[zaloguj się]

CAŁOWAĆ (222) vb impf i pf

pf (2) BierEz S4 (1 sg fut), Leop Prov 7/13 (3 sg f praet); pozostałe na ogół niewątpliwe impf.

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w pierwszym a 6 r., w drugim w inf 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf całować
praet
sg pl
1 m -m całowåł m pers
f -m całowała m an
2 m całowåłeś m pers
3 m całowåł m pers całowali
f całowała m an
n subst całowały
fut
sg pl
1 m będę całować m pers
3 m będzie całowåł m pers będą całować
imperativus
sg pl
1 całujmy
2 całuj całujcie
3 niechaj całuje
conditionalis
sg pl
1 m bych całowåł m pers
3 m by całowåł m pers by całowali
f by całowała m an
impersonalis
praet całowåno
participia
part praes act całując
part praet act całowawszy
inne formy
praes i fut sg 1 - całuję; praes i fut 2 sg - całujesz; praes i fut sg 3 - całuje; praes i fut pl 1 - całuj(e)my, całuj(e)m; praes i fut pl 3 - całują

inf całować (59).praes i fut 1 sg całuję (13).2 sg całujesz (3).3 sg całuje (14).1 pl całuj(e)my (1) WujNT całuj(e)m (1) SkarJedn.3 pl całują (7).praet 1 sg m -m całowåł (1). f -m całowała (1).2 sg m całowåłeś (1).3 sg m całowåł (29). f całowała (23).3 pl m pers całowali (8). subst całowały (4).fut 1 sg m będę całować (1).3 sg m będzie całowåł (1).3 pl m pers będą całować (1).imp 2 sg całuj (3).3 sg niechaj całuje (1).1 pl całujmy (1).2 pl całujcie (2).con 1 sg m bych całowåł (1).3 sg m by całowåł (2). f by całowała (1).3 pl m pers by całowali (3).impers praet całowåno (1).part praes act całując (32).part praet act całowawszy (7).

stp, Cn notuje, Linde XVII XVIII w.

Dotykać ustami kogo lub czego, w celu wyrażenia uczucia; osculari Mącz, Calag, Calep, Cn; basiare, deosculari, suaviari Mącz, Calep, Cn; osculum dare, osculo impertire Mącz, Cn; exosculari Mącz, Calep; dissuaviari Calep, Cn; osculum affligere, defigere osculum, dividere oscula, oscula libare, pangere osculum, suavium sumere Mącz; dissaviari, columbare Calep; conterere osculis, contingere osculo, delibare osculum, excipere osculo, facere suavium, fatigare osculis, oppangere, pangere, reddere oscula, suavium dare Cn (222): Potym ijż ony noſſki ſwięté byly ſchodzoné ij zranioné od kamieniá/ od piáſku/ od gorątzoſcij/ maſcią drogą pomazala/ ij tzalowala nieprzeſtaiątz. OpecŻyw 46; Defigere alicui osculum, Cáłowáć/ Wyciąć komu puc niektórzi mówią. Mącz 126d, 23c, 130b, 270d [3 r.], 275c, 281d (10); RejAp 114v; Calag 321a; vpadáią ná koláná y gdźie ſię komu doſtánie cáłuią. CzechEp 81; Calep 125a, 218a, 306b, 332b, 334a (8); CALVIAC Iudaſz Chriſtuſá wydáie. WujNT Xxxxx3v.

