[zaloguj się]
[pdf]

DIABELSTWO (65) sb n

diabelstwo (4), dyjabelstwo a. diabelstwo (61); diabelstwo LubPs, KochPs, ArtKanc (2) [formy dia- ustalono na podstawie sylabizmu wiersza].

dya- (38), dia- (15), dyia- (4), dja- (4), dija- (3), diya- (1).

-å- (57), -a- (2); -å- : -a- MurzNT (3 : 2); e jasne; o prawdopodobnie jasne.

Fleksja
sg pl
N diåbelstwo diåbelstwa
G diåbelstwa
D diåbelstwu
A diåbelstwo diåbelstwa
I diåbelstw(e)m
L diåbelstwie

sg N diåbelstwo (10). ◊ G diåbelstwa (9). ◊ D diåbelstwu (4). ◊ A diåbelstwo (31). ◊ I diåbelstw(e)m (1). ◊ L diåbelstwie (1). ◊ pl N diåbelstwa (1). ◊ A diåbelstwa (8).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Diabeł, szatan, zły duch (znaczenie jednostkowe występuje w przykładach z Biblii i ze słowników, mających jako odpowiedniki rzeczownik łaciński daemonium w sg, oraz w przykładach polskich, mających formę pl), a także prawdopodobnie diabli, szatani, złe duchy (znaczenie zbiorowe jest niepewne, gdyż w przykładach z Biblii odpowiedniki łacińskie mają tylko formę A daemonia, którą można interpretować jako A pl lub A sg (grecki), przykłady pozabiblijne są także dwuznaczne) [zawsze w kontekstach mówiących o opętaniu]; daemonium Mącz, Calep (60): [proch z bylice i proch z szanty] Też oddala dijabelstwo/ gdy bedzieſz nią kadził w domu. FalZioł I 9c; MurzNT 48v, Luc 10/17; A teraz poſlał mię Pan/ żebym ćie vzdrowił/ á Sarę żonę ſyná twego ábym od Diabelſtwá wybáwił [ut ... a daemonio liberarem]. Leop Tob 12/14, Luc 4/35; wyſzło dyabelſtwo [daemonium] z dźiewki twey. BibRadz Mar 7/29; Ktemu od wiela ich wychodźiły dyabelſtwá [daemonia] BibRadz Luc 4/41; z ktorey [Marii] ſiedmioro diabelſtwá wyſzło [daemonia septem exierant]. BibRadz Luc 8/2, Mar 7/30; Rzekł mu Anioł/ gdy zákurzyſz tą wątrobką gdzyekolwiek będzye dyabelſtwo/ vciecże BielKron 97v; Mącz 77b; RejPos 78, 79, 86; BiałKat 341; Calep 286; WujNT 334.
Zwroty: »mieć diabelstwo« [szyk zmienny] (13): zabiezáłmu człowiek niektory zmiáſta/ ktory miáł djábelſtwa [habebat daemonia (marg) daemonium (–)] (marg) ſzatany (–) od wielá czafow MurzNT Luc 8/27; Leop Luc 4/33; mąż niektory co miał diabelſtwo [habebat daemonia (marg) daemonium (–)] od wiela czáſow BibRadz Luc 8/27, Ioann 7/20, 10/20, 21; RejPos 84 [3 r.], 85v [2 r.], [308]; wyśćie mowili, żem Sámárytan, Dyabelſtwo [daemonium Vulg Ioann 8/48] mam. ArtKanc E13v.

»diabelstwo odpędzać (a. wypędzać, a. odpędzić); odpędzone bywa« [szyk zmienny] (5; 1): OpecŻyw 35v; FalZioł I 10b; Leop Mar 9/37; á zákurzyſz wątrobką rybią ktorą maſz przy ſobie/ á tym obycżaiem dyabelſtwo [daemonium Vulg Tob 6/19] odpędziſz. BielKron 97v; RejPos 79; KuczbKat 355.

»diabelstwo wyganiać« [szyk zmienny] (7): FalZioł *c; wſkrzéſzáićie vmarłé i diábelſtwa [daemones] wygąniáicie. MurzNT Matth 10/8, Luc 13/32; Y wyganiał Iezus dyiabelſtwo [daemonium] á ono było nieme. Leop Luc 11/14, 15; opowiádáli [zwolennicy] ludźiom áby Pokutę cżynili/ y wyganiáli wiele Diabelſtwá KuczbKat 230; WujNT 238.

»wymiat(ow)ać diabelstwo« (4): gdy Pan Iezus wymiáthował dyabelſtwo [ut erat eiciens daemonium Vulg Luc 11/14] kthore było nieme RejPos 76v, 77 [2 r.]; ArtKanc E14.

»wyrzucić (a. wyrzucać) diabelstwo; diabelstwo wyrzucone być może; wyrzucenie diabelstwa« [szyk zmienny] (6; 1; 1): SeklKat O4v; Leop Luc 11/14; y proſiłá go [Jezusa] áby dyabelſtwo wyrzućił [ut daemonium eiceret] od dźiewki iey. BibRadz Mar 7/26, Luc 13/32; Goski A6v; KuczbKat 355; WujJud 161; CzechRozm 188.

Wyrażenia: »opętany od diabelstwa« (1): Slepi bráli wzrok/ opętány od dyabelſtwá bráli wybáwienie HistRzym 126.

»zaklęcie diabelstwa« (1): Exorcismus, Poprzyſiężenie/ Zákłęcie diabelſtwá. Mącz 111b.

Szereg: »diabelstwo i czary« (1): Ten kamień [gagatek] dijabelſtwu y cżarom ſie przeciwi FalZioł IV 53d.
W przen (2):
Zwrot: »wypędzić diabelstwo« (2): Pan twoy wypędzi s ciebie ono dyabelſtwo [daemonium Vulg Luc 11/14] głuche y nieme/ tho ieſt/ záſlepienie ſumnienia twego/ ktore thu zowie w Ewányeliey ſlepym/ głuchym/ y niemym. RejPos 79; chcieliby wypędzić to ſlepe y nieme dyabelſtwo/ to ieſt/ záſlepienie w grzechoch/ od ſiebie. RejPos 79.
2. Obcy, pogańscy bogowie, bałwany, bożki (3): Gdy dyabelſtwu á nie Bogu ofiáry dzyáłáli/ Bogom tym ktorych nie ználi wielką cżeść cżynili LubPs gg4v; Abowiem ofiárowáli ſyny y corki ſwoie dyabeſtwu [!] [daemoniis]. BibRadz Ps 105/37; KochPs 162.
3. Rzecz, sprawa diabelska (2): ty Oleie wáſze nic inſzego nie ſą/ iedno przeklęſtwo y Dyabelſtwo KrowObr 85v; Tę náukę mędrcy Atenſcy gdy od Páwłá S. ſłyſzeli/ nowym Dyabelſtwem ią názwáli. BiałKaz D4.

Synonim: 1. czartostwo.

Cf DIABEŁ

LZ