[zaloguj się]
[pdf]

CZTERDZIEŚCI (576) nm

czterdzieści (552), czterydzieści (11), szterdzieści (5), szterdzieści a. śterdzieści (6), szterzydzieści a. śterzydzieści (2); szterdzieści BiałKaz; szterzydzieści a. śterzydzieści HistJóz (2); czterdzieści : czterydzieści : szterdzieści : szterdzieści a. śterdzieści ZapWar (7 : 6 : 1 : 1), LibLeg (4 : 1 : ‒ : 1), KrowObr (1 : ‒ : ‒ : 1), Mącz (17 : 1 : – : –), BudBib (23 : 1 : ‒ : ‒) ZapKościer (‒ : 1 : ‒ : 3), StryjKron (13 : 1 : – : –), Calep (4 : ‒ : 3 : ‒).

czter- (43), cztér- (14); czter- OpecŻyw (9), Mącz (18), GrzepGeom (11), Oczko; cztér- Strum (2), KochPs, SiebRozmyśl (2); czter- : cztér- MurzNT (1 : 1), SarnStat (3 : 8); drugie e jasne.

Fleksja
pl
A subst czterdzieści, czterydzieści
inne formy
N m pers - czterdzieści; N m an - czterdzieści; N subst - czterdzieści; G - czterdzieści, czterydzieści, czterdziestu, czterech dziesiąt, czterdziesiąt, czterdzieścia, czterdziesta; D - czterdzieściom; A m pers - czterdzieści, czterydzieści; A m an - czterdzieści; I - czterdzieścią, czterdziestą, cztermi dziesty, czterdzieści, czterdziestą, cztermi dziesty; L - czterdzieści, czterdziestu, czterdzieściu

N m pers czterdzieści (30). m an czterdzieści (2). subst czterdzieści (88). ◊ G czterdzieści (44), czterydzieści (2), czterdziestu (4), czterech dziesiąt (2), czterdziesiąt (1), czterdzieścia (2), czterdziesta (1); czterdzieścia LeovPrzep, czterdzieści : czterdziestu BibRadz (1 : 1), LatHar (4 : 3), czterdzieści: czterdzieścia WujNT (7 : 1), czterdzieści : czterdziesta SkarŻyw (5 : 1), czterdzieści : cztery dzieści : czterech dziesiąt : czterdziesiąt ZapWar (8 : 2 : 2 : 1). ◊ D czterdzieściom (1). ◊ A m pers czterdzieści (14), czterydzieści (1); czterdzieści : czterydzieści StryjKron (3 : 1).m an czterdzieści (2). subst czterdzieści (340), czterydzieści (3); czterydzieści HistJóz, ZapKościer; czterdzieści : czterydzieści LibLeg (3 : 1). ◊ I czterdzieścią (10) LubPs, Leop (2), BielKron (3), CzechRozm, StryjKron (2), KlonWor, czterdziestą (2), cztermi dziesty (2), czterdzieści (1) SkarJedn; czterdziestą SkarŻyw; cztermi dziesty ZapWar; czterdziestą : cztermi dziesty BudBib (1 : 1).◊ L czterdzieści (18), czterdziestu (4), czterdzieściu (2); czterdziestu GórnRozm, LatHar (2); czterdzieściu CzechRozm; czterdzieści : czterdziestu BibRadz (1 : 1); czterdzieści : czterdzieściu SkarŻyw (2:1).

