[zaloguj się]
[pdf]

COŻ (3724) pron i pt

pron (3399), pt (325).

cóż (205) [w tym zapis: cuż (1) Mącz], coż (57); cóż KochZg, OrzQuin (18), Strum, KochTr (2), KochFr (5), KochDz, KochTarn (2), PudłFr (12), KochWr (3), GórnTroas (12), KochFrag (2), OrzJan (30), OstrEpit, WyprPl (10), JanNKar (4), SarnStat, też CiekPotr (4); coż OpecŻyw (17), KochPs; cóż : coż MurzHist (3 : 9), MurzNT (8 : 1), Mącz (15 : 24), BiałKat (15 : 1), KochPieś (2 : 1), ZawJeft (2 : 1), SiebRozmyśl (3 : 1), GosłCast (48 : 1).

Fleksja

N cóż (750). ◊ G czegóż, czegoże- (199), czegoże (2); czegoże WierKróc; czegóż : czegoże WysKaz (2 : 1); ~ czegóż (22), czegoż (11), czeg(o)ż (166); czegóż MurzNT, OrzQuin (3), KochPs, KochTr (2), WyprPl, SarnStat, GosłCast (4); czegoż OpecŻyw (5), MurzHist (3), Mącz, BiałKat; czegóż : czegoż OrzJan (9 : 1). ◊ D czemuż (554); czemuż (29), czémuż (1), częmuż (3), cz(e)muż (521); częmuż MurzNT (2); czémuż : częmuż RejKup (1 : 1). ◊ A cóż (1116), -czże (183); ~ na cóż (30), naczże (7); naczże RejRozpr, RejWiz (3), RejZwierz; na cóż : naczże RejPos (3 : 1), RejZwierc (2 : 1); ~ o cóż (19), oczże (5); oczże BudBib; o cóż: oczże RejJóz (1 : 1), RejPos (1 : 1), RejZwierc (6 : 2); ~ po cóż (5); ~ przeczże (167), prze cóż (4); prze cóż WujJud; przeczże: prze cóż Leop (4 : 1), HistRzym (1 : 1), WujNT (26 : 1); ~ w cóż (8); ~ za cóż (6), zaczże (4); za cóż RejZwierz, WujJud, BiałKaz; zaczże BierEz, RejWiz, RejPos; za cóż : zaczże RejAp (3 : 1). ◊ I czymże (76), czemże (10); czemże RejKup (5), KromRozm III, ModrzBaz; czymże : czemże MurzNT (1 : 1); ~ czemże (1), cz(e)mże (9). ◊ L czymże (35) [w tym zapis: czymżé (1) CiekPotr], cz(e)mże (3); cz(e)mże KromRozm III (2); czymże : cz(e)mże BibRadz (6 : 1). ◊ indecl cóż (796).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia
I. Zaimek (3399):
1. Rzeczowny (odmienny) (2909):
A. Zastępuje rzeczownik nieosobowy (2873):
A) W funkcji właściwej (1984):
a. Pytajny; quid Mącz, Cn (1931):
α. W pytaniu niezależnym [w tym: cum con (51)] (1928): OpecŻyw 124; Ktoremuż Alexander rzekł, cżegoż patrzyż, odpowiedział, patrzę w koſnici krolewſkich koſci BielŻyw 165; RejJóz B8; SeklKat F4; RejKup q8v; HistAl L8; Po czymże nas Pan Kryſtus vczy fáłſſywe proroki poznáwáć? (–) Zowocow. KromRozm I B3v; MurzNT Matth 27/22; KromRozm II i4 (2); KromRozm III E7 (3); RejWiz 39v (3); Y rzekliśćie: Cożeſmy mowili przećiwko tobie? Mowiliśćie/ Nikcżemny ieſt ktory ſluży Bogu Leop Mal 3/14 (5); RejFig Ee3v; Rzkomo noż vpuśćiwſzy/ bárzo ſie rániłá/ On przybieżał/ á cożeś ſobie vcżyniłá? RejZwierz 44v; Tedy go pytáło niekrore [!] Kſiążę/ mowiąc/ Miſtrzu dobry coż czyniąc otrzymam żywot wieczny? BibRadz Luc 18/18 (3); OrzRozm I2v; Quid tum, A cóſz. Mącz 341b; Quorsum istuc, K czemuſz to mowiſz Mącz 344c (4); Cóż ty zowieſz Rzeczpoſpolitą? (–) Rycérſtwo Polſkié/ z Rádą Koronną. OrzQuin S2v; Tákoweyże też ieſt kuźniey y owo drugie/ kiedy cżłowiekowi ktory niema noſá mowi ktho/ Ná czoż ty brácie kłádzieſz okulary? GórnDworz Q; HistRzym 55; RejPos 8v; BiałKat 41; RejZwierc 67v; BudBib 2.Esdr 2/4; BiałKaz F4; Cożbyś im ty ná to odpowiedział? (–) Tákbym ná to odpowiedział CzechRozm 122 (8); SkarŻyw 126; GórnTroas 71; LatHar 698; Rzekł im Piłat: Coż tedy vczynię IEſuſowi ktorego zową Chryſtuſem? Rzekli wſzyſcy: Niech będźie vkrzyżowan. WujNT Matth 27/22 (8); PowodPr 25; CiekPotr 9; GosłCast 27; SkarKazSej 668a.

cum ai i pron [w tym: cum G sg n (17), w składni zgody (1)] (18): RejFig Bb3v; RejZwierz 1v; Coż wżdy ieſt ták pilnego/ w cżymech tu wezwány PaxLiz D3v. Cf »coż powiecie dobrego«, Wyrażenia.

cum inf (1): Ale coż cżynić z tym ſtem tálántow/ ktorem dał woyſku Izráelſkiemu? BudBib 2.Par 25/9.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf [w tym: co mam itp. czynić (10)] (15): RejKup x6v; Ale rzetzeſz: iám vbogi/ dziewek mam wiele/ doſtátku niemam? coſz mam tzynić? powiem ći co maſz tzynić. KrowObr 149; Leop Ioann 6/28 (3); BibRadz Gen 15/8 (2); Rzekł chłopiec/ w tym tu mieście ieſt wieſzcżek Boży/ ktory bez wątpienia prawdę powie káżdemu ná pytánie ludzkie. Rzekł Saul/ á coż mu dáć mawá? BielKron 63v; RejPosWstaw [1433]v; MWilkHist K3; WujNT Ioann 6/28 (3); CiekPotr 74; Przećię nic nieodpowiéſz? (–) Cóż mam odpowiedźiéć. GosłCast 67.

W strukturach z formą osobową czasownika „być” lub jej elipsą [w tym: cum ai G sg n (9), cum inf (1), ze zdaniem względnym (3)] (19): RejFig Bb3v (2); RejZwierz 1v; BibRadz Eccli 39/25 (2); Mącz 378c; OrzQuin A4 (2); GórnDworz Dd2v; RejPos 111; BudBib Eccli 39/25; A coż to ieſt záprzeć ſie ſámego CzechRozm 226v; Coż ieſt co mi oznaymić maſz? WujNT Act 23/19; Cóż ieſt/ płáczeſz czemu? GosłCast 64 (4); PaxLiz B4v (2).

