Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CHRZĄSTKA

Następne hasło: CHRZĄSZCZYK »

CHRZĄSZCZ (34) sb m

chrząszcz (33), chrąszcz (1); chrząszcz : chrąszcz SienLek (9 : 1).

Fleksja

	sg	pl
N	chrząszcz	chrząszcze
G		chrząszczów
A		chrząszcze
I		chrząszczami, chrząszczmi

sg N chrząszcz (14). ◊ pl N chrząszcze (8). ◊ G chrząszczów (5); -ów (3), -(o)w (2). ◊ A chrząszcze (4). ◊ I chrząszczami (2) FalZioł, SienLek, chrząszczmi (1) RejPs; -ami (1), -(a)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Owad (32)
- a. Prawdopodobnie odmiana szarańczy (16)
- b. Owad tęgopokrywy (16)
  - α. Lytta vesicatoria L. (Rost); pasożyt zbożowy zwany zieloną krówką (13)
*** Dubia (2)

Owad (32):

a. Prawdopodobnie odmiana szarańczy; bruchus (brucus) Murm, Mymer¹, BartBydg, Calep (16): Brucus vermiculus haud dissimilis locustae, herbas erodens, sine alis tamen. [...] Chrżąſcz yákoby konyk. Murm 97, 97; Mymer¹ 27v; BartBydg 20b; Chrząſfczmi y ynemi ſzkodliwemi robaki wyniſſczył wſſytki pożytki ich na ziemi RejPs 116, 155v; BielKron 46, 92v; RejZwierc [203]v; Gdy będzie głod w ziemi (álbo) mor/ ſúſza/ rdzá/ ſzáráńcża/ chrząſzcz [locusta, bruchus] BudBib 3.Reg 8/37, I 189v marg, 2.Par 6/28, Ioel 2/25; To chrząſzcze/ to ſzáráńcza zbożá polné żárły KochPs 117, 159; Calep 140a.

b. Owad tęgopokrywy; scarabaeus Cn (16): FalZioł IV 9d; RejWiz 100; iáko puſtołká włocżyć ſie muśi/ tylko motyle á chrząſzcże łápáiąc. RejZwierc 51.

α. Lytta vesicatoria L. (Rost); pasożyt zbożowy zwany zieloną krówką; cantharis Murm, BartBydg (13): Cantharis, chrząscz BartBydg 22b.

Zestawienia: »zielony chrząszcz« (2): Cantharis. eyn grner keuer Zyelony chrząſcz. Murm 98; BartBydg 22.

»złoty chrząszcz« [szyk 9 : 1] (49): Kiedy by komu złotych chrząſzczów zádano/ á iż ſą niepoſpolitą trućiną: tákowému iádowi ták zábieżeć maſz SienLek 156; Złoté Chrząſzcze: Cantharydes: Goldtkewer SienLek 247v; Złoté chrąſzcze SienLek X4v, 47v, 54v, 136, 152v, 184, T3, Xv.

*** Dubia [Mączyński z powodu braku odpowiedników polskich dla łacińskich nazw: rusticula avis oraz strix (także w łacinie bliżej nie znane) wprowadza tylko ogólnikowe lub alternatywne odpowiedniki] (2): Rusticula avis, Chruściel podobno/ álbo chrząſzcz. Mącz 362b; Strix, avis quaedam nocturna et importuna a stridendo dicta Nachtfraw/ Salſterweib/ Chrząſzcz podobno. Mącz 422b.