całować kogo (70): BierEz S4; Oblicżé ij ſweé vſta na twych pierſiách kladę/ ſerdecżnie cie tzaluię OpecŻyw 18v; Y gdzie on dzień gdym cie na lonie tzaluiątz piaſtowala OpecŻyw 147v, 20 [2 r.], 20v, 104v, 147v, 164v; ale panna maria vyerne czyalo boze pyaſtouala w oſobye dzyeczyątka/ y czalouala y pyerſyamy panyenſkymy uychouala PatKaz II 38v; PatKaz III 128; HistJóz E3v; potym wſzed do komnáty ná łoże iey/ y pocżął ią chćiwie cáłowáć HistAl A4, N2, N3; I viąwſſy onego młodzieńcá/ cáłowáłá [deosculatur] go Leop Prov 7/13; RejFig Aa2, Bb5v [2 r.], Ee3v; RejZwierz 119; Y viął go práwą ręką zá brodę iákoby go miał cáłowáć. BibRadz 2.Reg 20/9, Ruth 1/9; przywitawſzy Beniáminá cáłował go y błogoſłáwił mu. BielKron 17v; Bieżeli wſzyſcy do domu rychło/ áby pirwey mátkę cáłowáli. BielKron 105v, 63v, 73, 104v, 105v, 155v, 188v, 216v; sic dividere oscula, Teras tego á potym drugiego cáłowáć. Mącz 91b; Oscula libavit natae, Cáłował córkę. Mącz 192a; OrzQuin K4v; GórnDworz Z2 [2 r.]; A wſthawſzy Tyrus obiął ſzyję iego y cáłował iego. HistRzym 79; Potym mamy oycá náſzego cáłować/ to ieſt iemu ſie modlić HistRzym 84, 82v [2 r.], 83, 132 [2 r.]; ábowiem iáko báłwochwálcá cżći y dziwuie ſie/ á cáłuie báłwáná/ [...] tymże obycżáiem łákomy cżłowiek chwałę dawa/ dziwuie ſie/ y miłuie pieniądze RejPosWstaw [1103]; BudBib Gen 31/55; á pádáiąc ná ſzyię Páwłowę cáłowáli go. BudNT Act 20/37; PaprPan Gg3, Hhv; Ceſarz go z wielką ochotą przyiął y cáłował SkarŻyw 188, 46, 112, 224, 349, 490; CzechEp 18; Ná pirwſzym mieyſcu pánnę cáłowano KochFr 25; SAm pánnę sćiſkaſz/ ſam ſię zákázuieſz/ Sam w vcho ſzepceſz/ ſam/ Páwle/ cáłuieſz KochFr 30; ReszPrz 49; Cáłuyćie [Obłapcie KochPs] Syná mile/ by iego gniew ſrogi/ Nie wpadł/ á wybyśćie zginęli w puł drogi GrabowSet E3v; WujNT Act 20/37; Bo y Helizeuſz [...] prośił áby mogł pożegnáć y cáłowáć oycá y mátkę SkarKaz 44a, 385a, 488a; Zaż to nie właſny Iudaſz ktory ćię cáłuie Proſząc: á kiedy płáćić/ ieſzcże ćię ſzkáluie? KlonWor 75, ** 2. Cf całować kogo co czym; »całuj babę w kłaki«.

całować co (119): A zatym náſwietſſá panna/ oblapiwſſy ſwégo námileyſſégo ſyna oblicżé iego/ glowę/ vſta/ ocży/ ij ijnſſe wſſytki cżlonki tzalowala OpecŻyw 88v; a idątz po drodze tego patrzala/ aby ktorą krwie kropię vzrzala/ tedy wnet tzalowala. OpecŻyw 158; Na drodze ijdątz/ ony mieſtza tzalowaly gdzie ſie tzo z Iezuſem ſtalo OpecŻyw 164v, 91, 91v, 151v, 156, 159; A wiele tego glubſtwa y Balwofalſtwa miedzy krzeſciany ze [...] czałuią v marlich koſczy SeklKat Z, Z; Każy rychley pyſaċ/ aczaluy. Swiathoſczy/ y lignum vite Bo wtorey wodzie omite. RejKup M, k3; á rzekſzy to padł ná ziemię á pocżął ſlup cáłowáć. HistAl B7, G; Będzie Ewánielią práwdą Boża [!] názywał/ y będzie kxięgi iey cáłował KrowObr 50v; Vmárłe kośći papieżnicy cáłuią/ á żywe przeſladuią. KrowObr Vu2v, 80 [2 r.], 116v, 119, 136v, 197, 239v [2 r.]; BOżą mękę przed ſwięty ná wznák położyli/ Cáłuiąc ią niewiáſty/ iáycy obłożyły. RejFig Bb6, Aa4; PAtrzże ná ty dubiele/ kiedy więc dutkuią/ Przez ſkło koſtki cáłuiąc/ ieſzcżeſz tho kupuią. RejZwierz 106; Krol widząc iż Heſter/ podnioſł ná nię rozgę złotą/ ktora powſtawſzy cáłowáłá rozgę. BielKron 115; ociec Filip od rádośći płákał/ ták iż gdy sſiádł głowę iego cáłował BielKron 123; Alexánder [...] vcżynił mu pocżeſność cáłowawſzy ono mieyſce ná ſzácie/ gdzye było wyſzyto Tetrágrámmáton. BielKron 124v; We śrzodku ieſt iákoby káplicá/ y wieſzká máła/ támtę Turcy obchodzą cáłuiąc BielKron 264; BielKron 144v, 330 [3 r.]; Bo ácż ſą rozlicżne piſmá wydáne po Apoſtholech/ po Prorocech/ po Ewányeliſtach/ ále ktore ſie zgadzáią s piſmy ſtáremi nam zoſtáwionemi/ cáłowawſzy mamy ye mieć w wielkiey pocżćiwośći RejAp 196v; HistRzym 125v; RejPos 144v, 310v; StryjWjaz C, C3; Paniętá do krolowey/ on zyemię cáłował PaprPan Hb2; Pódźmyſz tedy pod iego namiot vlubiony/ Y cáłuymy podnożek iego poświęcony. KochPs 195; Iákom ia grzeſznicá godną ſię zſtáłá cáłowáć iáſłecżká/ w ktorym Pan moy máludzkim [!] płákał? SkarŻyw 140; y nakoniec obraz męki Páńſkiey cáłuiąc/ duchá Chryſtuſowi oddał SkarŻyw 414; ludzie nabożne y zákonne ták ráda z młodu wydziáłá/ iſz gdzie ſzli zákonnicy Ciſtercyeńſcy/ tám nie mogąc ich cżćić inácżey/ śliád nog ich ieſzcże málucżką cáłowáłá. SkarŻyw 580, 140, 159, 160, 212, 224 (11); Gdy przed báłwány klękáiąc/ ony noſząc y cáłuiąc/ ſam ieſzcże przećiw ſobie dekret duchá Bożego obwoływa mowiąc. CzechEp 86; Ze z iedney ſtrony muśiałem o tym zwątpić/ żeby to I.M. y z swoimi Kátholikámi miał ſzcżerze cżynić co w ſwym nabożenſtwie cżyni [...] gdy ie [słowo Boże] więc ono przez ſkorę/ á pod cżás y ták ná kártách piſáne ábo drukowáne cáłuie CzechEp 127, 79, 87, 127; Ták iáko y krolowa Heſter cáłowáłá wierzch laſki Aſſwerá krolá WujNT 777; A ták nic nie grzeſzą Kátholicy/ czyniąc tákież pokłon obrázom Páná Chriſtuſowym/ ábo cáłuiąc reliquiae świętych. WujNT 777, 385, 777; Y ná innym mieyſcu tenże ś. prágnie do Rzymá drogi/ áby proch Apoſtołow SS. Piotrá y Páwłá cáłowáć mogł. SkarKaz 41b; Porwał miecż drugą ręką: naprzod go cáłował: Y zdrowia iuż Lamathus ſwego nie żáłował. KlonWor 43. Cf całować komu co; kogo, co czym; Zwroty.

