Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BZIU

Następne hasło: BŹDZIĆ »

BZOWY (52) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	bzowy	f	N		n	N	bzow(e)
	G	bzow(e)go		G	bzowéj		G	bzowégo
	A	bzowy		A	bzową		A	bzowé
	I	bzowym		I	bzową		I	bzowym
	L	bzow(e)m		L			L	bzowym

pl
N	subst	bzow(e)
G		bzowych, bzow(e)ch
A	subst	bzow(e)

sg m N bzowy (5). ◊ G bzow(e)go (6). ◊ A bzowy (1). ◊ I bzowym (1). ◊ L bzow(e)m (1). ◊ f G bzowéj (3); -éj (1) SienLek, -(e)j (2). ◊ A bzową (3). ◊ I bzową (1). ◊ n N bzow(e) (2). ◊ G bzowégo (12); -égo (7) SienLek -(e)go (5). ◊ A bzowé (2); -é (1) SienLek, -(e) (1). ◊ I bzowym (2). ◊ L bzowym (1). ◊ pl N subst bzow(e) (2). ◊ G bzowych (8), bzow(e)ch (1); -ych SienLek (3), GospGost; -ych : -ech FalZioł (4 : 1). ◊ A subst bzow(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „bez” (52)

Przymiotnik od „bez”; sambuceus Mącz, Calep, Cn (52): wzyęli też s ſobą Brutá áby im krotofilił w drodze/ktory nábrawſzy táiemnie złotá/ włożył w kiy bzowy/ ſzedł z onym kijem przy krolewicoch. BielKron 105v; Mącz 366c; bedłki ktore ná bzowym drzewie roſtą/ ze śmietáną rozwierć/ á ná guz przyłóż. SienLek 129, 78, 99, 159v; Calep 942b.

Wyrażenia: »jagody bzowe« (4): Nabierż iagod bzowych zmieſzay ie z gliną FalZioł IV 2c, V 90v; SienLek 149v; cżerwone wino będźie cudne/ iedno to vmieć cżynić: á miánowićie/ przyſmáżywſzy iágod bzowych vſtałych: cżym teraz máłmázyą żydowie Tureccy fárbuią. GostGosp 132.

»korzeń bzowy« [szyk 2 : 1] (3): Korzeń Bzowy s khorzeniem chebdowym w winie vwarzony, opuchłym ludziom ieſt dobre lekarſtwo FalZioł I 134a, II 5b, V 104v.

»kwiat (a. kwiecie) bzowy(-e)« [szyk 9 : 6] (15): Wonia telko kwiatkow bzowych cżini bolenie głowy ludziem ciepłego przyrodzenia/ iako ſą kolericzy y krew z noſa pobudza. FalZioł I 133d; Picie wody zimney/ zagania piano gorzkoſć/ przethoż ią maſz rano pić z kwieciem bzowym FalZioł V 47, I 133d, II 4a, 16, 23, V 73 (10); Kwiećie bzowe z koźim mlekiem wierćiáne/ wzwarz/ przyłożywſzy máſłá máiowego SienLek 52; Albo vtłucz mrowych iáiec/ ze bzowym kwiáthem/ á wyćiſnąwſzy ſok w vſzy wley/ ſtárą to głuchotę leczy. SienLek 72, 71v, 126, 160.

»list (a. liście) bzowy(-e)« [szyk 12 : 1] (13): Liſcie bzowe gdy będzie vwarzono ż inſzim iarmużem á będzie iedzono/ cżini ſtolcze FalZioł I 133d; Takież muchy giną gdzie vkropem kropią nawarzywſzy liſtu bzowego. FalZioł IV 29a, I 133d, V 71; Albo nátłucz bzowégo liśćia á włoż w wodę SienLek 159, 37v, 73v, 129v, 133, 150 (9).

»olej bzowy« (1): Oley Bzowy y ktey rzeczy y ku innym pożyteczny. SienLek 92v.

»skora (a. skorka) bzowa« (4): FalZioł I 16a; Spodnią ſkorkę bzową vwierćiawſzy miáłko/ roſtworz mlékiem krowim/ chceſzli mákowym/ by wtobie y iáſzczórki były/ muſzą wen. SienLek 157v, 120v; wárząc wniéy trzebáli chebd/ ſkórę bzową/ rádic Oczko 21v.

»wierzchy bzowe« (3): Wezmi wirzchi chebdowego ziela, wierzchy bzowe. A to vwarz w winie białem FalZioł V 41, I 133d; Albo ták/ weźmi ſoku bielonowego iednę część/ ſoku z wierzchow źielonych bzowych dwie części SienLek 56.

»wodka bzowa« (2): Zołć Zorawia ieſt ciepła j ſubtelna. Gdy ią ktho w nos wpuſzcża z wodką bzową/ pomaga od paraliża/ á cżyni lektanie ku kichaniu. FalZioł IV 25b, II 14d.

Synonim: chebdowy.