[zaloguj się]
[pdf]

DLA (13 650) praep

a pochylone (w tym 92 r. błędne znakowanie).

dlatego (2873), tegodla (27); tegodla FalZiołUng V 119; OpecŻyw (98 : 25; 3, 4, 5, 5v, 6, 6v [2 r.], 7, 52v, 58v, 63, 66, 67v, 70, 75, 81, 83v, 92v, 93, 104v, 109, 118v, [124]v, 129v, 130).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Oznacza przyczynę ‘bo’; propter Mącz, Calag, Cn; causa, gratia, prae, per, pro Mącz, Cn; ob Mącz, Calep (7452): ListRzeź w. 32; BierRaj 22 (2); a boyą ſzye. yſz dla grzechow mogych. bądą potąpyon PowUrb +; March1 A4v; March1 Wiet Av (4); Mnodzyćiem tácy bywáią/ Iż kiedy ſie rozgniewáią: Dla wielkiego rozrzewnienia/ Długo nie máią mowienia. BierEz A3v (12); ij dla iey pokory bog ocietz zeſlál wiey żywot ſwégo namileyſſego ſyna. OpecŻyw 2v (129); OpecŻywPrzedm C4; a w ktore [gospodzie] mnoſtwo goſćii zawżdi ſtawało dla ochotnoſći goſpodarza ForCnR A2v; yſz dla adamouego przeſtąpu kozdy ktory by podluk przyrodzenya ſnyego ſyą narodzyl myal bycz ſynem gnyeuu bozego PatKaz I 17v (14); Stalo ſyą yſch pan bog ſtworzyl nyebo y anyoly dla ſwey uyelmoſznoſzczy PatKaz II 32v (7); PatKaz III 110 (44); ZapWar 1525 nr 2303 (2); HistJóz B3v (7); KlerPow 2; TarDuch D5 (8); Oczet ſtarim ludziem barzo ieſt niepożytecżny/ [...] dla zimnoſci y ſuchoſci ktorą ma w ſobie. FalZioł II 18d (248); Iako głupi ieſt ktoryby konia dla piękuoſci [!] iego kupił á nie patrzył pirwey czo ieſt zacż BielŻyw 145 (27); Więcey wielkie niżli małe [ryby szkodzą] á to dla nieſtrawnoſci. GlabGad H8 (112); March2 D4; MiechGlab ++4v (17); BierRozm 19 (2); Ia dla vaſzey dawney przyaſſny wſyſthkom tho vczinyl LibLeg 7/68; dalysmi bily Tatarom oczakowa vziwacz ktori yeſt nasz y na naſchey wlasney zyemy yeſt dlya poſlug ktore Tatarowye na on czas nam czinyly LibLeg 10/70v; pokoy bedzie zachowan dla they prziſſyegy y przimyerza ktore pan Woyewoda [...] Z zyemyą naschą vdzialal y poprziſſiiagl LibLeg 10/150 (41); Niechodz zezłym tzłowiekiem/ á ſwádliwym/ biś niepodiął tzego złego álbo ſzkody dla iego. March3 V6v (3); Ieſtem gotow, czuſz cirpiec ktorąkolwiek przeciwnoſc dla przykazania twego. WróbŻołt oo3v (40); Y niedla godnoſći mey miły pánie/ ále dla wielkiego miłoſierdzia twego nierácz ſobie przypomináć wyſtępkow moich. RejPs 36 (27); LibMal 1543/74v (3); RejRozpr I3v; Przytym ſlychać iż ty wdowki dla wielkiego ſmętku ſwych męzow po thym morze na głowę barzo boleią LudWieś B3v; SeklWyzn 2v (24); ConPiotr 32; SeklKat Xv (52); Mnich Kupca winuye yż ſię dla niego y na druge Pan gniewa. RejKup y5v (13); RejKupSekl a5v (4); bydło też dla wielkiego prágnienia zdicháło. HistAl H5 (41); A nye odryway ſye od yednoſći koſćyołá ſwyętego/ dla tego coć ſye nyepodoba. KromRozm I O2v (15); MurzHist E3 (6); A zmiaſta onego/ wielé s Samaritanów weń vwierzyło dlá mowy niewiaſty [propter sermonem mulieris] MurzNT Ioann 4/39 (16); MurzOrt Bv; A ták nye dla ſwey nyedoſkonáłoſci/ ále dla ich nyedoſtátku y nyeumyeyętnoſci nyemogł ich Pan Kryſtus tu ná śwyećye będąc wſſyſtkyego náuczyć KromRozm II f3 (9): KromRozm III K6 (14); Diar 35 (7); BielKom C5v (7); ktorzy dla ſwey woley gdy ſie miłoſnicámi opętáyą/ żenić ſie nyechcą. GliczKsiąż O8v (34); Gdyż dla ſſcżyrey prawdy twoiey á wielkiey ćichośći/ Będzyeſz ták ná wſſęm vżywał ſwey ſpráwyedliwośći LubPs M2v (44); thedy [dzieci] máią być karány/ wſzákże łáſkáwiey dla młodoſći/ która ich vczynek nieiáko omawia. GroicPorz 114 (36); GroicPorzRej C4; SeklPieś 31; Wigilius Papieſz/ [...] w Konſtántynopolu/ będąc dla powietrza Swięto Pánny Máryey otzyśćienie vſtáwił KrowObr 89v (77); Bowiem cnotá dla ſiebye iście nie dla chwały/ Ma być od nas ſzukaná RejWiz 91v (11); Wiele ich vpádło od miecżá: á wſſákże nie thák wiele iáko ich poginęło dla ięzyká ſwego [per linguam suam]. Leop Eccli 28/22; ktory też [Jan] dla ſwiádectwá ſwego/ y dla náuki Páná Chryſtuſowey ná wyſep Pathmos od Ceſárzá Domicyaná był záſlan. Leop VVv (135); UstPraw B3; KochZuz A3v (2); RejFig Bb (3); O nieſzcżęſna fortuno toż ták łudziſz námi/ Ze w tyle ſpráwiedliwość/ dla ciebie zá námi. RejZwierz 41v (8); á zaż nieodpuśćiſz mieyſcu onemu dla piąćidźieſiąt ſpráwiedliwych [propter quinquaginta iustos]/ ktorzy ſą w nim? BibRadz Gen 18/24 (195); Przyſtoyniey ieſt Miáſtu náſzemu y pożyteczniey/ [...] áby ono dla godnych y niegodnym dobrze czyniło/ á niżli by dla niegodnych ſzkodźić miáło godnym. OrzRozm P2 (6); Stefan Wyntońſki Biſkup był poiman w Angliey/ y wſadzon dla Luterſkiey wiáry BielKron 235v; ále iż ſie ná nim [Morzu Czyrwonym] nie godźi w nocy żeglowáć dla ſkał ktore w wodźie ſą BielKron 457v (366); GrzegRóżn G (2); Gdiż młodziencżykowie naſzy [...] dla wielkiey roſkoſzy lenią ſię vcżyć KwiatKsiąż E4 (13); KochSat B3; Mors propter incertos casus quotidie imminet, Smierć záwżdy yeſt zá páſem dla rozmáyitych przigód. Mącz 207c; Vix asto prae formidine, Ledwey ſtoyę ná nogách dla boyáźniey. Mącz 417d (116); OrzQuin O4 (6); Bárwy mi ſię krom bráku wſzytki podobáły/ Alem ſię ſtrzegł dla oczu ábym nie był biały Prot B2 (5); SarnUzn D2 (2); Ná Wśi/ máło ludźi cudnych/ dla grubych pokármow/ a ćięſzkiey prace. SienLek 30v (16); LeovPrzep D3v (25); á bluźnili ludzie Bogá dla oney plagi grádowey. RejAp 138v (35); Zaſz ono nie wielka rzecż byłá/ kiedi rybá dáłá ná ſobie ieździć po morzu Arionowi/ dla muziki. GórnDworz H2v; Odpuśćże w.m. pánie Wapowſki/ żen [!] odkrył then w.m. pokryty rozum/ bom tho był powinien vcżynić/ dla cżći pániey ſwey Dworney/ kthorą w.m. pogrążyć/ [...] chceſz GórnDworz Kkv (39); GrzepGeom B2v (3); Ceſarz vmárł á Fokus kowal dla ſwey mądrośći Ceſárzem od wſzech ieſth wybrány HistRzym 50; ktorą [pannę] gdy vyźrzał rycerz z Báldáchu/ rozmiłował ſie iey bárzo: ták iż dla wielkiey miłośći rozniemogł ſie. HistRzym 84v (72); Pan twoy [...] dobrowolnie przyiął mękę á śmierć dla nędze á vpadku twoiego RejPos 116v (69); RejPosWiecz2 92 (3); RejPosWiecz3 98; Saul [...] dla niepoſłuſzeńſtwá z narodem ſwym zginął BiałKat 168v (34); Dla ich błazeńſkich vſtaw záwżdy dźiurá wtrześie. BielSat C2v (4); GrzegŚm 53 (13); Ale coż gdy złe dzieći powinney miłośći/ Nie záchowáły oycu dla ſwey niewdzięcżnośći. HistLan F3v (4); KuczbKat 250 (22); Záż tho rzecż winna dla brzuchá márnego/ Dáć ſie ſproſnie zwieść s ſtanu poććiwego. RejZwierc 218 (66); BielSpr 9v (12); KochMon 27 (2); WujJud 13v (50); WujJudConf 197v (19); RejPosRozpr b3 (4); RejPosWstaw [1432] (3); BudBib 2.Mach 14/37 (79); MycPrz II B (8); Strum I2v (2); Przetoż iuż Bucephalá tego Moſkiewſkiego/ Weźnimyż go zá páná dla wiela dobrego. WierKróc A3v (2); ktory [Jop] dlia choroby ſwey ſrogiey/ złorzecżył dniowy národzenia ſwego BiałKaz C (10); BudNT przedm c5v (10); StryjWjaz A3 (4); ktory [faryzeusz] ſie dla vcżynkow ſwych miał zá ſpráwiedliwego/ ták bárzo że też y drugimi gárdźił. CzechRozm 211 (108); HIdaſpis on krol Perſki dla hoynośći ſłynie/ Dla ktorey y v bogow był w niemáłey cenie PaprPan S4; IEſzcże zacna Korono ſobą nic nie trwoży/ [...] Da on [Bog] ſprawcę y wodzá tobie tákowego/ Zbędzyeſz żalu ktory maſz dla krolá zmárłego. PaprPan Ee3v (37); KarnNap A4 (5); Lecż ponieważ ſpráwiedliwość cżęśćią dla ślepey nieumieiętnośći/ cżęśćią dla złych namiętnośći [perverso affectu] bywa zátłumioná/ przeto ſzukano w Rzecżáchpoſpolitych ludźi do rządzenia godnych ModrzBaz 138 (125); ModrzBazStryj 112v; SkarJedn 75 (28); KochOdpr C; Oczko 22v (3); Pyſznić śię dla ſzcżęśćia. Superbire propter successus. Calag 283b; KochPs 91 (3); Ieść niechceſz/ nie dla poſtu/ ále dla żáłośći SkarŻyw 196 (118); MWilkHist F2v (3); StryjKron 245 (61); ZapKościer 1582/33v; Lázarz vmárł/ y weſelę ſię dla was/ ábyśćie wierzyli/ iżem tám nie był. CzechEp 194 (84); CzechEpPOrz **3v; iż ſię [Jakub, Piotr i Jan] zdáli być ſłupámi/ á to pewnie dla oſobłiwych [!] dárow/ ktore między inſzymi Apoſtoły mieli. NiemObr 37 (20); KochFr 47 (3); Dla ſpornéy żony/ drugi niechćiał wniść do niebá KochDz 109; KochMarsz 153; KochSz B4; KochMRot B (2); ReszPrz 25 (6); ReszHoz 135 (9); ReszList 154 (7); WerGośc 207 (6); WerKaz 295 (18); WisznTr 33; BielSen 15; BielSjem 28 (2); PudłFr 68 (6); ZNamy Oycże náſz niebieſki/ żeſmy niegodni twey łáſki/ [...] dla złośći náſzych rozlicżnych/ ktoremichmy ćię gniewáli/ potępienie zásłużyli. ArtKanc M2 (27); BielRozm 7 (2); GórnRozm Bv (23); Lecż ten v ſzcżęśćia ieſt loſem przegránem/ Co dla łákomſtwá chce być rychło Pánem. KmitaPsal A4; KochWr 24 (3); PaprUp E2 (16); ZawJeft 11 (2); Nieprzyiaciele się onas kuszą dla niezgody naszey ActReg 29 (18); Odoramentum – Rzecz ktora dlia pachnienia, mami. Calep 724b (6); GostGosp 38 (19); Phil N3 (2); GórnTroas 20 (3); Okrutny/ ſzkodny/ ćięſzki niewśćiągliwy Ogniu/ dla ćiebiem dáleki zbáwienia GrabowSet H4v (11); Nie byłá wiecznie głádka ſławna páni oná/ Dla któréy mocna Troia z gruntu wywróconá KochFrag 21 (3); OrzJan 21 (10); WyprPl Cv (3); Záćmiło ſię dla zbytniego (ná ſię) gniewu oko moie LatHar 159 (66); Z tych źiemſkich do Niebieſkich poſzłá oſiádłośći/ Dla nieznośnych po Synach ſwych miłych żáłośći. KołakCath Bv (3); KołakSzczęśl C3 (6); A iż ſię żony chybá dla cudzołoſtwá/ opuśćić nie godzi. WujNT 77 (267); WysKaz )?(2 (4); JanNKar D4 (2); Iedno ſie práwo ſtanowi/ áby naród dla rozmáitośći praw nieſtał ſie monſtrum, cudem o wielu głów. SarnStat 49; niech mu będźie wolno dla dobréy ſławy [propter bonam praesumptionem JanStat 621]/ którą między ſąśiády o ſobie miał/ [...] oczyśćić ſie od tákowégo obwinienia. SarnStat 701 (180); SiebRozmyśl D (9); GrabPospR L3 (5); KlonKr E3 (5); KmitaSpit B2 (3); Dla Sodomſkiego ludu ſproſnośći/ onę cáłą kráinę [...] ogniem śiárcżánym z niebá wypalił. PowodPr 11 (20); SkarKaz 421b (35); VotSzl B4 (5); tum teraz zginął: dla tych, dla ktorychem Naywięcey w tym wieku ſwym tylé trudu podiął. CiekPotr 82 (4); CzahTr F3; gorſzégo dla wſtydu zámilczę. GosłCast 45 (5); PaxLiz E3 (4); SkarKazSej 675b (45); KlonFlis A3 (3); Dźiwuyże ſię tu ptakom z inſzymi źwierzęty/ Ze cżęſto gárdło dáią dla márney ponęty KlonWor 27 (16); PudłDydo A4 (3); Nie tylko dźiewkę ſtroiſz/ lecz y ſámá śiebie/ Iákoż nie ma vtráćić małżonek dla ćiebie. ZbylPrzyg B; SzarzRyt A2.

W charakterystycznych połączeniach: dla ambicyjej, bałwochwalstwa (12), biegłości (2), bliskości (5), bluźnierstwa (5), błędu (4), bogactwa (5), bojaźni(ej) (85), bolu (boleści) (23), brzucha (7), brzydkości (2), bujności (2), chciwości (10), chęci (chuci) (3), chłodu (2), choroby (11), chwały, chytrości (2), ciasności (3), cichości (2), ciemności (3), ciepła (ciepłości) (12), ci(e)rpności (8), ciężkości (8), cnoty (40), cudności (3), cudzołostwa (14), czci (10), czystości (2), dalekości (3), darow (12), długow (11), dobroci (dobra, dobrotliwości, dobroty) (11), dobrodziejstwa (7), doskonałości (4), dostatku, dostojeństwa (7), dostojności (5), dumy (dumki) (3), dzielności (5), dziwu (2), dżdżu (dżdża) (6), frasunku (2), gładkości (2), głębokości (2), głodu (11), głosu (5), głupości (2), gniewu (22), gnuśności, godności (15), gorącości (gorąca) (22), gorzkości (8), grubości (6), grzechu (152), hardości (6), jadu (jadowitości) (8), jasności (9), karności (2), kłamstwa (6), krewkości (7), krnąbrności, krzywdy (krzywdeczki) (11), lat (7), lekkości (2), lenistwa (9), liczby (4), ludzkości (2), lutości (3), łakomstwa (25), łaski (9), łotrostwa (4), majestatu (3), małości (6), mądrości (7), mdłości (mgłości) (16), męki (14), męstwa (10), mężobójstwa (6), miękkości (3), miłosierdzia (23), miłości (80), młodości (8), mocy (mocności) (21), morderstwa (mordu) (6), moru (3), mowy (8), możności (2), nadzieje (12), namiętności (2), natury (4), nauki (14), nędze (nądze) (8), niebezpieczeństwa (niebezpieczności, nieprzespieczeństwa) (6), niebytnosci (7), niecnoty (8), niechuci, nieczystości (nieczystoty) (5), niedbałości (niedbalstwa) (12), niedoskonałości (3), niedostatku (57), niedowiarstwa (17), niegodności (7), niekarności (3), nieludzkości, niemocy (11), nienawiści (5), niepogody (2), nieporządku (2), nieposłuszeństwa (11), niepowściągliwości, niepożytku, nieprawości (14), nieprzyjacielstwa, nieprzyjaźni, nierozsądku, nierządu (3), niesłuszności (3), niesposobności (2), niesprawiedliwości (20), niestateczności, niestworności (2), niestrawności (3), nieuczliwości (2), nieudolności (2), nieufności, nieumiejętności (nieumiętności) (12), nieuprzejmości, niewdzięczności (18), niewierności (3), niewinności, niezbożności (2), niezgody (10), nieżyczliwości, nikczemności (3), obecności (2), obfitości (okwitości) (7), obietnice (6), obłędliwości (obłędności) (2), obłudy (obłudności) (3), obyczajow (9), obżarstwa (obżyrstwa) (4), ochoty (ochotności) (5), odmienności (odmiany) (4), odporności, odszczepieństwa (4), ofiary (4), okrucieństwa (okrutności) (12), opatrzności (2), ostrości (5), oziębłości, panieństwa (3), pełności (2), pieniędzy (4), piękności (5), pijaństwa (opilstwa) (3), plagi (3), płaczu (6), pobożności (2), poczciwości (potciwości) (11), podejrzenia (4), podobieństwa (3), pokarmu (7), pokory (pokorności) (13), pokuty (3), porubstwa (2), popędliwości (3), posług (wysługi) (7), posłuszeństwa (7), postępkow (2), postu (2), potwarzy (4), powagi (poważności) (3), powieści (8), pożądliwości (pożądania) (5), prawa (4), prawdy [= szczerości] (3), prace (3), prętkości (2), prostoty (prostości) (5), prożności, przeciwności (3), przestępstwa (przestąpu) (8), (prze)strachu (14), przychylności, przygody (10), przyjaźni (przyjacielstwa) (20), przyjemności, przykazania (6), przykrości, przymierza (2), przymiotow (2), przypadkow (2), przyrodzenia (3), przysięgi (7), pychy (17), radości (5), rady (2), rozkoszy (rozkoszności) (3), rozliczności (2), rozmaitości, rozpusty, (6), rozsądku, rozterkow (roztyrkow) (4), roztropności, rozumu (7), rzadkości (2), skromności, skruchy, słabości (6), sławy (sławności) (5), słowa (51), słuszności, smutku (smętku) (11), sporu (sporności) (4), sprawiedliwości (14), spraw (34), spros(t)ności (5), srogości (7), sromoty (4), stałości (4), stateczności, strawności, subtelności (5), sumienia (sąmnienia) (14), swobody (3), swowoleństwa (swej wolej) (12), szaleństwa, szczęścia (3), szczodrobliwości (szczodrości) (4), szczyrości (2), szkaradości (2), szkody (5), szlachetności (3), śmiałości (2), śmierci (26), świadectwa (15), świątości (świątobliwości) (3), świetności, świętokradzstwa (3), tajemnice (tajemności) (2), teskności (2), towarzystwa (4) trudności (10), trwogi (3), twardości (6), ubostwa (6), uchwały (2), (u)cierpienia (2), uczliwości (uczciwości) (24), uczynku (24), ufności (3), umiejętności (3), umowy (2), upadku (14), uporu (uporności) (10), urody (urodności) (5), urzędu (8), ustaw (14), utraty (2), wątpliwości, wesela (7), wiary (57), wielkości (34), wielmożności (5), wielomowności, wierności, wilkości (wilgotności, wilgoty) (21), winy (4), włosności (4), wojny (15), wolności (3), wstrzemięźliwości, wstydu (22), wszeteczności (wszeteczeństwa) (6), wykrętow, występ(k)u (44), wzgardy (5), (w)zgorszenia (10), zabawy (zabawki) (3), zacności (10), zasługi (25), zatwardziałości (2), zawiści, zazdrości (2), zbytku (12), zdrady (7), zdrowia (4), zimna (zimności, zimnice) (39), złej wolej, złoczyństwa (5), złodziejstwa (5), złości (96), zmienności, znaczności, zuchwalstwa, zwi(e)rzchności (9), zwycięstwa (2), żałości (11), żądze(j) (9), życzliwości (życzności) (3), żywota (życia) (6).

Przysłowie: Bonae leges ex malis moribus procreantur, Proverb. Dla złoslywych vczinków dobre prawá wynáleziono. Mącz 26b.

Połączenia: »dla czego(ż) inszego (a. in(n)ego)« = propter quod Modrz (5): GliczKsiąż D5v; Ale iśćie więcey s chući práwey niźli dla cżego inego ſą [ty książki] piſány RejWiz A5; OrzRozm G4v; zmierzyć [dalekości] [...] nie możeſz dla wody/ álbo dla błotá/ albo dla czego inſzégo tákowégo GrzepGeom P3; ModrzBaz 10.

»ni(e) dla czego inszego (a. in(n)ego) jedno (a. ale, a. tylko) (dla, iż, że)« (22): Téż [abyśmy czcili] nie dlá kogo albo cżego ijnégo/ iedno z laſki prawé dlá boga milégo zbawiciela naſſégo. OpecŻyw 43; ale nyedlaczego ynschego tak my sye przidalo ale za moy grzech ſkaral mie yeſth bog LibLeg 11/ 55v; KromRozm I K4v (2); Dla niczego inego/ yedno iż to ták z náuki á podánya Apoſtolſkyego/ zá Páńſką náukę á ſlowo Boże myeli. KromRozm II f4; GliczKsiąż B4 (2); BielKron 194; RejPos 197 (2); otoż dla tego ták Páweł mowi/ ile wedle ćiáłá/ á nie dla cżego inſzego. CzechRozm 34 (4); CzechEp 14; NiemObr 98; ReszList 142; WerKaz 295 (5).