całować komu co (18): BielŻyw 153; RejJóz Q2; LibLeg 11/155; KromRozm II h3v; KrowObr 25v, 234; Piſzą o tym Leonie iż ſobie rękę dał vciąć/ gdy mu ią niewiáſtá cáłowáłá z nabożeńſtwá BielKron 161, 145v, 154, 167v, 458v; RejAp 144v; SkarŻyw 511, 581 [2 r.]; KochPam 82; SkarKaz 159a; SkarKazSej 672a.

całować kogo, co czym (4) : KochFr 101; A oſtydłe vſtá vſty żywemi cáłuie. KlonŻal B3v; Przyſzedł z Miedziáną brodą/ cáłował go owym/ Dáiąc Háſło złodźieyſkie/ wąſem mośiądzowym. KlonWor 27. Cf »całować pocałowanim«.

całować w co [w tym: kogo (13)] (17): Więc tylko mi ſwą głowkę zchyl. Iż ćię w grzebycżek cáłuię/ A ćiebie ſie námiłuię BierEz S4; Máca gębą mláſkáiąc/ áż w dupę cáłował/ A kiedy go odkryli/ bárzo ſie fráſował. RejFig Aa 7; Máchná co w iáycá nie chciáłá cáłowáć. CHłopá w ſkrzyni rytego w koſcioł wſzrotowáli/ Skło mu w pierśi wpráwiwſzy/ zmártwywſtániem zwáli. Báby go gomołkámi iáycy okłádáły/ Kiedy w ono zwierciádło w ſwiętá cáłowáły. Máchná też nád nim ſtałá/ drudzy iey wołáią/ Cżemuſz go nie cáłuieſz/ ſąſiedzi cżekáią. A w coż go mam cáłowáć/ muſiáłáćbych w iáycá/ Niechayć ich wżdy vbiorą/ pocżkay pánie ráycá. RejFig Bb5v, Aa2, Ee3v; Konſtántynus wielki cżęſto go w oko cáłował BielKron 155v, 188v; Blizniego oſzukawſzy rzkomo go żáłuie: O gárdło przypráwiwſzy w vſtá go cáłuie. KlonWor ** 2. Cf Zwroty.

