[zaloguj się]
[pdf]

CHŁOD (26) sb m

Prawdopodobnie chłód. ◊ chłod-.

Fleksja
sg pl
N chłód
G chłodu chłod(o)w
A chłód
I chłod(e)m
L chłodzie, chłodu, chłodzie

sg N chłód (3). ◊ G chłodu (5). ◊ A chłód (3). ◊ I chłod(e)m (3). ◊ L chłodzie (8), chłodu [w rymie] (3); chłodzie KrowObr, RejZwierc, Calag, KochFr, WisznTr, KochPieś, KochSob; chłodzie: chłodu RejWiz (1 : 3). ◊ pl G chłod(o)w (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Umiarkowanie niska temperatura powietrza; refrigerata aura Cn (17): Iako gdi kto chce oceth vcżynić muſi gi tam chować gdzie bywa cżaſm [!] ciepło cżaſem chłod GlabGad K5v; RejWiz 93v; w łáźni gorącey cżłowiek pręthko omdleie/ [...] á gdy wynidzie ńa [!] chłod [...]/ oſwieżeie BielKron 335v; GrzegRóżn N4v; SienLek 2v, Vv; láką ſłońce gorącość tu cżyni ná zyemi/ Y iáko s cżáſem záſię chłodem ciepło zmieni. RejAp AA5v; ták białegłowy náſze/ vſtáwicżnie iedzą/ y vſtáwicżnie też chodzą/ dla chłodu ná komorkę. GórnDworz Q8; RejZwierc 180; Calep 905a; Lećie wcżás wyganiáć dla chłodu zá roſy/ áby ſie bydło náiádło GostGosp 116; GrabowSet C2v; nie máſz gorącá y znoiow: nie máſz źimná y chłodow LatHar 598; Bo iż było gorąco/ chłodem ſię lecżyli. KmitaSpit C5.
Przen (3):
a. Obojętność, oziębłość (1): Bo iuż okyem zrozumieſz káżdego poſtháwę [...]. A gdyć ogyeń álbo chłod do wzroku przypádnie/ Odmienić iuż mnimánie ono ná wſzem ſnádnie. RejWiz 118v.
b. Starość, jesień życia (2): Ktory dawno boleie ták ieſzcże y z młodu/ Snádnie mu przydzye ſzáleć cżáſem y po chłodu. RejWiz 79v.
Przysłowie: Acżći cżáſem ſkorupká w cżyni ſie zmáże z młodu/ Będzye iuż tym śmierdzyáłá potym y po chłodu. RejWiz 59v.
2. Miejsce chłodne, cieniste; cień; umbra Calag; subfrigidum Cn (9): Rozycżká [...] Pod wyſokiego drzewá gáłęźiámi w chłodzie [...] Chroniłá ſie WisznTr 11; Trąd [...] záwſze w vlownicy śiedźi/ pilen chłodu KlonWor 45.
Przysłowie: Kto we żniwá pátrzy chłodu Náćierpi ſie źimie głodu BierEz Mv.
Zwroty: »odpoczynąć (a. odpoczywać) w chłodu, w chłodzie« [szyk zmienny ] (1 : 1): Obroćił ſie wnet z drogi/ áby vlżył głodu/ A iżby odpocżynął w gorącośći w chłodu. RejWiz 141v; Calag 40lb.

»siedzieć w chłodzie« [szyk zmienny] (4): KrowObr 140; VCzony gosćiu/ [...] Ieślić [...] y dzban w źimney wodźie Tym wdźięcznieyſzy/ że śiedźiſz y ſam przy nim wchłodźie KochFr 93; A ſam páſterz śiedząc w chłodźie/ Gra w piſczałkę proſté pieśni KochPieś 34 [idem] KochSob 70.

Synonimy: 1. ostuda, ostudzenie, oziębienie; 2. cień.

Cf CHŁODNOŚĆ

DM