[zaloguj się]
[pdf]

2. BRONA (30) sb f

brona (29), brana (1) BibRadz.

brón- (4), bron- (3) Mącz (4 : 3); bran-; końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl
N bróna
G bróny brón
A brónę bróny
I bróną brónami
L brónie

sg N bróna (12). ◊ G bróny (1). ◊ A brónę (3). ◊ I bróną (5). ◊ L brónie (3). ◊ pl G brón (1). ◊ A bróny (2). ◊ I brónami (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Narzędzie rolnicze zębate, ciągnięte przez konie, służące do spulchnianiα i oczyszczaniα roli oraz przykrywania ziemią zasianego ziarna; sarculum BartBydg, Murm, Mącz; occa Mącz, Calep, Cn; crates dentata Mącz, Cn; erpica BartBydg; tabula Mącz; rastrum Calep; colum, crates viminea, irpix, sirpix, urpix vel hurpices Cn (30): Murm 150; BartBydg 51b, 136b; MiechGlab 77; Albo go [konia] w bronę wprzęgą RejWiz 57v; Liro, Włoczę nákriwam ſiemię bróną Mącz 195c; Sarculo, Włóczę/ brónámi rolą z perzu wyczyściam. Mącz 368c, 76b, 368c; CzechRozm 235v; Raſtrum – Motyka, zębata: item brona: item grabie. Calep 895b, 720b; [Kmieć ma mieć] Do roley pług/ rádło/ iárzmo/ bronę. GostGosp 30, 80, 106; WujNT 22.
Zwroty: »spleść się jako brona«: Sámá ſię ſobą wieźie gawiedź oná/ Splotſzy ſię iáko więc ná polu broná. KlonFlis E2v.

»w bronie chodzić«: ten [koń] niech w bronie chodzi. RejWiz 57v.

»broną, z bronami włoczyć, powlec« [szyk zmienny] (6): BartBydg 51b; Leop Iob 39/10; Postremo semine iacto crate dentata vel tabula operiunt. Ná oſtátek bróną włoczą roſiawſzy pierwey naſienie. Mącz 195c; Pectinare segetem, Naſieńie máluczko podrosłe pooráć/ álbo broną powliec Mącz 285d, 258a [2 r.].

W przen (2): Otom ią ćiebie vczynił iáko woz/ á iáko bránę nową żębiáſtą/ thy będźieſz łámał gory/ a obrociſz ie w drobne ſkiby/ a pagorki w proch pokruſzyſz. BibRadz Is 41/15.
Zwrot: »bronami uwlec«: nigdy mu ſie ná niey [roli] lepiey nie vrodzi/ áż ią thymi bronámi vwlecże/ roſterki á niezgodámi ſwiáthá tego RejPos 333v.
a. Uprawianie roli broną, bronowαnie (4): rolą dobrze ſpráwić [...] [gnoj] wywieść/ y świeżo go woráć: á broná Pan roley/ bo ná bronie wſzyſtko należy GostGosp 160; Item/ rola ná naśienie. Item/ broná y śiew. GostGosp 164, 164.

Synonim: włoka.

ZZie