[zaloguj się]
[pdf]

CHMURA (103) sb f

Fleksja
sg pl
N chmura chmury
G chmury chmur, chmurów
D chmurom
A chmurę chmury
I chmurą chmurami
V Chmura

sg N chmura (7). ◊ G chmury (8). ◊ A chmurę (19). ◊ I chmurą (4). ◊ V Chmura (1). ◊ pl N chmury (27). ◊ G chmur (6), chmurów (1); chmur : chmurów Mącz (1 : 1). ◊ D chmurom (1). ◊ A chmury (19). ◊ I chmurami (10); -ami (8), -(a)mi (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Gęsty ciemny obłok, często deszczowy; mgła; nebula BartBydg; coelum nubilosum, turbidum, dubium et impendens coelum Cn (99): BartBydg 96b; Czo ieſt morze, [...] goſpoda wod, ſtudnicza chmur. BielŻyw 135; Mieſiąc ieſt niebieſki złotogłow, [...] oko noci, zacmienie chmur. BielŻyw 135; wiatr od zachodu Słończa powiewał z przechodzącemi chmurami przez południe LudWieś B2v; KrowObr 103, 103v; Y chmury kiedy przeydą iáſnieyſzy dzyeń bywa RejWiz 35; Weźrzy potym ku gorze/ á chmury ſie broią/ Roſtárgnione powietrzem/ ná poły ſie dwoią. RejWiz 165v, 126, 131, 146v, 165v, 177; Leop Ez 38/9; RejZwierz 37v, 130; Słońce gdy chmury záſłániáły/ mnimáli ſie ná nie gniewáć BielKron 382; Nubilum die, Dla chmurów ciemność dniá. Mącz 252b, 243b; RejAp 175; iáko onę przyrodzoną ſwiátłość [...] mgły/ wiátry/ chmury/ y ine nawáłnośći/ nam cżęſto zákryẃáią RejPos 338; Bo tá pátrzy záwżdy wzgorę/ By Orzeł w ſłońce przez chmurę. RejZwierc 232, 68; HistHel C2; PaprPan Ee3; KochPs 23, 114, 116, 154; StryjKron 160; KochFr 37; KochPhaen 16 [2 r.], 20; KochPam 85 [2 r.]; KochPieś 7, 31; ZawJeft 30; GostGosp 36; KochCn B4v; KochPij C2v; Iák ſłonecżne promienie Zganiáią przykre ćienie/ Gdy obłocżne cżyſtośći/ Przez záchodzących chmur mienią właſnośći. GrabowSet D3; Nie przeto/ że moy dźień chmurą ſtrwożony/ Prágnąć y głod mrzeć/ potnieć ná ty Ziemi przymuſza GrabowSet H4v; KochFrag 18; KołakCath C2; KmitaSpit B2, C3v; Chceſzli możeſz tego Fliſá śpiewáć ná tę notę/ iáko Przećiwne chmury ſłońce nam/ rć. KlonFlis B2 [idem KochPieś 31]; Kto ſię/ gdy niebá chmurá niezákrywa Pátrząc na iáſnych gwiazd błáſk [!] niezdumiwa? SzarzRyt A3.

W charakterystycznych połączeniach: chmura straszna, wszeteczna, zaszła; chmury dziwne, płodne, przechodzące (2), przeciwne (2), szkodliwe, zachodzące; chmur pokusa, studnica, zaćmienie; chmury broją się, linęły deszcz, mieszają się, nurtuwują, pozostają, przejdą, przychodzą, roją się, rozchodzą się, zakrywają (słońce zakryły) (3), zasłaniają (zasłonią) (2); chmura wychodzi, zakrywa; chmury pohamować, pospędzać, rozpędzać; obaczyć przez chmury; słońce za chmurę zajdzie (2).

Przysłowia: vmilkła Xantipa y zlała go pomyiami, ktoryż iey nic nie odpowiedział, iedno głową zatrząſł rzekąc, wſzakem to wiedział że z tey chmury miał vpaſć wielki deſzcż. BielŻyw 47.

TV ſie fatá mieſzáią/ by Márzec z chmurámi RejZwierz 108v.

Zwrot: »przyodziać się (a. odziewać), odziany chmurą« [szyk zmienny] (2 : 1): Noc źiemię záſłoniłá ćiemnémi ſkrzydłámi/ Niebo ſye przyodźiáło ſzpetnémi chmurámi PudłFr 50; GórnTroas 9; GrabowSet Fv.
Wyrażenia: »ciemna chmura« (1): ia iuż muſzę wzgorę/ Bo widzę od zachodu iákąś ciemną chmurę. RejWiz 146v.