Składnia orzeczenia: czterdzieści (kogo, czego) jest, było (53); czterdzieści (kogo, czego) są, byli, były (20); czterdzieści (kogo, czego) jest, było MetrKor, LibLeg, HistAl, GroicPorz, KrowObr, Leop (4), LeovPrzep, GórnDworz, RejPos, BielSpr, BudBib (3), BiałKaz, BudNT (2), MWilkHist, LatHar, WujNT(3), CzahTr; czterdzieści (kogo, czego) są, byli, były OpecŻyw (2), HistJóz, FalZioł, Mącz, GostGosp, SarnStat (3), SiebRozmyśl, SkarKazSej; czterdzieści (kogo, czego) jest, było : czterdzieści (kogo, czego) są, byli, były BibRadz (9 : 2), BielKron (10 : 1), GrzepGeom (1 : 1), SkarŻyw (5 : 4), StryjKron (3 : 1). Składnia przydawki: ta, tę czterdzieści (czego) (2); te czterdzieści (czego) (5); w tych czterdzieści (czego) (1) BibRadz; ta czterdzieści (czego) RejPos; te czterdzieści (czego) BielKron, WujJud, SkarŻyw, WujNT; tę czterdzieści (czego) : te czterdzieści (czego) BudBib (1 : 1). Składnia rządu lub zgody z rzeczownikiem przedmiotu liczonego dla poszczególnych przypadków: w składni rządu: N (84), G (45), A (246), I (17), L (9); w składni zgody: N (2), D (1), A (1), I (1), L (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Liczebnik główny; quadraginta Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; quadrageni Mącz, Calep, Cn (576): Quadraginta. Cżterdzyeſćy Murm 200; Mymer1 42v; Quadrageni aliquando idem quod Quadraginta, Czterdźieśći. Mącz 334d, 334d, 503a; Bo Reſz dwie śćie znácży/ Wau ſześć. Mem cżterdzieśći. BudNT kk8; Calep [882]a [2 r.].
Wyrażenie: »czterdzieści a czterdzieści« = czterdziestkami (1): Quadragena, Czterdźieśći á czterdźieśći. Mącz 334d.

Zestawienia liczebnikowe (6):

Dźiewięćiorá ſzeſtnaśćie/ vczyni ſto czterdźieśći y cżtery. GrzepGeom K, I; Calep [1136]a.

Vndequinquaginta, Krom yednego pięć dzieſiąd álbo dziewieć y czterdzieśći. Mącz 503a.

quadragena millia, Czterdźieśći tyſięcy. Mącz 334d.

Quaterquadragies, Czterykroć czterdźieśći Mącz 339c.

W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem przedmiotu liczonego (czasem z elipsą rzeczownika) (561):

