[zaloguj się]
[pdf]

MGŁA (119) sb f

Fleksja
sg pl
N mgła mgły
G mgły
D mgle
A mgłę mgły
I mgłą mgłami
L mgle

sg N mgła (49). ◊ G mgły (8). ◊ D mgle (1). ◊ A mgłę (16). ◊ I mgłą (11). ◊ L mgle (4). ◊ pl N mgły (19). ◊ A mgły (5). ◊ I mgłami (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zagęszczona para wodna unosząca się nad ziemią w postaci lekkiego obłoku; tuman; obłok; zaćmienie, brak światła; mglista pogoda; nebula Mymer1, Vulg, Mącz, Calep, Cn; vapor PolAnt, Calep, Cn; caligo Vulg, Mącz, Cn; nubecula Murm; nubes PolAnt (109): Murm 16; Mymer1 4v; Mgła ieſt noc dzienna á pracza ocżu. BielŻyw 136; Po ranu do poł dnia była okrutna mgła/ ktora drzewa y ziemię poſzedziała LudWieś B3, B2v [3 r.]; RejWiz 159; Leop Iob 38/34, Eccli 50/8, Nah 1/3; BibRadz Gen 2/6, Ex 14/20; bo byłá w ten cżás mgłá iż ieden drugiego widzieć nie mogł. BielKron 372v, 324; Caligare dicuntur amnes, Gdy ſie kurzy z rzék/ á gdy yákoby mgła nád wodámi leży. Mącz 31d, 243b [2 r.], 287c; RejZwierc 163v; Też znácżą przes dymy/ bo gdzie woyſko leży: ieſt mgłá nád nim záwżdy. BielSpr 68v; Oczko 29; KochPhaen 16; Calep 692a; KlonFlis F3 marg.

W połączeniach szeregowych (4): iuż dzdze/ grády/ chmury/ mgły/ burzki/ y ine nawáłnośći powiethrzne vſpokoione być muſzą RejAp 175; RejPos 338; Calep 1102a; WujNT Hebr 12/18.

W przeciwstawieniu: »mgła ... jasno« (1): To ieſt/ z iedney ſtrony byłá mgłá/ á z drugiey k Izráelitom bárzo iáſno. BibRadz I 38d marg.

W porównaniach (30):

Jako comparandum (27): Vſpokoię ſię [...] iáko pogodá po dżdżu/ á iáko mgłá wypuſzcżáiąca roſę ná vpalenie we żniwo. BibRadz Is 18/4; Ciáło Páná Kriſtuſowe thoć záprawdę nie może być roſciągnione iáko mgłá po niebie RejPos 78.

~ [Ze względu na nietrwałość, przemijalność] (10): gdy będę [...] przywiedzion ſwiatu temu/ nad mglę przemiennému. OpecŻyw 111v; ony zacne domy ták iáko mgłá ſchodzą RejWiz 100v, 83v; Cżáſy náſze iáko płyną/ A iáko mgłá z wiátrem giną RejZwierc 232v; BudBib Is 44/22; KochFr 86; Przemienney mgle/ dni ſwoie podobneſmy ználi. GrabowSet Ev. Cf »jako letnia mgła«.

[Ze względu na słabą widoczność] (5): Bowiem ono podobienſtwo twarzy w zrzadle oglądane [...] tilko ſie okazuie iakoby mgła nieiaka barzo cienka GlabGad B7; iż boſtwo iego okazáne było ludźiom iáko przez iáką mgłę/ przez cżłowiecżeńſtwo Páná Chriſtuſowe. CzechEp 149. Cf Zwrot.

[Ze względu na podobieństwo zewnętrzne] (4) Tákież duſzá iáko mgłá/ ktora nie ma ciáłá/ A iákoż to może być/ áby co ćirpiáłá. RejWiz 159v; Dym mu idzye s páſzcżęki/ ták iáko mgłá właſnie RejWiz 167v, 169v; ktory [piasek na pustyni] im w ocży by mgłá biie. BielKron 263v.

[Ze względu na kontrast ze światłem] (3): Więc onę ſpráwiedliwość ſwiętą zágłuſzáią/ Iáko mgły kiedy piękne ſłońce záſłániáią. RejWiz 77v; Iáko gwiazdá iutrzenna w pośrzodku mgły/ [...] ták y on świećił w kośćiele Bożym. Leop Eccli 50/6; BudBib Eccli 50/6.

[Ze względu na rozprzestrzenianie się] (2): Ano ten głos po ſwiátu iáko mgłá ſie wlecże. RejWiz 41v; RejZwierc 136v.~

Jako comparatum [zawsze przekład tego samego tekstu: Ps 147/16] (3): RejPs 216v; LubPs ff3; On iáko wełną/ śniegiem źiemię okrywa: on iáko popioł/ mgłę po niey rozśiewa. LatHar 383.