W charakterystycznych połączeniach: coż to jest (...) (6) [cum inf (1), ze zdaniem względnym (2)], coż jest (...) (6) [cum ai G sg n (2), ze zdaniem względnymv (1)], coż to ... jest [cum ai G sg n] (2), coż to ... [cum ai G sg n] (2), coż ... jest [cum ai G sg n] (1), coż ... będzie [cum ai G sg n] (1), coż ... [cum ai G sg (1).

W funkcji równoważnika zdania (z elipsą orzeczenia) (15): KromRozm III M7; Mącz 366b (2); Aleć iednéy rzeczy téy to wieży nie doſtawa. (–) A czegóż ieſzcze? (–) Poświęcenia OrzQuin Mv; WyprPl B; ná czym wżdy vtrácił? (–) Ná żadnym z tych. (–) Ná czymżé? CiekPotr 23 (3). Cf »coż dalej«, »coż [kto] na to«, »coż na tym«.

Połączenia: »coż tam« (3): Satin salue? Czóſz tám/ yáko ſie macie Mącz 366b; Meum suavium quid agitur, Terent. Moyá miła/ moyá pieſzczko coſz tám. Mącz 424d; Quidnam – Czeztam. Calep 888a.

»coż też« (3): RejKup y4v; Coż też w nim oſobnego/ tám ieſt/ radbych wiedzyał RejZwierz 1v; CiekPotr 88.

»coż to« (6):RejJóz B5; HistAl F2v; RejWiz 43v; Mącz 353c; RejAp 186; pythał Kápellaná/ kſięże Wyſocki coż wam to było w vſtá? GórnDworz Q3; GosłCast 64.

»coż więc« (1): RejRozpr C4v cf »coż dzierżysz«.

»coż wżdy(m)« (30): Xánt rzekł á coż wżdym mowiłá Wdźięcżnáli kołacżá byłá BierEz C3v; RejJóz B5 (3); RejKup I (2); MurzNT Matth 27/23 (2); KromRozm III F6v; Leop Luc 23/22; BibRadz Gen 27/37 (3); Mącz 378a; OrzRozm B (2); OrzQuin D2v (2); GórnDworz Cc3v; RejPos 285; RejZwierc 267; KochSz C3; Coż ty wżdy Wolnośćią zowieſz? Zebyſmy nie mowili o rżeczy ktorey obá nieznawá? GórnRozm A3; LatHar 711; WujNT Matth 27/23 (3); Coſz wżdy też tám o náſzey Polſzcze było ſłycháć? (–) Nic dobrego. CiekPotr 88; PaxLiz B4v (2).

Frazy: »coż będzie« [w tym: komu (2), z tego (2), potym (1)] (5): A coż z tego będźie gdy by Krol z tey iedney ſtrony Pápieſkiey Przyśięgę ſwą odmienił? OrzRozm B3v (2); OrzQuin S4; Otoſmy my opuśćili wſzytko/ y poſzlichmy zá tobą: coż nam tedy będźie [quid ergo erit nobis]? WujNT Matth 19/27 (2).

»czegoż chcesz ode mnie« (1): A czegóż ieſzcze chceſz dáléy ode mnie/ powiédz mi? OrzQuin S4v.

»coż chcesz (a. chcecie), abym (u)czynił« (5): Rzekł do niey Elizeuſz: Coż chceſz po mnie żebymći vcżynił [Quid vis ut faciam tibi]? Leop 4.Reg 4/2; BibRadz Act 9/6; RejPos 282v; LatHar 711; WujNT Mar 10/36.

»coż czynisz (a. czynicie), iże ...« = dlaczego (2): przyácielu coż to cżyniſz iże thy kubki do zánadr chowaſz? HistAl F2v; BibRadz Mar 11/5.

»coż dalej, potym« (2 : 1): Pytam ćię ieſli Polſká ieſt Kroleſtwem? (–) Ieſt. (–) Tedy oná ma Krolá? (–) Pewnie że ták. (–) Tedy ma Kápłaná/ ktory koronuie Krolá? (–) Ma. (‒) Tedy też ma Ołtarz/ ktoremu ſłuży Kápłan/ co ſye y pierwey pokázowáło. (–) Coż dáley? OrzRozm D4; Quid tum inde, A coż potym/ álbo dáliey. Mącz 168c (2).

»coż działasz« = quod facis Vulg (2): Pan przyiechał do domu/ pyta coż dziáłacie? RejFig Bb5; WujNT Ioann 6/30.

»coż się dzieje, ma się dziać« (2 : 1): A cżos ſie to wżdy ma dźiać/ czemuſz nie powiecie Y gdzieſz ſie wzdy podziało. moie miłe dziecię RejJóz B5; OrzRozm Q; CiekPotr 69.

»coż mam(y) (u)czynić itp.« [wyraża rozważanie nad krokami, które należy przedsięwziąć] (13): Leop Act 2/37 (2); BibRadz Gen 27/37; RejPos 41; RejPosWstaw [1433]v; BudBib 2.Par 25/9; A coż namilſze tákiego? Chcemy vcżynić dla niego? MWilkHist Cv (2); Cóż vczynię? bo ſerce mówi/ obá moi/ Iuż niech ten żyw zoſtánie/ kogo ſie Grék boi. GórnTroas 46; Coż czynimy (marg) vczyniemy N L. S. (–) [Quid facimus]? ábowiem ten człowiek wiele cudow czyni? WujNT Ioann 11/47 (4).

»coż każesz (a. rozkazujesz)« (9): Czoż wżdy każeſz nieboracżkom iuż nam daley cżynić RejJóz P; RejKup f8 (3); RejAp 15v; RejPos 285 (2); coſz Pan moy roſkázuie ſłudze ſwemu? SkarŻyw 502 (2).

»coż [kto] na to« (2): A coż ná tho Kśięża? (–) Słowá iednego. OrzRozm I2v; OrzQuin D2v.

»coż na tym« (2): KromRozm III M3v; Wczoráś ſię dźiwował/ iż ſię nie rychło do koł ziecháli/ á dźiś o to poźniey/ á coż ná tym. GórnRozm H3v.

»coż powie(da)sz, mowisz« (3 : 2): Mącz 341a; Alberte/ cóż mi powiéſz/ iużżeś wſzytko ſpráwił? WyprPl B2v; Ale coſz mowiſz? ſtámtąd którędyżeś iechał. (–) Będźieſzli ſłucháć powiem. CiekPotr 72 (3).

»coż powiecie (a. powiadacie) dobrego« [szyk zmienny] (2): MWilkHist C2v; A coż mi tám dobrego/ teraz powiádaćie. PaxLiz B4v.

»coż się stało, miało się stać« (5 : 1): A drugi ſie rozniemoże Cożći ſie ſtáło nieboże RejRozpr I2; RejJóz N4; RejWiz 43v; HistRzym [118]v; WujNT Ioann 14/22; GosłCast 48.

»coż to k temu« = co to ma do rzeczy (1): Powiédz mi/ bywałeś ty kiedy przy Práwie Niemieckim [...]? (–) Bywałem: Ale cóż to ktemu. OrzQuin T3v.