W składni rządu z rzeczownikiem przedmiotu liczonego (402): hany go ymyeyschyl wschythczech yego waschnyosczy dztherech [!] dzeszath kop grosszy wpolgroszczech ZapWar 1513 nr 2063; anym vczinil ssyvego marthwego any kalyethy ssecztermydziesthi groschi wzial ZapWar 1519 nr 2213; anym wszyala cztery dzyesczy pnyov pszczol y dwdzyeszthv cobyl ZapWar 1524 nr 2314, 1505 nr 2006, 1506 nr 2033, 1524 nr 2314, 1529 nr 2358, 1532 nr 2472 (13); Po cżterdzieſci dnij Potym powſtala z oney ſſopy/ panną ſ ſynácżkiem ſwoijm OpecŻyw 21v, 25v, 37v [2 r.], 95, 116, 172v; PatKaz I 14; PatKaz III 142v; MetrKor 40/821; HistJóz E3v; TarDuch C8v; naſienie tego ziela [...] przez cżtherdzieſci dni w winie pite/ twardoſc ſledziony roſpądza. FalZioł I 87d; A tak około cżterdzieſci niedziel od pocżęcia przychodzą ti znaki na brzemienną niewiaſtę FalZioł V 16a, II 22v [3 r.], IV 38d, V 46v, 90v; MiechGlab 64; WróbŻołt O5, 94/10; RejPs 141; y temv yeſt trzidzieſczy abo ſterdzieſczy liath abo y wieczey LibLeg 11/84, 94v [2 r.], 140v; LibMal 1543/68, 1545/99v; HistAl H2v, H7, [I3], M4v; MurzNT Mar 1/13; KromRozm II d4v; LubPs V4v, gg6v; GroicPorz c3v, h3, i3, k2v, k3, k4; KrowObr 79v; Leop Gen 7/12, 26/34, Ex 36/24, Num 32/13, Deut 25/3 (22); y ſpráwił ci [Bóg] przechod beſpieczny przes onę wielką puſzczą w onych czterdźieſći lat BibRadz Deut 2/7; Iużem był we czterdźieſtu lat gdy mię poſłał Moiżeſz BibRadz Ios 14/7, Gen 18/29, 3.Reg 6/17, Ez 41/2, 2.Mach 5/2, Act 23/13 (31); OrzRozm G2v, N2; A ieſliby cżterdzyeśći było dobrych w Sodomie/ przepuśćiſzli wſzytkim? BielKron 12; Ktorym práwem mię z tego kámieniá zbędzie? Odpowie Grábiá Goricki/ cżterdzieścią złotych cżerwonych BielKron 275; Tátárowie w tym cżáſu wielką ſzkodę y okrućieńſtwo pocżynili ná wſzytki ſtrony po cżterdzyeśći mil BielKron 416; bo cáłe cżterdźieſci dni nie przeſtawał grom wielki/ łyſkánie/ deſzcże/ wiátry BielKron 444v, 4v [3 r.], 172v, 247, 398, 462 [4 r.] (73); Mącz 108d, 204a, 334d, 339d [2 r.], 503a (8); á wſzákże ſye ránie/ nietrzebá dác goić do Czterdźieśći dni SienLek 151v, 106v, 160v, 161 [2 r.]; LeovPrzep H2 [2 r.], H2v, Iv, I2, I4 (11); RejAp 89v, AA2v; GórnDworz T6v; RejPos 56, 282; RejZwierc 205; BielSpr 30v, 60; WujJud 1v, 194, 194v; Y było Izáhákowi cżterdzieśći lat gdy poiął Rebekę BudBib Gen 25/20; A pomni wſzytkę drogę/ ktorą ćię wiodł Iehowá Bog twoy/ (przes) te cżterdzieśći lat BudBib Deut 8/2; á nogá twoiá nie vćieśćiłá ſię (przes) tę cżterdzieśći lat. BudBib Deut 8/4, Gen 32/15, Ex 24/18 [2 r.], Num 14/34 [2 r.], 3.Reg 6/17, Am 5/25 (20); Strum D4v, P4; BudNT Act 7/30, 36, 13/18, 21, 23/13; StryjWjaz B4v; CzechRozm 80, 136v [2 r.], 139; ModrzBaz 113; SkarJedn 246; KochPs 143; y wtym ćięſzkim vtrapieniu/ żył bliſko cżterdzieſta lat/ nigdy niemáiąc odpocżynienia. SkarŻyw 291, 160, 208 [4 r.], 452 [2 r.], 558, 582 (35); W kruſzkách ſie nas [diabłów] też wżdy zmieści Ieden abo zecżterdźieści. MWilkHist E4v; StryjKron 309, 350, 662, 672, 677 (7); NiemObr 74; WerGośc 269; ArtKanc C16v, E9v, G16, T14v; przedal [...] pol domu: y wſzytko bydlo synowy swemu Marczynowy ſza ſzvmye sterdzyeſczy grziwyen lyczby pruszky ZapKościer 1588/80v, 79; PaprUp Cv; Calep 569a; Gdy ſię dni cżterdźieśći ſtározakonnego ocżyśćienia ſpełniło LatHar 531, 16, 200; A gdy mu ſię wypełnił czás czterdźieſcia lat/ przyſzło mu ná myſl áby náwiedźił bráćią ſwą ſyny Izráelſkie. WujNT Act 7/23, Luc 4/2, Act 4/22, 23/21, 2.Cor 11/24, Hebr 3/10 (27); SarnStat 29, 106, 145 [2 r.], 274, 689 (9); Powiedźiał y to/ że iuż do Oycá ſwoiégo/ Po cztérdźieści dni wſtąpi SiebRozmyśl K2; KmitaSpit C4v; SkarKaz 207a, 242a; CzahTr B4v; Czterdźieśći dni nie wynidą/ á Niniwe ábo to kroleſtwo wáſze vpádnie. SkarKazSej 706a, 704a; Przed cżterdźieśćią lat w Węgrzech w miáſtecżku Pezinku/ Byłem KlonWor 31. Cf »pościc czterdzieści dni«, »czterdzieści męczennikow«.