W charakterystycznych połączeniach: burzliwa mgła, cienka, nocna, okrutna, przemienna (nad mgłę przemienny) (2), wielka (2); mgła dzierży, leży, odzieje, opadła [kogo], wychodzi, zasłoni; dzień mgły; pełen mgły; mgłę rozbić, roztrząsać; mgłą przyodziany, zajść.

Frazy: »mgła się podnasza; podnosić mgłę« (1; 1): A mgłá ſzára po gorach też ſie podnaſzáłá. RejWiz 176; BudBib Ier 10/13.

»rozchodzą się mgły« (1) Nebulae diffugiunt, Roſchodzą ſie mgłi Mącz 138d.

»mgła po ziemi się włoczy« (1): czały dźień na niebie było iaſno/ ale iednak mgły po ziemi ſie włocżyły LudWieś B3.

»mgła wstaje (a. powstaje, a. stoi), powstająca« = caligine obscuratur aer, operit caligo a. nebula terram Cn (4 : 1): LudWieś B3; Gdy mgły wſtáią ku gorze tu z mokrych wilgośći/ To ſie iuż tám z nich rodzą rozne przypádłośći. RejWiz 150v; Mącz 152d; KmitaSpit C3v; KlonFlis F3.

Zwrot: »jako(by) przeze mgłę patrzeć« = traktować pobłażliwie, wiele wybaczać; quasi per caliginem cernere, per transennam aspicere Mącz [szyk zmienny] (3): LubPs E marg; Quasi per caliginem cernitur vis naturae, Yákoby przeze mgłę patrzémy ná przyrodzenia skłonność. Mącz 31d, 462c.
Wyrażenia: »mgła ciemna« = caligo tenebrosa Vulg; aer crassus Mącz [szyk 3 : 1] (4): Leop Gen 15/17; Mącz 140a; Tu widzę/ áni ćiemné mgły dochodzą KochPieś 12; SzarzRyt B2.

»gęsta mgła« = densa nebula Mącz [szyk 2 : 1] (3): FalZioł V 61v; A widziſz v ſámego iáka párá z gęby/ Leći iáko gęſta mgłá RejWiz 169v; Mącz 82a.

»jesienna mgła« (1): ále pátrz iáka ſławá ich obrzydła [...]/ á po ſwiátu ſie iáko Ieſienna mgłá włocży nápoły s páięcżyną RejZwierc 136v.

»jako letnia mgła« (3): Bo to [łakome nabycie] iáko letnia mgłá gdy ią wiátr rozchwieie RejWiz 14, 190v; káżda ina ſpráwá iey iuż iáko letnia mgłá zniſzcżeć á w niwecż obroćić ſie muśi. RejAp 155.

»szara mgła« [szyk 1 : 1] (2): RejWiz 176; jako więc wierzch gory szara mgła odzieje, Na pasterze niedobra, ale na złodzieje Lepsza niż noc KochMon 19.

Szeregi: »(ani) mgła i (ani) chmura« (2): tám niebieſkie páłace/ mgłą y chmurámi nigdy nie záchodzą LatHar 597; KmitaSpit C3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»mgła i czarność« (1): Wſſytki nocne burzliwe mgły y gęſte cżarnośći/ Ty ſie práwie odmieniáyą nam k wdzyęcżney ſwiátłośći LubPs eev.

»dym albo mgła« (1): Wſzytko inſzé/ iáko dym/ álbo mgłá przeminie. KochFr 86. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mgła i (a) obłok« [szyk 2 : 2] (4): HistAl Mv; BudBib Is 44/22, I 460a marg; Prawdá iż w ćiemnym dymie nie widźiſz y ſłońcá: Aż mgłá y cżarny obłok podeydźie do końcá? KlonWor 69.

W przen (6): A nye pyſſneſz to y prozne ſlowá mowyą? gdy Boże miłoſniki ſwyęte/ y mátkę yego naśwyętſſą ſobye przyrownáyą? [...] Nye ſąſz to mgły/ ktore wicher kręći? KromRozm I Ev, D2v.

mgła czego (2): ZawJeft 37; Niech sſtąpi myśl moiá/ do źiemie ćiemnośćiámi y mgłą śmierći oſzpeconey LatHar 151.

Szeregi: »mgła i obłok« (1): Po wielkiey mgle y chmurnych á niewdzięcżnych obłokách/ roſterkow ſtárych/ iáſne nam pożądáney iednośći promienie záświećiły. SkarJedn 269.

»mgła abo zaćmienie« (1): Iákoć Pan Bog w zágniewániu ſwym corkę Syon obtocżył mgłą ábo záćmieniem: y ſobie ták vlubioną/ z niebá áż ná źiemię vpuśćił. PowodPr 9.

