Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CHŁODNOŚĆ

Następne hasło: CHŁODZĄCY »

CHŁODNY (52) ai

chłodny (51), chłodzien (1); chłodny : chłodzien SienLek (4 : 1).

o jasne.

comp i sup (2+1) (na)chłodniejszy; -ejszy (1), -(e)jszy(2)

Fleksja

sg
m	N	chłodny	f	N	chłodnå, nachłodniejszå, chłodn(a)	n	N	chłodn(e), chłodno
	G			G	chłodn(e)j		G	chłodn(e)go
	D			D	chłodn(e)j		D
	A	chłodny		A	chłodną		A	chłodne
	I	chłodnym		I	chłodną		I	chłodnym

pl
N	subst	chłodné, chłodniejszé
G		chłodnych, chłodniejszych
A	subst	chłodn(e)
I	f	chłodnymi, chłodn(e)mi
V	subst	chłodn(e)
inne formy
sg n N a. pl N subst - chłodn(e)

sg m N chłodny (5). ◊ A chłodny (2). ◊ I chłodnym (5). ◊ f N chłodnå, nachłodniejszå (3), chłodn(a) (2). ◊ G chłodn(e)j (2). ◊ D chłodn(e)j (1). ◊ A chłodną (2). ◊ I chłodną (2). ◊ n N (attrib) chłodn(e) (3), (praed) chłodno (1). ◊ G chłodn(e)go (1). ◊ A chłodne (2); -e (1), -(e) (1). ◊ I chłodnym (3). ◊ pl N subst chłodné, chłodniejszé (10); -é (5), -(e) (5). ◊ G chłodnych, chłodniejszych (2). ◊ A subst chłodn(e) (1). ◊ I f chłodnymi SienLek (2), chłodn(e)mi (1) FalZioł. ◊ V subst chłodn(e) (1). ◊ sg n N a. pl N subst chłodn(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Umiarkowanie zimny; wywołujący wrαżenie chłodu; cienisty (52)
- a. lek. W funkcji rzeczownika (4)

Umiarkowanie zimny; wywołujący wrαżenie chłodu; cienisty; frigidus, tepidus Mącz, Cn; opacus Calep (52): tedy ią muſi chłodnemi rzecżami temporować/ iako ieſt korał cżyrwony/ ſandale, burſtyn FalZioł V 63; Cżemu po obiedzie poſpolicie cżłonki ziębną y chłodne bywaią. GlabGad K5, G2, K5v; á źaranki będą chłodne/ potym od pełniey mgły będą y niepogody do kończa. LudWieś B2v; Tepidus, Wolny/ chłodny. Wczeſnociepły. Mącz 449b, 196b, 449b [2r.]; Ná mieſtce bolące/ pierwey źiołá chłodne przyłoż SienLek 88; Weźmi oleiu rożánego [...]/ á niechay będźie ćiepło źimie á chłodno lećie SienLek 145v, 52; iż záwżdy iedná [wilgotność] ku drugiey przymieſzána być muśi/ ták iż chłodna gorącą chłodzi/ á gorącá theż záſię chłodney zágrzewáć muśi RejZwierc 3v, 158; ták iáko z inſzémi Lékárſtwy/ wolno obniść ſie będźie/ [...] okróm tego/ że iedno ſą gorącé/ á drugié chłodnieyſzé Oczko 39v, 28v, 31v; KlonŻal Bv; KochPam 81; Opacus ‒ Czieniſti, chłodni. Calep 731a; Klucżnik Lećie záwżdy przed obiádem ma opátrowáć/ áby chłodne piwo do ſtołu przy Pánie bywáło GostGosp 56; GostGospPon 170; Iák ieleń ſprácowány/ chłodney ſzuka wody GrabowSet Q3v; IAſne dźienne świátłośći/Y chłodne nocne ćięnie/ Imię wſzechmocne w pieśniách wyſławiayćie GrabowSet X; SkarKaz 162a; PaxLiz C4y; Iáko Smok Afrykáńſki prágnący y głodny/ Chce krwie Elephántowey z przyrodzenia chłodney. KlonWor 75.

Zwrot: »chłodzić czym chłodnym« (2): Kiedy dziáło wypaliſz/ razy dwa Borzące/ Chłodz ie rychło cżym chłodnym/ bo będzie gorące. BielSat Nv; BielSpr 74v.

Wyrażenia: peryfr. »chłodny (-a) czas, jesień« = starość (1 : 1): Przypádłá ná cię iuż chłodna Ieſień/ kiedy iuż wſzytki rzecży doźrzewáią RejZwierc 136; A gdyś iuż przyſzedł do źimy a do chłodnieyſzych cżáſow ſwoich RejZwierc 172.

peryfr. »godzina chłodna« = poranek (1): Gdy lecie: tedy w godzinę chłodną/ to ieſt gdy ſlończe wſchodzi FalZioł V 61v.

»chłodny obłok« [szyk 2 : 1] (3): Wdzień gorący roſćiągnął chłodny obłok nád niemi RejPs 155v; RejAp 135; SkarŻyw 372.

»chłodna rosa« (2): A ſnadz to ieſt rzecz pożytecznieyſſa niżli náchłodnieyſſa roſá która ſpáda na wyſokoſć ſuchych gor RejPs 200; SkarŻyw 70.

»chłodny wiatr(ek)« [szyk 4 : 1] (5): GlabGad 9; GórnDworz N6v; Tu záwżdy chłodné wiátry z polá záwiéwáią KochFr 43; WisznTr 11; Po tańcu chłodny wiátrek ná twarz ſobie czyniąc Mágierką ZbylPrzyg A4v.

»chłodny zdroj« (3): KochSob 64, 65; Imię twoié/ Gdźie chłodné Nilowé zdroie Wynikáią/ ſłynąć będźie ZawJeft 45.

Szereg: »wilgi (a. wilki, a. wilgotny) a chłodny« [szyk 2 : 1] (3): tedi ſie cżłowiek ochładza wiatrem chłodnym á wilgotnym GlabGad G; Włoſy áby nie śiwiáły rychło/ chronic ſye trzebá wilgich á chłodnych pokármow SienLek 48, 29v.

a. lek. W funkcji rzeczownika [w n] (4): Chłodne. FalZioł V 108 [tytuł].

Szereg: »chłodne a wyciągające« (2): Chłodne á wyciągaiącze. FalZioł V 108v [tytuł].

W przen (2): Cnotą miáſto chłodnego okłáday ią wſzędy/ By ſie nie zápa1iłá w ony pirwſze błędy. RejWiz 79; Bo y w on cżás nieſporo/ gdy ſie wrzod zápali/ Iuż Więc káżdy z oſobná ſwoie chłodne chwa1i. RejWiz 190v.

Synonimy: wczesnociepły, wolny.