Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ĆMAWY

Następne hasło: ĆMIĆ SIĘ »

ĆMIĆ (9) vb impf

ćmić (8), czmić (1); ćmić RejWiz, RejAp (3), SkarŻyw (2), GrabowSet, SkarKaz; czmić Leop.

Fleksja

indicativus
inf	ćmić
praes
	sg	pl
3	ćmi	ćmią

praet
	sg
3	n	ćmiło

fut
	sg
3	n	będzie ćmiło

conditionalis
	pl
3	subst	by ćmiły

inf ćmić (3). ◊ praes 3 sg ćmi (1). ◊ 3 pl ćmią (2). ◊ praet 3 sg n ćmiło (1). ◊ fut 3 sg n będzie ćmiło (1). ◊ con 3 pl subst by ćmiły (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Zaciemniać, zasłaniać światło, gasić blask (7)
2. Tracić blask, ciemnieć, zaćmić się (1)
3. Być źródłem światła, świecić (1)

1. Zaciemniać, zasłaniać światło, gasić blask; adnubilare, adumbrare, caligare, inobscurare, inopacare, inumbrare, obcaecare, obducere, obnubilare, obscurare, obstruere, obumbrare, officere, offundere tenebras, offuscare, opacare, praestringere, umbrare Cn (7):

ćmić co komu (1): Y zátym vkaże ſię Pan Iezus ná powietrzu w obłokách/ nie tych co deſzcz dáią y ćmią nam świátłość ſłoneczną SkarKaz 6a.

W przen [co] (6): Coż ſie sſtáło s thego márnego dymu/ gdy iuż nam pocżynał ćmić to ſłońce wiecżne Páná náſzego/ á iż iuż zárażał to wdzięcżne powietrze náuki y poſthánowienia iego ſwiętego? RejAp 78; Ktore [słowa] pſowáć śmieią/ y iáſność ich ćmić/ wiáry świętey dźiśieyſzy nieprzyiaćiele SkarKaz 204a.

ćmić czym (1): że ſie diábeł pilnie záwżdy o to ſtárał [...] áby miał inſtrumentá ſwoie ná ſwiecie/ áby ćmyły fáłeſznemi wymyſły ſwoiemi to iáſne ſłońce náſze/ áby záwżdy był ſwiát ná probie wiernych od niewiernych. RejAp 66.

Fraza: »blask ćmi [komu]« (1): Bláſk od złotá nie ćmi mu pocżćiwego wzroku/ A od cney powinnośći nie sſtąpi ná kroku. RejWiz 7v.

Zwroty: »ćmić oczy« (2): o ktorym [Chrystusie] ácż wierzył iſz był práwy Bog Syn Boży/ ále cżłowiecżeńſtwo widome/ ćmiło ieſzcże ocży iego y wiárę. SkarŻyw 384; GrabowSet 0.

»ćmić wzrok« = zaślepiać, pozbawiać rozsądku (1): RejWiz 7v cf Fraza.

2. Tracić blask, ciemnieć, zaćmić się (1): iáko słońce cżmić/ źiemiá drzeć mieli cżáſu męki iego [Chrystusa] Leop Ps 17 arg.

3. Być źródłem światła, świecić (1):

Zwroty: »ćmić światłość« = rozsiewać światło (1): Iáko też o tym y Ezáiaſz prorok nápiſał: Iż ſłońce tám nie będzie ćmiło ſwiátłośći iáſney/ á bláſk od mieſiącá nie będzie iuż tám nigdy [Non erit tibi amplius sol ad lucendum per diem nec splendor lunae illuminabit te Vulg Is 60/19]/ ále Pan twoy iuż thám thobie będzie ſwiátłoſcią wiecżną/ á Bog twoy iáſnoſcią twoią. RejAp 186.

Formacje pochodne: szczmić, zaćmić; ćmieć; zaćmiać; zaćmiewać.

ZZie