Wyrażenia przyimkowe: »dla czasu« (6); Gdy ſie Alexander wrácał płákał bárzo rzewno dla krotkiego cżáſu żywotá ſwego HistAl L3; WujJud 133; BudNT x7v marg; ModrzBaz 80v (2); moglibyśćie iuż dla czáſu miſtrzámi być SkarKaz 155a.

»dla dawności« = propter vetustatem JanStat (5): Ten [papież Feliks] [...] kościoły poświącáć kazał. A ieſliby gdzye było wątpienie dla dawnośći álbo s pogorzenia/ tedy może znowu poświęćić. BielKron 153 (2); Mącz 183d; Mierzenié pól w Polſcze trudno ma bydź, boby ſie zruſzyło śiłá controwerſiy dla dawnośći gránic. SarnStat 475 (2).

»dla krotkości wieku« (1): STefánus dzyewiąty Káſyneńſki Opát/ był ná Papieſtwie cżterzy mieſiące/ dla krotkośći wieku iego nie máſz o nim co piſać BielKron 177.

»dla potrzeby (a. potrzebności)« = propter necessitatem Vulg, JanStat; necessitatis causa Modrz (69): anieli prziſtąpili ku poſludze Iezuſa milégo nie dlá ktoré iego potrzebnoſci/ ale dlá vcżliwoſcij. OpecŻyw 38; FalZioł V 30 (2); GlabGad I3v; LibLeg 7/41v (4); Diar 41 (4); iż dla wielkiey á oſtáthniey potrzeby/ rodźice záprzedawáli dźieći ſwoie. GroicPorz kk2; KrowObr 225 (3); Leop 1.Cor 7/26; UstPraw Ev; BibRadz Esth 4/14; BielKron 415v (2); Mącz 324c; GórnDworz Ii2v (2); KuczbKat 345; BielSpr 39; Strum N3; BudNT 1.Cor 7/26; Bo ponieważ ſzáty dla potrzeby ſą wynáleźione/ żeby od źimná y od gorącá broniły ModrzBaz 50 (5); SkarJedn 348 (4); SkarŻyw 456 (3); BielSjem 23; BielRozm 25; á ieſłi ktory radny Pan odiechał/ dla iákiey nagłey potrżeby/ tedy inych kilká ná iego mieyſce Kroł do śiebie wezwał. GórnRozm M3v; Tárćice máią bydź ſuche/ dla wiela potrzeb/ ná zámiar. GostGosp 32; WujNT 1.Cor 7/26 (2); SarnStat 12 (19); GrabPospR N4v; SkarKaz 608b; VotSzl E3v; KlonWor ded **2.

»dla prośby« = per instantiam JanStat (21): ForCnR B4; BielŻyw 129; przeſtho prolche abistho v K.m. raczil dlya naſchey prosbi vczinycz LibLeg 10/63 (14); KrowObr 168v; BibRadz Luc 11/8; WujJud 185; ſzcżegom ſię iey dlá cżęſtey prośby wymowić niemogł. SkarŻyw 142; A ieſliby niekiedy tákowym liſtom z Káncelláriiéy náſzéy dla vpornéy czyiéy prośby/ álbo którymkolwiek obyczáiem przydáło ſie wyniśdź/ tedy niechay będą nikczemné. SarnStat 910.

»dla [jakiej] przyczyny (a. przyczynki)« = propter causam Mącz, Vulg, PolAnt; ob causam Vulg, PolAnt, Modrz; quapropter Mącz; de causa Mącz, Modrz; propter rationem Modrz, JanStat (254): Oto dla máłey przycżyny/ Podiąłem bol táko śilny. BierEz O4v; PatKaz III 135; MetrKor 40/825 (2); OpecŻyw 13; CIęſzkie rodzenie cżęſto kroć na matki przichodzi: dla rozmagithych przycżyn FalZioł V 17a (8); BielŻyw 112; GlabGad B6 (4); LibLeg 11/20 (15); RejPs 101v; HistAl G4 (2); MurzNT 108v (2); LibMal 1554/190v; Abowiem w statucie tak stoi, że dla słusznych przyczyn [...] sjem nie jedno w Piotrkowie złożon by być mogł, ale też i gdzie indziej. DiarDop 115 (2); Iezus Kryſtus/ dla trzech przycżyn ieſt napotrzebnieyſzym kápłanem náſzym. LubPs Z3v; GroicPorz c4 (4); KrowObr 168v (11); Leop Hebr 2/11 (5); BibRadz II 90c marg (8); BielKron 403 (13); KwiatKsiąż B2v; Tego bacżyć niemogę/ dla ktorey przycżyny Wolićie do Włoch/ ábo do Niemiec ſłać ſyny KochSat B3; Mącz 249c (8); SarnUzn E8; SienLek 11 (2); LeovPrzep C2 (2); GórnDworz B6v (10); GrzepGeom Q2 (2); HistRzym 3v (2); RejPos 21; KuczbKat 75 (3); RejZwierc 163v; WujJud 179 (6); WujJudConf 49v (2); RejPosRozpr b3 (2); RejPosWstaw 22; BudBib 2.Mach 9/25 (3); BudNT Ff6; CzechRozm 95v (16); KarnNap F3; Záprawdę ći co ſię ták ſpráwuią/ niemoże być áby dla ledá przycżynki niemieli krzywo przyſięgáć [fieri non potest quin levissimo momento perierent] ModrzBaz 60v (22); SkarJedn 234 (7); SkarŻyw 372 (6); StryjKron 288 (2); CzechEp 38 (4); NiemObr 85 (3); ZapKościer 1586/65; ArtKanc D19; PaprUp B3v; ActReg 172 (2); Calep 175b; LatHar 125 (6); Zaden człowiek nie ma zle czynić/ áni złego pozwáláć/ dla żadney przyczyny WujNT 163 (24); JanNKarKoch E3v; SarnStat 1224 (23); VotSzl B4.

»dla rożności (a. rożnice)« = propter diversitatem Modrz; propter discrepantiam JanStat (13): Bo dla roznośći praw/ y práwnicy ſą rozni ModrzBaz 100v (2); StryjKron 552 (2); GórnRozm Fv; ActReg 20; WujNT 633; IZ dla róznośći mieyſc/ ná których żołniérze miéwáią ſwé ſtania/ nie może bydź ták iákoby potrzebá doźrzáno y opátrzono SarnStat 432 (4); dla roznośći religiey/ niemáſz prawdźiwey dufnośći áni zgody. PowodPr 56; SkarKaz 658b.

»dla [jakiej] rzeczy« = ex re Mącz; rei gratia Vulg; ob rem Modrz (64): ForCnR A2; PatKaz I 1v; PatKaz III 89v [2 r.]; TarDuch D5; FalZioł V 17a (3); BielŻyw 1 (7); March2 D; WróbŻołt 103/33; LibLeg 11/173v; GroicPorz kk3v (6); A wſzákoſz przedſię nie dla tych rzetzy Swiętych/ ktore tzyniemy/ [...] bywáią nam grzechy náſze odpuſztzone KrowObr 59; Leop Eph 3/1 (3); BibRadz Sap 16/3 (3); KwiatKsiąż Dv; Repulsam mihi attulit haec res, Dla yednym rzeczy od tego odpadł. Mącz 122b (4); LeovPrzep D3; GórnDworz L (4); HistRzym 50; WujJud 216 (2); RejPosWstaw [1102]; BudBib 1.Mach 13/4; Strum L4; CzechRozm 226; ModrzBaz 87v (3); SkarJedn 91; SkarŻyw 93; CzechEp 4 (2); żeby kiedy dla tey rzecży [...] do rozruchu iákiego domowego: [...] nie przyſzło. CzechEpPOrz **; ActReg 118; Phil K3 (3); OrzJan 94; LatHar 134; WujNT Mar 7/29; SarnStat 171.

»sam dla siebie, dla sam siebie« = mając na uwadze wyłącznie siebie (3 : 1): W wielkim był Alexander vćiſnieniu y ſmętku y wſzytek zaſtęp iego/ nie ták ſami dla ſiebie iáko dla bydłá y inych zwierząt kthore ginęły HistAl H4v; Non tam meapte causa laetor quam illius, Nie ták ſie weſelę dla ſam ſiebie/ yáko dla niego. Mącz 220c (2); OrzJan 41.

»sam dla siebie« = taki jaki jest (2): Expetenda per se virtus, Cnotá ſámá dla ſiebie ma być pożądána. Mącz 295d. ktore [słowo boże] ſámo dla śiebie/ powinniſmy vcżćiwie prziymowáć/ nie względem oſoby Páſterſkiey: bo choćiaby ten był zły y grzeſzny/ tedy iednák ſłowo Páńſkie prawdźiwe y dobre záwſze zoſtawa. WujJud 30v.

»dla starości (wieku), lat (dawnych), wieku (starego)« = per aetatem Mącz, Cn; propter aetatem Mącz; propter antiquitatem JanStat; per annos Cn (17 : 4 : 3): ktorzy [ludzie starzy] dla lat dawnych w ktore poſzli, wiele rzecży doznawali y doſwiadcżali BielŻyw nlb 14 (2); BierRozm 22; BielKom E2v; A w thym cżaſu wſthąpił w małżeńſtwo Krol Ian z Izábellą [...] z namowy rádnych panow dla potomſtwá/ z cżego ſie długo wymawiał dla wieku ſtárego. BielKron 310v (5); Obrutum situ vetustatis, Mchem obrosło/ Zárosło dla ſtárośći. Mącz 361d (6); WujJud 154v; SkarŻyw 292; StryjKron 577; CzechEp [409]; ReszList 160; Calep 717b; ALe gdźie by liſty z kśiąg Káncelláriiéy wyięté powiedźiał kto bydź podeyźrzáné/ y ieſliby Reyeſtry álbo kśięgámi Káncelláriiéy dla ſtárości nie mogły bydź dowiedźioné/ tedy przyśięgą tego/ który ie pokázuie [...] máią bydź popráwioné. SarnStat 329 (2); PaxLiz E2.

»dla wieczności« (2): Ale theraz zadny vrzandnik nyebendzie bral [wyprzężnego], az wyrok bandzie iego kroliewskiey Mczi dlya wiecznoſczi vſtawy kupczow vbogich MetrKor 59/282 (2).

»dla wolej« = propter voluntatem Vulg; ob voluntatem JanStat (17): ZapWar 1535 nr 2413; Proſzym pokornye y ządamy v.k.m abi v k m raczil vczinycz yako naſch przyacziel dobrj ſąſſyad blyzni dla naſchey woley y prozbi LibLeg 10/125 (8); á iże nas ſtego karzeſz dla dobrey woley ktorąſmy twoim krewnim vkazáli/ nie ſluſzną myſlą ieſtes poruſzon HistAl E6v; GroicPorz c2v; RejPos 39 marg; Godźieneś ieſt Pánie Boże náſz wźiąć chwałę y cześć y moc: gdyżeś ty ſtworzył wſzytkie rzeczy/ y dla woli twoiey były y ſtworzone ſą. WujNT Apoc 4/11; SarnStat 882 (3); SkarKaz 246b.

»dla [jakich] względów« (2): drugie pisanie nastąpiło, razem tedy acz dla pewnych względow na iednym papierze ActReg 127; Y dla tákich ćieleſnych względow/ vfáli ſámi w ſobie/ iákoby Bog y Chriſtus do nich nierozdzielnie był przywiązány WujNT 517.

»dla zwyczaju, obyczaju« = propter consuetudines JanStat; ad usurpationem vetustatis, iuris usurpandi causa, moris causa Cn (12 : 1): FalZioł V 18b; MurzNT 33v; KrowObr 205; BielKron 199; iáko kowal/ [...] rękę/ dla onego zwycżáiu iż robi młotem/ dużſzą/ y cżerſtwieyſzą nierowno ma/ niż drugi cżłowiek GórnDworz K2v (2); Ale iż ty rzecży trudne ſie nam zdádzą być/ dla ſtárego obycżáiu BielSpr cv (3); ták też Biſkupi máią to wiedźieć/ iż więtſzymi ſą nád Presbytery/ więcey dla zwycżáiu á niżli dla prawdźiwego poſtánowienia WujJudConf 155; BudNT przedm bv; NiemObr 90; SarnStat 198.

W funkcji przysłówka: »dlaczego« = qua propter Mącz, Calep, Cn; quam ob rem, quidnam Mącz, Cn; cur Calep, Cn; qua de re, qua gratia, Mącz; quianam, utquid Calep; quas ob res, quare Cn (650): BierEz S4; OpecŻyw 13 (5); MetrKor 57/120v (2); BielŻyw 75 (2); GlabGad I (3); Náuczył nas zakonu/ przykazania ſwego [...] Dla czegoſmy ſie ſtali/ też ſynowie iego KlerWes A; RejPs Ff4v; LibLeg 11/44v (3); LibMal 1543/70v; SeklWyzn a4v (2); SeklKat Y2v; HistAl D4 (16); dla czego ludźye nyektorzy mnimáyą/ iżeby ták wolni byli/ iż nyemáyą być poſluſſni żadnym przełożonym KromRozm I D2; MurzHist K3v (3); MurzNT Mar 7/5 (4); KromRozm II i3v marg; Dioſkorus wſwym błędźye y vporze trwał: Dla czego przez Leoná papyeżá odrzucon yeſt KromRozm III P8v (8); Diar 27; GliczKsiąż O5 (36); Vcżynił wyelkye rzecży Pan z nędznymi námi/ Dla cżegochmy też byli ták weſeli ſámi LubPs cc5v (9); KrowObr 8v (21); Ná gorze Pan [...] vcży dla cżego ná ſwiáth przyſſedł Leop Matth 5 arg (3); BibRadz 2.Cor 12/8 (10); Kápłani ſie ożeniáli/ dla cżego też były wielkie roznice miedzy imi gdy byli oſkárżeni BielKron 200 (129); GrzegRóżn K2; KwiatKsiąż L4v; Causam subscribere, Prziczinę prziwieść álbo przitoczić dla czego co czini. Mącz 375d (12); OrzQuin B4v; Prot C2; SarnUzn E7v (6); SienLek 95v (2); RejAp 169 (4); ſpythał go łágodnemi ſłowy Biſkup/ dla cżegoby mu ſie ták pilno przypátrował. GórnDworz P (6); HistRzym 69v (2); RejPos 65v (13); BiałKat 246 (16); GrzegŚm 21 (2); KuczbKat 175 (4); RejZwierc 126v (6); BielSpr 15v; WujJud 107v (11); WujJudConf 78 (2); RejPosWstaw [213]v; BudBib Ez 18/19 (10); BiałKaz D2 (4); BudNT Act 5/3 (6); CzechRozm 12 (24); Gdy krol pytał przycżyny dla cżego płákáłá/ Ześ ty nie ieſt ták dobry/ záraz powiedzyáłá PaprPan Hh2 (6); KarnNap A3; ModrzBaz 29v (17); SkarJedn 167 (5); KochPs 3; SkarŻyw 305 (10); StryjKron 517 (17); CzechEp 122 (37); NiemObr 133 (45); GórnRozm M2 (8); KochSz C3; ReszPrz 65 (4); ReszHoz 122; ReszList 180; WerKaz 279 (2); KochPieś 18; PudłFr 49; PaprUp (3); ZawJeft 34; ActReg 172 (5); Calep 887b (4); GostGospSieb +3; Phil E4; GórnTroas 4 (2); Przyczyny nie kłádę dla czego/ bo kożdy kto go zá żywotá znał/ [...] łácno wſzyſtkiégo dóyść może KochCzJan A2v; OrzJan 39 (5); WujNT 346 (27); WysKaz 1; JanNKar E2; SarnStat 1026 (18); SiebRozmyśl [A3]v (3); GrabPospR Nv; PowodPr 50 marg; SkarKaz 577a marg (12); VotSzl C4v; Chceſzli ſłucháć, powiemci przyczynę, dla czegoć Nie życzę tego kupná. CiekPotr 41 (2); CzahTr Bv; SkarKazSej 657b (2). Opracowanie szczegółowe cf CO.

»dlaczegoż« = quare Vulg, PolAnt, Modrz; quid causae est Modrz (49): OpecŻyw 166 (2); Y dla czegoſz ſie tedy fráſuieſz duſſo moiá rádſſey ćirpliwie oczekáwai RejPs 65; A tak mi powas tego potrzebnyemi [!] [...] zebi to yemv ſprawyono bilo na tim Ormyanynie bez omyeſzkanya dla czegozeſmi poſlaly od dworv naſchego wtey yego rzeczi na ymie Sahadiya LibLeg 11/92v; HistAl G6 (2); A tám rozmawyał z nimi o Ewányeliey/ ktorą kazał myędzy pogány. Dla czegoż? KromRozm II t2v (3); KromRozm III H2; LubPs Rv; KrowObr 41v (2); Leop Rom 9/32; BibRadz 2.Reg 24/3; GrzegRóżn N4; RejAp 148; RejPos 167; BiałKat 271; A cżymże ſie ty nędzna mucho nádymáć chczeſz? á dla cżegoż thę plugáwą gębę twoię podnośiſz ná wzgárdzenie á ná lekkość bliźniego ſwego? RejZwierc 69 (8); WierKróc A4v; BiałKaz D2; BudNT Matth 21/25; CzechRozm 208; ModrzBaz 127 (3); SkarJedn 109; CzechEp 14; ReszPrz 46; OrzJan 87; WujNT 1.Rom 9/32; WysKaz 37 (2); PowodPr 65; SkarKaz 382a; CiekPotr 74 (2); Dla czegóż bym ia zmyśláć y pokrywáć miáłá Słówkiem pięknym niecnotę/ y fárbowáć śmiáłá? GosłCast 47 (2); SkarKazSej 693a (2). Opracowanie szczegółowe cf COŻ.

»dlatego(ć), tegodla« = ideo Mącz, Calag, Cn; idcirco Mącz, Calep, Cn; igitur Mącz, Calag; ergo, proinde, quocirca Mącz, Calep; hoc, ob eam causam a. rem, propterea, quapropter Mącz, Cn; eo, id, in hoc, quare, quatinus, quia, quippe quod, quoniam Mącz; ad eum finem, ad hoc, ea causa a. gratia a. re, ex eo, hac propter, his de causis, iis de causis, isto, ob id, quam ob rem, quo Cn (1872 : 22) (1894): ListRzeź 1512; March2 (2); BierEz G2 (2); bociem nitz potaiemnije nieucżyl/ ale iawnie w ſſynagodze ij w koſciele/ [...] tego dlá moia nauka nie ieſt podezrzaná anij falſſywá/ ale práwdziwá. OpecŻyw 109 (92); OpecŻywPrzedm C3v; PatKaz I 8v; PatKaz II 70 (3); PatKaz III 145v (4); MetrKor 40/812 (5); LibLeg 7/34v (11); HistJóz B4 (6); biała Czemierzicza ieſth dla thego rzecżona iſz ma biały korzeń FalZioł I 45d (82); FalZiołUng V 119; BielŻyw 77 (2); GlabGad C6v (37); MiechGlab **; KłosAlg A2; A dla tego dziedzicżtwem nabyłem ſwiadectwa twego na wieki/ abociem to ieſt pociecha ſercża mego. WróbŻołt 118/111 (28); RejPs 155v (3); ComCrac 15; LibMal 1543/72v (11); SeklWyzn d2 (7); RejJóz B3v; y dlategoć nam przikazał [Pan Bóg] czuć oſſobie boniewiemy dnia any godziny SeklKat R (18); RejKup f3 (3); RejKupSekl a6; A wſzákże Alexander dla tego żadnym obycżáiem ſie w pychę nie podnioſl iż zwycięſtwo otrzymał HistAl D (47); ZapWar 1550 nr 2665; KromRozm I C2v (8); A iſz mu ieſt grzéch przepuſczon/ nie dlá tégoċ że płakáł ale że śię náń Bóg obeirzáł MurzHist F4 (6); MurzNT Ioann 6/66 (7); KromRozm II n3 (9); KromRozm III G4 (14); Diar 41 (3); DiarDop 100 (5); GliczKsiąż C2 (20); LubPs E2 (15); GroicPorz z3 (28); I ieſt tá wiárá dla tego pierwſzą wezwaná/ iż żadney pierwſzey wiáry nád nię niemáſz KrowObr 142v (60); RejWiz 101v (3); Leop Gen 21/31 (33); OrzList c3v; UstPraw G2v; KochZuz A3; RejFig Cc (2); BibRadz Luc 2/7 (91); OrzRozm O3; BielKron 353v (62); KwiatKsiąż H3 (8); Mącz 344a (45); Prot C2 (2); SarnUzn D6 (4); SienLek 110v (4); SienLekAndr a2v; LeovPrzep D2 (3); GórnDworz C7v (34); GrzepGeom K2v (3); HistRzym 86 (10); iż dla tego Pan bierze cżłowieká wiernego s pośrzodku złoſnikow ſwiátá tego/ iż mu ſie vpodobáłá duſzá iego. RejPos 321v (58); RejPosWiecz2 91 v; BiałKat 296 (12); GrzegŚm 48 (9); A niechay nikt nierozumie/ áby tá wiadomość ktorą przez Wiárę miewamy/ dla tego niebyłá pewną/ iż ocżymá tego niewidźimy KuczbKat 10 (43); RejZwierc 258 (8); BielSpr 50; WujJud 194 (14); WujJudConf 261v (19); RejPosWstaw [1433]v (2); BudBib 3.Esdr 4/42 (40); MycPrz II A4; Strum Q2 (9); BiałKaz E2v (10); BudNT przedm c4v (22); przeto theż dla tego [ustawa] nie wiecżną byłá ále docżeśną CzechRozm 86 (117); PaprPan N (6); KarnNap F2v (4); ModrzBaz 57 (40); SkarJedn 290 (14); Oczko 17v; Calag 111a; SkarŻyw 107 (7); MWilkHist I3; ZapKościer 1580/15v (2); StryjKron 72 (13); CzechEp 38 (75); NiemObr 98 (35); Mnimaſz ty/ że ia tobie kłániam ſię dla tego/ Iżeś ſyn Woiewody niewiem tám iákiego. KochFr 84 (2); KlonŻal C3 marg; ReszPrz 4 (15); ReszList 180 (5); Dla tegoć ieſt poimány lud moy/ y w niewolą ieſt záwiedźiony/ iż rozumu nie miał WerGośc 213 (4); WerKaz 290 (3); GórnRozm B2 (10); PaprUp F4v (11); KochWr 25; ActReg 167 (7); Calep 371a (4); GostGosp 104 (2); Nie ma bowiem dla tego być odpuſzcżenie y przeyrzenie wyſtępkow/ żeby wſzytká R.P. nie vpádłá Phil R3; GórnTroas 6; OrzJan 87 (5); WyprPl C2v (4); LatHar 164 (46); Izaż nie dla tego błądźicie [nonne ideo erratis]/ że nie rozumiećie piſmá/ áni mocy Bożey? WujNT Mar 12/24 (88); WysKaz 11 (2); JanNKarGórn Hv; SarnStat 1280 (202); SiebRozmyśl D2v; PowodPr 5 (6); SkarKaz 156a (10); VotSzl C3v; CiekPotr 14 (9); CzahTr F2; GosłCast 72; SkarKazSej 683a (18); KlonFlis A2v (5); KlonWor 61 (6). Opracowanie szczegółowe cf TEN.

