[zaloguj się]
[pdf]

CZABAN (10) sb m

czaban (6), czuban (4); czaban BielSpr, KochFr, WerGośc, PudłFr, KochProp; czuban RejZwierz (2), RejZwierc; czaban : czuban LibLeg (1 : 1).

cza- (4) BielSpr, KochFr, WerGośc, PudłFr, czå- (1) KochProp; -ån (1); -an- (5) BielSpr, KochFr, WerGośc, PudłFr, KochProp, -ån- (2) RejZwierz, RejZwierc.

Fleksja
sg pl
N czubån czubåni
G czaban(o)w
A czabany
inne pl N a. I - czabany

sg N czubån (1). ◊ pl N czubåni (1). ◊ G czaban(o)w (2). ◊ A czabany (5). ◊ N a. I czabany (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Wyraz pochodzący z tureckiego czoban ‘pasterz’:
1. Pasterz (7):
a. Turecki (2):
Wyrażenie: »czaban turecki« (2): a kylkonaſczye myl koroni polſzkyey kv wloſczy Barſzkyey chodza bradzi dobithky do Walach y do Wloſzow abo czabanow Tvreczkich. LibLeg 11/134; áli pochwili nie máiąc gdźie iuż wźiąć/ á niechcąc z głodu zdechnąć/ vſłyſzyſz o nim/ áli on iuż ná Niźie cżábány Tureckie łupi/ álbo ná Slezyńſkim boru pułkoſzki wytrząſza. WerGośc 222.
b. Wołoski (5): LibLeg 9/53; Bo więc ták poſpolicie/ o nich [Kozakach] powiedáią/ Iż iedno ſie tám włocżąc/ Cżubany drapáią. Ale iedno doiedz tám/ miły chłopye głupi/ Vźrzyſz ieſlić ten Cżuban/ grzbyetá nie obłupi. RejZwierz 110v; Bárzo ſie tám Cżubani iákoś oſadzáią/ Acż tu náſzy ſtrożowie tego zá nie máią. RejZwierc 247v; BielSpr 54.
2. Zwierzę domowe (zwłaszcza wypasane przez czabanow tureckich lub wołoskich) (3):
a. Duży wół; bos grandis Podoliensis Cn (3): To tym (pátrzćie proſtoty) natłuſtſzé czábány/ To drugim záśię tákże nie chudé bárány Rzezano PudłFr 48; Albo ſąśiádá budzą/ iefli gdźie oſpány Koſmáté capy páśie/ y wielkie czabány. KochProp 12.
Wyrażenie: peryfr. »czabany słoneczne« = woły należące do Apollina (1): Przy tobie ia/ cnotliwy ſtároſto/ mogę Wſzytkę Lártiádego obiecháć drogę. [...] Piekło/ Syrény/ Scyllę/ Chárybdę ſrogą/ Y Czábány Słoneczné/ potráwę drogą. KochFr 129.
b. [Baran: Sigmunt Smolenſk/ Połock wziął/ y Kijow tą ſpráwą/ Swidrigieł do Wołoch zbiegł máiąc nań myſl krwáwą/ Támże wełnonoſzne pásł kilko lat Czábany (marg) Miechouius piſze/ iż ſiedḿ lat pásł Owce w Wołoſzech. (–) StryjKron 584 (Linde).]

Zza