BRZEMIENNY (177) ai
brzemienny (175), brzemionny (2) Calep.
-mien- (175), -mięn- (2) MurzNT, GórnTroas.
Oba e jasne; tekst nie oznacza ó.
Fleksja
sg |
m | N | |
f | N | brzemiennå |
G | |
G | brzemiennéj |
D | brzemiennému |
D | brzemienn(e)j |
A | |
A | brzemienną |
I | |
I | brzemienną |
L | |
L | brzemiennej |
pl |
N |
subst |
brzemienn(e) |
G |
brzemiennych |
D |
brzemiennym, brzemiennem |
A |
subst |
brzemienné |
L |
brzemiennych |
sg m D brzemiennému (1). ◊ f N brzemiennå (59). ◊ G brzemiennéj (17); -éj (1), -(e)j (16). ◊ D brzemienn(e)j (7). ◊ A brzemienną (18). ◊ I brzemienną (28) [w tym: -ąm (3)]. ◊ L brzemiennej (3). ◊ pl N subst brzemienn(e) (12). ◊ G brzemiennych (9). ◊ D brzemiennym (11), brzemiennem (5); -ym : -em FalZioł (1 : 5). ◊ A subst brzemienné (6); -é (2), -(e) (4). ◊ L brzemiennych (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
O kobiecie: Ciężarna, będąca w ciąży, nosząca w sobie płód;
gravida, gravis, praegnans Cn; infantaria Calep (176):
OpecŻyw 13,
13v [2 r.],
184v;
PatKaz II 86;
BielŻyw 67;
March2 D4v;
LibLeg 8/132v;
MurzNT Luc 2/5;
Leop Eccli 42/10;
rzekłá Sárái do Abrámá/ [...] iam tobie dáłá ſłużebnicę ſwą w thowárzyſtwo: Ale oná widząc ſię być brzemienną/ wzgárdźiłá mię ſámá v ſiebie. BibRadz Gen 16/5,
Matth 1/23,
Luc 2/5;
BielKron 20,
60v,
98v,
102v,
112v (
13);
Partum ferre dicitur foemina, Dziećmi chodźić/ Brzemienną być. Mącz 121d,
509d;
SienLek 110;
GórnDworz R7;
RejPos 17v,
33v;
BudBib Os 9/14;
BudNT Ff8v,
GG3 [2 r.]; CzechRozm 127,
131v [2 r.],
133v,
161;
SkarŻyw 243 [4 r.];
PudłFr 44 [2 r.];
GórnTroas 10;
Iáko ná przykład ono/ Będźie miáłá w żywoćie/ miáſto Będźie brzemienną/ ieſt Graeciſmus WujNT 20 przedm,
6 przedm, Matth 1/18,
23,
Luc 2/5,
Apoc 12/2;
SkarKaz 483b;
Ieſli ćię mąż odumárł po śmierći brzemienną: Chceſz vrodźić dźiedźicá/ chceſz być pánią wienną/ Wdowo/ záraz opowiedz brzemię Vrzędowi KlonWor 63;
PudłDydo B3v.brzemienna z kogo (3): LibMal 1554/187; Oćiec tu iey przychodził/ powiádáiąc iſz brzemienną z ćiebie ieſt/ y nas wſzytkich o ćię ſamego zháńbił. SkarŻyw 184; WujNT Rom 9/10.
brzemienna kim (3): A gdy weſſla wdom Zachariaſſow/ pozdrowila pokornie cijotkę ſwą Elzbietę/ téż brzemienną ſwiętym Ianem OpecŻyw 10v; BielKron 14; CzechRozm 141.
brzemienna czym (2): OpecŻyw 9v; Tá wſzytek płód ieſt którym brzemienną chodźiłá Hecubá/ á ná żal ſwóy dźieći národźiłá. GórnTroas 63.
brzemienna z kim (2): y zoſtala thaſch tho hadka zglynyeczkym Brzemyenna. LibMal 1545/96v, 1548/138v.