Frazy: »całuj babę w kłaki« (1): Kto tym rymom przygáni/ cáłuy bábę w kłáki. RejFig Bb7v.

»całuj(cież) w rzyć; w rzyć całować« (2 : 1): tedy rzekłá bábá/ Cáłuycieſz mię wſzyſcy w rzyć/ będę temu rádá. RejFig Ee3v, Ee3v; Mogłby rzec cáłuy nas w rzyć RejZwierz 119.

Zwroty: »nogi, w nogę, stopy całować« [szyk zmienny] (38 : 2 : 2): vſta ony [...] ktoré ſą pelné wſſe ſlodkoſci/ tzalowaly twé przeklęté nogi. OpecŻyw 92v; Onij to vſlyſſáwſſy/ nábożnie poklęknęli/ ſtopy iego tzalowali OpecŻyw 174v, 156v; KromRozm II h3v; LubPs hh4v; Tá niewiáſtá Lodwiká wtorego ná Ceſárſtwo koronowáłá ktory przednią padał/ y nogi iey ſmrodliwe cáłował. KrowObr 234, 25v, 34; Leop Luc 7/38, 45; Co niechciał Papieżá w nogę cáłowáć. RejFig Aa2; BielKron 154, 167v, 216v, 459; RejAp 114v, 144v; RejPos 308; KuczbKat 420; BudNT Luc 7/38; SkarJedn 195, 310, d8; SkarŻyw 28, 171, 293, 429, 511, 581 [2 r.]; CzechEp 90, 350, [389]; NiemObr 64,161; WujNT Luc 7/38, 45, 412 [2 r.], Xxxxx3v; SkarKaz 159a; SkarKazSej 672a.

»w pludry całować« (1): y gdy bym iá to dwoie/ to ieſt/ Ewángelią y zakon mogł dobrze rozeznáć/ chćiał bym mu ná káżdą godźinę powiedźieć/ áby mię wpludry etc. cáłował. ReszPrz 49.

»całować pocałowanim« (1): NIechay mie cáłuie pocáłowánim vſt ſwoich [Osculetur me osculo oris sui] Leop Canti 1/1.

»rękę (a. ręce), w ręce całować« [szyk zmienny] (13 : 1): Ona zatym natychmiáſt powſtala/ ij nábożnie go przywitala/ wvſta ij w ręce go tzalowala. OpecŻyw 164v; Tedy Darius czałowawſzy mu ręce rzekł BielŻyw 153; A takiem go tu przywiodł k iego poczćiwoſći Aby rękę czałował waſzey wielmoznoſći RejJóz Q2; LibLeg 11/155; BielKron 453v, 458v, 459; SkarŻyw 51, 309, 319; ReszPrz 126; á cáłowawſzy rękę iéy vczćiwą/ Wśiadł proſto ná okręt ſwóy KochPam 82; KlonWor ded **2v, 58.

Szeregi: »płakać i (a) całować« [szyk 3 : 1] (4): Iozef padł na oblitze iego platząc a całuiąc go HistJóz E3v; Zatym go wiodłá do łożnice á obłápiáiąc go cáłowáłá y płákáłá bárzo rzewno HistAl N2; BielKron 18v; SkarKaz 385a.

»obłapi(a)ć, (i) całować« [szyk 10 : 5] (15): OpecŻyw 15v, 20v, 22v; komu [...] dopuſzczono yeſt tele krocz uyele bych chczyal oblapycz czalouacz na rąku noſycz boga PatKaz III 128; RejJóz P5; HistAl G; BielKron 104v; GórnDworz Z2; Vſlyſzawſzy to Euſtáchius/ á pátrząc ná nię pilno y poznał ią/ [...] á obłápiwſzy y cáłowawſzy ią chwalił páná Bogá HistRzym 132, 83, 132; TEn gdy przyſzedł obacżył dzyewkę ſwą płácżący/ Obłápił ią cáłował ſrodze żáłuiący PaprPan Gg3; á w tem goleni odkrywáią/ obłápiaią/ cáłuią [oscula tactus]/ podſzcżypuią/ wſzetecżnie pomácywáią. ModrzBaz 54v; muśiſz tego/ ktorego teraz mile cáłuieſz y obłápiaſz/ pod krzyżem żáłośćią opłákáć. SkarŻyw 112, 349.

Formacje pochodne: nacałować się, pocałować, pocałować się, ucałować; całuwać, pocałuwać.

Cf CAŁOWANIE, CAŁOWANY, CAŁUJĄCY.

MM