[zaloguj się]
[pdf]

DALEKOŚĆ (52) sb f

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg
N dalekość
G dalekości
D dalekości
A dalekość
I dalekością
L dalekości

sg N dalekość (17). ◊ G dalekości (9). ◊ D dalekości (1). ◊ A dalekość (18). ◊ I dalekością (2). ◊ L dalekości (5).

Sł stp notuje, Cn s.v. dal, Linde bez cytatu.

1. O stosunku przestrzennym (49):
a. Oddalenie, odległość (22):

dalekość czego (9): A nyemogłá mi ták wyelka odchłań mokrego żywyołá (to yeſt morzá) á dálekoſć źyeḿ ſſukánya drogyey perły zábronić KromRozm III O3v; dálekość kráiu potrzebowáłá: áby Papieſz ſwego miał w Grecyey namieſtniká SkarŻyw 319. Cf Wyrażenie przyimkowe.

dalekość do czego (2): Piſáli też o nim drudzy iákoby ſie wpuſzcżał w morze w śkláney ſkrzyni [...] álbo látáć s ptaki pod obłoki chcąc wiedzyeć dálekość do niebá BielKron 127; Mącz 441a.

dalekość od czego (3): ZIemiá ieſth w pośrzodku okręgow niebieſkich/ iáko punkćik w cerklowánym kołku/ w iednoſtháyney dálekośći od niebá ze wſzytkich ſtron Boſką ſpráwą poſtánowioná BielKron 263; Quincunx dicitur, gdy która rzecz yedná od drugiey bywa rozſádzona/ Iż gdziekolwiek poyzrzyſz albo wdluſz albo w przecz álbo teſz ná ukos wſzędźie ſie yednakie rzeczy vkázuyą w yednáki dálekośći od ſiebie ſą. Mącz 342b. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »w rownej dalekośći od siebie będący« = równoległy (1): Parallelus [...] Sunt enim Lineae seu circuli aequae distantes, Liniye cirkle á kreſy w równey dálekośći od ſiebie będący Páráleli zwáne. Mącz 277a.
Wyrażenie przyimkowe: »prze(z) dalekość [czego]« = z powodu dużej odległości (8): prze dalekoscz mieſcza kv tim pretkym odmiennoscziam rzeczi rada. zadna ystha. a potrzebna wczas bicz przinyesyona niemoze LibLeg 11/41; A to ſie wſzytko dzyeie przez dálekość ſłońcá/ Ze ich ſkąpo dochodzą ty iego gorącá. RejWiz 151; UstPraw K2v; SkarJedn 139, 310; Z A prośbą źiemie Siérádzkiéy Poſłów/ y zá vćiążeniém ſzláchty onéy źiemie/ prze dálekość Grodu vſtáwiamy: iż Gród w Piotrkowie ma bydź: w którym wſzyſtkié ſpráwy ważné bydź máią SarnStat 540, 485, 983.
α. Odległość (określona), odstęp; intercapedo, stadium Mącz [w tym: między czym (4)] (7): Intercapedo, Dálekość miedzy czym. Mącz 35b; Interscalmium, Mieyſcá á dálekość miedzy dwiemá wiosłomá v wielkich łodźy/ też mieyſcá miedzy dwiemá kóniomá/ przeworá. Mącz 173a; Stadium, Dálekość ſto pięć y dwádźieśćiá kroków w ſobie oſięgáyęca. Mącz 411d; Intervenium, Dálekość miedzy żyłámi ziemnemi. Mącz 479b.

W objaśnieniach terminów kosmograficznych; strefa; aer, clima, plaga Mącz (3): Aer, Powietrze/ to yeſt/ dálekość albo rowność miedzi Niebem á Ziemią/ miedzi cztermi żywioły yeden. Mącz 4d; Clima [...] Plagá álbo dálekość ná niebie álbo też ná ziemi. Coelum dividitur in Climata. Mącz 57b, 302c.

b. Długość; longinquitas Mącz, Calep, Cn; longinquum Cn (27): Każdy ſłopień ma dálekośći ſwey iákoby piętnaśćie mil Niemieckich. BielKron 263; Longinquitas, Dálekość/ Długość. Mącz 197b; Calep 612b.

dalekość czego (14): A ták według dálekośći thych ſłopniow ſnádnie być może źiemiá rozmierzoná ná mile BielKron 263; SkarJedn 302; StryjKron 552; ZA prośbą poſłów źiemie Zákroczymſkiéy/ folguiąc dálekośći przyiázdu pewnych Páráfiy [postanawiamy] SarnStat 739. Cf »dalekość drogi«.

Wyrażenie: »dalekość drogi« [w tym: dla dalekości drogi (2), prze dalekość drogi (5)] (10): Niebácżyla krolewna niebieſká oſtroſcij/ albo dalekoſcij drogi OpecŻyw 10v; przes myą wſkazvyą Vaſzey Ce M. yſz gdi szamy prze dalekoſcz drogy [...] nyemogly themv doſycz vczinycz nacz ye V. Ce M. wſzyvacz raczil LibLeg 7/31 v; RejPos 182; [ludzie] będąc dálekośćią drogi [de viae longinquitate] ſprácowáni/ nietákby byli ſpoſobni do potrzeb woiennych. ModrzBaz 125v; SkarJedn 309; Ku tey ſpráwie był też poſłan od Papieżá Legat [...] ále iż dla dálekośći drogi omieſzkał/ iednák do Krákowá przyiechawſzy [...] inſze poſelſtwo ſpráwował StryjKron 722, 71; SarnStat 32, 614, 1151.
α. W geometrii: długość odcinka, prostej (10): Niech będźie dálekość od a. do b. którą chceſz zmierzyć GrzepGeom P3, P3v [2 r.], P4.
Zwrot: »zmierzyć dalekość; mierzanie dalekości; dalekość zmierzona« [szyk zmienny] (3; 2; 1): widźi mi ſye doſyć będźie [...] vmiéć to co ſyę tu nápiſáło/ [...] o mierzániu wyſokości j dálekośći GrzepGeom B3; możeſz téż y dálekość zmierzyć laſką GrzepGeom P3, A, H3, N2v, Ov.
Szereg: »wysokość (albo) dalekość, (albo i) głębokość)« (3): przyſtąpię do tego/ iáko Wyſokość/ álbo Dálekość álbo Głębokość iáka ma być zmierzóná. GrzepGeom H3; O mierzániu Wyſokości/ Dálekośći/ y Głębokośći. GrzepGeom N2v, B3.
2. O stosunku czasowym (1): Intervallum, Wſzelaká dálekość/ czás/ chwilá miedzi czym. Mącz 475a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Distantia, Dálekość/ rozność. Mącz 419a, 457a.

Synonimy: 1. a. oddalenie, odległość; b. długość.

Cf DALA, [DALECZE]

TK