»dlategoż« = ideo Vulg, PolAnt, Modrz; idcirco, propterea, propter hoc Vulg, PolAnt; eo, id Mącz; propter quod, quapropter Vulg; ob quam causam, quam ob rem PolAnt; igitur, itaque, ob, proinde Modrz (175): FalZioł III 19c; LibMal 1543/69 (2); SeklKat V4; HistAl E; MurzHist S2 (2); MurzHistSekl kt; MurzNT 238v; Leop Ez 16/43 (6); A dla tegoż wezwáne ieſt Babel [propterea vocavit nomen eius Babel]/ ábowiem tám Pan pomieſzał ięzyki wſzey źiemie BibRadz Gen 11/9 (48); BielKron 263v; GrzegRóżn K4v; Mącz 280c (3); SarnUzn [F2] (3); LeovPrzep A2 (3); GórnDworz G8; GrzepGeom L4v (3); RejPosWiecz3 94; GrzegŚm 64; WujJudConf 43v; BudBib 2.Mach 4/28 (11); BiałKaz C2; ModrzBaz 78v (9); SkarJedn 170 (14); SkarŻyw 245 (6); CzechEp 246 (2); ReszPrz 49; Weyźrzy o Pánie ná Syná twego miłego/ [...] Dla tegoż odpuść rácż ſię śmiłowáć nád námi/ wſzakżeś náſz Oćiec miłośćiwy ArtKanc I17 (2); KochWr 32; ActReg 21 (2); GostGosp 1; Ciáło moie z błotá ieſt/ dla tegoż też mam od niego błotne y rozkoſzne myśli LatHar 587; WujNT Hebr 3/10 (27); SarnStat 360 (2); PowodPr 67 (4); SkarKaz 156b (5); GosłCast 34; Dla tegoż tenże Iákub ś. mądrość od Bogá opiſuie/ iż ieſt pełná miłośierdźia y vczynkow dobrych. SkarKazSej 662a (8). Opracowanie szczególowe cf TENŻE.

2. Oznacza wzgląd uczuciowy (959):
a. Miłość lub cześć wobec kogo ‘bo kocha lub czci’; propter Vulg, PolAnt (766): ijż dobrą wolą zawżdy [święci] mieli cirpietz męcżennitztwo dlá Kryſtuſa milégo OpecŻyw 188 (15); PatKaz III 100; HistJóz A3; Iezu ienżes młodzionki dla ciebie pobite męcżenniki ſwemi poſwięcił. ſmiłuy ſie nad nami. TarDuch Bv (2); FalZioł IV 6c; ysh acz kolwyek Crol Ian Vaſzey C.M. nyepraw, awſakze Ceſarz yego miloſcz dla Cro yego M. nyeodmavya thego yszby syą okolo lasky a przyaſſny naydovacz dal LibLeg 7/34 (3); WróbŻołt 43/22 (2); RejPs 120v; SeklKat O2v (6); Bo wſzytko dla ſyna ſwego [...] Dobrowolnie nam odpuſcza A wniebo Zlaſki ſwey wpuſcza. RejKup d2 (3); HistAl B4v; KromRozm I D3v (2); Panie Boże dai abychmy [...] niczego ſobie dlá zbawiciela naſzego nieważyli MurzHist V3 (13); MurzHistSekl ktv; MurzNT Luc 9/24 (6); KromRozm II v3v; LubPs M2 (5); KrowObr 140v (7); RejWiz 157v; y powſtháną Kxiążęthá/ y modłę vcżynią dla Páná [adorabunt propter Dominum] Leop Iz 49/7 (12); Thák mowi Pan zaſtępow/ Zápaliłem ſię wielką zápalczywośćią dla Syonu [Zelatus sum Sion zelo magno]/ y byłem zápálczywym o nie w gniewie wielkim. BibRadz Zach 8/2 (19); OrzRozm N4v; á Chámá wielkiego Ceſárzá [Tatarowie] zá świętego máią/ [...] dla niego/ y dobytká pośćináią/ takież żonę y nawiernieyſze ſługi pośćináią y ſnim ſchowáią BielKron 296v (9); GrzegRóżn Gv; KochSat B4v; Te propter Iesum Christum liberatorem nostrum peto, Proſzę cię dla páná Kriſtuſá zbáwicielá y wybáwyciela náſzego. Mącz 191b (2); SarnUzn D7v; LeovPrzep G2v (2); RejAp 39 (2); boiaźń [...] áby białogłowá dla nowego ſługi iego nie porzućiłá, wydáie cżłowieká GórnDworz Cc6v; ále niechczę żeby [dworzanin] ine ſpráwy potrzebnieyſze dla karth mimo ſię puſzcżał GórnDworz M4 (3); HistRzym 40v (2); A to wſzytko ná ty przymowká/ tkhorzy dla márnego ſwiátá tego/ [...] zátłumiáią náukę ſwiętą RejPos 65v (16); RejPosWiecz2 94; RejPosWiecz3 98v; á zaż niewiéſz/ iż dla Iozeffá wybránego ſwégo pan bóg Putyfárá Egyptczyká błogoſłáwił? BiałKat 143v (5); A ktoby vtráćił duſzę ſwoię dla mnie/ naydźie ią. GrzegŚm 26 (3); HistLan D4; KuczbKat 180 (2); RejZwierc 174v (3); KochMon 24; WujJud 234 (6); Kto mnie pożywa/ ten będźie żył dla mnie. WujJudConf 221 (4); RejPosRozpr c; BudBib Eccli 44/23 (11); BiałKaz Dv (2); BudNT 1.Petr 2/13 (2); CzechRozm 122v (13); KarnNap F; ModrzBazBud ¶ 6; SkarJedn 4 (4); KochPs 66; wyśćie dla kośćiołá/ bez lidżby nędze vćierpieli SkarŻyw 595 (102); MWilkHist Cv; Potym Glinſki [...] rozumieiąc też iż Krolowi tego ledá iáko mimo ſię puścić dla przyiacioł Zabrzezinſkiego nie przyſtało/ [...] wnet do wielkiey woyny myſl nákłonił StryjKron 712; CzechEp 72 (9); CzechEpPOrz *8; NiemObr 179; Ilé mi kolwiek wieku náznáczono w niebie/ Dáłá bych byłá wſzytko/ mężu móy/ dla ćiebie. KochFr 70; gdźie ſię ći podźieli/ co ſię ták ná kościoł rzućili/ á gdźie ći co ich okrućieńſtwá/ w kośćiele/ y dla kośćioła wyćierpieli. ReszPrz 5; Tę [Wenus] ſobie vpodobał Iowis/ ón Bóg z niebá: Dla téy/ co Mars vćiérpiał/ mówić nie potrzebá. PudłFr 68 (4); Będźiećie w nienawiśći v wſzech dla mnie wſzędźie ArtKanc Iv (18); PaprUp C3; ActReg 93; GrabowSet I2 (2); OrzJan 32 (2); LatHar 197 (13); KołakSzczęśl C (2); Ale co mi było zyſkiem/ tom poczytał dla Chriſtuſá być ſzkodą. WujNT Phil 3/7 (71); Y wſzyſtko dla niéy [matki] czynił/ ocoby prośiłá SiebRozmyśl K4 (4); WitosłLut A4v; SkarKaz 6b (17); CzahTr I2v; PaxLiz B2 (2); SkarKazSej 707b (5); SzarzRyt C3v.

W charakterystycznych połączeniach: dla bliźniego, braciej, kościoła (4), Krola (Niebieskiego) (5), Krolestwa Bożego, ludzi, odkupiciela, ojca (niebieskiego) (3), Pana (23), (Pana) Chrystusa (Jezusa, Jezu Krysta itp.) (127), Syna (Bożego, Człowieczego) (24), świata (marnego, nędznego) (3), wybranych (3), zbawiciela (5); dać się [w tym: umęczyć (1), zabić (1)], (4), kłaść duszę, lekcepoważyć żywot, nie litować [w tym: zdrowia (1); gardła położyć (1), krwie przelać (1)] (6), nie ważyć (sobie) nic(zego) (3), nie żałować, odpuszczenie grzechow (grzechom) (4), odpuszczone były grzechy (3), odpuścić (przepuścić, przepuszczać) [w tym: grzechy (7), wszystko (2), złości (3)] (19), odstępować (odstąpić) [w tym: prawdy (1), wiary (2)] (7), ofiarować się, opuścić (opuszczać, opuszczający) [w tym: wszystko (9)] (23), (po-, s-, u-, wy-)ci(e)rpieć (cierpienie) [w tym: męki (2), prze(na) -śladowanie (6)] (79), podjąć (podejmować) [w tym: męki (męczeństwo) (3), śmierć (2)] (14), podjęty (4), (po)ginąć (2), położyć [gardło (1), nadzieję (1)] (2), postradać gardła, pragnąć [męczeństwa (1), śmierci (2)] (3), prosić (51), przelać (rozl(ew)ać) krew (11), rozlanie (wylanie) krwie (3), służyć, (s-, u-, za-)tracić [w tym: duszę (9), gardło (1), wszytko (1), zdrowie (1)] (19), szukać [w tym: śmierci (1)] (3), (u)czynić [w tym: dobrze (wiele dobrego) (2), wszytko (9)] (45), umierać (umrzeć, zemrzeć, umieranie) (13), ważyć zdrowie, (wy)da(wa)ć [w tym: duszę (1), gardło (4), wiele dobrego (1), wszystko (2), zdrowie (2); roźlewać krew (1)] (21), wyrzec się wszystkiego, wytrwać (3), (wz)gardzić (wzgardzać, wzgarda, gardzący) [w tym: świat(em) (4), wszystko (1)] (15) zniesiony, (z)nosić (znaszać) [w tym: krzyż (3), wszystko (2)] (8), znoszenie, żyć dla (9).

Przysłowie: Quisquis amat ranam, ranam putat esse Dianam, Kto ſie żáby rozmiłuyę/ ták dla niey/ yáko dla Diany wiłuye. Mącz 345d.

Połączenie: »dla ... dla« (1): Ale [dobre uczynki] ſą chwałą Bożę powinną káżdemu/ y podobáią ſie álbo miłe ſą Pánu Bogu/ dla Pośrzednika/ dla naywyżſzego Kápłaná ſyná Bożego. WujJudConf 234v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla imienia« = propter nomen Vulg, PolAnt; in nomine Vulg (164); OpecŻyw 56; Panie krolu wſzechmogączy [...] wyzwolże mie dla gimienia twego ſwiętego. TarDuch A2; WróbŻołt 142/11 (5); RejPs 66v (5); SeklKat F; MurzHist T3; MurzNT Matth 24/9; GliczKsiąż O6v (2); LubPs G (8); KrowObr 47 (6); RejWiz 165v; Ieſli wam vrągáią dla imienia Chryſthuſowego/ będziećie błogoſláwieni [in nomine Christi]. Leop 1.Petr 4/14 (3); BibRadz Act 15/26 (10); BielKron 199v (2); GrzegRóżn M2; RejAp 60v (10); GórnDworz Yv; HistRzym 87v (2); RejPos 120 (31); RejZwierc 11 (2); Lecż práwi wyznawce Chriſtuſowi/ y ſławę v ludźi vtráćić/ y gárdłá dáć dla imięniá Chriſtuſowego y prawdy iego máią być gotowi. WujJud 158v (2); BudBib 2.Par 6/32 (3); BudNT Act 5/4 (2); CzechRozm 123 (9); Bog mi świádek/ iſz ći dla iego imienia wſzytko cżynię SkarŻyw 141 (10); CzechEp 21 (6); ReszList 150; Wywiodł mię ná drogę ſwych ſpráwiedliwośći/ Dla Imienia ſwego odpuśćił me złośći ArtKanc Q6v; Wſkrześ y w nas ſercá/ dla imieniá twego GrabowSet E4 (2); LatHar 657 (12); KołakSzczęśl B4v; WujNT Matth 24/9 (20); JanNKarGórn G4v.

»dla (na)święt(sz)e(j) (a. Barankowej, a. Pana Jezu Krysta) krwie« = propter sanguinem Agni Vulg (5): OpecŻyw 105v; w ktorey [Ewanjelijej] Pan Bog obiecuie dáremne dáć grzechom odpuſztzenie/ thylko dla ſámey krwie Páná Iezu Kryſtá KrowObr A4v; dla świętéy krwie iego/ zá ćię y zá nas wylanéy/ weyźrzy Wáſzá Kró: M. w to mieyſce OrzJan 132 (2); WujNT Apoc 12/11.

»dla (Pana) Boga« = per Deum Mącz, Modrz; Dei causa Modrz; pro Deum Modrz; pro Deo JanStat (125): Káżdy człowiek ma być miłowan dla bogá. March1 A4v; OpecŻyw 43 (2); PatKaz III 148; FalZioł V 90v; ZapWar 1535 nr 2413; March3 V5; ZapMaz VS 2/335; LibMal 1554/189v; SeklKat Hv (2); RejKup aa8v; MurzHist M2v (2); MurzNT 76; Diar 46 (2); GliczKsiąż M6v; LubPs A5 (2); GroicPorz C4v; Stárſzych kthorzy ſą miedzy wámi/ dla Páná Bogá proſzę/ [...] Páśćie ile ná was należy/ trzodę Páná Kryſtuſowę KrowObr 4v (4); Wierz mi żeć owych płaſzcżow/ ornatow s perłámi/ Nie dla Bogáć nábyli/iedno ſzydzić námi. RejWiz 59v (2); Y rzecże do niego Thobiaſz: Dła [!] Bogá ćie proſſę [Sustine me, obsecro]/ pocżekay mię thu máłucżko [!] Leop Tob 5/9 (3); OrzList fv; OrzRozm C3v; Doſycieś ſie pomśćił Márcy ſynu moy nád Rzymiány [...] y kapłáńſkie prośby ſług bożych wzgardziłeś [...] ktorzy cię dla bogow prośili o miłoſierdzye. BielKron 110 (9); GrzegRóżn N3; Mącz 84a (4); OrzQuin D3v; HistRzym 60 (5); GrzegŚm 46; HistLan C4v; KuczbKat 280; WujJud 113v; WierKróc A3; BiałKaz N (3); CzechRozm A7v; ModrzBaz 71 (3); SkarJedn 258; Byłá W Sennie iedná niewiáſtá/ ktora zmężem ſwym/ braćią S. Fráńćiſzká dlá Páná Bogá cżćiłá/ y dobrze im cżyniłá. SkarŻyw 462 (38); CzechEp 17 (2); ReszPrz 97; ReszHoz 130; PudłFr 71; PaprUp L2v (3); ActReg 54 (2); OrzJan 71; WyprPl Bv; LatHar +++2v; SarnStat 573; PowodPr 41 (3); SkarKaz 120b (3); VotSzl B3; CzahTr E4v.

b. Pragnienie czego ῾bo chce᾽; pro Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz; propter Vulg, PolAnt; per Mącz (193): TarDuch D8v; MiechGlab *2v; Propter domum domini dei noſtri queſiui bona tibi. Dla domu pana boga naſzego żądałem tobie dobra. Dla domu, czuſz aby ſie mnożył dom boży WróbŻołt 121/9 (3); SeklWyzn c3; SeklKat G3v; KromRozm I M2; MurzHist M3v; KromRozm II x4v; KromRozm III C8; Iednákem ya nye zábacżył twych ſpráwyedliwośći/ Acżem dla nich ták vćirpyał wyele przećiwnośći LubPs bb6 (3); Leop 2.Mach 8/21 (2); Y to cżynię dla Ewánieliey [propter Evangelium]/ ábym ſię ſtał vcżeſtnikiem iey. BibRadz 1.Cor 9/23 (3); BielKron 213 (2); Obijcere caput suum ferro pro religione, Dáć ſie zábić dla bożey służby. Mącz 162c (5); GórnDworz Cc8v; Y miłował [Gwido] iednę pánnę ſláchetną y kraſną/ á wſzákoż iey ſobie nie mogł ſlubić/ áż wielkie walki podiął dla iey miłośći. HistRzym 76v (2); á wżdy przedſię ieſt w nas táka ſlepotá/ iż [...] onego wiecżnego żywotá ſwego/ [...] odſtępuiemy á odbiegamy dla tego krociuchnego á bárzo omylnego żywotá nędznego náſzego. RejPos 315v (4); BiałKat 156 (2); GrzegŚm 46; KuczbKat 75; Przodkowie náſzy ktorzy cnotę ználi/ Dla ſpolney rzeczy y gárdłá dawáli. RejZwierc 222v (2); WujJud 108v; Siedm kroć ná dzień chwaliłem ćię/ dla ſądów ſpráwiedliwośći twoiey [super iudicia iustitiae tuae]. BudBib Ps 118/164; CzechRozm 263v; ModrzBaz 39v; O iáko cźłowiek dlá máłey odmienney świeckiey rzecży Paná Bogá ſtworzyćielá ſwego odſtępuie SkarŻyw 173 (5); CzechEp 14 (4); dla tey Confeſſyey Miáſtá gubią/ Zamki burzą/ cáłe Prowincye niſzcżeią. ReszPrz 70 (2); Błogoſłáwieni ktorzy ſię obrzezáli dla kroleſtwá Bożego. WerKaz 293; ArtKanc K19 (2); ActReg 19; TEn święty/ dla zakonu Páná Bogá ſwego/ walcżył z nieprzyiaćielem áż do śmierći LatHar 436 (3); WujNT Matth 19/12 (15); KlonKr C; Iż tedy oni gorzey niż w on cżáś żydźi/ Bogá y dobro wiecżne dla tey márnośći świeckiey porzucáią PowodPr 27 (2); SkarKaz 277a (3).

W charakterystycznych połączeniach: dla dobra czesnego, ewanijelijej (11), Krolestwa Bożego (niebieskiego, wiecznego) (7), marności (świeckiej) (3), miłości (spolnej, wiecznej) (6), religiej, rzeczy ((do)czesnych, spolnej, świeckiej) (5), słowa (bożego) (7), służby bożej, świadectwa (2), towarzystwa, ustaw, zakonu (bożego, (Pana) Boga) (8), żywota nędznego; dać się [w tym: zabić (2)] (3), da(wa)ć [gar(d)ło (3), zdrowie (1)] (4), kłaść duszę, nie litować [w tym: zdrowia (1)] (2), nie żałować gardła, odstępować (odstąpienie) (4), ofiarować się (3), opuszczać (opuścić) (6), podejmować (podjąć) [w tym: śmierć (4), walki (1)] (8), (po)łożyć żywot (2), porzucać (porzucić) (2), rozlać (przelać) krew (3), rozlanie krwi, stać o gardło, (u)ci(e)rpieć (cierpiący), cierpienie) [w tym: męki (1), prześladowαnie (12)] (32), (u)czynić [w tym: wszystko (1)] (6), umrzeć (pomrzeć, umierać, zemrzeć) (9), utracić [w tym: duszę (1), gardło (1), wszystko (1), żywot (1)] (5), walczyć (2), wytrwać męki, wytrzymać prześladowania, zastawowanie gardła, znosić dla (2)

Wyrażenia przyimkowe: »dla prawdy« = propter veritatem Vulg, PolAnt; pro veritate Modrz (48): OpecŻyw 48v; Ten Filozoph [Tullijus] dobry á barzo vcżony dla prawdy był zabit od Marka Antoniuſa BielŻyw 120; WróbŻołt oo6v; WróbŻołtGlab A4v; SeklKat F3; MurzHist V2v; Dla prawdy ktorąś záſlubił s ſwey dobrotliwośći/ Wyſłuchayże mię moy Pánie w twej ſpráwiedliwośći LubPs ee4v (6); RejWiz 177v; Leop Eccli 41/24; BibRadz Ps 60/6; BielKron 211v; RejAp 10v (2); HistRzym 87v (3); RejPos 251 (4); GrzegŚm 58; WujJud 158v; BudBib Ps 137/2; BudNT k7v; Ná káznodzieie też to należy/ [...] áby ſię vcżyli/ ile mogą/ prawdę podpieráć: á dla prawdy y Bogá świádkiem przyzywáć [pro veritate et Deum testem citare] y wſzytkich ludzi nieprzyiaśń nośić. ModrzBaz 86; SkarJedn 322 (3); SkarŻyw 374 (4); CzechEp 8 (3); ArtKanc O15 (3); WujNT Rom 15/8 (2); SkarKaz 277a (3);

»dla przyjaźni« (6): Iął [osieł] táko ku liſzcże mowić. Do oſlic ći nie mam woley/ Ale dla przyiáźni twoiey: Wolęć iuż iednák z tobą iść/ Niżli záwżdy w tey pracy być. BierEz Q2v; RejRozpr F; BielKron 167; Te per amicitiam et per amorem obsecro [...] Proſzę cie dla prziyáźniey y ſpolney miłośći náſzey. Mącz 363d; SkarŻyw 59; CiekPotr 57.

»dla sprawiedliwości« = propter iustitiam Vulg (33): Iezus mily odpowiedziál. [...] nieſluſſalo iego od ſmierci tey mnie obronitz/ bo dlá oyttza niebieſkiego ią podiąl/ ij dlá iego ſprawiedliwoſci OpecŻyw 49 (2); Zadnego nigdy niemiłuy z krzywdy zyſk cżyniącego ale te ſobie więcey waż ktorzy by dla ſprawiedliwoſci w vciſku byli. BielŻyw 44; LubPs O3 (3); Błogoſláwieni ći co przeſládowánie ćierpią dla ſpráwiedliwośći [propter iustitiam]: ábowiem ich ieſt kroleſtwo niebieſkie. Leop Matth 5/10; RejPos 263v (2); RejZwierc 141v marg (4); Y ták dálece ku miłośći Bożey/ cżłowieká przywodził/ żeby ſie ſámego ſiebie záprzał/ á gotow był dla ſpráwiedliwośći Bożey/ żywot ſwoy położyć CzechRozm 91v (4); ModrzBaz 15v; SkarŻyw 207; LatHar 599; KołakSzczęśl B2; WujNT 20 (7); SarnStat 573; SkarKaz 312a (4).