»coż [komu] z tego przydzie« (1): Oto my wſſytcy opoſciliſmy wſſytko/ a naſladuiémy ciebie/ a tzoż nám ſ tego przidzie albo będzie OpecŻyw 56.

»cożeś uczynił« (1): Narod twoy/ y Arcykápłani podáli mi ćię: cożeś vczynił [quid fecisti]? WujNT Ioann 18/35.

»czegoż żądasz« (3): Leop Esth 9/12; Tedy rzekł Krol ku mnie/ Czegoż ty wżdy żądaſz [Pro quo hoc tu quaerens]? BibRadz 2.Esdr 2/4 (2).

Frazy wyrażające pytanie o czyjąś opinię [„coż” w tych frazach może być niekiedy interpretowane jako zaimek przysłowny ‘jak’ (zwłaszcza w pozycji wprowadzającej samodzielne zdanie pytajne) lub jako partykuła pytajna ‘czy’ (zwłaszcza w pozycji wprowadzającej zdanie podrzędne)]:»coż dzierżysz, trzymasz« (1 : 1): A coż więc dzierżyſz o owym Nie kázić ſie też ſurowym RejRozpr C4v; CiekPotr 61.

»coż mni(e)masz (a. mniemacie, a. mniemamy)« [w tym: wprowadza zdanie podrzędne (12), samodzielne zdanie pytajne (6) – „coż” w łącznej funkcji dopełnienia do orzeczeń obu zdań (1)] (18): OpecŻyw 106v; KromRozm II m2v; KrowObr 1v (3); A coż mnimaćie/ bylibyśćie przeſpiecżni w Azyey vćiekſzy ſtąd? BielKron 254v; RejPos 294v; KuczbKat 375; BielSpr 46; A coſz mnimaſz że ći nie ſą żywi/ ktorzy z Pánem Chriſtuſem żywią y kroluią w niebie? WujJud 56v; BiałKaz A4v; CzechRozm 72v (2); CzechEp [393]; GórnRozm D4; LatHar 258; Co ten łotr z tobą mowił? (–) Cóż mniemaſz mowić miał CiekPotr 44; PudłDydo A3v.

»coż mowisz« (1): Coż ty mowiſz WLOCHU? á prawdá że tákiey nigdzie ná świećie wolnośći nie máſz iáko w Polſcze? GórnRozm A.

»coż (mi) radzisz« (3): Czoż mi radziſz proſzę cie chczęć iuż na wſzem dufać RejJóz K8v; OrzRozm H3; KochFr 64.

»coż rozumiesz (a. rozumiemy, a. rozumiecie)« [w tym: wprowadza samodzielne zdanie pytajne (32), zdanie podrzędne (8), dopełnienie dalsze (7), samodzielne zdanie oznajmujące (1), dopełnienie dalsze i samodzielne zdanie pytajne (1), N pendens i zdanie pytajne (1)] (50): RejPs 139v; Czoz rozumies yeſlizes tho preczedl Widzys ze then lezy a barzo medł. RejKup Ov (2); MurzHist R3v; KrowObr 52v; RejWiz 67v (2); O moy Krześćijáńſki bráćie iedyny/ coſz rozumieſz z iáką chućią/ z iáką wolą ſie maſz ku niemu mieć? Leop *A3v; RejZwierz 111; SarnUzn E5; RejAp AA5v (3); Coż rozumieſz kto tu był więtſzy/ kto tu był zacnieyſzy? RejPos 138v (21); RejZwierc 168 (2); WujJud 70v (2); MycPrz I A4v; BiałKaz M2v; CzechRozm 169v (2); Coż ty o mnie rozumieſz/ ábom ſie nie vpił. PaprPan Hh2v; SkarŻyw 493; Coż W. M. rozumieſz/ żeby to tych cżáſow náſzych iuż vſtáć miáło? CzechEp *2; NiemObr 130; PudłFr 75; Coż rozumieſz/ tęn co vkrżywdzony ieſt/ chwaliſz on ſobie táką Wolność/ czy nie chwáli? GórnRozm C3v (2); KmitaSpit C3.

»coż rzeczesz itp., powiesz, mowisz« [ w tym: wprowadza dopełnienie dalsze (7): na co (4), o czym (1), przeciw komu (1), ku tej rzeczy (1)] (6 : 1 : 1): páni otoż ſłyſzyſz/ A coż ku tey rzecży mowiſz? BierEz C4; KromRozm II m3; KromRozm III I; WujJud 147v; Coſz ty ná to rzecżeſz? (–) To naprzod [...] iż Páweł nic ſwego/ áni też Chriſtuſowi przećiwnego nie mowił CzechRozm 71 (4).

»coż tuszysz« (1): Coż tuſzyſz? co Bátrách cżyni gdy ták wierſze leie? KlonŻal E4.

»coż wolisz (a. wolicie)« (2): á coż woliſz/ álbo ſie máło przytłuc/ ábo ták długo wiſieć? RejZwierc 166v; WujNT 1.Cor 4/21.

»coż się wam itp. zda« [w tym: wprowadza samodzielne zdanie pytajne (3), zdanie podrzędne (1), bez następnika (4)] (8): Coż ſie wam zda dobrzelim ták byłá omdláłá. RejFig Aa8v; COżći ſie zda w tey zgrái/ gdyby byłá zgodá/ By cżego nie ſpráwili RejZwierz 109v; Coż ſię tobie zda Szymonie [Quid tibi videtur Simon] Krolowie źiemſcy od kogo biorą cłá y cżyńſz? BibRadz Matth 17/25; HistRzym 95v; RejPos 328v; Słyſzeliśćie bluźnierſtwo: coż ſię wam zda [quid vobis videtur]? WujNT Mar 14/64 (3).

Wyrażenia: »coż dobrego« (3): ále coż ten Mnich dobrego vczynił? OrzRozm G2v. Cf »coż powiecie dobrego«.

»coż inego« (1): Quid volui aliud dicere, Cożem chćiał ynego rzéc. Mącz 341a.

»coż nowego« (2): WIęc go drudzy potkáli/ á coż tám nowego RejFig Bb4; Skądże/ á do kąd? (–) Z Wárſzáwy do Domu. (–) Cóż tám nowégo? (–) Exequucyą iuż mamy. OrzQuin A4v.

»coż takiego (a. takowego)« [w tym: w składni zgody (1) ] (11): Coż tákyego náyduyeſz w koſćyele poſpolitym/ co by było przećiw ſlowu Bożemu? KromRozm I P; Quam ob rem id tandem, A dla czegoſz by to tákowego. Mącz 353c (2); OrzQuin S4v; GórnDworz Dd2v; RejPos 111; CzechRozm 169v; MWilkHist Cv; Dla tegom tu przytoczył te kilká ſłow oycze, Ze ieſt rzecz, o ktorą cię chcę prośić, niektora. (–) Cóſz tákiego? gotowem iuſz do pozwolenia. CiekPotr 22 (2); PaxLiz B4v.

»coż złego« (8): MurzNT Matth 27/23 (2); Leop Luc 23/22; LatHar 711; Ale coż wżdy złego [Quid enim mali] ten vczynił? Zadnym przyczyny śmierći w nim nie nálazł WujNT Luc 23/22 (3); CiekPotr 47.

