[zaloguj się]
[pdf]

CIASTO (83) sb n

a jasne (z wyjątkiem G pl), o jasne.

Fleksja
sg pl
N ciasto
G ciasta ciåst
D ciastu
A ciasto ciasta
I ciast(e)m
L cieście

sg N ciasto (30). ◊ G ciasta (18). ◊ D ciastu (1). ◊ A ciasto (21). ◊ I ciast(e)m (8). ◊ L cieście (1). ◊ pl G ciåst (3). ◊ A ciasta (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Mąka rozczyniona; massa Mącz, Calep; conspersio Mącz; farina aqua subacta, farina conspersa Cn (43): Murm 143; FalZioł I 70b, 133a, V 71v; GlabGad B4, G7; MiechGlab [90]; muśieli niechléb ale ciaſto sktorégo chléb na drogę gotować chcieli wźiąc s ſobą MurzNT 121 marg; KrowObr 78; Oddaćie ku podnoſzeniu plácek z pierwſzych ćiaſt [principium pastarum; Vulg: de cibis] wáſzych BibRadz Num 15/20, Num 15/21; á ná zwirzchnim koſzu rozmáite potráwy s ciáſtá cżynione były BielKron 16v; Magis, Dzieżá/ też okrągły ſtół/ [...] ná którym piekárze ciaſto zágniatáyą. Mącz 204a, 210d, 260d, 404a, 408a; á potym ią ćiáſtem obleṕ/ wſtaẃ ią z ćiáſtem do wolnégo piekárſkiego piecá/ gdźie by ſye ono ćiáſto na báńce vpiekło SienLek 131v, 170v, 181 [2 r.]; Race ták dźiáłáć/ nákręć trąbek pápirowych [...]/ zápraw ná końcu kleiem albo ćiáſthem BielSpr 74; BudBib I 33d marg; Fermentescere ‒ Wzruſzanie cziaſta do kwaſsu. Calep 414a, 641b; WujNT Rom 11/16.
Przysłowie: Choćbyś mu ćiáſto z dźieżą dał y z workiem groſze/ Przećię łże po ſtáremu KlonWor 28.
Zwrot: »kwasić ciasto« (1): s ktorey nie ták chleb pieką iáko v nas/ ále placki [...] ná káżdy dźień ine nie kwáſąc ćiáſtá. BielKron 453v.
Wyrażenia: »dzieża z ciastem, ciasto z dzieżą« (1 : 1): ktoremi ſię náturá náſzá/ iáko dźieżá z ćiáſtem/ z iednego Iádámowego grzechu zákwáśiłá SkarKaz 84b; KlonWor 28.

»ciasto jęczmienne« (2): przyłożyć ciaſtha ięcżmiennego á zlezie ſtrup FalZioł V 71v; SienLek 179v.

»ciasto kwaśne (a. (u)kwaszone)« = fermentum, zyme Mącz [szyk 3 : 1] (4): FalZioł III 25b; Mącz [513]b; Albo przyłoż ćiáſtá kwáśnego z ſolą. SienLek 125v, 97v.

»ciasto pszen(icz)ne« [szyk 3 : 1] (4): Cżemu pſzenne ciaſto bielſze niżli inſze. GlabGad G7, G7; SienLek 69, 181.

W przen (2): Ciáſto z dzieże zakwáſzoney [...] cudownie przáſne y ſłodkie/ z młodośći ieſzcże záſtawáło. SkarŻyw 371.
Szereg: »dzieża i ciasto« (1): ábyſmy [...] do ſtárego Iádámá dźieże y ćiáſtá onego zepſowánego/ nigdy ſie nie wracáli. SkarKaz 85b.
2. Potrawy mączne; pasta BartBydg; farinacea Cn (11): BartBydg 108b; Ma ſie chronić kwaſnych á thwardych rzecży, Iako ciaſtha/ kołacżow twarogu FalZioł V 94v; Iako to widamy gdy kto iakie ciaſto vodne na ogniv ſmażi GlabGad G6v, G6 [2 r.]; BibRadz Lev 23/14, Ez 44/30; Offae etiam, Ciáſto którym kury álbo gęśy tuczą. Mącz 260d; BielSpr 48v.
a. Wykwintniejsze pieczywo; pistinarum opera Cn (2): Scriblita, Pieczone álbo ſmáżone ciáſto/ yákie przi dworzech zwykli czinić. Mącz 374a, 408b.
3. Papka, masa o rzadkiej konsystencji (używana w lecznictwie) (29): A tak bedzie maſć iakoby ciaſto. FalZioł V 117v, II 21b, V 89, 117, 117v; náczczo żwáć pſzenicę álbo żyto/ á ono ćiáſto na nię przywijáć SienLek 125v; Albo weźmi kámienia Winnégo/ vtłucz go z twárdym octem/ á ono ćiáſto w chuſtę záwiń SienLek 129; Albo vtłucz czoſnku iąderko iedno álbo dwie/ włóż onego ćiáſtá w ſkorupę láſkowégo orzechá SienLek 140, 64v, 67v [2 r.], 73, 78 [2 r.], 82v (20).
Wyrażenie: »gęsto jako ciasto« (4): w onę wilgość námieſzay tártego czyſtego kádźidłá/ Mirry y Aloe/ áż będźie gęſto/ iako ćiáſto SienLek 66v, 74v, 124v, 143.
[Zestawienie: »ciasto borasowe«: Wożono go [boras] [...] z Alexándriyey pełne tłuſtośći nieiákiey/ w ktorey drobne kámycżki były. A ty zową ćiáſtem Boráſowym SienHerb 594a (Linde).]

Synonim: 1. rozczyna.

KW