»dla sprawy« (3): BibRadz 2.Par 19/8; boć dla ſpráwy Chriſtuſowey blizko był śmierći [propter opus Christi usque ad mortem accessit] WujNT Phil 2/30; áby żaden ſzláchćic poddány náſz ſzlubem nie był przez nas wiązan/ iedno práwem zwyćiężony. A wſzákże ináczéy záchowáć ſie ma [...] gdźieby dla ſpráwy Rzeczypoſpolitéy miáło bydź co z kimkolwiek czyniono. SarnStat 66.

»dla wiary« = pro religione Mącz, Modrz (25): Pan Kryſtus dla wiáry żadnego niezábijał á Wikárij iego/ dlá wiáry morzy głodem/ pali ogniem/ zabija mietzem? KrowObr 11v (2); Pro pietate mori vel religione Dla krześćiańskiey wiáry vmrzeć. Mącz 323a (2); Po thy káznodzieie ktorzy z Niemiec wyſzli dla Rzymſkiey wiáry/ [...] poſłał [...] Biſkup Kántuáryeńſki BielKron 233v (5); CzechRozm 229v; PaprPan P4v; ModrzBaz 109; SkarJedn 324; SkarŻyw 368 (4); StryjKron 280; ArtKanc I20; LatHar 462; WujNT 217 (4); SkarKaz 639a.

3. Oznacza cel ‘po to, żeby’; ad Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; in Mącz, PolAnt, JanStat; pro Mącz, Modrz, JanStat; propter Vulg, Modrz, JanStat; causa Mącz, Modrz; gratia Mącz, Vulg; ob Mącz [w tym z rzeczownikiem odsłownym na -nie (1215 r.)] (3720): A thak yego Krolyewſka myloſcz raczil roſkazacz. aby, wſzyſzczy sluzebny ku themu czaſzv dlya popyſchv welwowye byly pod szadzanyem do wyeze MetrKor 38/286; BierRaj 18v (3); BierEz G4; oglądáycie ſerce moie wielmi zranioné bo ſyn moy mily [...] iuż na krziżu ſromotnie vmiérá/ dlá waſſégo zbawieniá. OpecŻyw 142 (35); OpecŻywSandP ktv (2); Ostatecznye mamy yey [Panny Maryjej] począczye szwyączycz dla odpusthow PatKaz I 3 (2); PatKaz II 24 (2); PatKaz III 247 (6); HistJóz E; Wezmi gwozdzikow czo chczeſz á dla miari możeſz funt FalZioł II 23v; dobrze dzierżeć w vſciech galbanum dla vmocznienia y oddalenia boleſci zębow. FalZioł III 33d; Piłuły dobre dla ſpania. FalZioł V 99 (99); [Plato] na twarz cżeſto w zwierciedle patrzał, nie dla pięknoſci á chędożenia ciała, ale aby znał iako [...] lata á cżaſi twarz iego mieniły BielŻyw 82 (8); Wſzakoż dla nabycia lepſzey moci y trwałego przirodzenia zwłaſzcża ku praci y robocie, lepſzy ieſt [chleb] rżany GlabGad G6 (27); MiechGlab 41 (3); ZapWar 1535 nr 2413 (3); KłosAlg A4v; przitim tez bila obmowa dla pyączy tyſſyeczi owyecz Turczina Smaylowych. [...] za kazdą owcze po dzyeſyączy aſpr. yemv ma bicz dano. LibLeg 11/108 (19); RejPs 99v (2); Ten też poſt [...] wmiernym iedzeniv y piciv/ dla powſciągliwoſci ciała naſzego/ a dla lepſei chvci/ a ſprawnoſci kv rozmyſlaniv/ y poięciv navki ſłowa bożego/ chwalę y trzymam. SeklWyzn f2 (10); ConPiotr 30v; SeklKat kv (8); Vkazys ſam/ recze/ nogy Na mazeć ie dlia tey drogy. RejKup m6 (3); RejKupSekl a2v; HistAl I7 (4); KromRozm I H4v (2); MurzHist B4 (2); Iż to wſſyſtko nápiſano dla náſſey kárnoſci/ to yeſt/ dla przykłádu ku náſládowányu dobrego KromRozm II m3v (7); KromRozm III H3 (15); LibMal 1554/ 183v (3); Diar 80 (13); DiarDop 116 (3); GliczKsiąż D5v (10); Też dla łácnieyſzego ználezyenia/ reyeſtr wſzytkich Pſalmow ná końcu ieſt przydány. LubPs kt (3); GroicPorz d3 (11); O wy niebożątká ludkowie vbodzy y prośći/ ktorzy biegaćie ná proceſye/ dla they Wody/ podobniey by wam vćiekáć od tego kropienia co nadáley KrowObr 72v (35); RejWiz 163 (2); Vdziáłał theſz iedenaśćie Kołdr/ z ſierzći koźiey/ dla przykrywánia wierzchu Przybytkowego [ad operiendum tectum tabernaculi]. Leop Ex 36/14 (8); Piſárze mogą mieć podpiſki dla piſánia UstPraw C2v (8); RejFig Dd5v (2); RejZwierz 74 (3); WyprKr 99; BibRadz Num 15/10 (26); Też y brátá ſwego właſnego Smerdyn zábił dla krolowánia BielKron 114; tá źiemiá potrzebuie trzeźwiego páná dla lepſzey cżuynośći. BielKron 275; A dla pewnieyſzey przyiáźni/ dał Krol Skirgiellowi nád kſięſtwo Kijowſkie Stárodub BielKron 382v (96); GrzegRóżn Lv marg; KwiatKsiąż D2v (9); Praeterpropter vitam vivitur. Nie żywiemy ni dla czego ynego yedno dla żywotá. Mącz 319c (34); OrzQuin T4v; Prot C4; bo to Bog vcżynił powtarzánie dla ogrozy y ogromnośći więtſzey SarnUzn D2; SienLek 141 (18); LeovPrzep H2; RejAp 66 (4); iż [białogłowy] ſobie dla wielkiego cżołá włoſy/ á dla ozdobienia oká/ brwi tárgáią GórnDworz Gv (29); GrzepGeom I3v; Wtora mądrość: Gośćińcá nigdy nie opuſzcżay dla śćieſzki HistRzym 58 (4); RejPos 2 (25); Abowiem znák dla potwiérdzenia obietnice dan ieſt BiałKat 256 (9); BielSat C (2); A iż ia wiem być vrząd od Bogá ſámego/ Poſtáwiony ná ſwiecie dla rządu/ſłuſznego HistLan Ev (5); dla rátunku iákiego kłamſtwem kogo oſzukáć KuczbKat 340 (8); RejZwierc B (9); BielSpr 56v (8); Lecż ácż był Opoką/ ále nie był opoką iáko Chriſtus. Bo Chriſtus zgołá nieruchoma opoká/ á Piotr dla opoki. WujJud 122v (20); Chleb ten ktory ia dam ieſtći ćiáło moie/ ktore ia wydam dla żywotá świátu temu. WujJudConf 172 (11); RejPosWstaw [213]; Vcho dla słuchania/ á oko dla pátrzánia/ Iehowá vcżynił [Aurem audientem et oculum videntem Dominus fecit] BudBib Prov 20/12; Ogień/ grad/ głod/ y śmierć/ wſzytko to ieſt dla pomſty ſtworzono [omnia haec ad vindictam creata sunt] BudBib Eccli 39/34 (48); BudBibKaw A3v; MycPrz I B3v; ábyś [...] miał przeſtrzéństwo ná tych bórtách dla chodzenia y ſucho. Strum E3v (9); BiałKaz G (5); BudNT przedm d3v (4); CzechRozm 7v (36); PaprPan Hhv (2); KarnNap D4 (6); Ták bárzo dla robot vrodźiliſmy śię [ad agendum nati sumus]/ iż kiedybyſmy śię pocżćiwą iáką robotą niezabawiáli/ wnet śie ſkłaniamy do iákiegokolwiek wyſtępku. ModrzBaz 37 (59); SkarJedn 91 (11); Oczko 18v (9); Bernát S. [...] prośił Kśiążęćiá Wilhelmá áby ſię do niego/ dla rozmowy przyść nie lenił. SkarŻyw 164 (54); MWilkHist A2v (2); ZapKościer 14; á puśćiłem ſie ſámo czwárt dla drukowánia tey Kroniki náſzey áż do Krolewcá StryjKron 72 (18); CzechEp 132 (14); NiemObr 26 (6); KochFr 45; KochMarsz 154; KochSz A3v; ReszPrz 68; ReszHoz 130 (4); Tego tedy Páſterzá zwierzchnośći/ dla zátrzymánia iednośći rádźi záwſze podlegáli Katholicy ReszList 185 (5); WerGośc 241 (2); WerKaz 280 (2); BielSjem 27; KochPam 86; ArtKanc D17v (6); BielRozm 16; Więc iáko wielcy Pánowie chowáią Doktory dla vzdrowienia/ ieſłiby chorobá prżyſzłá GórnRozm K (13); KmitaPsal A4; KochWr 38; Iż dla ſkutku ſczęśliwey woyny to ślubował/ Ze/ co mi drógę zaydźie/ będę ofiárował ZawJeft 6 (2); ActReg 31 (21); Colluco – Odcinąm drzewo w cziemnim leſzie dłą ſzwiatłą. Calep 215b; Libitinarius ‒ Ten ktori dlia pogrzebu potrzebi gotuie ij przedaie, grubarz. Calep 600b (13); GostGosp 18 (33); GostGospSieb + 2; Athenieńcżykowie [...] Agezylauſá ſyná Themiſtokleſowego poſłáli dla ſzpiegierſtwá. Phil C4 (12); Iedni ſie ná págórkách ſádowić poczęli/ Drudzy odćiętą ſkáłę dla widzenia wźięli. GórnTroas 70 (2); KochCn B3v; GrabowSet R4v; OrzJan 10 (3); Nie w kárczmiéch dla noclegu/ ále w ſzkołách ſtaway. WyprPl C2v; LatHar 45 (47); Chriſtus dla modlitwy chodził ná puſzczą/ ábo ná gorę. WujNT A5v (56); My którzy do żywotá wiecżnego wniść pragniemy/ dla niego by namnieyſzey ſzkody podiąć niechcemy WysKaz 12 (8); że dla wywodu lepſzégo, y gruntownieyſzéy rzeczy, kłádę tu Orthográphią [...] Ianá Kochánowſkiégo JanNKar D3 (13); JanNKarGórn Hv; dla ſkromnieyſzégo piſania wolę to iſté/ i. JanNKarKoch G2v (4); ták té conſtitucie [...] dla podpory dobrych obyczáiów y dla záchowánia poſpolitéy ſpráwiedliwośći [in suffragium bonorum morum JanStat 148] wydáli SarnStat 915 (174); SiebRozmyśl [A3]v (15); WitosłLut A6v; GrabPospR M3 (4); KlonKr A3; PowodPr 35 (8); Szkoły y Akádemie dla náuki napierwey ſię buduią: ále kośćioły dla nabożeńſtwá y ſłużby Bożey SkarKaz 455a (20); śiłá pożytkow przyczyniono/ á przed tym wiele ich/ dla prywaty/ ná wielu mieyſcách chytrze zátáiono. VotSzl E3v (13); CiekPotr 87 (2); PaxLiz Ev (2); SkarKaz 693b (7); Iżem tedy [...] dla vćiechy pływáiących po Wiśle/ nápiſał tego Fliſá KlonFlis B (4); KlonWor 30 (5); Wolałby ten groſz ſchowáć ná potym dla ſyná. Abo dla wiáná corce/ gdy ią zá mąż wyda ZbylPrzyg A4v; SzarzRyt C4v.

Połączenia: »dla czego inego« (1): Qua gratia venit nisi ut insidietur et obseruet, A dla czego ynego prziſzedł yeno iżby etc. Mącz 379d.

»ni(e) dla czego inszego (a. in(n)ego) jedno (a. tylko) aby (a. dla a. ku a. żeby)« = praeterpropter Mącz, Cn (31): niektorzy [...] ni dla tżego inſzego rachunkow ſie vcżą iedno dla ſwego pożytku KłosAlg A4v; KromRozm I O2v; GliczKsiąż C2 (5); KrowObr 94 (2); Praeterpropter vitam vivitur Nie żywiemy ni dla czego ynego yedno dla żywotá. Mącz 319c; GórnDworz Ii5; RejPos 73 (4); KuczbKat a2; RejZwierc 150v (2); WujJud 41v; RejPosWstaw 21; MycPrz II A2; Y to nie dla cżego inego fáłſzuie/ iedno chcac aby wſzytcy wten błąd lezli BudNT przedm c2v; CzechRozm 164 (6); CzechEp 34; ReszPrz 107; WerKaz 285.

Przysłowia: Pewnego dla niepewnego nie opuſzcżay. BierEz H4. Lepiey á vżytecżniey ieſt złym dla dobrego dobrze cżynić, niż dobrym dla złego ſzkodzić. BielŻyw 144.
Wyrażenia przyimkowe: »dla bezpieczności (a. bezpieczeństwa), przespieczeństwa« = in securitate Jan (9 : 3): KromRozm III A5v; ale dla lepſzey beſpiecżnośći przynioſł gi [krzyż święty] s ſobą do Konſtántynopolá BielKron 164v/(2); Mącz 42v (2); SkarŻyw 390; StryjKron 170 (2); ActReg 65; którzy dla przeſpieczeńſtwá oſób ſwych y zá potrzebą z Kroleſtwá wyiádą SarnStat 921 (2); SkarKaz 667a.

»dla bogactwa« (11): Rozgroḿ tákye narody co o cyę nye dbáyą/ Ktorzy dla bogactw ſwoich wyerne zádeptáyą LubPs P6 (2); BielKron 98 (2); KochSat A4; HistRzym 88v; RejPos 43; RejZwierc 31v marg (2); SkarŻyw 130; Gdy dla bogáctwá/ w poćie vśiłuieſz/ Wiecżyſte ſkárby tráćiſz/ á nie cżuieſz. GrabowSet V3.

»dla chleba« (5): Mącz 138b; RejZwierc 235v; Nic tákiego w ſercu nienoſząc: rádził o ſobie y vmyſlił dla chleba iść do Egiptu SkarŻyw 283; GostGospSieb +2v; Iać dla wabnych Kruſzcow/ y biedney Mámmony/ Bądź dla chlebá/ bądź też z inſzey ſtrony/ Pocżćiwośći nie z háńbię RybGęśli B3v.

»dla chwały« = per gloriam Vulg; propter laudem PolAnt (56): PatKaz I 1v; RejPs 191; Diar 47; DiarDop 103; GliczKsiąż P6v; LubPs M4 marg; ktory [grzech] Pan Bog ná ſwoie wybráne przepuſztza tu ná thym ſwiećie/ albo dla chwáły imieniá ſwego/ álbo dla zbáwienia náſzego. KrowObr 237v (2); RejWiz 91v; Leop 1.Cor 15/31; BibRadz II 141a marg, Is 48/9; BielKron 447 (3); KwiatKsiąż Bv; KochZg A4; Cupiditate gloriae volitare, Nie poſiedzieć s pokoyem dla chwały/ ſtáráyąć ſie o słáwę. Mącz 505d (2); Teyże też [muzyki] vżiwáią w koſciele dla chwały Bożey GórnDworz H2v; HistRzym 48; RejPos 214; RejZwierc 174; A ten poſt ſłuſznie záchowány być ma: [...] dla chwały PAńſkiey pilnieyſzego ſpráwowánia WujJud 190; WujJudConf 242v; BudBib bv; BudBibKaw A3v; CzechRozm 220v (2); SkarJedn 91; Dla chwały twych ſądów wiernych o północy wſtawam. KochPs 181; Y przeto y ony klaſztory pánieńſkie dla chwały Bogiń ſwych mieli. SkarŻyw 71 (2); StryjKron 150; CzechEp 324 (3); NiemObr 5 (2); Chętne pośilay/ przywiedź oćiętnego/ Dla wiecżney chwały/ Máieſtatu twego. GrabowSet I2v; LatHar 89 (5); WujNT 526 (5); KlonKr D2; PowodPr 53; SkarKaz 45a (2); SkarKazSej 663b (2):

»dla marnej, nędznej chwały« (1 : 1): nie z vporu/ áni dla márney chwały/ ále w pokorze ieden drugiego zacnieyſzym nád ſię máiąc ReszPrz 93; nieták iáko poſpolićie cżynią niektorzi/ co dla nędzney chwały o málucżkie rzecży łápáią przycżyn niebiezpiecżeńſtwá [qui gloriolae causa pro rebus leviculis occasiones aucupentur periculorum] ModrzBaz 62.

»dla próżnej chwały« (12): Podobno dla chwały prożnej Nie baczą tak nędze wielkiej BierRozm 17; KromRozm I M2v; KrowObr 7v; OrzQuin Aa3v; RejZwierc 115; Bo iſz ſą ná świát wprowádzone dla prożney chwały ludzkiey [Vana gloria enim hominum ingressa est in mundum] á przetoſz teſz zámierzon ieſt prętki koniec ich. BudBib Sap 14/14; SkarJedn 32; iedno dla prożney chwały/ á prze ludzkie mniemánie/ zábiłem duſzę moię. SkarŻyw 172; ReszHoz 120; WujNT 27 (3).

»dla czci« (23): March1 Wiet Av; PatKaz I 14 (2); Tak tedy bog [...] ſluſnye dla czczy matky z oſobnego przyuyleya zathrzymal ſkazanye aby ona wgrzech pyeruorodny nyeupadla PatKaz III 93; DiarDop 103; KrowObr 32 (3); GórnDworz Ii2v; SkarJedn 5; Powiedz mi dla cżego podeymuieſz męcżeńſtwo? izali nie dla cżći Chryſtuſowey? SkarŻyw 92 (6); NiemObr 113 (2); GrabowSet V; WujNT 233 (2); Hoynie panował ten Pan więc y zbytkiem, On y poddani nárabiáli brzydkiem. Swiadkiem wypráwy ná przyięćie iego, Stroynie ſpráwiáne dla czći krolá ſwego. KlonKr F3 (2).

»dla prożnej czci« (1): iż Grekowie/ nie dlá złey náuki/ áni dla żadnego Heretyctwá [...] od kośćiołá ſię S. oddzielili: ále tylo dla świeckiego pánowánia y prożney cżći świeckiey. SkarJedn 256.

»dla dobrego (a. dobra a. lepszego)« = pro salute Mącz; pro bono JanStat (38): dlá poſpolitégo dobrégo [...] ten ninieyſſy żywot pana Iezuſow wypiſatz dala. OpecŻywSandP ktv; BielŻyw 6 (2); LibLeg 11/32v; A przetho miła bracia winnichmy dla naſzego dobrego/ Za długie zdrowie iego miłoſci pana Boga proſić LudWieś A4v; Ale koſcyoł álbo zbór krzeſciyáńſki/ [...] dla wyecznego á nyebyeſkyego dobrá/ [...] zebran yeſt KromRozm II bv; KromRozm III A5v (3); DiarDop 113; GliczKsiąż K7v; Mącz 139d (2); GórnDworz Hh7v; WujJud 90v; MycPrz II B[3]; CzechRozm 122 (2); KarnNap Dv; SkarJedn 240; SkarŻyw 126 (3); OrzJan 65 (3); WujNT 538 marg; zá dozwoleniem y wolą náſzą [sejmy] máią odpráwiáć dla pożytku y potrzeby Króleſtwá Polſkiégo/ y dla lepſzégo źiem Litewſkich przerzeczonych. SarnStat 28 (8); SkarKazSej 670a (3).

»dla doświadczenia« (17): KromRozm III L3v; LubPs T6v; ſprzyiaćieliwſzy ſie náſzy ſnimi/ tym pilniey od nich wywiadowáli ſie obycżáiow y położenia źiemie oney przez znáki/ y iecháli do pośrzodká źiemie dla doświadcżenia BielKron 441; RejAp 115; Pan dla doſwiádſzenia wiáry á ſtałośći cżłowieká onego ſwięthego/ [...] dopuśćił ná máły cżás mocy onemu cżártowi ſproſnemu RejPos 330v (6); CzechRozm A2v; SkarJedn 91; CzechEp 45; GostGosp 122; WujNT 345 (3).

»dla dowodu« (2): FalZioł V 90v; Przetom tedy tę przygodę dla dowodu przytoczył/ iż ſie to ták było tráfiło y przodkom Litewſkim StryjKron 26.

»dla informacyjej« (2): ReszHoz 114; Bo to nie dármo w kśięgách Krákowſkich dla informáciiéy wpiſano [o łanie] náciiéy Polſkiéy. SarnStat 283.

»dla jedności« (14): Diar 125; iż Apoſtołowie z roſkazánia Páná Kryſthuſá Syná Bożego/ dla iednośći brody golili? KrowObr 119v; BielKron 57v; A iż ieden Páſterz dla iednośći w kośćiełe [!] być ma. SkarJedn D4 (8); SkarŻyw 309; ReszPrz 105; SkarKaz 672b.

»dla korzyści« (6): A tho vdzialal dlya korziſzczy pyenyedzi thich kthorą mv Mathiſz bill obyeczall. LibMal 1548/143v (2); SkarKazSej 667b; Dla plonu/ dla korzyśći niecnotę ſwą płodźi: Morduie/ pali/ we krwi Chrześćiáńſkiey brodźi. KlonWor 30 (3).

»dla krotochwile (a. krotoſile)« (10): Ten nieborak z roſkoſzy á dla krotochwile/ Iechał ſobie pomáłu by mu cżás sſzedł mile. RejWiz 126; BielKron 322v; Mącz 334a (3); á więczey dla krotochwile/ niż dla złego pomyſłu o tym mowił GórnDworz Bb8v (2); RejZwierc 12 (3).

»dla krótkości, skrócenia (a. skracania)« (13 : 4): BielŻyw 100 (4); Gdi ſie przikład traphi na przodku y na oſtatku z ciframi/ tedy dla krotkoſci vymi po cifrze albo po dwu od nich KłosAlg F2v; BielKron 460v; Mącz 47d; A też dla krotkośći wſzyſtkiego tu wſpomináć niepotrzebá. WujJud 44 (4); WujNT 431; Któré to Artykuły/ excipowáné dla ſkrócenia czáſu niemogły bydź rewidowáné. SarnStat 1147 (2); PowodPr 71 (2); PaxLiz A2v.

»dla lekarstwa« (7): Syr miernie po inſzych karmiach, dla lekarzſtwa więczey niżli za potrzebą może być iedzon. FalZioł V 64; SienLek a3; BielSat C; KarnNap C4v; Tylko nam ſámym żonam to korzenne pićie/ Wolno będzie ſzynkowáć miedzy ſobą ſkryćie. Dla lekárſtwá y innych potrzeb bárzo pilnych BielSjem 23; BielRozm 16; KlonWor ded **3v.