1) W pytaniu retorycznym (1642): PatKaz III 107; A coż ſtego potym roſćie Káżdy ſie domyſli proſćie RejRozpr H; RejJóz E5v (2); A czos tym Pan Bog ma dzialaċ Niclza [!] iedno ſrodze karaċ. RejKup Dv (3); KromRozm I N2; MurzHist V2; MurzNT Luc 7/31; KromRozm II ev; KromRozm III M6; GliczKsiąż P7v; KrowObr 43 (8); RejWiz 54 (2); więc ieſliżeby ſol zwietrzáła á ſmák vtráćiłá/ cżymże będą ſolić? Leop Matth 5/13 (5); BibRadz 4.Reg 18/20 (3); OrzRozm T; BielKron 79v; OrzQuin A3v; Coż nam obiecuie ten wiecżny á bez pocżątku Pan? Oto ſłyſzyſz iż obiecuie káżdego prágnączego á prácuiącego ochłodzić wodą żywą RejAp 177v (53); GórnDworz M5; A coż tám vſłyſzyſz? á coż tám znaydzyeſz? Nic inego iedno ony wdzyęcżne obietnice á weſołe poſelſtwá ſwoie RejPos 174v (50); KuczbKat 275; Serce ſtráſzliwe á cżegoż dowiedzye/ Y ſławę tráći y guzu doiedzye. RejZwierc [213] (20); WujJud 131 (5); WujJudConf 244; RejPosRozpr b4v (3); BudBib Iudic 8/2 (4); BiałKaz E3; CzechRozm 77 (2); ModrzBaz 106 (4); SkarŻyw 284; CzechEp 324; NiemObr 11; ReszPrz 63; PaprUp K2v; Phil E3; GrabowSet Mv; OrzJan 55 (2); LatHar 269; Coż tedy vczyni pan oney winnice? Przyidźie/ á potráći oracze WujNT Mar 12/9 (15); WysKaz 47; PowodPr 37 (3); SkarKaz 81b (3); Chodźiłám do złośniká: czymże mię odpráwił? Wzgardźił/ porzućił/ zgromił GosłCast 50; SkarKazSej 671a.

coż po czym (1): Coż było po tey przyſiędze? Słuchay/ oto Apoſtoł powiáda: Aby ſie wypełniłá tháyemnicá Páńſka. RejAp 86v.

cum ai, pron i av [w tym: cum G sg n (15) – comp (8) –, cum av comp (7), cum ai a. av na -o (1), w składni zgody sup (1)] (24): OpecŻyw 43; MurzNT Matth 23/17; Poźrzyſz záſię ná tego cżłowieká nędznego/ Cżymże wżdy ieſt namnieyſzym podobien do niego. RejWiz 52v; Leop Matth 9/5; BibRadz Luc 5/23; OrzRozm T; RejAp 88v; A coż ſie tedy ieſzcże gorſzego nád to złe nád námi okázáć miáło/ trudno to rozum ogárnąć może/ chybá wiecżnego potępyenia [...] ocżekawáć byſmy byli muſieli. RejPos 138; RejZwierc 127 (3); Coż łácniey rzec páráliżowátemu/ odpuſzcżone ſą tobie grzechy/ Albo rzec/ wſtáń BudNT Mar 2/9; ArtKanc N11v; WujNT Matth 9/5 (6).

W charakterystycznych połączeniach: coż drugiego (2), gorszego, gorzko, lepszego, lepiej, łacniejszego, łacniej (łacwiej) (5), czymże namniejszym, coż potrzebniejszego, słodko, snadniejszego, snażniej, więtszego (3). Cf »coż spolnego ma«, Wyrażenia.

cum inf [w tym: cum con (3); coż (u)czynić (8)] (22): Cżymżeby tę gębę zátkáć. Gdzieś to dzban piwá dobrego Przegadałby mędrcá tego. RejRozpr A3; RejWiz 78v (5); OrzRozm S2; RejAp 19v (3); RejPos 176; A Czoż cżynić moy miły brácie/ iużli deſperowáć? iużli wſzythko opuśćić? RejZwierc 198 (7); PaprPan I; ModrzBaz 67; W coż pilniey pátrzyć? ná ludzkie przygody? Cży w właſne ſzkody? WisznTr 24; SapEpit ktv.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf [w tym: co mam itp. (u)czynić (19)] (32): KrowObr 143v; RejWiz 134v; BibRadz Ps 115/12; Coż my też mamy cżynić mizerni pielgrzymowie ſwiáthá tego? Oto [...] vlęknimy ſie ſtráſzliwego głoſu Páńſkiego RejAp 95v (6); HistRzym 65v; A coż thu tedy napilniey pámiętáć maſz á czo ſobye vważáć s they náuki maſz moy miły Krześćiáńſki brácie. Ato napirwey pomni/ iż chodziſz po puſzcży tego nędznego ſwiátá RejPos 186 (15); RejZwierc 173v; BiałKaz Bv (2); BudBib 4.Esdr 1/30 (2); A coż ieſzcze mam mowić? Boć mi czáſu nie sſtánie gdybym roſpowiedał o Gedeonie/ o Báráchu/ o Sámſonie WujNT Hebr 11/32; SkarKaz 161a.

Struktury z formą osobową czasownika „być” lub jej elipsą [w tym: cum inf (15), cum sb N (8), cum ai i pron G sg n (7), cum av (6), cum sb I (1), cum ai a. av na -o (1), ze zdaniem względnym (10), z cytatem (2), iż (2)] (64): Rzecze mu Piłát/ Cóſz ieſt práwda? MurzNT Ioann 18/38 (2); Yeſli kto myędzy wámi zda ſye ſobye mądrym być ná tym śwyećye/ nyechay ſye ſtánye głupim/ áby był mądrym. Coż to yeſt? Izali chce Páweł áby kto zgłupyał álbo oſſálał KromRozm II p3 (2); KrowObr 43 (2); RejWiz 148v (2); Leop Matth 9/5; BibRadz Eccle 1/9 (3); Si consenserint possessores non vendere quid futurum esset. Gdyby ſie zezwolili [...] ći którzy co mayą áby nic nie przedawáli cóżby mieć było. Mącz 383b; A coż to cżynić pokuthę moy miły Pánie? Roſpomnieć ſobie rozlicżność dobrodzieyſtwá á miłoſierdziá Páńſkiego RejAp 19v (12); RejPos 144v (8); A coż to ieſt wierzyć Bogu? Wierzyć ſłowom iego. RejZwierc 128v (4); BudNT Mar 2/9; ModrzBaz 19v (6); CzechEp 141 (2); ArtKanc N11v; Coż ieſt przycżyną żalow/ Boże możny? W niełáſce twoiey/ żywot nieoſtrożny. GrabowSet S3; OrzJan 55; Y coż wżdy ieſt Boże moy/ co widzę w źiemi nędze y ćięmnośći nápełnioney? ſtrách/ ſtrách. LatHar 151 (2); Coż to ieſt/ pierwſzą wiárę złomiły? Slubiły á ślubu nie ſpełniły. WujNT 730 (13).

