Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [BRETNICZKA]

Następne hasło: BREWE »

BREW (67) sb f

w miękkie. ◊ e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	breẃ	brwi
G		brwi
A	breẃ	brwi
I		brwiami
L		brwi(a)ch

sg N breẃ (2). ◊ A breẃ (5). ◊ pl N brwi (31). ◊ G brwi (6). ◊ A brwi (14). ◊ I brwiami (3); -ami (2), -(a)mi (1). ◊ L brwi(a)ch (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w.

Znaczenia

1. Wąskie pasmo włosów porastające wypukłość kości czołowej nad oczodołem (56)
- Przen: Wierzch, szczyt (1)
- a. Wypukłość kości czołowej nad oczodołem, miejsce porastania brwi (7)
2. Powieka (9)
- a. Rzęsa (2)

1. Wąskie pasmo włosów porastające wypukłość kości czołowej nad oczodołem; supercilium Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn (56): ZapWar 1508 nr 1975; March¹ A2; PatKaz III 121; Supercilium, Brwy Murm 52; BartBydg 154; Niewiaſty ktore chczą mieć cżarne brwi/ ſadłem ie pomazuią FalZioł IV 13d, V 77v; Takież y otroci gdy ſie komu chczą ſtawić tak albo owak, brwiami poſtawę vkazuią GlabGad N4v; Brwi wzgorę zklecżone na wzraz łuku, cżłowieka pyſznego vkazuią. GlabGad N4v; Wſzakoż brwi poroſłe ale proſte y ſubtilne to ieſt miękkie gładkie y trochę cżarnawe/ dobrą ſkładnoſć przyrodzenia vkazuią GlabGad N5, N3, N4v [2 r.], N5 [7 r.], N5 żp, N5v; March³ T7; Otoż thedy cżłowyek káżdy gdy ma wolą zoſtáć oycem/ nyech ſie nye kwápi ná byáłą głowę/ ktoraby płćią álbo brwyámi dobrze ſtáłá/ ale coby byłá cnotliwa GliczKsiąż B8; RejWiz 53v; Leop Lev 14/9; Drugi raz dniá ſiodmego miał [człowiek] ogolić wſzytki włoſy y brwi BielKron 37; Mącz 55b. 345b; BielSat D2v; BudBib Lev 14/9, 21/20; BielRozm 27, KochSob 68; Silo — Ten ktori koſmate brwimą Calep 980b, 133b, 1031a.

W charakterystycznych połączeniach: brwi białe (2), czarne (4), czyrwone, kosmate (2), podniosłe, porosłe (2), wzgorę sklecone, wyniosłe.

Zwroty: »brwi przymusk(iw)ać« (2): PaxLiz D2v; Y brwi nie wádźi tobie głádźiuchno przymuſkáć/ Zebyś miłość małżonká ſwego mogłá zyſkáć. ZbylPrzyg Bv.

»brwi targać«: Dziwnie ſie o to wſzytki białegłowy ſtáráią/ [...] iż ſie máluią/ [...] á dla ozdobienia oká/ brwi tárgáią GórnDworz Gv.

»brwi (za)farbować« (2): Albo y białagłowá gdy brwi záfárbuie/ Iuż więc ſobie w tanecżku buyniey poſkákuie RejWiz 8; BielKron 452v.

Wyrażenia: peryfr. »łagodnemi brwiami« = życzliwie, łaskawie: Przetoż o Phoebe duſzá ták ćwicżona/ Niech miedzy bogi będźie policżona. [...] Pozwolił Phoebus łágodnemi brwiámi KlonŻal D4v.

peryfr. »podniosłe brwi« = wesołe spojrzenie: Sublatum ad frontem supercilium [...] Podniosłe brwi/ to yeſt weſoły wzrok. Mącz 457c.

»zwieszenie brwi»: Ectropium ‒ Zwieszenię brwi; dicitur divisio palpebrarum, quum scilicet inferior palpebra non satis sursum attollitur, sed pendens hiat, nec cum superiore committitur Calep 348b.

Zestawienie: »zwierzchnie brwi«: Supercilium, Zwierzchnie brwi. Mącz 53d.

W przen (4):

Wyrażenie przyimkowe w funkcji przysłówka: »w brew« = na przekór (4): Is yego meky pozytky Przidaią na nas vzythky. Zan yeſth rozſlana ſwietha Krew Darmo ſie bydło ſkrobież wbrew RejKup m7; To tu Biſkupowi Rzymſkie^mu w breẃ/ á ledwie nie w oko: Gdy káżdemu Biſkupowi/ pewne ſtadko náznácża/ ktore páść y rządźić ma/ w drugiego ſię rzecży niewtrącáiąc. NiemObr 57; Záprawdę żeć nam Chrześćijánom nie pomáłu w brew dáią te práwá Pogáńſkie vprzywileiowáne WerGośc 265.

Zwrot: »w brew bić«: mam thę nádzieię o ich ſtáteczności/ iż będą woleć przy prawdzie przeſtáć/ chociaż im nieco w breẃ bije/ niż to przyimowáć/ co im w. m. (chcąć ſie przychlubić) chytrze dáieſz. GórnDworz X5.

Przen: Wierzch, szczyt (1): Supercilium [...] Breẃ Aliquando accipitur, miáſto wyniosłego á podnieśleyſzlego myeyſcá. Mącz 433d.

a. Wypukłość kości czołowej nad oczodołem, miejsce porastania brwi (7): Też ieſt dobra [spikanarda] komu włoſy padaią z głowy albo ze brwi, y ktemu włoſi roſci. FalZioł I 137d; Lekarzſtwo aby komu brwi włoſmi poraſtały. FalZioł V 77v; gdy ſie cżłowiek ktori nie ma na brwiach włoſow będzie nachylał nad on dym/ wyraſtaią włoſy. FalZioł V 77v [3 r.].

Zwrot: »brwi mazać, pomazywać« [szyk zmienny] (2): Też rdza z żelaza z tinami rozpuſzcżona/ á tym brwi maży/ nie vroſtą włoſy na nich. FalZioł V 77v, V 77v.

2. Powieka; cilium BartBydg, Calep; folliculus superior BartBydg (9): cilium, folliculus superior, quo oculus integitur seu celatur, povyeczka, brew, mrugavicze BartBydg 27b; Theż gdy khomu namięſzſzelą [!] brwi od wilgotnoſci ſtrupiaſtych, grynſzpan z przeſnym miode^m zmieſzawſzy/ pomazuy brwi tym grinſzpanem. FalZioł III 40b, I 3a, III 40b, V 60v; Ocży iego maią wżgląd na vbogiego/ á brwi [palpebrae] iego badaią ſie ſynow ludskich. WróbŻołt 10/5; Calep 194a.

a. Rzęsa; cilium BartBydg, Mącz; supercilium BartBydg (2): cilium seu supercilium, est ordo pilorum in folliculo oculorum crescens, brvy BartBydg 27b.

Zestawienie: »brwi u oczu«: Cilium, Brwi v oczu. Mącz 53d.

Synonimy: 2. mrugawica, powieczka, powieka.

Cf WBREW