»chmura czarna« [szyk 2 : 1] (3): RejWiz 82; zewſząd ſtráchu ludźiom dodáią Chmury czarné/ grádu pełné/ y trzáſkáwice KochFr 85; KochPieś 47.

»gradowa chmura« (1): Záwżdy ſie im grádowey trzebá lękáć chmury. RejZwierc 247.

»chmura gruba« (1): zwłaſzcża gdy bywaią wiatri od wſchodu ſlończa, albo z południa/ kthore przywodzą z ſobą chmuri grube FalZioł V 72.

»chmura obłoczna« (1):Iuſz Phebus tchniące Konie do Morzá prowádził/ A Heſperus też chmury obłoczne zgromádził StryjKron 622.

»szpetna chmura« (9): Vźrzał k ſobie idącą ſzpetną cżarną chmurę. A pod nią ſie ná dole ſtráſzliwie błyſkáło RejWiz 82, 82, 107, 108, 148v, 149, 165v; Ktho widzi ſzpetną chmurę przed ſobą/ á nádziewa ſie prętkiey płuty RejZwierc 79v; PudłFr 50.

»wilgotna chmura« (1): Sćiśni wilgotné chmury [...]/ A ony ſuchą źiemię/ y drzewá nápoią Ogniem zyęté KochFr 125.

Szeregi: »chmury i ćmy« (1): Chmury około niego/ Y ćmy ſrogié KochPs 146.

»chmury, (i) grom(y)« (2): LudWieś B2; Raz chmury pánuią/ y grom ſrogi: á potym Bóg obdarza świat pogodą KochFr 85.

»mgłá i chmury« (1): tám niebieſkie páłace/ mgłą y chmurámi nigdy nie záchodzą LatHar 597.

»chmury a niepogody« (1): gdyż chmury á niepogody śiłá cżáſu roboćie vymuią/ á nabárźiey źimie GostGosp 154.

»chmura a (i) obłok; obłoki z chmurami« (2 : 1): Caecias, Wiatr który chmur á obłoków nie rozbiya Mącz 29c, 252b; LatHar 665.

»chmury, pioruny« (1): Owy chmury/ pioruny/ owy ſzpetne grády/ S tychći to pánow [wiatrów] ſpráwy/ pádáią tu rády. RejWiz 150.

Przen (20): Lodzia ieſt pracza na morzu/ [...] chmur pokuſſa. BielŻyw 137; RejRozpr I4v; RejZwierz 130; Do cnoty doźdrzy wſzędy y przez chmurę. RejZwierc 212v, 79v, 221; PudłFr 49; pirwey niżli z hukiem liną ná mię chmury gniewu twego LatHar 640; WujNT 35, Iudae 6.
Wyrażenia: »ciemna chmura« (1): Tákże też tá cnotá thá można krolowa/ chociay ſie kęs w kim záćmi zabáwkámi ſwiátá tego iáko ciemnemi chmurámi/ ey przed ſię ſie oná wynorzyć [...] muśi. RejZwierc 68.

»chmura ciemności« = caligo tenebrarum, procella tenebrarum Vulg (2): Cić ſą [...]/ ktorym chmurá ćięmnośći ieſt záchowána. WujNT 2.Petr 2/17, Iudae 13.

»szpetna chmura« (4): RejWiz 89v, 185; iáſność prawdy Páńſkiey zgania ty ciemnośći á ty ſzpetne chmury ná thę ſtolicę fáłeſzną RejAp 136; RejZwierc 29.

Szeregi: »ciemność á (i) chmura« = nubes et caligo PolAnt; caligo et tenebrae Vulg [szyk 2 : 1] (3): á wybáwię ie ze wſzytkich mieyſc kędy iedno ſą roſproſzone w dźień ćiemnośći á chmury. BibRadz Ez 34/12; RejAp 136; WujNT Act 13/11.

»mgła a chmura« (1): zátłumia iáko może/ rozmáitemi mgłámi á chmurámi nędznego ſwiátá tego RejPos 338.

2. n-pers (4): Do Chmury. MOwiłem ia tobie Chmurá/ Ze przy kuchni bywa dźiurá KochFr 36, 83 [2 r.].

Synonimy: 1. mgła, obłok.

DM