W charakterystycznych połączeniach: coż to jest (...) (27) [cum inf (14), cum sb N (1), cum ai a. av na -o (1), z cytatem (2), ze zdaniem względnym (1), iż (2)], coż jest (...) (23) [cum sb N (7), cum G sg n (2), cum av (2), cum sb I (1), zdaniem względnym (8)], coż... (4) [cum av (3), cum G sg n (1)], coż...jest (4) [cum G sg n (3), cum av (1)], coż to (a. ono) było (...) (2) [ze zdaniem względnym (1)], coż to ... [cum inf] (1), coż to ... było [cum G sg n] (1), coż to było (1), cożby było (1).

W funkcji równoważnika zdania (z elipsą orzeczenia) (33): Tákże y Kryſtus Syn Boży/ Proſił Oycá ſwego/ áby [...] wſzyſthki wierne poſwięćił? A tzymże/ ieſli Solą álbo wodą? Nie KrowObr 74 (4); Oho znać Papieżnika: po cżimże? po mowie KochSat B; RejAp 97v (3); KuczbKat 405; RejZwierc 141; OrzJan 16 (2); Coż tedy zakon [Quid igitur lex] Przydan ieſt dla wyſtępkow WujNT Gal 3/19; SkarKazSej 703a. Cf »coż dalej, drugiego, tedy, potym, przeto, zatym«, »coż na to«.

Połączenia: »coż (jeszcze) dalej ...« (48):Coż dáley Lukaſz powyeda. A nye było nikogo nyedoſtátecznego myędzy nyemi. KromRozm III G7v; KrowObr 124v; Coż dáley ieſzcże obiecuie ten Pan tym wiernym ſwoim Oto ſłuchay RejAp 33v (28); RejPos 75 (13); Cożći dáley tá Wiárá przynieſie? A tho od niey będzieſz miał onę pewną obiethnicę Páná ſwego RejZwierc 128 (2); Cożem dáley czynić miał moy Pánie? Vprzeymiem [...] zbáwienia ich prágnął SkarKaz )(2v (3).

»coż owo« (1): A coż owo więc ſłychamy/ o náiazdách ná domy/ o mordách/ o gwałćiech GórnRozm A4.

»coż też« (4): RejWiz 190v; A cożbyś też ty miał cżynić moy miły cżłowiecże RejPos 247v (2); CzechRozm 114v.

»coż to« (5): RejAp 97v (2); RejPos 305v; Nie łáſkáwie ſie z iednąż krwią obchodzi/ Ná coż to godzi? WisznTr 24.

»coż tu« (8):DiarDop 111; OrzRozm Q4; RejPos 186 (5); Coż tu Kátolicy ſtąd mogą zá Piotrem [...] wyćiągnąć? NiemObr 36.

»coż więc« (3): Dzierzecz yá tak Mnijſſku otym Alie czoż wjecz będze potym RejKup V; KuczbKat 405; GórnRozm A4.

»coż wżdy (a. wżdam)« (23): MurzNT Matth 23/17; RejWiz 52v; BibRadz 4.Reg 18/19 (3); OrzRozm T; KochSat A4v; RejAp 126 (2); RejPos 222v; RejZwierc 180; WujJud 261; Dziwni ludzie: coż wżdy cżynią? dawſzy y záś biorą CzechRozm 61v (4); SkarŻyw 595; CzechEp 79; Bo czegóż wżdy brónić będźiemy? pokoiu/ którégo nie mamy? OrzJan 47 (3); LatHar 151; WysKaz 34.

Frazy: »coż będzie« [w tym: potem (2), gdy (2), z tego (1), za to komu (1)] (6): RejKup V; Coż ſtego będźye? Będźye wyęcey wyar/ niżli ludźi ná ſwyećye KromRozm I M4; OrzList i; RejAp 88v; A coż zá to woźnemu [...] będźie? Woiewodá mu prżyśięgę ſkaże/ tą on zbędźie wſzyſtkiego. GórnRozm F2v; RybGęśli B3v.

»coż dalej, drugiego, tedy, potym, przeto, zatym« [wprowadza nowy element kontynuowanego tematu] (11 : 2 : 2 : 1 : 1 : 1): KromRozm III H2v; RejAp 140v; chczeć ſie zwierzyć tháiemnic kroleſtwá ſwoiego ſwiętego. Coż ieſzcże dáley? Oto cie obiecuie lecżyć/ opátrowáć/ ſtánowić RejPos 328 (6); A coż s tego táki cżłowiek oſięgnie? Oto pokoy y od wſzech miłość á błogoſłáwieńſtwo. A coż drugiego? Obietnicę pewną RejZwierc 141 (4); Coż przeto [Quid ergo] Cżego ſzuka Izráel tego nie potrafił. BudNT Rom 11/7; SkarJedn 77; Lecż y ty ſrogi Trupokupcże/ niedawno y ſam polężeſz/ Strzałą nie mężney ręki prętką obieżdżon. Coz potym? kłodá 1eży/ á ze pniá przedſię Nowa rozgá wyroſłá KochOdpr D2; OrzJan 115; Abowiem grzech nád wámi pánowáć nie będźie: Bośćie nie pod zakonem/ ále pod łáſką. Coż tedy [Quid ergo]? będźiemże grzeſzyć/ żeſmy nie pod zakonem ále pod łáſką? Nie day tego Boże. WujNT Rom 6/15 (2).

»coż się dziać będzie (a. będzie się działo)« (2): A coż ſie nam tedy będzie działo w tym kroleſtwie iego? To ſie będzie działo/ iż záwżdy duſzá onego tákiego káżdego będzie pływáłá w roſkoſzach onych RejPos 84v (2).

»o coż idzie« (1): A o coż tedy nam idźie? O eo [!] żeby było rozeznánie onego chlebá/ j iego ćieleſne pożywánie od ćiáłá Páńſkiego WujJudConf 254.

»coż (w tym) jest, iż ...« = dlaczego; quae haec res est, quid causae est cur, quid factum est quod, quid hoc rei est Cn (3): Coſz wzdy wtim/ ieſt/ dla/ Boga/ iſz będąc takimi Goſpodarzmi/ zdacie ſię przedſię ubogimi? Zbytek/ ſąſiedzi/ zbytek KochSat A4v; CzechEp [406]; Coż tedy ieſt/ iż ſię Pánu Bogu oná prośbá o dánie krolá nie podobáłá? To: iż ſędźiaki ktore im dawał/ nie miał Pan Bog zá krole ludu onego SkarKazSej 689b.

»coż [kto] ma nadzwysz, więcej« [szyk zmienny] (1 : 1): COſz tedy więcey ma Zydowin [Quid ergo amplius Iudaeo est]? [...] Wiele/ wſſelákim ſpoſobem. Leop Rom 3/1; WujNT Rom 3/1.

»coż spolnego ma« (1): Zazdrość z łotroſtwem coż ſpolnego máią/ Bo w iey ſzcżęſliwi ſzkole nie bywáią. RejZwierc 224.

»coż mnimamy« (2): A coż mnimamy być przycżyną tego [Quid autem in causa putamus fuisse]? iedno to/ iż iedni ſię do tey ſpráwy niegodźili/ drudzy vrzędow [...] vżywáć woleli ModrzBaz 132v (2).