»dla liczby« = numeri causa Modrz (6): Lepiey y rychley roſpráwią rzecż choćia záwikłáną kilko biegłych á ćwicżonych/ niżli wiele nieumieiętnych: ktorziby tylko dla licżby mieyſce ſądowe záśiedli. ModrzBaz 92; Vrzędnik żadney rzecży bez qwitu dla łatwieyſzey licżby nie ma dawáć/ áni oddawáć GostGosp 16 (5).

»dla mocy (a. mocnośći)« = in robur firmitatis JanStat (6): A dlya liepschey mocznosczi thich wſchithkich rzeczi wyſſchey namyenyonich Pyeczancz naſchą [...] kazalismy prziwyeſsycz LibLeg 6/80; przetoſz y inych Ewángeliſt Ewángelie odpádły/ [...] że niechćieli náznácżoney á zámierzoney licżby pſowáć/ dla mocy táiemnice. Leop *2v; BielKron 174v; Aby tedy [...] którykolwiek inny z poddánych náſzych tákowému poſtánowieniu [...] co przećiwnégo nie vczynił: vſtáwiamy/ y ninieyſzym zápowiedzeniem dla więtſzéy mocy obiáſniamy SarnStat 382 (3).

»dla dobrej myśli« (4): Deliciarum cauſa et animi cauſa, Dla dobrey myſli á krotofile. Mącz 182a.

»dla nauki« = studiorum causa Modrz; gratia studii JanStat (48): PatKaz III 135v; Czożkolwie napiſano wſzitko to ieſt dla nauki naſzej BielŻyw nlb 9; WróbŻołt T8v; ComCrac 13v; SeklWyzn c4; MurzHist E3v; MurzNT 38v; GliczKsiąż L7 (2); KrowObr 133v; OrzQuin Tv; RejPos 293 (13); BielSpr 10; RejPosWstaw [412]; KarnNap kt; ModrzBaz 128v; SkarJedn 42 (4); gdy bych był mnichem/ nietrzebá by mi więcey ćierpieć w klaſztorze/ iedno co teraz dla náuki ćierpię SkarŻyw 332 (2); NiemObr 71; Swym przykłádem y potomſtwo ſwe do tego maćie/ Ktore dla tychże náuk w kray cudzy poſyłaćie. KlonŻal A2v; ReszPrz 105; JanNKar C2; SarnStat 201 (4); PowodPr 53; SkarKaz 455a (5).

»dla obrony (a. obronności)« = in munitionem PolAnt; pro defensione a. tuitione JanStat (61): PatKaz I 2; BielŻyw 84; Cżemu głowa ieſt twardſza niż inſze cżłonki. (‒) Bowiem ona w ſobie zamyka rzecż barzo miękką á wilgotną ktora ieſt mozg, dla ktorego obrony potrzeba mocney twardoſci. GlabGad B3 (2); A dla lepſzey obrony ſiedm zamkow [...] zbudowali każdemu Hethmanowi ieden. MiechGlab 59; BierRozm 21; LibLeg 10/148; LibMal 1548/142; KromRozm II a4v; Diar 33; będę prácował wiernie dla obrony wiáry poſpolitey KrowObr 36; BibRadz 1.Mach 10/11; BielKron 315v (9); SienLek 124v; BudBib Cant 4/4; WierKróc A4; BudNT przedm a2v; CzechRozm 123 (2); SkarJedn 206 (2); GórnRozm D3v (2); Aby dlá rządu/ y lepſzey obrony/ Káżdy/ gdzie może/ pátrzał ſobie żony. KochSz C; ArtKanc A19v; KmitaPsal A2; Cento ‒ Wory natkąne y na murze zawieſzone dlą obrony, łątanina. Calep 180a (4); WujNT 155 (2); SarnStat 1119 (17); VotSzl Dv (2); CzahTr H2; SkarKaz 705a.

»dla ochłody« (5): UstPraw B3; Teyże też [muzyki] vżiwáią w koſciele dla chwały Bożey/ y wielkie podobieńſtwo/ [...] iż ią on nam dał dla ochłody/ y nieiákiey vciechy w pracy GórnDworz H3; Tu zdróy przeźroczyſtéy wody/ Podróżnému dla ochłody KochFr 26; LatHar 674; PaxLiz E3v.

»dla odmiany (a. odmieny)« (3): Paweł pożwalia nabraċ przipraph dlia od miený RejKup p6v; LatHar 674 marg; áby nie mieli dwoich ſzat dla odmiány. WujNT 144 marg.

»dla odpoczynku (a. odpoczynienia)« (3): RejZwierc 172v; ModrzBaz 117; PAnie/ ktoż w gmáchách twoich/ ma mieſzkánie? Dla odpocżynku/ ktoż ná oney ſtánie Gorze świętey? GrabowSet H3v.

»dla ofiary« = super oblationis PolAnt (15): Przáſny chleb dla offiáry na Mſzey vſtháwił Alexánder pierwſzy ſiodmy Papieſz. KrowObr 197v; BibRadz Num 7/64 (3); BielKron 4v; RejAp 56; WujJud 223v; BudBib 2.Par 2/4; SkarJedn 359; SkarŻyw 480; WujNT 89; Nie dla kazánia przednie buduią ſię kośćioły/ ále pirwey dla ofiáry y ołtarzá. SkarKaz 455a (4);

»dla okazałości« (1): A gdy co dla dobrego poſpolitego vczynić: wnet ćięſzko y trudno/ y nie máſz. Lecz [...] dla okazáłośći y pychy: by y wioſkámi przypłáćić/ tedy być muśi. SkarKazSej 705a.

»dla ostrożności« (1): ći [szpiegowie] máią wſzyſtkę ſpráwę nieprzyiaćielſką obácżyć á powiedzieć dle lepſzey oſtrożnośći. BielSpr 68v.

»dla ozdoby okrasy« (6 : 1): bog y natura wlosy dala czlouyekouy [...] dla okrasy PatKaz III 119v; GórnDworz G7 (2); iáko ich [cnot] poććiwy cżłowiek y vżywáć y iemi ſie ſpráwowáć ma/ y iáko to ieſt powinien dla więtſzey ozdoby ſwoiey. RejZwierc 82; ModrzBaz Stryj ¶2v; ActReg 108; Calep 1050b.

»dla pamięci (a. pamiątki)« = ad memoriam JanStat (37): LibLeg 11/157; GliczKsiąż N7; KrowObr 169v; A nam záſię to wſzytko oni ludzye ſwięći/ Zoſtáwili ná piſmiech/ dla lepſzey pámięći. RejWiz 155; UstPraw I (2); To święto było vſtáwione dla pámiątki wybáwienia ludu BibRadz II 57b marg; BielKron 106 (4); Mącz 438a; GórnDworz Ii3; RejPos 11 (5); RejZwierc A2 (2); BielSpr 28v; RejPosWstaw 22; Strum A2v; SkarJedn 93; NiemObr 72 (2); KochPhaen 11; Calep 495a (2); Aby ſpraw zá czáſu náſzégo przypádłych ſtárość nie zátłumiłá/ ználeźiono to ieſt: áby dla pámięći potomnéy piſmem y świádki obwárowáné były. SarnStat 997 (8).

»dla pewności (a. pewniku)« (27): FalZioł IV 45d (2); ktory zaklad strony prziięly dobrowolnye a dla lepssey pewnosczi ranczyly ZapWar 1550 nr 2665; MurzOrt Bv; GroicPorz 1v; BielKron 199v (3); Mącz 380b (3); y owſzem dla pewniku/ chociaż by tho [dworzanin] znał być w ſobie/ co mu ktho przypiſuie/ [...] ále rádniey niechay ſkromnie záprzy/ iż tego w nim niemáſz GórnDworz G7 (2); BielSat L4v; RejZwierc 196v (2); CzechRozm 160 (2); Działo ſię to roku od Chriſtuſá Páná 1330. [...] według dowodu kilkunaśćie Kronik [...] ktoreſmy tu dla pewnośći lat znoſili z pilnośćią. StryjKron 416; ZapKościer 1583/39v; BielSjem 28; Calep 97b; y tę donácią dla więtſzéy pewnośći teráznieyſzą Conſtitucią [...] vtwiérdzamy SarnStat 1208 (4); KlonFlis E.

»dla pociechy« (17): MurzHist E3v; Stáinia niechby byłá pełna oſobnych koni/ ták dla potrzeby cżáſu woiny/ iáko też dla pociechy cżáſu pokoiá GórnDworz Ii2v; RejPos 75v (4); BiałKat a2; BudBibKaw A4v; wſzyſtko to cżyniąc dla poćiechy przyſzłego potomſtwá BiałKaz Kv; SkarJedn 239; LatHar 581 (2); WujNT 623 marg (4); SkarKaz 381a.

»dla początku« (2): RejPos 244v; Dałbym wam pięć ſzelągów/ dość zá nie prawdźiwie: (‒) Liczćiéſz iuż dla początku/ day boże ſczęśliwie. WyprPl A4v.

»dla podpory« (1): Cżo po ſzyi cżłowieku. Odpo. Dla podpori głowie GlabGad D.

»dla pokoju (a. pokoja)« = pro pace PolAnt, JanStat (22); OpecŻyw 53v; LibLeg 11/24v; Jakoż nie jest teraz nic potrzebniejszego nad opatrzenie granic, obrona dla pokoju pospolitego. Diar 24 (2); BibRadz 1.Par 12/17 (2); BielKron 131 (2); Obycżay vgody o Wiecżerzy Páńſkiey wydány dla pokoiu Kośćiołá Bożego WujJud 262; WierKróc B3; SkarŻyw 333 (5); StryjKron 557; GórnRozm I4v; Hámuy ięzyká dla ſwego pokoiá Phil G2; RybGęśli B3v; SarnStat 184 (3).

»dla pomocy« (9): FalZioł V 20a; KromRozm II a4v; GliczKsiąż A3; Wiele iey inych ludzkich myśli dla zbáwienney pomocy obiáwiał Pan Bog SkarŻyw 582 (2); Niech też to ná pámięci máią żony/ iż dla pomocy swych/ y dla mężá ſą ſtworzone WerKaz 290; LatHar 55; WujNT Zzzzz4v; SkarKaz 633a.

»dla pompy« (3): y ludźiom ſię ná koniec [...] dla więtſzey pompy kázáć nośić CzechEp 334; SkarKaz 705a; KlonWor ded **2.

»dla porządku« (14): ktore [rzeczy] ſą vſtáwyone od Bogá dla porządku/ powagi y vtćiwoſci w ſlużbye bożey KromRozm II k4; BibRadz I 104a marg (2); RejZwierc 68v; WujJudConf 146v (2); PaprPan L4; SkarJedn 42; NiemObr 6; ActReg 172; GostGosp 56; A ſąd ma ſądźić z reieſtru dla porządku lepſzégo. SarnStat 736 (2); SkarKazSej 697a.

»dla posługi« (12): KromRozm III H2 (2); BielKron 275v; Stárayże ſie wżdy ábyć záwżdy ná ſcienie zbroicżká chędoga wiſiáłá/ [...] boć tego záwżdy potrzebá y dla ſwey y dla Rzecżypoſpolitey poſługi. RejZwierc 35v (2); Oczko 18v; A ieden brát z klaſztoru onego/ był wypráwion znim/ od wiernych/ dla iego poſługi SkarŻyw 75 (3); KochFr 80; WujNT 749; SarnStat 775.

»dla pośmiechu« (1): á ktory [kapłan] też ich wyſtępow ſłucháć powinien: Nie dla pośmiechu áni dla obmowy/ ále dla lekárſtwá y rozgrzeſzenia pewnego. KarnNap C4v.

»dla powagi (a. poważności)« (5): KromRozm II k4; BielKron 413; DLa więtſzéy powagi kśiąg tych [...] ſie ieſcze miáło kilká tablic álbo figur przy oſobie Królá I. M. przydáć SarnStat 1315; GrabPospR K3v; Day Pánie Boże/ áby przy zwierzchnośći Duchowney [...] był też [...] y Krol I. M. zwierzchni Pan náſz/ dla więtſzey tey ſpráwy poważnośći. PowodPr 47.

»dla pożytku użytku« = causa commodi, prae commodo Mącz; propter commodum, pro utilitate JanStat (153 : 2): BierEz E4v; Dlá tych ij drugich vżytkow/ Iezus mily dál nám powód modleniá ij ſwięci iego/ abyſmy iego ſwięté miloſci gorątzo ſie modlątz naſladowali OpecŻyw 54; PatKaz I 2 (2); KłosAlg A4v (2); RejPs 51v (2); LibMal 1548/144; KromRozm I A4 (2); MurzHist T3 (2); iż [kościół] nye dla docześnego á źyemſkyego pożytku/ ále dla wyecznego á nyebyeſkyego dobrá [...] ſpoſobyon y zebran yeſt KromRozm II bv; Diar 93; GliczKsiąż Q3v (2); LubPs O6v; GroicPorz rv (3); Iedno gdzye cżás przytocży tu ſie tułáć muśi/ A dla nędznych pożytkow o wſzytko ſie kuśi. RejWiz 88 (7); UstPraw Ev; BibRadz II 466b marg (5); BielKron 178 (7); KwiatKsiąż P3v; Mącz 21c (4); którzy [kacerze] niezgody śieią w Kośćiele między ludem Bożym/ dla pożytku [...] y dla chwały próznéy ſwéy/ brzuchowi ſwemu ſłużąc/ nie Bogu. OrzQuin Aa3v (5); LeovPrzep Cv; RejAp 66 (4); GórnDworz G4v (3); RejPos 290 (9); BiałKat 291 (2); KwiatOpis A3; KuczbKat 225 (3); Nic ſie nie wſtyda náſzá zła náturá/ Dla kęs pożytku z lekkośći kápturá. RejZwierc 223 (8); WujJud 20 (3); WujJudConf 5v; RejPosWstaw 42; BudBib C4 (3); BudBibKaw A3v; KarnNap kt; ModrzBaz 31v (10); SkarŻyw 429 (3); CzechEp 39 (5); GórnRozm B2v (2); ReszPrz 11; ReszHoz 132; ActReg 44; Ná źimę/ práwie przed zámárznieniem/ wśiać potroſze ſzcżebrzuchow/ dla ránego pożytku GostGosp 66 (2); LatHar 287 (2); WujNT 133 (10); WysKaz 45; SarnStat 709 (17); PowodPr 14 (2); SkarKaz 421a; PaxLiz C2v (2); SkarKazSej 669b; KlonWor ded **3v (2).

»dla prawdy« (1): hy nathom dlia lepsey spraviedlivosczi hy prawdi pieczącz swoią ktemv listhu przilozilem ZapWar 1537 nr 2494.

»dla proby« (5): iż iey tego dopuſzcżono do cżáſu dla proby wiernych. RejAp 108 (3); Korce Gdańſkie máią bydź domá/ dla proby wymierzenia we Gdańſku. GostGosp 92 (2).

»dla przestrogi, wystrogi« = pro cautela JanStat (10 : 1): Prot A2v (2); á iáko iedni po drugich [prorocy] mieli náſtáwáć dla wyſtrogi wiernych Páńſkich. RejAp 110; PaprPan B2v; SkarJedn 295; CzechEp 309; A dla pilnieyſzey przeſtrogi/ te trzy/ [...] piękne ſentencye/ w ſercách y myſlách/ y w ocżu wáſzych vſtáwicżnie mieyćie ReszPrz 110; ReszHoz 114; ActReg 69; WujNT przedm 8; SarnStat 258.

»dla przykładu (dobrego)« = exempli causa Modrz (12): KromRozm II m3v; Y ia bym temu nierad/ nie dla śiebie thák wiele/ iáko dla przykłádu dobrego OrzRozm Qv; KwiatKsiąż A4; OrzQuin S3; WujJudConf 189v; Ale o tem nápiſałem doſtátecżnie w kśiąſzkach [...] á tu dla przykłádu przywiodłem trochę ModrzBaz 28v (2); SkarŻyw 3 (3); WujNT 233; Tuć trzebá wywrzéć ſztuki/ ná nieprzyiaćielá/ Zniſczyć/ wniwecz obróćić/ dla przykłádów wiélá. GosłCast 63.

»dla pychy« (13): dla tzego ta Páni Ianowa zoſtáłá Papieżem? Niemożeſz tego rzec/ áby dla ćći y chwały Boſkiey/ ále dla pychy y pánowánia/ y roſkoſzy. KrowObr 32; iż ći tak rzeknący Kárdynali nie ſą Páná Kryſtuſowi/ ále Antykryſtuſowi Apoſtolowie y ſludzy od Papieżow/ dla pychy wkośćiele Rzymſkim poſtánowieni KrowObr 35v (12); SkarKazSej 705a.

»dla rozkoszy« (18): RejJóz P6v; LubPs Rv marg; Dla roſkoſzy dotześney papieżnicy nieżeńſthwo ſobie wymyſlili. KrowObr Rr3 (3); BielKron 82; OrzQuin Aa3v; RejPos 30v (2); RejZwierc 206; ModrzBaz 107; Oczko 12; SkarŻyw 279 (2); ArtKanc K20v; kazano im y Muzykę vmieć/ ták wiele dla przyſtoynéy roſkoſzy/ álbo zabáwy KochWr 38; SkarKaz 421b (2).

»dla różnice (a. rożnośći)« (3): ktoré [...] doctormi zakonu zowięmy wedle zwyczaiu/ wſzakże lepiéi ié zwać/ vczonęmi wzakonie/ abo ſądowęmi/ a prawnęmi/ dlá pewnieiſzyi różnice między nimi. MurzNT 174 marg; ſłońce kſiężyc y gwiazdy Bog ſtworzył dla rożnośći dniá y nocy CzechRozm 148v; JanNKar G3.

»dla [jakich] rzeczy« = de re Mącz; ad rem PolAnt; rerum causa Modrz (21): OpecŻyw 13; czlouyek wzyuoczye poszwyączony ma syą krczycz dla trzech rzeczy pyerua aby sobye nabyl znamyenya PatKaz III 136v; GlabGad C; BibRadz 2.Esdr 13/31; BielKron 224v (4); Mącz 481c (4); GórnDworz Ee2v; A nie dla żadney inſzey rzecży mądrość Boża to vcżynić racżyłá/ iedno áby nas vpomionęłá KuczbKat 265; BudBib 1.Par 26/32 (2); ModrzBaz 3 (3); CzechEp 170; ActReg 10; SarnStat 1100.

»dla sławy« = gloriae causa Modrz (31): March1 Wiet Av; KrowObr 24; RejZwierz 110v; BielKron 249v; GórnDworz Ee7v; Tanie tho v Polakow/ bo miłuią pány/ Cirpią wſzytko dla ſławy/ y ſzkody y rány. RejZwierc 244 (8); StryjWjaz Bv; ModrzBaz 106 (5); StryjKron 81; CzechEp [414] (2); ActReg 77 (2); GostGosp 154; GrabowSet E4v; WujNT 373 marg; z moſtu ſkoczyłá do wody, Dla ſławy wieczney, nábyła tey ſzkody. KlonKr A3v; VotSzl A4v; GosłCast 39; gdyż nie dla korzyśći/ áni dla ſwey ſławy: ále dla bráćiey ſwoiey/ y dla chwały Bogá ſwego ná oſtre żelázá nieprzyiaćioł náćierał. SkarKaz 667b.

»dla prożnej sławy« (1): Co tám zyſkuiećie á co tu vtrácaćie rozmyſlćie ſię. Dla prożney ſławy/ [...] tákie niebeſpiecżeńſtwá podeymuiećie SkarŻyw 46.

»dla sprawiedliwości« = propter iustificationem PolAnt; propter iustitiam JanStat (11): ZapWar 1537 nr 2494; BibRadz Rom 8/10; Ten [Wojen] vſtáwił w ſwey źiemi cżterzech ſędziow/ kthore datkiem y żywnośćią z ſkárbu poſpolitego opátrzył/ [...] áby od ſądow nic nie bráli dla lepſzey ſpráwiedliwośći BielKron 321v; Dla ſpráwiedliwoſći dał BOG Kápłany/ y Króle ludźiom. OrzQuin X3v marg; GórnRozm Fv (2); WujNT 548 marg; SarnStat 1117 (4).

»dla nędznej sprawiedliwości« (1): Przypátrz ſie iedno pilnie ſpráwam á ſpráwiedliwoſciam náſzym/ [...] Iáko powinowáte náſze á przyiaciołki náſze biegáią po kąciech/ ſzukáiąc rády/ ſzukáiąc pomocy/ á cżáſem w márne ręce záprzedawáiącz á zwierzáiąc ſie poććiwośći ſwoich/ dla nędzney ſpráwiedliwośći ſwoiey. RejZwierc 189.

»dla sprawy« = rerum causa Modrz; propter actiones JanStat (23): Na oſtatek dla lyepschei y pewnyeyschei sprawi [...] vrodzone pani [...] za exequtori sobie wziąl y wybral MetrKor 59/76v; ComCrac 16; RejJóz M8; Są też y bywáły zgromádzenya dla ſpraw nyeyákich bogomyſlnych KromRozm III A5v; Mącz 1b; GórnDworz I2v; RejPos 135v; KuczbKat 75; RejZwierc 223; Acżby go nam dla ſpráwy tylko nie dla boiu/ Potrzebá/ áby drugie ćwicżył w tym pokoiu PaprPan K2; ModrzBaz 107 (4); SkarJedn 42; StryjKron 265; Abych ia tam dla tey sprawy Pana Gniezninskiego iechac miał barzobym temu nierad ActReg 119; SarnStat 34 (5); GrabPospR L4v.

»dla szczęścia« = per sortes JanStat (5): Wężá káżdy chował w domu dla ſzcżęśćia BielKron 382; Mącz 198d; y áby przenáſzládownicy czći ſwéy przećiwko ſwému ſumnieniu y ſpráwiedliwośći dla łáſki álbo ſczęśćia czyiego nic nie czynili ku vćiſkowi ſtronie. SarnStat 790 (3).

»dla świadectwa [ = stwierdzenia czego przez kogo (zwykle naocznego świadka)]« = propter a. in testimonium JanStat (11): Przithim bili [...] obadwa dworzanye krola Sigmunta iego m. dla dlia [!] swiadecztwa ktemu wezwani y proſcheny. MetrKor 59/77v; UstPraw C4v; RejPos 135v (4); Ale ie [cuda] cżynili dla [...] świádectwá oney náuki przed tym áni ſłycháney áni zwycżáyney CzechRozm 190; ZapKościer 1582/ 33v (2); SarnStat 1160 (2).