W składni zgody z rzeczownikiem przedmiotu liczonego (14): KromRozm II c2; Wroćili ſie ſzpiegierze po cżterdzyeśći dnioch BielKron 40v, 92; RejAp 117v; WujJud 194; Bo miedzy tymi cżterdzieſtą/ ieden był namłodſzy SkarŻyw 208, 208; rani go kto iny/ á on wnet ná ſwego ſąśiádá [...] chociá on we czterdźieſtu y dáley milách na on czás będźie/ rány opiſze. GórnRozm G3. Cf »pościć czterdzieści dni«, »czterdzieści męczennikow«.

Z elipsą rzeczownika przedmiotu liczonego lub jego skrótem (21): ZapWar 1509 nr 2028; ieſliby był dług dwádzyeſćiá grzywien/ tedy ſam/ ieſli czterdzyeſći tedy ſámowtor/ [...] ma przyſiądz rękoymia. UstPraw F4V; BibRadz Gen 18/29; Ieſth Pleſzkow od Nowogrodá ná zachod ſłońcá trzydźieſći y ſzesć mil/ od Iwánowego grodá cżterdźieſci BielKron 432v, 291v, 383v, 432v [2 r.], 433 [2 r.], 437v; Mącz 334d; á w piſmie ś. iedno o cżterdźieśćiu [lat] cżytam CzechRozm 139, 136v; SkarŻyw 206; tak yako teraſz placzą po 30 y popyączy g. y sterdzeſczy m. lyczby pruſky ZapKościer 1582/36v, 1580/6; bez wieści beſpiecznie leżących náiáchał/ y trzyſtá z Litwy/ y z Tátáry vbił/ á czterdzieśći poimał StryjKron 572; Quadragenarius ‒ Cżterdzieſci maiaci. Calep [882]a; GostGosp 120; CzahTr C.

Zwrot: »pościc, nie jeść (ani pić), post (po, przez) czterdzieści dni (i, takież czterdzieści nocy)« [w tym: w składni rządu (53), w składni zgody (1)] [szyk zmienny] (24 : 23 : 17): OpecŻyw 37; Iezu ienżes od ducha wiedziony cżterdzieſci dni y cżtherdzieſci noczy poſcił. TarDuch B2, B2; KromRozm I F2v; MurzNT I3v; Leop Mar 1 arg; BibRadz Deut 9/9 [2 r.], 18 [2 r.], 3.Reg 19 arg; Wſtąpił Moiżeſz w obłok/ był thám s Pánem cżterdzyeśći dni tákież nocy/ nie iedząc áni pijąc. BielKron 32v, 35, 149v; RejPos 69v [2 r.], 70v [3 r.], 280; Naprzod że o cżterdźieśći dniách poſtu powiedaćie/ á Ireneus o cżterdźieśći godźinách mowi. WujJud 194, 193 [3 r.]; WujJudConf 193v; HistHel C3v [2 r.]; SkarŻyw 29 [3 r.], 172 [2 r.], 173 [2 r.], 318, 471 [2 r.], 481; Iezu poſtem cżterdźieśći dni y cżterdźieśći nocy ná puſzcży świątobliwie vtrudzony/ zmiłuy ſię nád námi. LatHar 337, 273, 337, 350 [3 r.]; A gdy pośćił czterdźieśći dni y czterdźieśći nocy [Et cum jejunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus] WujNT Matth 4/2; My (práwi) poſt czterdźieśći dni/ według podánia Apoſtolſkiego/ raz w rok/ czáſu nam przyſtoynego pośćimy. WujNT 16, przedm 33, s. 15 [3 r.], 130, 208, 452 (10).