»coż na to [kto]« (1): Coż ná to Nowowiernicy? Niewiem. WysKaz 38.

»coż pocznę itp.« (3): Vchoway Boże tu prżegráney [...] bitwy [...] cożbyśćie wy poczęli ſobie GórnRozm L3v; GrabowSet Mv; PowodPr 69.

»coż (roz)każesz« (2): RejPos 284; Coż mi dáley każeſz? Izali o dobroći twoiey ku mnie roſpáczáć mogę? SkarKaz 161b.

»coż rzeczemy itp.« [w tym: wprowadza niezbity (zdaniem autora) argument w polemice (15), nowy element kontynuowanego tematu (6); orzeczenie w 1 sg (1), 2 sg (20), 3 sg (4), 1 pl (27), 2 pl (2), 3 pl (14), 1 du (1), inf (3)] (72): KrowObr 228; A coż záſię s tym rzecżeſz gdy wieſz iż źle może RejWiz 133v (2); Leop Rom 3/5 (3); BibRadz Rom 3/6 [5] (2); A coż rzeczemy o ſummách pieniężnych/ ktorymi bárzo zniewolony ieſth ſtoł Krolewſki OrzRozm S2 (3); RejAp 9 (6); RejPos 29 (20); KuczbKat 330 (3); RejZwierc 11v (3); WujJud 64; BudNT przedm b2v (3); CzechRozm 57v (8); ModrzBaz 67v; SkarŻyw 568; CzechEp 88; A coż tu rzeką Papieżnicy/ izali y wedle nich/ z tych Papieżow ieden błądźić nie muśiał. NiemObr 178 (2); WerGośc 212; WujNT Ioann 12/27 (10); SapEpit ktv.

»coż się stało« (39): RejAp BB7 (24); A coż ſie potym sſtáło? vſłyſzał głos od Páná ſwego RejPos 75v (12); RejZwierc 127 (2); SkarJedn 31.

»coż wolisz« (1): Coż tedy woliſz [Utrum igitur mavis]: cżyli áby ten złocżyńcá ták ſię wolno wáłęſał/ [...] cżyli rádniey áby z więźienia wyſzedſzy ſpráwował ſię? ModrzBaz 84v.

»coż znaczy« (1): coż wżdam tá dźiwna taiemnicá znácży? WysKaz 33.

Wyrażenia: »coż dobrego« (1): A coſz tedy ten Lotr miał dobrego? muśiſz rzec/ iż niemiał nic inſzego/ iedno tylko wiárę? KrowObr 57.

»coż inszego« (1): Coż inſzego ná ten cżas cżynić a myſlić maſz/ byś ſie nie vnioſł/ byś ſie nie obłądził? RejPos 133.

»coż takiego« (3): CzechRozm 156v; A cożem ia wżdy tákiego mowił y piſał/ co to X. K. wyſzpaca y wywracá? Atom mowił y mowię/ przećiw ludźiom záráżonym trućizną Antichryſtowſką CzechEp 79 (2).

a) W kontekstach przeciwstawnych zdanie z „coż” wyraża stopniowe nasilenie lub ograniczenie [w tym: w postpozycji do zdania podrzędnego, w którym zawiera się przesłanka wnioskowania (53) – rozpoczynającego się od: jesli(że) (39), gdy (6), gdyż (5), ponieważ (2), iż (1)] (99): OpecŻyw 136v; Bo gdy w tym ſłábym ſtanie/ wżdy tákie bywáły/ Ktore więcey niż gárdłá/ ſławy ſwey ſtrzegáły. A coż tobie przyſtoi/ gdyżeś ty ich głową RejZwierz 48; á to zá żywotá Królá ſwégo czynimy/ á cóż będźie po śmierći iego? OrzQuin Y4; BiałKat 146; Bo ieſli to nam niewinnym cżyni: cożby ten komv inſzemu vcżynił? CzechEp 92; Owégo zwyczay domowy/ á máło nie zbrácenié z Céſárzem ſámym vbłagáć nie mogło: cóż tego vbłagáć może/ którému niegodźi ſie y poyźrzeć ná Ceſárzá? OrzJan 37 (3); WujNT Luc 23/31; PowodPr 28; SkarKaz )(3.

cum inf (1): Okrom świąt ledwie kiedy z oleiem iádłá/ á coſz mowić o winie/ o mleku/ o rybách SkarŻyw 141.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (9): KromRozm III C; Cżegoſz ſię tedy o przyſzłym ſtárcu ſpodziewáć mamy/ ktory iuſz yeſt wſzwey młodośći ſkąpy y łakomy? KwiatKsiąż Cv (2); RejAp 176v; RejPos 256v (2); CzechEp 68; LatHar 214 (2).

Połączenia: »coż dopiero« (2): Toś iuż ſłyſzał o docżeſnych pociechach náſzych [...]. Coſz dopiero będzyeſz rozumiał o onych o kthorych nam powiedáć racży/ gdy mowi [...]: iż idę do Oycá ſwego RejPos 128; WujNT 332.

»coż owszem« (10): RejAp 147v (2); A ieſlić they mocy bez wiáry nie máią tákie ſwiątośći/ ſpráwione od Páná ſámego/ á cożby owſzem miał mieć cżłowiek proſty RejPos 235 (8).

»coż tedy« (5): gdyż teráz tako malá męka tak niecirpliwego cie cżynij/ tzoż tedy pieklo vcżyni. OpecŻyw [192]v (2); MurzHist R3v; KwiatKsiąż Cv (2).

»coż też wżdy« (1): Bo ieſli źiemiá ieſt cżłowiecżeńſtwem/ iż ieſt podnożkiem: á niebo záś/ będąc ſtolicą/ cżymże też wżdy v tego Bogá będźie? CzechEp 171.

»coż tu« (1): Bo thu pátrzay iáko tho mocno ći ludzye co naprzednieyſzy ná ten cżas w náukach zakonnych/ [...] potwirdzili: [...]. A coż tu rzecżemy drudzy RejPos 234v.

»coż więc« (2): MurzNT 61; poniewaſz ná źielonym tho ſię drzewie dzieie/ coż ſię więc z drzewem suchym potym będźie dźiało ArtKanc I20.

Frazy: »coż chcesz« (2): GórnTroas 42; Pychá ich y wzgárdá ták dáleko záchodźi/ iż śmiał ſię ieden z nich przećiw Koncylium Trydentſkiemu [...] podnieść. Coż chceſz? y ná ſłońce ſię y gwiazdy rzucą. SkarKaz 43b.

»coż się będzie działo itp.« (3): KrowObr 238v; ArtKanc I20; Abowiem będąc teraz świát pełnym prac y boléśći ieſzcże ledwo ſię kto naydźie coby go nie miłował/ cozby ſię dźiało/ gdyby ná nim wſzyſtko po myśli było? WysKaz 11.

»coż dzierżysz« (1): A yeſli ſye ći ludźye ták zacni á vczeni omyláli/ coż dźyerżyſz o inych/ ktorzy ták oſtrego rozumu [...] nye byli? KromRozm II q2.