»dla świadectwa [ = potwierdzenia czego na piśmie]« = pro testimonium JanStat (6): przeto dla wiąnthſchego swyadeczthwa yam sye tez thu wlasną ręką moyą, [...] vipiſal MetrKor 59/77v; LibLeg 11/109; ZapWar 1549 nr 2658; A dla pewnieyſzégo świádectwá Pieczęć náſzę kazáliſmy záwieśić. SarnStat 950 (3).

praw. »dla świadomia [= stwierdzenia przez naocznego świadka]« (2); proſil [starosta] nas abiſ my mu dozwolily do vrodzonego Bernatha Prethwicza iachacz. rannego. y przeſtrzelionego [...] dla swiadomya ku opitanyv thego tho prethficza. MetrKor 61/223 (2).

»dla towarzystwa« (1): Dianá z Akteonem pewnie ſie zyednáłá/ Táż mu dla towárzyſtwá pewnie poń przyſłáłá. PaprPan Q4v.

»dla tytułow« (2): Bo ieſli dla tytułow álbo dla pożytkow/ Vżywałbyś nád cnotę w ſwym rozumu zbytkow Iużeś ſie náſłuchał co thy tytuły broią/ Ani ſam wzwie gdy kogo w niewolą przyſtroią. RejWiz 91v; ktorzi [ludzic] tylko dla tytułow/ [...] doſtoieſtw [!] vżywáią [qui honoribus titulotenus gaudeant]. ModrzBaz 93v.

»dla usprawiedliwienia« = propter iustificationem Vulg (17): BiałKat 96; tedy też z cżłowieká tego miedzy innymi zacnymi pożytkámi y poćiechámi/ ten też niepoſlednieyſzy mamy/ że on wydan ieſt dla grzechow náſzych/ á wzbudzon ieſt dla vſpráwiedliwienia náſzego. CzechRozm 158 (6); WujJud 42; WujJudConf 192; KarnNap D3; CzechEp 207; CzechEpPOrz 7; NiemObr 114; ArtKanc K10v; Lecz ieſli Chriſtus w was ieſt: tedyć ciáło ieſt vmárłe dla grzechu/ á Duch żywie dla vſpráwiedliwienia WujNT Rom 8/10 (3).

»dla wagi (a. ważności)« = in robur firmitatis JanStat (3): ſenatorowie Rzymſzcży dla ważnoſci ſwey tego ſtrzegli aby [...] iedno właſnem ięzykiem/ wſzytki poſpolithe ſprawy ſie działy FalZioł +2v; y pieczęći náſzé ninieyſzym kazáliſmy záwieśić/ dla mocnieyſzéy ich wagi SarnStat 381 (2).

»dla wiadomości« = pro evidentia JanStat (13): GroicPorz 1v; RejPos 251; KarnNap A3; Káżdemu Vrzędnikowi/ młodſzy przyſtáwek ma bydź/ dla gotowego ſługi y wiádomośći drugiemu/ iego ſługá właſny/ álbo od Páná dány. GostGosp 2; bo iż nie ieſt [...] w káżdym narodźie nikt ták ſproſny [...] coby [...] dla wiádomośći rzecży potrzebnych/ kśiąg [...] mieć rádniey niż cżego inſzego nie wolał GostGospSieb +2; A dla doſtátecznéy wiádomośći/ ma bydź od woźnégo pozew publikowan w Grodźie onym/ pod którym záſtan z pozwem będźie SarnStat 118 (8).

»dla wiary (a. wierności)« = in fidem JanStat (21): MetrKor 61/224v; y dla lepſzej wyernoſczy kv onemv lyſtv y pyeczecz ſwoye przilozylem LibLeg 11/107v; y powiedzyał im Aaron wſzytki ſłowá Páńſkie/ á dla lepſzey wiáry cżynił znáki przed nimi. BielKron 29 (3); Hannibal [...] zmowił ſie s ſwoimi [...] áby vćiekli do Rzymſkiego woyſká/ y thák vcżynili/ iż do nich przyſtáli/ [...] á dla lepſzey wiáry/ dáli od ſiebie miecże y zbroie Rzymiánom BielSpr 43 (2); ZapKościer 1580/14 (8); GostGosp 24; y Komendorów przerzeczonych z Piſárzmi niżéy napiſánémi náznáczyłem dla wiáry y świádectwá wſzyſtkich y kożdéy zoſobná rzeczy SarnStat 1108 (5).

»dla wymowki« (1): A gdy ią ſinowie pirwſzy chcieli zabić iako czudzołożniczę, ona dla wymowki zmyſliła iakoby od ſlonecznych promieniow pocżęła. MiechGlab **7.

»dla (wy-, z-) rozumienia, pojęcia« (15 : 3): GlabGad E2 (2); A co śię cudzoźiemſkich ſłów dotycze/ dlá lepſzégo rozumięniá wedle ſwych ięzyków będą pyſany MurzOrt B3; KromRozm III B6v; LubPs kt; WujJud 74; RejPosWstaw [1432]; BudBib C4 (3); Lecż dla ſnádnieyſzego tey rzecży poięćia przypomnię [...] co ſię zá moiey pámięći ná Podláſzu [...] zſtało. BudNT przedm b7 (3); Przypátrz że ſie/ dla łácnieyſzego rzecży tey wyrozumienia/ oney zakonney iáłowicy płowey ktora dla zgłádzenia grzechow ludu Izráelſkiego/ przed obozem paloná bywáłá CzechRozm 171v; ActReg 143; WujNT przedm 20 (2); SkarKaz 39a.

»dla zabawy« (4): A chociaż te wyſokie cnoty/ [...] widzą ſie być máło vżytecżne ku dworney/ [...] zabáwie/ iednák ią chczę/ iżby ſie dworna páni iemi ozdobiłá: nie thák dálecze dla zábáwy/ [...] iáko dla zupełney iey doſkonáłośći GórnDworz X4v (2); KochWr 38; nápiſałem dwie kſiążecżce nie Poetickim/ ále proſtym Zołnierſkim wierſzem mym/ Rycerſkim ludźiom cżáſu proznowánia dla zábáwy CzahTr A3v.

»dla zapłaty, odpłaty« = propter retributionem Vulg (20 : 9): PatKaz I 2v; PatKaz II 63; WróbŻołt 7/14 (2); RejAp 109; Boć śie też ludźie náyduią/ ktorzy komu z miłości/ ále wżdy dla zápłáty ſłużą/ do ktorey miłość ſwą obracáią. KuczbKat 40 (2); WujJud 107v marg (4); WujJudConf 240; SkarŻyw 444 (2); LatHar 577; y Dawid záchował Páńſkie przykazánia dla odpłáty wieczney. WujNT 21 (11); wedla Aſsekuráciiéy żołniérzów dla zapłáty/ y ſądów o krzywdy [...] do Lubliná ziecháć ſie máią SarnStat 418 (2); SkarKazSej 686b.

»dla zdrowia« = ad valetudinem, pro salute Mącz, Modrz; propter salutem PolAnt (25): HistJóz D4; MiechGlab **3; HistAl G6v (2); A iam ſie mył we śrzodę/ zápomniałem tego/ Abych ſie był kęs przeſpał/ dla zdrowia lepſzego. RejFig Dd8; BibRadz 4.Reg 7/7; BielKron 17v; Suam salutem posteriorem communi salute ducere, Swego zdrowia dla poſpolitego zdrowia nie lutowáć. Mącz 314d (4); SienLek 11v (2); mátki/ [...] chczącz dáć dziecięciu wypić dla zdrowia co gorzkiego/ kray [...] kubká [...] máżą poſpoliczie miodem/ ábo cżym ſłodkiem. GórnDworz Ee7v; RejZwierc 74; BudBib 2.Mach 12/25; ModrzBaz 136v; SkarŻyw 141; GórnRozm M3 (2); ReszPrz 11; Phil N2 (2); OrzJan 56; SkarKazSej 667a.

»dla zgody« (30): KromRozm I O4v; Diar 52; Muśi cżáſem iednániem/ á dla lepſzey zgody/ Legſzy ná brzuch y mętney náchłyſnąć ſie wody. RejWiz 13; Byli temu drudzy ná odpor/ wſzákże Achilles rzekł to vcżynić dla zgody á iednośći rzecży poſpolitey. BielKron 57v (4); GórnDworz Ii4v; HistLan F6; WujJud 173v (12); SkarJedn 198 (2); ReszPrz 105; ActReg 29; SarnStat 103; GrabPospR M3v (2); Ieden krol dla godnośći [zamiast jedności] ieſt y zgody. SkarKazSej 672b marg (2).

»dla znaku« = in sigma PolAnt (2): Y rzekł Bog: Niech będą świátłá ná powietrzu niebieſkiem [...] dla znákow y dla pewnych czaſow y dla dni/ y lat. BudBib Gen 1/14; PIſárze terminuią [...] dla znáku: áby Prothonotarius Káncelláriiéy wiedźiał iáko ma componowáć, y co z czego bráć, y formowáć Act. SarnStat 1261.

»dla zwłoki, przewłoki (a. przewłoczenia a. przewłaczania)« (6): GroicPorz oo2v (3); bo [takowe przedmowy] bywáią cżynione ábo dla ziednánia łáſki v ſędźiego/ [...] ábo iednák dla przewłoki y rozerwánia ſądu [ad tempus extrahendum iudiciumque frustrandum]: ModrzBaz 94v; A Té rzeczy/ któré ſie toczą około kmieći y ich rzeczy/ [...] neguie/ á dla zwłóki bolącéy ſtronie áppellácie czyni. SarnStat 809 (2).

»dla zysku« = lucri gratia Vulg; lucri causa Modrz (28): Leop 1.Petr 5/2; BielKron 41 v; KwiatKsiąż P3v; Ná ſwym káżdy przeſtaway/ á dla zyſku ſwégo Nie ſzkódź áni vmniéyſzay dobrá Koronnégo. KochZg B; Mącz 336c (2); RejPos 318 (2); WujJud 230 (4); WujJudConf 240v; A to hándlowánie zakupniow/ dla tego ieſt wielce ſproſne/ iż kupuią towáry/ żeby ie záśię dla zyſku przedáli ModrzBaz 34 (2); SkarJedn 32; Páśćie trzodę Bożą opátruiąc ią/ nie poniewolnie/ ále dobrowolnie/ nie dla ſproſnego zyſku. SkarŻyw 238 (2); CzechEp 1; CzechEpPOrz kt; ReszHoz 129; ActReg 77; LatHar 608; WujNT Tit 1/11 (2); KlonFlis Dv (2); KlonWor ded **3.

»dla żartu« (2): Nád to/ dla żártu [...] kłamſtwem kogo oſzukáć/ choćiażby żaden ſzkody áni pożytku ſtąd niedoſtał/ przedśię tho namniey nieprzyſtoi. KuczbKat 340 (2).

W funkcji przysłówka: »dlatego, tegodla« = ideo, propterea Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; eo, id, in hoc Mącz, Modrz; idcirco, propter quod Vulg, PolAnt; ad hoc, hoc, propter hoc Vulg, Modrz; quia PolAnt; igitur, ob eam rem Modrz; proinde quapropter JanStat (1001 : 5) (1006): Sęp dla tego łupi ptaka/ iżby go ziadł nieboraká. March1 A3v; OpecŻyw 6v (31); LibLeg 6/190v (15); atho dla thego then articvl vſtawyon. aby nyewiny za vynnego nyeczierpyal. MetrKor 40/818 (4); HistJóz C2 (7); TarDuch D4v (2); FalZioł V 2 (10); BielŻyw 46 (4); GlabGad E2v (7); March3 V2v; WróbŻołt 25/7 (7); ComCrac 14; LibMal 1543/73v (6); SeklWyzn c3v (2); RejJóz P6v; SeklKat Iv (9); RejKupSekl a3 (2); HistAl H3 (10); ZapWar 1550 nr 2665; KromRozm I A3v (3); MurzHist Nv (3); MurzNT 23v (4); KromRozm II i3; Dla tego nápominam ćye/ ábyś pobudzał łáſkę bożą ktora w tobye yeſt przez włożenye rąk moich. KromRozm III I3v (4); Diar 70 (6); DiarDop 107 (5); MrowPieś A3; GliczKsiąż B2v (18); LubPs F marg (9); GroicPorz cc3v (10); KrowObr 108 (66); A wiećie że ſie on dlá tego vkazał/ áby grzechy náſze zgłádził [quia ille apparuit ut peccata nostra tolleret] Leop 1.Ioann 3/5 (10); OrzList c; UstPraw I; Y dla tego dwie vſzy/ ieden ięzyk dano/ Iżeby mniey mowiono/ á więcey ſłuchano. RejZwierz 133v; BibRadz Hebr 9/15 (35); OrzRozm S4v (2); BielKron 53v (29); GrzegRóżn E2 (2); KwiatKsiąż Q2; Non fuit caussa cur tantum laborem sumeres, Nie było żadney potrzeby/ abyś ſie dla tego trudźił. Mącz 72d (8); Prot C3v (2); SarnUzn C3 (4); SienLek 107v (8); RejAp 166v (6); GórnDworz K2v (46); GrzepGeom K2v; HistRzym 85 (4); A tom ia wam dla tego powiedzyał/ iż gdy przydzye ten cżás/ ábyſcie na to pomnieli/ iżem ia tho wam powiedał. RejPos 137v (96); RejPosWiecz2 93v (4); RejPosWiecz3 98v; BiałKat 233v (11); BielSat D4v; HistLan F3 (2); KuczbKat 425 (13); RejZwierc 153 (9); BielSpr 46 (4); KochMon 33; cżemuż ſie cżłowiek Chrześćiáńſki y dla tego pośćić nie ma áby gniew Páńſki ſobie vbłagał WujJud 192 (14); WujJudConf 36v (5); RejPosRozpr c3v (3); RejPosWstaw 44 (4); BudBib 1.Mach 12/45 (10); MycPrz I B2v (2); Groblą/ pilnuy/ áby nie brano źiemie głęboko/ á tho dla tego áby niepodebrano Grundfeſtów. Strum E3v (25); BiałKaz K4v (3); BudNT przedm b7v (8); CzechRozm 205 (42); PaprPan Z4v (3); KarnNap E2 (7); ModrzBaz 4v (24); ModrzBazBud ¶5 (2); SkarJedn 232 (11); ktemu/ wieczerza dla tego mnieyſza/ áby ſye dobrze ſtráwiłá Oczko 21 (2); SkarŻyw 31 (43); A tum ty Dowody iedno dla tego teraz przytoczył/ áby ći ktorzy nieczytáli więcey/ [...] wiedzieć mogli StryjKron 59 (6); ZapKościer 1582/35v; CzechEp 38 (15); CzechEpPOrz **2; NiemObr 108 (13); ReszPrz 56 (5); ReszHoz 121; ReszList 143 (2); WerGośc 204 (6); Aby też targowego Siepácże nie bráli/ Dla tego wſzyſtki rzecży drogo przedawáli. BielSjem 24; ArtKanc N16 (14); BielRozm 32; GórnRozm E2 (17); PaprUp C3v; KochWr 23; ZawJeft 22; ActReg 50 (8); Bo y w wielkich rzecżách dla tego Formularza ſą/ áby cżłowiek wſzyſtkiego w głowie nie nośił GostGosp 1 (7); Phil D3 (2); GórnTroas 5; GrabowSet T2v; iaćiem dla tego był do W. M. przyſtał/ ábych był miał pomoc z W.M. KochAp 7; OrzJan 104 (5); LatHar 7 (15); KołakCath C4v; WujNT Act 26/16 (28); WysKaz 9 (7); JanNKar E2; SarnStat 50 (41); SiebRozmyśl F; KmitaSpit A3v; PowodPr 12 (8); SkarKaz 44a (18); CiekPotr 23 (2); GosłCast 74 (4); Dla tego ſyny rodźimy/ áby był kto zá Rzeczpoſp: vmieráiąc. SkarKazSej 669a (3); KlonFlis A2v; KlonWor 30 (2). Opracowanie szczegółowe cf TEN.

»dlategoż« = eo, idcirco, igitur, propterea, propter quod, quam ob rem PolAnt (34): SeklKat G; MurzHist L3v (2); Leop Cv marg; A dla tegoż lud ſwoy nápominał áby ſię nie bali przvśćia pogánow BibRadz 2.Mach 15/8 (3); RejPosWiecz2 92v; BudBib 4.Esdr 11/45 (3); KarnNap D3v; SkarJedn 170 (3); Dla tegoſz áby od tákich rzecży pokoy miáłá [...] iáwne ná wiecżną zakonną cżyſtość/ poświęcenie wzięłá. SkarŻyw 161; WerKaz 275 (2); ArtKanc S17 (2); PaprUp Kv (2); Y dla tegoż/ tákem te liſty/ álbo Inwentarz/ wyſtáwić kazał/ áby/ [...] kártá do przypiſánia byłá gotowa. GostGospSieb + 4v; LatHar 583; SkarKaz 487b (2); CiekPotr 15; SkarKazSej 691b (2). Opracowanie szczegółowe cf TENŻE.

a. Z rzeczownikiem oznaczającym dobro (materialne) będące bodźcem przedsięwzięcia ‘po to, żeby mieć’; ad Vulg, pro PolAnt (143): Gonią Liſa nie dla mięſa ale dla ſkory FalZioł IV 14a (2); FalZiołUng V 119; Takież dla ſinow by żonę chciał poiąć aby imienie twe niezaginęło abo aby cie wſtaroſci chowali BielŻyw 110 (2); MiechGlab *2 (3); bowiem twoy pan niechczial poslow mich przepuſczycz przez ziemye swą do Moskwj ktorem ya chczial poſlacz dla rzeczi koſmatich yako dla soboly byelek LibLeg 11/10 (6); ZapWar 1548 nr 2668; RejKup d4; HistAl I6v (2); Iż thedy nye po mey woli ſye to ſtáło/ żes ty vżywał dzyewki rzędney dla płodu GliczKsiąż B3v (4); LubPs O6v; Iedni rádzą iákoby ná nim wyłudzili/ Drudzy záſię dla ſpadku rádziby go zbyli. RejWiz 48v (6); RejFig Aa6; Bo gdy pieſek dla ſtráwy/ na łáńcuchu ſtawa/ Wilcżek ſobie po leſie/ ſkacżąc poigrawa. RejZwierz 120; BibRadz Lev 19/19; y podzyáłáli łodzi áby żeglowáli do Ophir dla złotá BielKron [842]v; dla ktorych ſkárbow Papieżá ſwiętego vmęcżył Decyus. BielKron 152 (20); Dla pożywienia wielką pracę podyąć Mącz 295b; Prot C4; A dla tego márnego mięſá/ á dla they nędzney polewki odſtępuiemy á odbiegamy od tey ſwiętey Mánny zákrytey/ nam hoynie z niebá zeſłáney RejAp 28; Acżkolwiek tá ſwięta prawdá kole w ocży ty ktorzyby rádzi thę wodę ná ſwoy młyn wywiedli dla miárek ſwoich/ ále niech ſie ſpuka kto chce RejAp 119v (4); bo by tho był moy wielki nierozum/ dwu pſow/ dla záiącá/ iedney beſtiej/ chować. GórnDworz S2; dáry/ ktore kto miłey ſwey dáie/ nie thák lubą miłość cżynią/ bo práwi cżłowiek może thák rozumieć/ że go dla nich ſámych fáłſzywą miłoſcią miłuią GórnDworz Cc2 (3); HistRzym 74; ktory [Achab] dał zábić niewinnego Nabotá dla właſney winnice iego. RejPos 72v (5); Wiele tych cudzoźiemcow/ co liſty ſtrzeláią/ Ktorzy z nieprzyiaćielem/ táyną ſmowę máią. Zwłaſzcżá ći Niemcżykowie/ vczynią to rádźi/ Dla gieldy doprzećiwney ſtrony ſie przyſádźi. BielSat Nv; Ale iſcie nie s ſercá była táka ſkruchá Nie ták ſnadź dla młynárzá iáko dla oſuchá. HistLan D4; Swięte łákomſtwo ieſt to dziwne zyele/ Dla kęs czeſnego tráći wiecznie wiele. RejZwierc 222v; A ten dla kábatá rok przy vrzędniku muſiał mieſzkáć RejZwierc 274v (5); BielSpr 70v; Y miłował Iáákob Rachelę/ y rzekł: posłużę tobie ſiedm lath dla Rachele [Serviam tibi ... pro Rachel] corki twoiey młodſzey. BudBib Gen 29/18 (2); Bo trzey bráciey rodzonych dla imienia zábił. PaprPan Hh3v (2); Stánowił vſtáwy dla dárow/ y záś ie łamał [Fixit leges precio atque refixit]. ModrzBaz 97v; Ale kto dla prowentow y dobrego mienia/ ſzáffowánie duſz ludzkich bierze/ [...] świętokraycą ſię ſtáie. SkarŻyw 238 (4); A iuſz nie ták dla łupow iák dla rozſzerzenia Páńſtwá/ [...] Náiezdzáli do Ruśi StryjKron 250 (4); CzechEp 113 (3); Ważył ſię przed tym Parys przez morze żeglowáć Dla nadobnéy Heleny KochFr 73 (2); KochDz 106; KochPhaen 5; BielSjem 36 (2); ArtKanc T10; GostGosp 76; Owſzem idźmy ná Kleparz dla koni co pręcéy/ A wſzák tu iuż podobno nie kupim nic więcéy? WyprPl B2v (2); LatHar 581; RybGęśli B3v (2); Y poznawáli go/ iż on był ktory dla iáłmużny [ad elemosynam] śiadał v drzwi Nadobnvch kośćielnych WujNT Act 3/10 (3); PowodPr 14 (2); W tym kot bury po drodze chodząc dla żywnośći/ Pátrząc po obu ſtronách doſtał iegomośći. CzahTr K4v (2); Przypuśćił okręt do Krety Kándyey/ Dla máłmázyey. KlonFlis D2.
Wyrażenia przyimkowe: »dla bochna chleba« (1) : A ná on cżás káżdy/ ktory ſię pozoſtánie z domu twego/ przyidzie kłániáć ſię mu/ dla pieniądzá śrebrnego/ y (dla) bochná chlebá [pro nummo argenteo, et bucella panis] BudBib 1.Reg 2/36.

»dla (marnego) grosza« (4): SeklWyzn Ev; Cięſko grzeſzą [księża] ktorzi nieſpotrzeby przyimuią [testament]/ ale dla groſza ktory namſzą bierzą SeklKat Yv; Pátrz do czego przywodźi człeká niedoſtátek; Iáko ia dla trzech groſzy, teraz mam powiádáć, Zem wźiął od człowieká te listy CiekPotr 66; KlonFlis C3.