Zestawienia liczebnikowe (192):

anym mv vczynyl szkody wvasznyoszczy Cztherdzesząth groszy y dwa [!] grosszv ZapWar 1513 nr 2125; Cżterdzieſci ij ſſeſtz lát ſtawion ten koſciol OpecŻyw 73; PatKaz III 108; y ſtały ſye wſzytky dni iego żywotá ſto zſterzydzýeśći y ſiedḿ lat HistJóz E3v; MiechGlab 48, 58; LibMal 1545/100; athego ych okvpv zaplaczono ym. czterdzyeſczy thy ſzyancz y sheſczſoth aſpr. LibLeg 11/140v, 157; á ieſth nas w licżbie dwá kroć ſto tyſiąc y cżterdzieſći tyſiąc HistAl H3; KrowObr 233; dano też iey [bestyi] moc/ ábj miáłá władzą przez cżterdzieśći y dwa mieſiącá. Leop Apoc 13/5, Lev 25/8, Num 1/33, 2.Esdr 7/29, 11/13 (10); Iuż ſą czterdźieſći y pięć lat od onego czáſu BibRadz Ios 14/10; A wſzytkiego zgromádzenia poſpołu było czterdźieſći thyſięcy dwá tyſiącá trzy ſtá y ſiedḿdźieſiąt. BibRadz 1.Esdr 2/64, Gen 5/13, 18/29, Num 1/33, 1.Esdr 2/66, 2.Mach 12/9 (9); BielKron 39 [3 r.], 61, 283, 322v [2 r.], 446 (28); Mącz 177b; SienLek 29, 42; á ieſzcze niedoſtáie czterzech ſet y czterdźieśćia lat. LeovPrzep H2; roſkázuiąc ie [miłościwe lato] obchodźić co czterdźieśći lat y dźiewięć LeovPrzep I2, H2, H2v, I4, [K2]; Iż widzyał Báránká ſtoiącego ná gorze Syon/ á z nim ſto y cżterdzyeśći tyſiące máiąc imię Oycá iego nápiſáne ná cżelech ná ſwoich. RejAp 117v, 90v, 107v, 117v; GrzepGeom H4 [3 r.], Kv [2 r.], M3v [2 r.], N, Nv; BudBib Lev 25/8, Num 26/18; MycPrz I C4; BiałKaz L2; ModrzBaz 113; SkarJedn 244, 246; SkarŻyw 349, 392, 511; StryjKron 220, 308; WerKaz 293; tzterdzieſci y Śiedm bitew mial ſtzeſliwie wigranich PaprUp B2v, Cv; Calep 359a, 569a; LatHar 286; WujNT 103, Ioann 2/20, Apoc 11/2, s. 864, Apoc 13/5, 14/1; SarnStat 279, 349, 612; SiebRozmyśl K4v [ogółem 108 r.].

á pocżeth iego/ ludzi tylko ku woynie godnych ktore zlicżono/ ieſt cżterdzieśći y ſześć tyſięcy/ y pięćſeth. Leop Num 2/11, Num 1/41, 26/41, 50, Apoc 21/17; BibRadz Num 1/25, 21, 26/41, 50; BielKron 39 [2 r.]; RejAp 65, 117; A żadny nie mógł zrozumieć ſpiewániu onemu/ iedno oná ſto y cżterdzieśći y cżterzy tyſięcy/ ktorzy ſą ći/ co ſą wykupieni s ſwiátá RejPos 342v, 342v; BudBib Num 1/21, 26/41; WujNT Apoc 7/4 [ogółem 18r.].

Abowiem thák ſto y czterdzieśći lat było záćmienie Słoneczne w Ráku LeovPrzep Bv, A2v, A4v, B.

A vmárł we ſthu y cżterdzieśći á ſſeści lat Leop 1. Mach 2/70.

A rozmierzył mur iego ná ſto á cżterdzieśći y cżterzy łokcie RejAp [183].

á żaden ſie nie mogł oney pieſni náucżyć/ oprocż onych ſthá á cżterdzyeśći á cżterzech tyſięcy RejAp 117.

