ſpólnému przećiwné SarnStat 1023, 1020; SkarKaz 209a, 316b; Do tego trzebá nam ſzczerey zgody y bráterſkiey práwey miłośći w oyczyznie VotSzl B2; Y ták ſeymy ná vkrzepczenie zgody y miłośći ſpolney bráterſkiey vczynione: ná zápalenie roſterkow ſłużą. SkarKazSej 673a, 661a, 672a.

»mord braterski« = bratobójstwo: Teraz záśię Kroátią/ Dálmátią/ Węgierſką źiemię/ kto Turkóm przyſądźił/ iedno Ceſárzá Kárłá Wielkiégo/ z Fráncuſkim Królem Fránćiſzkiem mórd bráterſki? OrzJan 28.

»morderz braterski«: Fratricida ‒ Morderz bratersky. Calep 434a.

»przyjaźń braterska«: poſłał przed ſobą do niego poſły: łáſki y przyiázny bráterſkiey proſząc. SkarŻyw 347.

»szczerość braterska«: w miłośći y ſzczyrośći bráterſkiey rádźić o niey mogliśćie. SkarKazSej 661a.

»ugoda braterska«: [bracia rodzeni] Kaſper Iakub i Bartoſz z Nakliey, ządali ſą od nas pisania ſ strony Vgody miedzy sobą Braterſki ZapKościer 3v.

»zgoda braterska; braterska zgoda« (3 : 1): GrochKal 14; Ale Bráterſka zgodá v nas w ten cżás łſniáłá/ Y w Senatorſkich ſercach moc Boża władáłá. StryjWjaz A3v; SkarKazSej 671a, 672b.

Szeregi: »dobry a braterski«: rozumiáł że mu to dobrem a braterſkiem vmyſłem powiedźiáno MurzHist R2v.

»krześcijański a braterski; braterski i chrystyjański« (2 : 1): ábyś s krześćiáńſkiey á bráterſkiey miłośći tho odemnie [...] przyiął LubPs A5v; RejPos 112v; to łácno káżdy pobożny obacżyć może/ ieſli ty ſpráwy y poſtępki máią co w ſobie bráterſkiego y Chriſtyáńſkiego. CzechEp 96.

»braterski a powinowaty«: miłość bráterſką á powinowátą miedzy nas [...] wſzcżepić [Bóg] racżył. SkarJedn A3.

»sąsiedzki i braterski« (2): ſpolne máią być vczynnośći ſąśiedzkie y bráterſkie SkarKaz 636b, 635.

»wierny a braterski«: tám kędy ieſth wierna á bráterſka miłość BibRadz I 328d marg.

W funkcji przysłówka: »braterskiem« = po bratersku (1): takowąz chęcią offiaruią się braterskiem prosząc abyscie to wm onich rozumiec raczeli ActReg 32.

W formule grzecznościowej (3): STANISŁAW GOSLAWSKI Służby ſwé bráterſkié/ w M. łáſkę pilnie záléca. GosłCast 3, 8; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

a. Dotyczy brata zakonnego (4): Roboty ręcżne wiązánie kśiąg y oprawowánie ſzát bráterſkich Piotr ś. czynił. SkarŻyw 471 marg, 471.

Wyrażenie:»posługa braterska; braterska posługa« (1 : 1): w kuchenney y podłey domowey bráterſkiey poſłudze/ gárki y miſki pomywáiąc/ kochał ſię y przełożonym [w klasztorze św. Dominika] iuſz będąc. SkarŻyw 411, 354.

Cf BRACKI, BRATNI, NIEBRATERSKI