»coż mni(e)masz« [w tym: wprowadza zdanie podrzędne (4), samodzielne zdanie pytajne (1)] (5): Yeſli ták zacny prorok wyznawa ćyemnoſc nyeumyeyętnoſci/ coż mnimaſz/ yáką nocą nyewyádomoſci my máluczcy/ [...] yeſteſmy ogárnyeni? KromRozm II ov; WujJud 72; A poniewaſz ten ich ieden domyſł oſtáć ſie nie może: coſz mniemaſz áby ſie iuż oſtáć miáły drugie CzechRozm 152 (2); OrzJan 81.

»coż rozumiesz, mam(y) rozumieć itp.« [w tym: wprowadza dopełnienie dalsze (20), samodzielne zdanie pytajne (10), zdanie podrzędne (6), dopełnienie dalsze i samodzielne zdanie pytajne (4), dopełnienie dalsze i zdanie podrzędne (1), N pendens i zdanie pytajne (1), okolicznik miejsca (1) (cf str. 673)] (43): MurzHist R3v; KromRozm II ſ4v; ieſli tu widziſz piękne dwory/ A ſtany rozmáite/ y dziwne vbiory. Coż rozumieſz w tym zamku/ co gi ſobie ſpráwił RejWiz 153v; Coż rozumieſz ty gwiazdy Anyeli przy Pánie/ Ieſli nie więtſza iáſność tám przy nich zoſtánie. RejWiz 154v (11); A gdy on tym fáłſzyrſtwem ſobie nie folguie/ Coż rozumieſz drugiego áby nie sfárbował RejZwierz 2v (2); RejAp 147v (6); RejPos 40v (11); Abowiem ieſli ciáło w tym ták ſproſnym opiłym przypadku nápoły iáko nieżywe ieſt/ coż rozumieſz o miłey á wdzięcżney duſzycy/ ieſli też tám obumrzeć nie muśi? RejZwierc 62v (4); SkarŻyw 130; A mowił to Bog o onym zakonie/ ktory ieſzcże ćieniem był dóbr przyſzłych: [...]. á coż rozumiemy o nowym/ ktory ieſt nád on ſtáry y iáśnieyſzy y doſkonálſzy? CzechEp 115; KochWr 28; OrzJan 80 (2); LatHar 214 (2).

»coż rzeczemy itp.« [w tym: orzeczenie w 1 sg (1), 2 sg (3), 3 sg (1), 1 pl (12), 2 pl (1), 3 pl (3); w con (3)] (21): RejWiz 155; OrzRozm L4 (2); RejAp 20 marg (2); Swięći ſie polękáli/ coż grzeſzni rzeką. RejPos 114v marg (6); BiałKat 283v (2); CzechRozm 60; CzechEp 28 (4); GrabowSet K3v; WujNT 332; PowodPr 36.

»coż się stanie« (2): A czoż ſię pachołku ſtanie Gdy by tak było o panie RejKup P; RejPos 106.

b) Z orzeczeniem zaprzeczonym sugeruje odpowiedź „wszystko” (9): RejJóz Gv; RejKup bb5; O bezecne pieniądze/ á nieſzcżęſne złoto. Cżegoż ty nie domieśćiſz/ cżegoż ty nie ſpráwiſz RejWiz 123; Cżegoż my tedy cżynić niemamy/ ábyſmy Pánu Bogu kwoli byli KuczbKat 35; Cóż/ prze bóg żywy/ nie ieſt prozno ná świećie? KochTr 3 (2); ReszPrz 73; O czegóż myśl zfráſowána Nie doświadczáłá ſtroſkána? GosłCast 41.
c) W konstrukcjach zdaniowych sugerujących odpowiedź negatywną „nic” (596): RejRozpr D2v; RejKup Hv (2); KrowObr 178v (2); RejWiz 139 (3); Leop 2.Reg 19/28 (4); OrzList b2; RejFig Dd5v; RejZwierz 4v; BibRadz 4.Reg 6/33 (5); Quid obstat cur non vere fiant, A coſz przeskadza/ yż by nie práwe weſele miáło być. Mącz 419a; Czegoż W. M. maſz czekáć dáley/ przyſzliſmy iuż w Polſzce ná oſtátni punkt OrzRozm A4; GrzegRóżn Gv; KwiatKsiąż L4 (2); RejPos B2 (8); Y coż mi ná niebie álbo ná źiemi przez ćiebie podobác śię może? KuczbKat 5 (2); W wſzetecżney zgrái/ Coż ſie vtái. RejZwierc [238]v (14); WujJud 103v; WujJudConf 114v; BiałKaz M2 (2); CzechRozm 27v (5); On Mędrzec Origenes á w cżymże mu zdoła/ We wſzem go náſz celuie PaprPan G3; ModrzBaz 45; SkarJedn 116 (2); SkarŻyw 567; Coż będźie rozwięzował/ gdy iuż to dawno przedtym przodkowie iego ogniem rozwiązáli? CzechEp 94; PudłFr 52; GórnRozm H3v (3); OrzJan 121; LatHar 52 (4); WujNT Act 8/36 (3); PowodPr 71; SkarKazSej 667a.

coż (komu) do kogo, do czego [w tym: do tego (9)] (13): GliczKsiąż H8v; Coż mi do ćiebie [Quid mihi et tibi] Iezuſie ſynu Bogá nawyżſzego? BibRadz Luc 8/28 (2); Quid tua (malum) id refert, Y coż wżdy tobie do tego Diabeł tobie do tego Mącz 205c; Prot B3 (2); RejZwierc 27v (3); A coż to do vmárłych álbo do tych co ich niemáſz przy tey ſpráwie? WujJudConf 238v; ModrzBaz 61; Ieśli tak oſądzili Biſkupi/ á coſz Ceſarzowi do tego? SkarŻyw 394; Coż mnie do tego, ieſli ty maſz dobre álbo Złe ſługi. CiekPotr 80.

coż komu z kim (2): Ale coś [!] mnie zwámi [Verum quid mihi et vobis] Tyrze/ y Sydonie/ y wſzyſthká gránico Paleſtyńſka? Leop Ioel 3/4 (2).