Przen (9):
a) To, co przeszkadza prawdziwej, jasnej ocenie, co kryje, fałszuje prawdę (7): GrabowSet P2v; Więc kłamliwi ſzálbierze od łgárſtwá ſwe dzieło Zácżynáią, żeby ſię pod tą mgłą zákryło. KlonWor **v.

mgła czego (1): Chwalą poſpolićie Scipiona Afrykáńſkiego/ ktory będąc wſzeláką godnośćią y máiętnośćią ośláchcony/ wſzákże niepuſzcżał nigdy tey mgły w ocży ſąśiádom przodkow/ bogactw y możnośći ModrzBaz 43.

Zwroty: »mgłę (na)puszczać (w oczy)« = otumaniać, bałamucić; offundere (oculis) nebulas Modrz [szyk zmienny] (2): Ná powodową ſtronę należy/ ſpráwę/ ktorą przećiwko pozwánemu idźie/ iáśnie miánowáć/ á ná pozwáną należy/ obronę ſwą iáśnie oznaymić. Bo tego zániechawſzy/ obá [...] ſędźiemu mgłę nápuſzcżáć będą/ gdy niebędźie wiedźiał cżego by ſię przy onem ſądźie miał trzymáć. ModrzBaz 94v, 43.

»sjąć mgłę z umysłu« (1): Dispellere caliginem ab animo, Siąć mgłę z vmysłu/ To yeſt dodáć komu rozumu/ Vczinić rozumnym. Mącz 287d.

Szeregi: »mgła a chmura« (1): zátłumia iáko może/ rozmáitemi mgłámi á chmurámi nędznego ſwiátá tego/ [...] iákoby w nas tę ſwiętą ſwiátłość zágáśić á zátłumić mogł RejPos 338.

»obłok, mgła« (1): Ták ſię złodźiey w ſwe kłamſtwo/ iák w cżernidło/ kryie/ Iák Sepia w ſwoy inkauſt y w cżarne pomyie. Trzęś ſię: tyś wźiął nieboże: gdy mu mowią w ocży/ Wnet ſię dźiwnym obłokiem/ dźiwną mgłą otocży. KlonWor 2.

b) Coś przemijającego, nietrwałego (2):
Wyrażenie: »letnia mgła« (2): Lákome nábycie lethnya mgłá. RejWiz 14 marg [idem] Cc6v.
a. Obłok otaczający istoty nadprzyrodzone ukazujące się ludziom, też osłona zsyłana przez bóstwo dla uczynienia siebie lub kogoś niewidocznym (13): Kazał ſie niebu ſkłonić á ſtępował nádoł/ á mgłá zewſſąd ogárnowáłá nogi iego. RejPs 24; LubPs E; Leop Ps 17/10; Potym Iupiter wzyął dzyewkę Izydis [...]/ opuśćił ią mgłą áby nikt nie widzyał BielKron 20v; á ták włożywſzy oſobę ſwoię ná Iudaſzá ſam ſie opuśćił/ mgłą zniknął precż/ á Zydowie Iudaſzá vmęcżyli á nie Iezuſá. BielKron 165v, 32; KochPs 23; KołakCath B4v.

W połączeniach szeregowych (2): The ſą słowá ktore mowił Pan [...] ná gorze/ z pośrzodku ogniá/ obłoku/ y mgły Leop Deut 5/22; KuczbKat 265.

Zwrot: »mgłą zaćmić« (1): sam sie znowu rzucił Chcąc ji oszczepem zabić; Wenus obroniła Snadnie jako bogini, a mgłą ji zaćmiła KochMon 32.
Wyrażenia: »gęsta mgła« (1): Ná ktorą [górę] Pan Bog z wielkim Mágeſtatem przyſzedł/ á mieyſce ono gromy/ łyſkáwicámi/ y ogniem/ y gęſtą mgłą obtocżył KuczbKat 265.

»mgła obłoku« (1): Iuż teras prziydę do ćiebie we mgle obłoku [in caligine nubis] Leop Ex 19/9.

Szereg: »obłok, mgła« (1): Ze wſząd obłoki wielkie mgły w okrąg Páná tákiego LubPs V6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
b. Postać o konsystencji mgły, mara (1): Rzekł cżarny [tj. zjawa z piekła]/ [...] Nie ciáłoć to/ ták iedno tu cżarną mgłę widziſz. RejWiz 159.
2. Zawiesina (6): ieſli w zdrowym człowiecze/ mgłá ſye w moczu widźi/ á bierze ſye ku gorze/ niedobre známię. SienLek 26, 21v, 25v [3 r.], 26.
3. Nieostre widzenie (4): ocży wſpomaga/ iaſne cżyni y oſtre/ bo ciemnoſci gich wſzelkie y mgłę cżyniączą ſie przed nimi oddala FalZioł V 90v; SienLek 65v.
Szeregi: »mgła i bielmo« (1): Mgłę y bielmo z ocżu ſpądza FalZioł IV 39c.

»zaćmienie, mgła« (1): cżyſci ocży od zaćmienia/ od mgły FalZioł IV 45b.

Synonimy: 1. chmura, obłok.

ZCh