Mącz 106c; á po dwu y czterdźieśći lat/ [...] iuż zwykli ludźie/ s śił przedtym zebránych/ ſchodźić LeovPrzep Iv; BudBib Gen 11/16; tedy okrzćił Aſteryuſzá y wſzyćiek dom iego/ oſob męſkich y niewieśćich ſześc y cżterdzieśći. SkarŻyw 147 [ogółem 4 r.].

BielKron 266; ktorzy [poganie] miáſto ſwięte podepczą przez dwá á cżterdzieśći mieſięcy RejAp 89v; SarnStat 63 [ogółem 3 r.].

y było dni Iáákobowych lat żywotá iego ſiedm lát y cżterdzieśći lat y ſto lat. BudBib Gen 47/28.

Vmárł ten okrutnik w lećiech cżterdzieśći ośmi BielKron 258v; BudBib Ios 21/41; BudNT Apoc 11/2, 13/5, 21/17; Oczko 29v; Miſtrz Zakonu Otto ze czterdzieſcią dziewiącią Brátow zábit. StryjKron 325, 123, 308, 325, 406, 532; Y mierzył mur iego ſto czterdźieśći cżtery łokćie WujNT Apoc 21/17, 14/3 [ogółem 14 r.].

LubPs gg6v; Tharcża y Horęże nieukazáły ſie we cżterdzieśći thyſięcy ludu Iſráelſkiego. [in quadraginta milibus Israel] Leop Iudic 5/8; BibRadz 1.Par 12/36; OrzRozm N2; BielKron 47, 52v, 70v, 76v, 240v (22); BielSpr 30v, 60; záiechał mu drogę Ionátas/ z cżtermidzieſty tyſięcy mężow przebránych ku boiowi BudBib 1.Mach 12/41, Iudic 5/8, 1.Mach 3/39; łotrow/ rozboynikow/ mężoboycow/ lichwiarzow/ o cżterdzieśći tyśięcy ku vznániu potępienia ſwego y cżynieniu pokuty przywodził. SkarŻyw 310; StryjKron 350, 662, 677; Iáko Lokietek/ kiedy lud w Pruśiech máięcy/ Poráźił był krzyżakow cżterdźieści tyśięcy. KmitaSpit C4v [ogółem 36 r.].

Od Żydow podiąłem pięć kroć cżterdzieśći plag bez iedney. BibRadz 2.Cor 11/24.

Zestawienie: »czterdzieści męczennikow (żołnierzow, mężow)« [w tym: w składni rządu (5), w składni zgody (5)] (10): BielKron 357; WujJud 61v; Cżterdzieśći męczennikow Zołnierzow. SkarŻyw 46 marg; Kazanie o cżterdzieśćiu męcżennikách. SkarŻyw 207 żp, 206 [2 r.], 402; my ktorym nie ieſt táyne męſtwo/ wielebnych cżterdźieſtu Mecżennikow LatHar 441, [++2], 440.
Wyrażenie przyimkowe: »po czterdzieści« = czterdziestkami (2): Quadrageni veniebant, Po czterdźieśći przichodźili. Mącz 334d; Calep [882]a.
W przen (1):
Zwrot: »mieć czterdzieści językow« = być bardzo wymownym, mieć dar krasomówstwa (1): Ná cnot ludzi tych w ſławienie/ nie doſyć by mieć cżterdzieśći ięzykow SkarŻyw 206.
a. W funkcji liczebnika porządkowego (3):

Zestawienia liczebnikowe (3): yako napyſal Ezechias ueczterdzyeſzczy y trzy Zyemya to yeſt marya oſzwyeczyla ſyą od mayeſtatu boſkyego PatKaz III 97; y poſlalyſmi then nas lyſth [...] Pyſſan wKyrkyeliv. od mahmetha proroka naschego Rokv Dzyewyeczſetnego cztedzieſczy y ſyodmego Myeſyacza Aprilla LibLeg 10/98v; vmárł ten okrutnik/ Látá wieku ſwego cżterdzieśći y ſześć. BielKron 259.

Cf CZTERDZIESTDNIOWY, CZTERDZIESTNOWY, CZTERDZIEŚCIKROĆ, CZTERDZIEŚCILETNY

LZ