»dla pieniędzy« (26): FalZioł I 86d; BielŻyw 27 (2); Pawel Zripyna pogymani o mązoboyſthwo okruthne, kthore nad goſpodinya ſwa, [...] yeſth popelnyll dlya pyenyedzi LibMal 1543/76 (2); RejKup e7; HistAl I8v; MurzHist L4; MurzNT 61; Ligurgus [...] bez poſágu roſkázował poymowáć żony/ dla tego áby [...] nye dla pyenyędzy były obyeráne GliczKsiąż Q (2); KrowObr 76 (7); BielKron 198v; argentati milites, Zołnierze którzi dla pieniędzi służą. Mącz 15d (2); HistRzym 71; Bo go w wielkim doſtátku ſmierći dochowano/ Dla pieniędzy ktorych ſie wiele nádziewano HistLan E3 (2); BudBib 1.Reg 2/36; SkarŻyw 274.

4. Oznacza niepożądaność zjawiska (227):
a. Którego się chce uniknąć ‘po to, żeby nie’; propter Vulg (116): Też gdy vwarzyſz ſzańtę s figami w winie á thego ſie będzieſz napijał dla kaſzlu kthory przychodzi z zimney przycżyny FalZioł I 84d; á thych kołacżkow pożywaią dla bolenia żołądkowego FalZioł I 99c; Ząb iego [wilka] y paznokty dla chorych ocżu dobrze noſić. FalZioł IV 12c; KWietnia mieſiącza krew puſzcżay, dla niezdrowia wątroby FalZioł V 46v (39); Takież y riby vſzu nie maią, á to dla zawady pływania GlabGad C (2); KrowObr 87v; Pokármow báłwánom ofiárowán⟨y⟩ch/ ácż ſą ku pożywániu ſluſſne/ wſſákże dla żgorſſen⟨i⟩a lepiey ich niecháć. Leop 1.Cor 8 arg; Ciáło iego pochowano w nocy/ boiąc ſie we dnie dla poſpolſtwá wzruſzenia. BielKron 103v; brony oſádził żołnierzmi/ [...] dla iákich zwad/ zwłaſſcżá dla Hiſzpanow by ſie z Niemcy niepowádzili. BielKron 208; A ty żony ktorych oni [Turcy] máią po kilku nie w iednym domu chowáią dla wnętrznych walek/ bo ſie nie rády zgadzáią BielKron 261; Tá źiemiá ma ćieplice ludziom niemocnym dla ich chorob bárzo pomocne. BielKron 285 (12); iż ná on cżás Rzymiánom tráfiło ſie przes niedbáłość ſtárſzych/ poniecháć ćwicżenia polnego we zbroi dla obćiążánia BielSpr 5v; WujJud 197v; Niewiáſtam dla zámulónych á zápſowánych mieyſc. [...] [dać] Electuarij Eleſcophi vnciam ſemis Oczko 35v (3); Dla poobiedniego ſpánia Będźiem vżywáć śpiewánia. Ktore wáſzmość budźić będźie MWilkHist Bv; Lodzie/ Czołny z Zubrowych ſkor dziwnie ſzywáli/ A ſzwy dla prześcia wody/ łoiem náćieráli. StryjKron 250 (2); rácżey by ſię tego wſtydáli/ niż tego vpornie dla vtráty prebend y dochodow ſwych bronili. CzechEp 45 (2); ReszPrz 11; Aby Krol IM tych Sądow nieodprawował przed Seimem dlainuidiey vpoddanych ktorey nie zyczy Krolowi Iego M. ActReg 127; Iáko lekárſthwá dla choroby/ thák práwá dla złośći hámowánia ſą wynálezione. Phil D3 marg; WujNT 493 (2).

W charakterystycznych połączeniach: dla ciężkości, obciążenia (obciążania) (3), roztyrku, sprzeciwienia, szkod, utraty, walek, wzruszenia, zawady, zgorszenia (4), zwad; (o chorobach) dla biegunki, bolączek, boleści (bolenia) (6), chorob (8), chorych oczu, ciężkości piersi, descensow, dychawice (4), kamienia, kaszlu (6), koliki, kordyjaki, niemocy (3), niezdrowia wątroby, ochrapienia, omdlewania, opuchliny, parszywości, przekazy, stokow, świerzbu, uschnienia, zapalenia wątroby, zatkania wątroby i śledziony (2), zaziębionego żołądka, zemdlenia żołądka.

Wyrażenie przyimkowe: »dla przedłużenia, długości, przewłoki« (40 : 3 : 2): Iuż wy [...] o Iezu Kriſtowé mlodoſcij/ [...] rozmyſlaycie daley/ iátz iuż dlá dlugoſcij opuſſcżę ijné naſſego milégo pana cieſſkoſcij OpecŻyw 35v; SeklWyzn a4v (2); Wyele inych ártykułow dla przedłużenya opuſſczam KromRozm I [H3v]; KromRozm II h3v; KromRozm III N2 (3); BielKron 264 (2); BiałKat 278v; Przeto y my tu dla przedłużenia/ więcey o tym mowić niechcemy. WujJud 179v (2); WujJudConf 179; RejPosRozpr [c4]; RejPosWstaw [1432]; MycPrz II A2v; BudNT c2v (2); CzechRozm 255 (4); CzechEp 103 (16); NiemObr 145; Niechcę tu ſámych ſporek y przymowek Lutheranow miedzy ſobą dla przewłoki wſpomináć. ReszPrz 66 (2); PaprUp Cv (2); ActReg 54.

»dla złego przykładu« (1): Prożnować pewnie/ dla złego przykłádu Pan niemogł SkarŻyw 244.

b. Przed którym coś ma chronić ‘po to, żeby chronić przed’ propter PolAnt, JanStat; pro JanStat (111): TarDuch A7; Krew iego ieſt dobra dla wrzodu FalZioł IV 36c; A poſpolicie [ryby] chodzą ſthadem dla nieprzijaciela ſwoiego. FalZioł IV 42c (6); BielŻyw 110; MiechGlab 58; RejKup t4v; dla ktorych [nieprzyjaciół] potrzeba obrony. A jeśli skąd, tedy od Prus jej potrzeba dla Niemcow i Inflantow Diar 63 (2); A iż prośći ludkowie nierozumieią wáſzym zabobonom/ [...] przeto teſz ty ognie y głownie ná tzáry obrácáią/ iedni zá ſtrzechę dla gromu wtykáią/ drudzy dla grádu miedzy zboże głownie zánoſzą KrowObr 87v (2); RejWiz 90; RejZwierz 4v; á było w ten cżás bárzo gorąco/ przeto ſie byli ſzeroko y długo rozłożyli dla zaduchu. BielKron 250; záłożył [Lech] miáſtho Kaurzym/ zdáło ſie mu bliſko od ſwoich/ dla potym iákich trudnośći gdy ſie lud roſpłodzi/ [...] á ſam ſzedł ku morzu pułnocnemu BielKron 318 (23); Millum vel Millus, Obróz ná pſy oſtremi á kończátemi ćwieczkámi nábita dla wilká chárty zá ſzyyę łápáyącego. Mącz 221c; Pilae, Wáły w wodźie dla náwáłnośći wodney vczinione Mącz 299c (5); thedy Mágnét kthému nalepſzy/ gdy go do rány przytknie: ále pierwéy trzebá w ránę wlać ſoku rućiánégo y tym ią dobrze pomázáć/ dla kámiennégo iádu. SienLek 185 (2); HistLan A3 (3); RejZwierc 50v; Aſło ná każdą noc rozdawa Trębácż dla ſzpiegow iákich záwżdy. BielSpr 70v (7); Przybliż ſię ku duſzy moiey/ okup ią/ dla nieprzyiaćioł moich wykup mię [propter inimicos meos redime me]. BudBib Ps 68/18 [19] (5); Strum H3v; PaprPan Z4v; ábyś iey [żony] nigdy nie opuſzcżał/ áni ſie z nią roſtawał/ dla iákiey przygody/ ktoraby ſie przytráfić mogłá KarnNap G (2); SkarJedn 239; Oczko 26v; Acż tego nikomu náſládowáć ſię niegodzi/ áby dla małey ſzkody miał wniebeśpiecżeńſtwo zdrowie ſwoie/ kuſząc Páná Bogá/ wdáwáć. SkarŻyw 194; Tedy ſię to po wſzytkim świećie ogłośiło/ [...] iſz táki á táki cżłek/ buduie ná gorze korab/ dla potopu SkarŻyw 270 (3); StryjKron 26; a ſzobyę zoſtawuyę sternaſcze m. dla przigodi ZapKościer 1582/35v; NiemObr 30; ReszPrz 39; BielSjem 33 (2); ActReg 148 (2); Chmiele ma wcżás chowáć Vrzędnik/ dla zwietrzenia GostGosp 68; kiedy rok táńſzy/ tedy więcey y wieprzow y świny ná to chowáć: áby tego náprzycżyniáć [...] dla ześćia świni/ y dla złego vrodzáiu y drogośći. GostGosp 68; Máſłá dźieſzká ma bydź kwart 22. álbo y gárniec: á ná tym piątná máią bydź/ dla fałſzu Dworek GostGosp 118 (17); OrzJan 111; WyprPl A4; Morawſkié tákże winá/ [...] áby w tych piwnicách y w domiéch nie były ſkłádáné/ ále w oſobliwych dla pomiéſzánia ich. SarnStat 292 (6); GrabPospR M3v; Egiptcżycy dla wężow boćianow wzywáią KmitaSpit A3v; Piaſek tákże w ſwych gárdlech dla przygod miewáią/ Ktory w zwádźie ná ludźi iáko deżdż ſpuſzcżáią. KmitaSpit Bv (4); VotSzl E3v; CiekPotr 59.

W charakterystycznych połączeniach: dla cienia, deszczu (dżdżu) (2), gorącości, gradu, gromu, jadu, kurow, moru, nawalności, nieprzyjaciół (nieprzyjacielow) (5), oblężenia, ognia (9), potopu, powodzi, przygody (31), słońca, sprzeciwnikow (2), szkody (3), wężow (2), wiatru (3), wody (3), złego urodzaju.

5. Oznacza funkcję przedmiotu ‘który jest po to, żeby’ (29): Comesatio, post coenam epulatio. Kołáciya málutka dla trunku. Murm 159; BartBydg 32; Ieſcże maſz lekarzſtwo niepoſpolite dla odſtania i ſnadnego wyſzcia tego to łożiſka FalZioł V 26; wſchakze thego klucza wzadnym zlodzieyſtwye nyevziwala bo bill wyelky a do ſkrzinye scholtiſcziney dlya kthorey myall vczinyon bicz ym nyeotwyerala LibMal 1551/164; Konew wielka czenowa dla noſzenia piwa WyprKr 117; Tákże Ołtarz dla palonych ofiar [altare holocausti]/ ze wſzytkiem naczyniem iego/ Wánnę y z Słupcem iey. BibRadz Ex 31/9; Porticus, Kruktá/ ſzopá/ to yeſt mieyſce dáchem przikrite dla przechadzki Mącz 313b (2); Przydzieſz do ſtanu/ nie trzebáć iuż będzie oliwek/ limonij áni kápárow dla przyſmákow/ iáko onemu domá leżącemu á roſpieſzcżonemu brzuchowi. RejZwierc 26 (2); możeſz w ónéy Vpuśćie dáć poczynić łątki/ dla Stáwidł Strum M3; y tego listu dla tego y dla wszytkiego co pisze ku wm Copią sobie in testimonium zostawuie ActReg 165 (2); Gymnasium – Mieiſcże dlą czwiczenią, ſzkoła. Calep 467b; Pennarium ‒ Szkatułka dlia chowanią pierzą penał. Calep 773a; Theatridium ‒ Mieſcze dliagier. Calep 1063a (14); Wygon doczeſny dla żyru ſąśiedzkim práwem winniſmy pozwolić ſobie, ále ieno w Ieśieni SarnStat 676; Iáko inſze ieſt mieyſce do iadánia/ inſze do chowánia y ſypiánia [...] ták inſze być muśi dla ſłużby Bożey/ y duſz ludzkich napráwy y pokármu. SkarKaz 453a.
6. Oznacza zastosowanie przedmiotu ‘który jest po to, żeby chronić przed’ (9): Plasczow Purpurianſkich ſzarich dla niepogodi, na ſeſcz panien WyprKr 88v; Czapka Axamitna czarna ſzeroka dla ſloncza. WyprKr 94; Wierſch ieden s frandzią okolo Iadwabiu czerwonego ze zlotem. [...] kitaiką czeliſtą dla prochu podſziti. WyprKr 99 (8); Hybernacula – Mieſzkanie dla zimy Calep 492b.
7. Oznacza przeznaczenie przedmiotu ‘po to, żeby tam było’ (23): dla tich [świętych kości] ieſt mieyſcze przikoſciele nie naoltarzu/ ale wkoſniczy SeklKat Z; KrowObr 136; Vmyſliłem był ſam budowáć Dom gdźieby odpoczywáć miáłá Skrzyniá przymierza Páńſkiego/ y dla podnożká nog Bogá náſzego [ut aedificarem domum quietis arcae foederis Domini, et scabello pedum Dei nostri] BibRadz 1.Par 28/2; BielKron 102; Miał też ſzpiklerze dla pſzenice/ y piwnice dla win y oliwy [Et apothecas fructus frumenti, et vini, et olei] BudBib 2.Par 32/28 (2); Piſzą Kroyniki náſze/ iáko to był gorący Chábry w nabożeńſtwie y rozmnożeniu wiáry S. Kátholickiey [...] dla drzewá krzyżá S. klaſztor ná łyſey gorze poſtáwił SkarŻyw 356 (2); Tego też cżáſu Pieczory w Kijowie kopáć poczęto/ dla grobow StryjKron 175; Specula ‒ wieza dlia ſtrazei. Calep 996b; Statio ‒ Stanowisko dlia łodzi. Calep 1008a (5); Mam ia tám táką właſnie kuſzkę/ co wieſzáią Kośiarze dla oſełki v páſá we żniwá WyprPl B; MIeyſcá álbo pláce ná zbudowánié domów dla ſądów Ziemſkich/ [...] Stároſtowie onych mieyſc náznáczyć/ y wymierzyć máią SarnStat 864; On Moyzeſzow namiot dla ołtarzá/ zwłaſzczá onego kádzenia vczyniony był. SkarKaz 455b (6); dla ſkrzyń [muszą być] ſkárbne wozy CiekPotr 31.
8. Wskazuje użytkownika, dla którego została wykonana czynność ‘po to, żeby z tego korzystał’; propter Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz; pro Vulg, Modrz, Cn; in PolAnt; causa Modrz (365): PatKaz I 1v; PatKaz III 116v; iako ſą rzecży prziprawne w aptekach. z ambri y z inych rzecży wonnych/ á to dla bogatych. FalZioł V 64; KlerWes A; WróbŻołtGlab A4; LibLeg 10/60v (2); á ludowi ſwemu/ okázawſſy miłoſierdzie ſwe [...] gdy było trzebá y byſtreś rzeki dla nich wyſuſſał. RejPs 109 (3); SeklWyzn g2v; SeklKat V2 (2); Szłaſky niebo dla cżłowieka Ieſt ſgothowano od wieka RejKup Q; RejKupSekl a2; Prawdáć yeſt/ iżby kſyężey przyſtoynyey było tym dobrze ſſáffowáć/ co im nye tylko dla ich ſámych/ ále y dla vbogich yeſt dano álbo poruczono KromRozm I Bv (2); Wiecerzá panſká/ ieſtci dlá wiernych vſtawiona MurzHist P3v (2); Sobbota/ dlá człowiekać ieſt vczyniona/ nie człowiek dla ſobboty [Sabbatum propter hominem factum est, et non homo propter sabbatum] MurzNT Mar 2/27 (2); KromRozm II k; KromRozm III K5 (2); Diar 37; GliczKsiąż K7v (2); LubPs Lv (5); GroicPorz i3; iż Pan Kryſtus dwá Teſtamenty [...] w wielki tzwarthek vtzynił? ieden dla kápłanow pod dwiemá oſobomá/ á drugi dla proſtych ludzi pod iedną oſobą? KrowObr 200v (7); RejWiz 57v (7); Leop Hebr 1/14 (3); NAświęćże záſię Owſá/ [...] Bychmy Koniki ſłowem Bożym nákarmili/ Chociać dla nas nie dla nich/ tu ie zeſtáwili. RejZwierc 107 (2); Dła [!] koſćiołá twego [in templo tuo] ktory ieſt w Ieruzálem/ kędy thobie Krolowie dáry oddáwáć będą. BibRadz Ps 67/30 (19); OrzRozm I4v (2); Potym Wacſław krol Cżeſki [...] przyiechał do Wrocſłáwiá/ prośił aby dla niego były mſze w kośćiele. BielKron 378v; á miáſtho tego zamku kthory ſtłukli dwor mieli dla Krolá nowy zmurować. BielKron 391v (15); GrzegRóżn B; KochZg A4; Adornare Thalamum, Lóżnicę kobiercy obić y przichędożić dla młodych małżonków. Mącz 269c (3); SarnUzn D2; muśiałem dla Aptekárzá łáćinſkim ięzykiem tákowy recept piſáć SienLek 57; RejAp 59 (2); chybá ſtołek przed ſtołem ná kráiu ſtał dla goſpodarzá GórnDworz P8v (4); GrzepGeom B2v; HistRzym 112v (2); Wſtąpiłeś miły Pánie ná wyſokośći/ [...] y wziąłeś dáry dla ludu twego. RejPos 135 (17); RejPosWiecz2 96 (2); BiałKat 33v; BielSat B4; KuczbKat 315 (2); Przyiedzie gość/ iuſ go w więtſzey cerimoniey chowáć muśi bo iuż muśi być wino [...] y káſzá ryżowa ná wiecżerzą/ bo ſie iuż ięcżmień dla pániey nie godzi. RejZwierc 31; Piſał też záſię dla kmiotkow/ Woytá s Pánem á s Plebanem RejZwierc [275]v (6); KochMon 23; dla chorych záwſze ma być gotow Sákráment/ áby chowáiąc nieſkwáśniało. WujJud 179 (5); wſzákże dla tych ktorzyby dla Confeſsiey Augſzpurſkiey ábo Sáſkiey/ rozruch iáki chćieli w Kośćiele Bożym [...] cżynić/ przyłożyliſmy tu dla nich ten to Artykuł o Wiecżerzy Páńſkiey. WujJudConf 216v (2); RejPosRozpr cv (4); Nie dla piyánic ten dziw Pan vcżynić racżył/ że wino z wody vcżynił RejPosWstaw 44; Ieſliſz tedy świát dla nas ſtworzon [propter nos creatum est saeculum]/ przecżże nie mamy ná nim oſiádlośći/ ábo długoli to ćierpieć będziemy? BudBib 4.Esdr 6/59 (11); Strum C4v; ktore ſą kśięgi Nowego teſtámentu pewne/ á ktore nie pewne/ [...] o tem nieco/ dla ſwey bráćiey proſtakow/ przypiſzę. BudNT przedm d2v; CzechRozm 212 (13); Niechayby one gmáchy miáły wſzelákie wcżáſy dla ſámych ſędziow y dla iych piſárzow: dla żon też iych [...] y dla dzieći/ y wſzytkiey cżeládzi [Haberent aedes illae ipsae commoditates omnes pro ipsis iudicibus, et eorum scribis, pro uxoribus, item eorum ... liberis ac omni familia.]. ModrzBaz 93 (18); ModrzBazBud ¶5v; Bo wiem iż z zwycżáiu ſtárodawnego przy ſłużbie Bożey/ [...] pierwey po Láćinie Ewánielije/ y Epiſtoły Grekowie cżytáią/ toż dopiero dla Grekow po Grecku wykładáią. SkarJedn 216; gdy tego dla ludzkiego zbáwienia/ dla chorych y innych przygod/ potrzebá ieſt/ á innego kápłaná nie máſz/ może ieden dwie Mſzy y trzy mieć SkarJedn 239 (6); Niech to piſmem będzie nápiſano złotym/ Dla wieku przyſzłégo áby swiát ná potym Miał pámiątkę páńſkiéy dźiwnéy opátrznośći KochPs 152 (2); Amelbertus [...] ná ſwym grunćie w Páuliaku klaſztor pánieńſki zbudował dla corki ſwey/ y nadał. SkarŻyw 193; á ſzáfarz powiedział/ iſz go [oleju] ledwie co máło w ſklenicy dla bráćiey zoſtáło. SkarŻyw 252; Iordan ſię wſpák obroćił dla ludu Bożego. SkarŻyw 501 marg; Acż ſię záwżdy Piotrowi vkázował po zmartwywſtániu Pan Iezus/ kiedy y inym vcżniom: ále ſię drugi raz oſobliwie dla niego ſamego vkazał przy inych SkarŻyw 599 (28); Iużći ia wáſzmośćiam przedam Ták iáko ſam od kupcá mam. Zwłaſzcżá dla miſtrzá wáſzego MWilkHist C3v; Y owcá w wełnie nie dla ſiebie chodzi StryjKron 279 (3); a yemu przidaye te wolnocz lowycz riby do stolu yego, chiba yeſli bi ſzyę yaka riba trawyela sczuka węgorſz the ma dla pána zachowacz ZapKościer 1582/40 (2); Nie oto też tu idźie: com tu ták dla X. K. krotko przypomionął CzechEp 227 (12); NiemObr 119; On miłosćią ſámégo śiebie záślepiony/ Rozumié że dla niego świát ieſt poſtawiony. KochFr 128; Ten pan was nie vbogaći/ [...] Bo co od niego weźmiećie/ To mu tedyſz odeślećie. Dla niego ſługi chowaćie/ Dla niego pyſzno iadaćie KochMRot B2 (4); ReszPrz 6 (3); ReszHoz 120 (2); Nie doſtawáło [...] chlebá ták wiela coby doſyć dla gośći było ReszList 170; Abowiem mąż ieſt głową żony ſwey/ y pierwey ſtworzony/ nie dla żony/ ále żoná dla niego. WerKaz 289 (3); Z ſtołu téż nic nie zchodźi/ to ſámi baczićie/ Ziémy cokolwiek ieno dla nas náſtroićie. PudłFr 8; BielRozm 13; ActReg 59 (3); Canicae ‒ Otręby, oſsipka dlą pſow. Calep 157b; Thymele ‒ Ganek dlia kugliarzow. Calep 1067a (6); bo to ich [kmiotkow] praca gdy muſzą pleć dla łotrá Vrzędniká/ álbo Włodárzá niedozornego. GostGosp 106; Káſzę drobną/ dla kuchniey Páńſkiey/ w iednjm imieniu [dworka ma] dźiáłáć: gdźie Pan każe: okrom domowey potrzeby/ y dla Vrzędniká. GostGosp 112 (11); GrabowSet T4v (2); PSálmy ſyłam/ gdźie kogo nabożnégo ſłyſzę: A fráſzki zás dla dobrych towárzyſzów piſzę. KochFrag 54; niewiém mamli ſám y ſpułzłotégo: Wſzákże oto pięć groſzy/ nęć dla koniá tego WyprPl C2v (2); Przeſtrogi y poćiechy/ dla tych oſobliwie położone/ ktorzy cżęſto naświętſzego Sákrámentu Ciáłá y Krwie Páńſkiey vżywáią. LatHar 244 (4); KołakSzczęśl A2v; Izali wſzyścy/ nie ſą duchowie vſługuiący: ktorzy ná poſługę bywáią wyſyłáni dla tych [in ministerium missi propter eos] ktorzy dźiedźictwá zbáwienia doſtąpić máią? WujNT Hebr 1/14 (20); że kazánia ná pogrzebiech nie dźieią ſię ták dálece dla vmárłych/ iáko więcey dla żywych pozoſtáłych WysKaz 2 (4); Téż vſtáwiamy: iż [...] kupcy ſoli máią mieć zupełną moc poſpolitą ſól woźić do ſkłádu Krákowſkiégo/ dla Piekárzów chlebá/ y dla Furmánów z innych ſtron przyieżdżáiących. SarnStat 373 (19); Dla ludźi y dla koni przy rzece ſtánęli. Tám ſię kopáć/ tám koſze ſypáć záraz ięli. KmitaSpit B (3); PowodPr 22; nie broń brátu twemu tego co y dla niego tobie Bog dał SkarKaz 279 (7); CiekPotr 14 (4); SkarKazSej 678b; Lecż cżłowiek dobry [...] Rzecżkę dla bydłá/ á zdroy ma dla śiebie K woli potrzebie. KlonFlis B4 (3); ZA ćię/ zá ćię moy Chryſte/ kupiono tę rolą: Dla tych ktorzy z Oycżyzny záſzli w tę niewolą. KlonWor 81 (5); ZbylPrzyg A4.