Zwroty: »brzemienną chodzić« [
szyk zmienny] (
4):
PatKaz II 76;
A niewiaſtká iego/ żoná Fineeſowá/ chodziłá brzemienna Leop 1.Reg 4/19;
CzechRozm 141;
GórnTroas 63.»(u)czynić brzemienną« [szyk zmienny] (3): Brzemiennąm vcżynić. Facere grauidam. Calag 429a; SkarŻyw 183; Grauido, ‒ Brzemionnąm czinię Calep 465a.
»(z)ostać brzemienną« [szyk zmienny] (5): Iſch zoſtawſchi Brzemyenna Zyanka kucharza pana Nowowyeiskyego vrodzila chlopcza przed szwyathem Bozego Narodzenya LibMal 1554/187, 1545/96v, 1548/138v; Brzemiennąm zoſtáć. Concipere ex quo. Calag 429a; WuiNT Rom 9/10.
Wyrażenia: »brzemienna białogłowa, niewiasta, pani; białogłowa, niewiasta, pani brzemienna« (
33 :
29):
BierRaj 19v;
przeto niema być paniam dawano brzemiennem to picie, bo by muſiała przed cżaſem mieć porodzenie FalZioł I 24d;
Też brzemienney niewieſcie niemaſz puſzcżać krwie/ á nawięczey pirwſzego/ wtorego/ y trzeciego kxiężycza FalZioł V 57,
I 107a,
III 7c,
IV 54c [2 r.],
V 18a (
34);
GlabGad H,
G3v,
P3v;
GroicPorz ii,
mm2v;
KrowObr 68v;
Iáko niewieſz ktora ieſt drogá duchá/ álbo iáko ſie ſkłádáią kośći w żywocie brzemienney niewiáſty/ ták też niewieſz ſpraw Bożych. BielKron 82,
20v,
44v,
463v;
Gravida mulier Dźiecmi chodźy/ Brzemienna niewiáſtá. Mącz 149c,
55a,
205a,
257c;
SienLek 74,
Sv;
RejPos 70v;
BudBib 4.Esdr 16/39;
Prorok vkázował białą głowę brzemienną/ á nie tę ktoraby dopiero pocżąć miáłá CzechRozm 134v,
131v,
132v,
135,
141;
Calep 531b;
LatHar 633;
WujNT Mar 13/17,
1.Thess 5/3.»brzemienna z Ducha Świętego« (3): Elżbietá pocżąwſſy Iáná/ od pánny Máriey z duchá/ ſwiętego brzemienney náwiedzona/ vrodziłá ſyná Záchariaſſowi Leop Luc 1 arg; BibRadz Matth 1/18; CzechRozm 161.
Zestawienie: »bogini brzemiennych niewiast« = Diana: przeto [Diana] rzecżoná byłá bogini brzemiennych niewiaſt. BielKron 20v.
a.
W funkcji rzeczownika (38):
A ieſtli ſie brzemienna barzo bogi iż ieſt chuda á wyſchła, Tedy ma rzecży pożywać odwilżaiączych y tucżączych. FalZioł V 31v,
I 46d,
V 29v,
[30] [2 r.],
[30]v [5 r.],
31 [2 r.] (
23);
GlabGad D7 [2 r.];
Idź á ſpythay brzemienney [Vade et interroga praegnantem]/ gdy ſie iuż wypełni dziewięć kxiężycow/ możeli żywot ieſſcże iey zátrzymáć w ſobie płod? Leop 4.Esdr 4/40;
BibRadz Luc 21/23;
SienLek 27v,
59v;
RejPos 258v;
BudBib 4.Esdr 4/39,
40;
SkarŻyw 528;
LatHar 745;
WujNT Matth 24/19,
Luc 21/23;
fráſunek chwyćił ſię nas: y bole iáko ná brzemienną rodzeniem vćiśnioną PowodPr 8.Zestawienie: »bogini brzemiennych«: Egeria. Bogini brzemyennych w pogáńſtwie. Mącz 100d.
Przen: Zawierający (w sobie) brzemię, płód (1):
Wyrażenie: »brzemienny żywot«: więcey (iako ſwięty Ián zlotouſty powiedá) Iozeff wierzyl iey [Maryi] ſwiątoſci/ niżli iey brzemiennému żywotowi. OpecŻyw 13v.
Synonim: ciężki.
BZ