W charakterystycznych połączeniach: (do-, na-, od-, przy-)da(wa)ć ((na-, przy-, wy-)dany) (22), dołożyć, kłaść (położony) (3), nagotować (zgotować, nagotowany, zgotowany) (9), (na-, o-, przy-, s-)pisać (napisany, rozpisany, wypisany, (o)pisanie) (39), opatrzony (2), poruczon (2) posłać (rozesłać, posłany, wysyłany) (5), postanowić (postanowiony) (13), postawić (stawiać, zestawić, postawiony) (5), potrzebować (potrzeba jest) (5), powtarzać (powtarzan) (2), przyczynić, przypominać (przypomionąć) (2), (s-, za-) chować (zachowan) (13), sprawion, sprawować (3), stworzyć (stworzony) (22), (u)czynić (uczyniony, poczyniony) (27), ustawić (ustawion) (4), wykładać (wyłożon) (2), założyć (3), zbudować (nabudować, pobudować, zbudowany, zbudowanie) (8), zgromadzać, zostawić (zostawować, zostawiony) dla (9).

Wyrażenie: »sam dla siebie« (3): Boguć nic potym nie było iżby był ſtworzył ten świát ſam dla ſiebie/ ábowiem on ſam w ſobie był doſkonáłem we wſzytkiem/ ále [...] tho vczynił dla człowieká BibRadz I 323c marg; CzechRozm 124; y nie ták tego dla ſámego śiebie piſzę/ iáko dla I. M. ſámego/ y dla drugich CzechEp 63.
Zestawienie: »gościnny dom dla niemocnych« (2): Nosocomium, Goſćynny dom dlya nyemocnych Murm 137; BartBydg 98b.
9. Wskazuje obiekt, dla dobra którego została wykonana czynność ‘po to, żeby zrobić dobrze komu’; causa, pro Mącz, Vulg, Modrz; propter Vulg, PolAnt (868): BierRaj 18; botz nieſluſſá ſpatz ſludze/ gdy pán dlá ſlugi nieſpiątz w polu boiuie. OpecŻyw 103 (35); takyesch zgrzeszyl anyol yako y czlouyek wschakosch bozy syn nye dla anyola sthąpyl naszwyath ale dla czlouyeka PatKaz II 34 (6); PatKaz III 131v; TarDuch A8v; Doma dla żony ſwey, dla dzieci, dla cżeladzi, á indziey dla też ludzi czudzych aby ich nie pogorſzył, aby też żadny niewidział, ani zadny pogorſzenia miał, wſzak też y dla ſwey duſze niema zle cżynić BielŻyw 165; Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de te Dla braciey moiey y dla bliznich moich przepowiadałem pokoy tobie. WróbŻołt 121/8 (8); slalem goncza mego [...] proſzacz abi Krol yego M przepusczicz raczil poſla mego do moſkwi. Krol yego M nieraczil tego dla mine [!] vczinicz LibLeg 10/151 (10); RejPs 33 (11); SeklWyzn d3 (4); LibMal 1545/102; Dlya czie boga myli kxieze Proſe/ niech wzdy konieċ będze. Tey twoiei rozney roſmowie RejKup n2v (5); RejKupSekl a2v (3); HistAl G6v; KromRozm I K3v; MurzNT E4v (4); KromRozm II k (3); iż ty klucze w oſobye Pyotrowey dány ſą [...] nye dla Pyotrá ſámego/ ále ku dobremu wſſego koſcyołá. KromRozm III N (3); DiarDop 113 (2); BielKom E5; Będę ya do cyebye wołał Bogá nawyzſſego/ Ktoryś wſſytko dobre ſpráwił tu dla mnie nędznego LubPs O2v (12); GroicPorz C3; KrowObr 9 (28); Niech temu nikt nie wierzy/ by dla tego Oſłá/ Ták wielka Páńſka praca tu ná ſwiát vroſłá. RejWiz 52v (2); Ten wiek vcżynił Nawyſzſſy dlá wielu/ á przyſſly dla niewielu Leop 4.Esdr 8/1 (12); Cierṕmyſz thedy w tey owczárni złe dla dobrych: nie ruguymy ſye z niey OrzList f2 (4); RejFig Cc2; RejZwierz 106v (2); O Pánie/ dla ſłużebniká twego [propter servum tuum]/ y wedle myſli twoiey ſpráwiłeś thę wſzytkę wielmożność/ ábyś oznaymił ty wſzytki zacne rzeczy. BibRadz 1.Par 17/19 (18); OrzRozm N3v (7); Ferdynánd/ [...] więcey wierzy łotrom domowym/ niż tym ktorzy ſwe gárdłá záſtáwiáią dla niego w polu BielKron 315 (7); GrzegRóżn C; Nolumus tibi esse oneri, Nie chcemy ábyś ſzkodował ná czym dla nás. Mącz 264a; Adire sollicitudinem pro aliquo, Wpráwić ſie w troskánie dla kogo. Mącz 399b (29); O niewolny Litwinie/ [...] wolnośći ſwéy przyrodzónéy/ y błogoſłáwiéńſtwá ſwégo/ [...] wiernie vżyczam tobie/ nie dla śiebie/ ále dla ſámégo ćiebie OrzQuin Q3v (5); SarnUzn F5 (3); RejAp 17v (5); rozumieiącz/ że tho wſzytko wieldze ieſt W. K. M. miło/ czo kto dla narodu Polſkiego dobrym vmyſłem cżyni/ podiąłem nieco pracey GórnDworz A2v (11); Mamy też w pámięći mieć iáko wiele pan náſz Iezus krjſtus dla nas ćierpiał ná krzyżu HistRzym 54 (11); RejPos 317v (96); RejPosWiecz3 (5); BiałKat 18v (13); Przetoż my co do ludzi tákową złość znamy/ Nie dla inych lecż dla nas ták ſie iey ſtrzedz mamy. HistLan F4 (5); KuczbKat 30 (5); Bowiem dla przyiacielá á ſpolney miłośći/ Nie lituią ni zdrowia ni żadney trudnośći. RejZwierc 183 (12); BielSpr 35v; WujJud 143v (4); WujJudConf 95; RejPosWstaw [414] (4); BudBib 2.Mach 7/18 (10); Właſnemu ſynowi ſwoiemu nieprzepuśćił Bog. Ale dla nas wſzyſtkich/ iego wydał. BiałKaz H (3); CzechRozm 103 (22); Iam dla ludu wſzyſtkiego ważył gárdło ſwoie/ Zá to od ciebie ſłyſzę przykre ſłowá twoie. PaprPan Hh (3); KarnNap F (2); Wſzytkie owe okázowánia nie dla nas/ ále dla tego o kogo idźie/ cżynimy [non nostra, sed eius, cuius interest, gratia fiunt] ModrzBaz 86v; A gdźież ſię iáśnieyſza ſpráwiedliwość okázáć może/ [...] iedno w záſtáwowániu gárdłá/ dla źiemie w ktoreieś ſię vrodźił/ dla domu w ktorymeś wychowan/ dla żony/ dźiatek/ y wſzytkiey máiętnośći [in vita paciscenda pro solo ... pro aedibus, ... pro uxore] ModrzBaz 108v (14); Proſze P. Iezuſa dla ſynow roſproſzonych/ áby ie w iedno ſkupił SkarJedn A7 (7); Przychodźiły mi ná myśl dáwnieyſzé látá/ Co dla ſwych zá piérwſzégo pan cżynił świátá. KochPs 113 (2); Dla miłych śioſtr ſwoich áby chleb dobrze vpiecżony miáły/ gdy iey pomiotłá niezſtáło/ ſamá ſię w gorącym piecu pomiotłem vcżyniłá SkarŻyw 194 (42); Nie mamy ták co inſzego Vcżynić dla vmárłego. Nákuṕmy źioł woniáiących Wodek/ Oleykow/ pachniących. MWilkHist C2; CzechEp 127 (8); KochFr 102; KochPhaen 24; ReszPrz 12; ReszList 181; WerGośc 208 (3); Táka ieſt y ták wielka á gorąca miłość w bogoboynym Małżeńſtwie/ że dobry mąż dla żony/ á żoná też dla mężá y gárdłá ſwego nádſtáwi. WerKaz 304 (2); PudłFr 44 (5); Kryſtus dla nas prácował, głod, prágnienie ćierpiał/ A potym vmęcżenie ſrogie ćicho znaſzał ArtKanc B10; Bierzćie, vżywayćie/ ćiáło y krew moię maćie/ która dla was ieſt wylaná/ wſzyſtkim ku pićiu daná ArtKanc N9 (34); KmitaSpit A2v; PaprUp G2 (3); ZawJeft 22 (3); ActReg 118 (4); Phil B (5); Dla nas/ piłeś gorzką żołć/ ábyś w nas gorzkośći Zmorzył GrabowSet P4v (7); OrzJan 18 (2); ták racżyłeś kreẃ y wodę wyláć dla nas/ że iey namnieyſza kropiá w tobie nie zoſtáłá. LatHar 301 (54); KołakSzczęśl C; Lecz czego ná krzyżu nie ćierpiał/ to ná ołtarzney ofierze ćierpi dla ćiebie. WujNT 603 (28); JanNKar B; vczynność zowią nie z Cyrográphu piſánégo, ále z ludzkośći, gdy krześćiánie między ſobą cértuią, kto dla kogo chętliwiey co vczyni SarnStat 1272; SiebRozmyśl Cv (12); GrabPospR N4v; PowodPr 11 (2); Dla was z táką trudnośćią/ y męką/ y śmierćią ſrogą moią doſtałem tego kroleſtwá. SkarKaz 245a; Iáko ſam P. Iezus mowi: Iżem dla grzeſznych przyſzedł. SkarKaz 348a (34); CiekPotr 82 (3); Bo kto mi ſię záleca á dla mnie nie cżyni/ Ták ſię w nim bárzo kocham iáko w párſzcżywy świni. CzahTr L4; Was P. Bog podnioſł ná wyſokie vrzędy: nie dla was ábyśćie ſámi ſwoich pożytkow pilnowáli: ále dla ludu SkarKazSej 655b (17); SapEpit B; Wſzák byś dla mnie zginąć miał/ ia zá to nie ſtoię/ Rádábych odkupiłá ſmiercią ſwą ſmierć twoię. PudłDydo B2.

W charakterystycznych połączeniach: dać się [w tym: zabić (4)] (6), gardłować (3), lekceważyć gardła, na(d)stawić gardła (4), (na-, u-)rodzić się (14), narodzony (urodzony) (4), nie litować (lutować) [w tym: gardła (5), niczego (3), zdrowia (3); podjąć śmierci (1), wylać krwie (2)] (24), nieść gardło, nie żałować [w tym: gardła (1), krwie (1), zdrowia (1), żywota (1); umrzeć (umierać) (2), wydać zdrowia (1)] (16), (od)ważyć zdrowie (3), ofiarować (ofiarowany) (2), podjąć (podejmować) [w tym: pracę (5), śmierć (6), wszytko (3)] (35), podjąć się (2), podejmowanie, podejmowany (podjęty) (3), położyć (pokładać, kłaść) [w tym: duszę (duszyczkę) (2), gardło (3), zdrowie (1)] (8), poniżyć się (uniżyć się, zniżyć się) (7), pracować (10), prosić (9), przelać (rozlać, wylać, wylewać) krew (15), przelana (rozlana, wylana krew (7), przyjąć [w tym: śmierć (1)] (7), przyść [w tym: na świat (5)] (31), służyć (2), sprawić [w tym: wszystko dobre (1)] (5), sprawiony (3), (s-, u-)tracić [w tym: duszę (1), zdrowie (2)] (4), (u)ci(e)rpieć [w tym: wszytko (3)] (51), (u)czynić [w tym: dobrze (wiele dobrego) (2), wszytko (13)] (132), (u)czyniony (7), (u)działać (10), umrzeć (umierać) (31), upokorzyć się (2), ważyć [gardło (1), zdrowie (1)] (2), wstąpić na krzyż, (wy)da(wa)ć [w tym: gardło (9), wszytko (1)] (17), (wy)dać (się) [w tym: na męki (1), na śmierć (4)] (6), (wy-, od-)dany [w tym: na śmierć (1), na świat (1)] (4), wylanie krwi, wytrwać pohańbienie, wzgardzić wszytko, zastawiać (zastawowanie) gardła (4), zesłać (posłać, posłan) (5), (z)ginąć (4), znosić (znieść, znaszać): [w tym: wszytko (4)] (6), (z)stąpić [w tym: z nieba (niebios) (10), na świat (4)] dla (20).

Po wyrazie rządzonym [w cytatach z Bogurodzicy] (2): Národził ſię nas dla ſyn Boży SkarŻyw 357; Ciebie dla cżłowiecże dał Bog przekłoć ſobie/ bok ręce nodze obie SkarŻyw 357.

Powtórzenie: »dla ... dla« (2): iż on dniá dziſieyſzego dla nas dla grzeſznych dał obrzezáć ſwięte ciáło ſwoie RejPos 34; Chryſtus ćiérpiáł ieſt dla grzéchów/ dla náſzych BiałKat 96.

Wyrażenia przyimkowe: »dla Rzeczypospolitej, ojczyzny« = pro patria Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz; ob rem publicam, pro re publica Mącz; rei publicae causa Modrz (55 : 35): jakoż to każdy dobry Polak zawsze rad z chucią czyni, niczego nie litując dla pana swego i dla RP DiarDop 110; GliczKsiąż K8 (2); GroicPorz C3; Leop 2.Mach 8/21; RejZwierz 42; BibRadz 2.Mach 8/21; OrzRozm S; Krol Zygmunth [...] vcżynił Syem w Lucku puśćiwſzy głos iż dla Rzecżypoſpolitey Polſkiey/ Litewſkiey y Węgierſkiey. BielKron 386 (15); Mącz 35a (7); SienLek a2v; Ano przodkowie náſzy co ſławy ſtrzegáli/ Dla Rzecżypoſpolitey y gárdłá dawáli. RejZwierc 246v (4); BielSpr 44; Bo to ieſt ſproſna rzecż/ áby ći/ [...] ktorzi ſię w niebezpiecżność śmierći dla oycżyzny wdáli [qui se mortis periculis pro patria commiserunt]/ niemieli godney męſtwá ſwego y cnoty ſwey zapłáty odnieść ModrzBaz 118v (25); CzechEp 60; WisznTr 2; PaprUp Fv; ActReg 15 (3); GrochKal 23; Phil N2 (6); GórnTroas 27 (2); że przodkowie náſzy ná oczywiſté częſto ſzli niebeſpieczeńſtwá dla téy Rzeczypoſpolitéy OrzJan 16 (2); SarnStat 950; Smierć ſtráſzna: lecz kto dla oyczyzny ginie, Słodka przychodzi, dla niey kázdy ſłynie. KlonKr E4; KmitaSpit B4; CiekPotr 51; PaxLiz ktv; Mátátyaſz dla Rzeczypoſpo: [...] zdrowie ſwoie ważył. SkarKaz 668b (7).

»sam dla siebie, dla sam(ego) siebie« = propter me a. te Vulg; sua causa Modrz (13 : 4): Rozumieyćie ludzkiey potrzebie/ A zwłaſzcżá kożdy dla ſam śiebie. BierEz R2; Plato rozumyał/ iż nye thylko ſámi dla ſiebye vrodziliſmy ſie/ ále też y oycżyzná/ cżęſcyą prziyacyele nas potrzebuyą GliczKsiąż K5 (2); Leop Bar 2/13 (2); SienLek a4; GórnDworz L3v (2); Iż iam ieſt Pan Bog twoy ktory ſcieram s ciebie wſzytki niepráwośći twoie ſam dla ſiebie [propter me Vulg Iz 43/25]/ á złośći twoich zápominam z dobrotliwośći ſwey. RejPos 236v; BudBib Eccli 24/40 [47]; ModrzBaz 74 (2); Nie ſobie Iábłoń wdzięczny owoc dawa/ Nie ſam dla ſiebie Człek w pracą ſię wdawa StryjKron 279; Phil B; LatHar 48; Nie dla nas/ ále dla ſámego śiebie/ iákoś v Proroká rzekł: Dla chwały wielkiey imieniá twego/ vczyń z námi przymierze wieczne/ á nie przeſtáy nam dobrze czynić. SkarKaz )(3 (2).

10. W funkcji formalnej (16):
a. W zależności od rzeczownika oznaczającego uczucie [miłosierdzie (2), miłość (1)] (3): Y kazał [król] wneth ſtołek podle onego ſyná przywiązánego poſtháwić/ y powiedział im: Niechże będzie dla was miłoſierdzie/ á dla mnie ſpráwiedliwość. Y kazał wnet Cyrulikowi áby mu iedno oko wyiął á ſynowi drugie. RejZwierc 34 (2); á tu z poniżenia dobrowolnego y z miłośći dla nas w tey tákiey podłośći przebywał. SkarKaz 489b.
b. W zależności od przymiotnika wyrażającego użyteczność zastosowania czego [potrzebny (6), pożyteczny (użyteczny) (4), dobry (2), niezły (1)] (13): Wino Muſzkatowego kwiatu/ ieſt vżytecżne dla potwierdzenia nieſtrawnego żołądka. FalZioł III 10d; Dobry też Lenart dla koni Dla wieprzow ſwięty Antoni RejRozpr B (2); wźiął też y Ioppon potrzebne dla portu [accepit Ioppen in portum]/ á otworzył przechod do wyſpow morſkich. BibRadz 1.Mach 14/5; Ale ieſli byłá rádá o gubieniu mleká/ potrzebna też zaś ieſt/ o nábyciu iego/ á to dla doiek álbo mámek. SienLek 87; á trwáć w żywoćie ćieleſnym widzę/ iż téż potrzebna rzecz dla was. BiałKat 103v; Ieſt ieſzcże y trzeći ſpoſob ſpowiedźi w Kośćiele Chrześćiáńſkim/ [...] bárzo pożytecżny dla tych/ ktorzy ſumnienie máiąc związáne grzechem/ [...] niemogą ſobie rádźić ſámi WujJudConf 84; kiedyby był doſtátek tákich rzemieśnikow/ ktorziby [...] wſzytkie do budowánia ábo murowánia potrzeby pogotowiu mieli: byłáby to rzecż bárzo pożytecżna/ y dla teráznieyſzych ludźi/ y dla potomkow [Consuleretur hoc modo et praesentibus hominibus, et posteritati]. ModrzBaz 35v (2); gdyż tá rozmowá/ nie dla nas dwu/ ále dla drugich wielu potrzebna być miáłá NiemObr 25 (2); Rzepnicá też dla oleiu nie zła: dla cżeládźi domowey robotney GostGosp 122; To RZ/ [...] ieſt bárzo potrzebné dla wielu ſłów. JanNKar F2v.
11. Jako składnik wykrzyknika „dlaboga” = per Deum Mącz, Modrz, Cn (44): RejKup e7 (2); Coſz wzdy wtim/ ieſt/ dla Boga/ iſz będąc takimi Goſpodarzmi/ zdacie ſię przedsię ubogimi? KochSat A4v; Mącz 18d; RejAp 57v; RejPos 262v (2); RejZwierc 50; MycPrz II C2v (2); Pátrzćie tedy/ dla Bogá żywego [per Deum immortalem]/ Pánowie śláchto/ aby dla was Rzecżpoſ. wielkiey ſzkody niewźięłá ModrzBaz 144v (3); KochFr 115 (2); KochWz 142; ReszPrz 96 (3); WerGośc 261 (2); Hey dlaboga pomni kazdi rade onego meza ſwietego PaprUp K3 (4); Com zgrzéſzyłá dla Bogá? czemu oczy twoié/ Niechcą ná vſtáwiczné pátrzyć prośby moié? ZawJeft 41; ActReg 118 (4); OrzJan 132 (4); WysKaz 12; PowodPr 60 (2); VotSzl D3; CiekPotr 46; GosłCast 39; Dla Bogá/ vchodźmy tego przeklęctwá y tey biády/ ktorą nam Pan Bog przez Proroká groźi. SkarKazSej 701b (2); KlonWor 40; ZbylPrzyg B4.
*** Bez wystarczającego kontekstu (14): Ia tedy nie dla ⟨...⟩ bych Kxiędzu Biſkupowi miał oddá ⟨...⟩ ⟨...⟩ romocenie zá ſromocenie KrowObr A2v; Virtutis ergo, Dla cnoty. Mącz 107d; In tuam gratiam feci, Dla ciebie álbo tobie k woli. Mącz 149a; Ob significat propter, Dla. Mącz 256a; Propter salubritatem, Dlá ozdrowienia okrzeźwienia. Mącz 366a (10); Dla Teokrytá ktory był Syrákuzánin. KlonŻal A3v marg; Ob — Dlia, prze. Calep 711a (2).
[Uwaga: Suma poszczególnych znaczeń jest większa od ogólnej liczby frekwentacyjnej, gdyż „dla” może łączyć się równocześnie z kilkoma wyrazami należącymi do różnych znaczeń].

KCh