coż (komu) po kim, po czym [w tym: w przeciwstawieniu do zdania wprowadzającego uzasadnienie negatywnej postawy (75) – rozpoczynającego się od: gdy (by) (27), jesli(by) (18), kiedy (14), gdyż (5), ponieważ (3), a (2), ale (2), bo (1), gdzie (1), przedsię (1), wszak (1); coż po tym (86) – że, iż (17), chocia(żby) (choćby) (3), by (2), cum inf (1)] (146): BierEz I; GlabGad L8; RejŁas w. 3; Leć coſz potym choćia wſſytcy widzą Iż choćia zle/ przedſie ſie niewſtydzą RejRozpr K3 (2); RejKup B (4); Gdźie oto widźicie/ iżem ieſt doſyc duży [...] a coſz potem iednak znienácka niſzczeię i vſtawam MurzHist O; KromRozm III M2; DiarDop 102; LubPs ee; KrowObr 68 (6); Widziſz onego ſkępcá/ coż mu potym było/ A wſzák to dármo leżąc ná poły pogniło. RejWiz 191v (8); Coż mi po mnoſtwie offiar wáſſych [Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum]/ mowi Pan? Leop Is 1/11; LeszczRzecz A3v; RejZwierz A6 (7); BibRadz Gen 27/46 (3); BielKron 439; Coż było ſzátánowi po tym [...] białe zwáć cżarnem GrzegRóżn H3v (4); Dla ktorey miedzy námi niemáſz iuż miłosći. A gdźie tey mieć nie będźiem/ y coż nam po Wierze? Prot B3; á coż pothym iż o nim ſłucháią/ że ie im iáſnie opowiádáią/ ále obiáwienia/ tho ieſt obiáſnienia żadnego w ſobie o tym nie máią RejAp 5 (7); GórnDworz Aa3v; RejPos 30v (30); BiałKat 271 (2); Y coż po ſkárbiech po perłach po złocie/ Kiedy przyſádá á zły bránt ná cnocie. RejZwierc 222 (12); Strum M4; BudNT przedm bv (2); CzechRozm 25v (6); Bo á coż po mnoſtwie bez rozumu? ModrzBaz 30 (3); SkarJedn 366; SkarŻyw 394; CzechEp 10 (5); CzechEpPOrz **2v; Ieſli maſz vmrzeć/ á cóż ći po złoćie? KochFr 31; KochDz 104; WerGośc 266; KochPieś 29; PudłFr 9 (2); Bo á coż po owym ná woynie/ ktory nágo/ á z kijem idźie? GórnRozm K3v (2); KochWr 33; WyprPl C2; LatHar 689; WujNT Mar 14/63 (2); JanNKar A2v (2); PowodPr 57 (2); SkarKaz 636a; mam mieyſce przednie/ doſtátek wſzytkiégo/ Cóż potym/ ręką ſwą nie tknę ſie niczego GosłCast 37 (5); ieſli ty oko twe y twarz twoię odemnie odwroćiſz: coż po mnie? zginąłem SkarKaz Sej 672a (3); ZbylPrzyg A2v (3).

cum ai i pron [w tym: cum G sg n (155), cum N sg f (1), w składni zgody (23)] (179): A coż mu mogą fatá vcżynić przykrego/ Rownie ſtráſzą by kozy wilká koſmátego RejWiz 141v; Leop Eccli 5/4; Abowiem coż temu między ludźmi będźie ſwiętego/ ktory boſtwo wzgardza? KwiatKsiąż D2v; ModrzBaz 52v (2); Phil I2; OrzJan 96; Bo coż wielkiego ieſt/ kiedy to wierzymy co widzimy? WujNT 777.

W charakterystycznych połączeniach: coż całego, nieludzkiego, przykrego, roznego, smutnego, swiętego, wielkiego, zacnego. Cf cum ai G sg n comp, cum comp i sup + specyficzna struktura, coż in(n)ego jedno, Wyrażenia.

cum inf (13): RejJóz B7; RejKup x4; RejWiz 43v (2); RejPos 146v (2); A o coż ſie tu iuż troſkáć? RejZwierc 166 (2); ModrzBaz 144v; W cżymże tu powiáda/ wątpić? SkarJedn 71; WisznTr 7; WujNT 21; Bo cożby było poświącáć y oczyśćiáć w żywoćie mátki: by tám grzechu nie było? SkarKaz 577b.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (19): A ocż że ſie maſz fraſować RejJóz C7v (3); RejKup 12v; KrowObr 58v; RejFig Bb5v; BielKron 234; KwiatKsiąż A4; Coż mam wroćić gdyżem nic niewźiął? HistRzym 133v; RejPos 356v (3); RejZwierc 12v (4); ModrzBaz 25; SkarŻyw 113; PowodPr 29.

W strukturach z formą osobową czasownika „być” lub jej elipsą [w tym: cum ai i pron G sg n (20), cum inf (13), cum sb N (11), cum ai N sg f (1), z cytatem (2), ze zdaniem względnym (4)] (53): KromRozm I [L3]; KromRozm III H4; Diar 34; GliczKsiąż D7v; KrowObr 13 (4); LeszczRzecz A5; Y coż ieſt [quid erit] drzewo máćice winney przećiwko inym drzewam BibRadz Ez 15/2; OrzRozm F; BielKron 244; SarnUzn H3v; RejPos 144v (2); BiałKat 111; KuczbKat 390; RejZwierc 216 (4); WujJud 59v (2); ModrzBaz 18v (10); A coſz to ieſt/ vmrzeć? wſzák ieſli nie teraz/ tedy to potym być muśi. SkarŻyw 131; CzechEp 146 (2); ReszPrz 6 (2); GórnRozm Av (2); Phil I2; GrabowSet S2v; OrzJan 90 (3); OstrEpit A4; WujNT 304 (3); SkarKaz 157b (2); CiekPotr 47; KlonFlis A4.

W charakterystycznych połączeniach: coż jest ... (25) [cum sb N (9), cum inf (8), cum ai G sg n (2), cum ai N sg f (1), z cytatem (1), ze zdaniem względnym (4)], coż to jest (...) (15) [cum ai G sg n (8), cum inf (4), z cytatem (1)], coż ... [cum ai G sg n] (4), coż ... jest [cum ai G sg n] (3), ... coż jest (3) [cum sb N (2), cum inf (1)], coż to ... jest [cum ai G sg n] (2), coż ... to jest [cum ai G sg n (1), coż ... było [cum ai G sg n] (1), cozby ... było [cum ai G sg n] (1).

W konstrukcjach uściślająco-wyłączających, sugerujących odpowiedź „nie tylko to”: cum ai G sg n a. av comp [w tym: av (1); coż może być ... (3)] (9): coż cie iuż kiedy błogoſłáwieńſzego potkáć mogło? RejPos 146v (3); BiałKat 351; Coſz po ſobie zoſtáwić káżdy ma trwalſzego. Wiárę prawdźywą/ Sławę poczćiwą. MycPrz I A2v; Y coż może być iáśnieyſzego przećiwko tey przewrotnośći Rzymſkiey NiemObr 87 (2); Cóż tu mogło bydź więcéy/ y ozdobniéy ku ſławie téy náuki wyrzeczono? SarnStat 3v; SkarKaz 486a.

cum comp i sup + specyficzna struktura [w tym: cum ai (38) – G sg n (36), N sg f (1), w składni zgody (1) –, cum av (12) – coż więcej (9); sup (5); coż (jest)... (18), coż może być ... (10); jedno (21) – cum inf (8), cum sb (7), ze zdaniem podrzędnym (6) –, jako (13) – cum inf (6), cum sb (3), ze zdaniem podrzędnym (4) –, nad (10) – cum sb i pron (9), ze zdaniem podrzędnym (1) ‒, kto (2), tylko cum inf (1), niżli cum pron (1), gdy ze zdaniem (1), cum inf (1)] (50): A czoż może być gorszego Swym nie wierzyć gardła swego. BierRozm 14; RejPs 160v (2); RejJóz G3; Coż ſluſſnyey rozum człowyeczy znáć ma/ yedno ſam ſyebye á śiły ſwoye? KromRozm III B6v; LubPs R2; RejWiz 11 (2); Leop Iudic 14/18; Y Coż ieſt weſelſzego/ gdy dobrey nádzyeie/ Kto w ſwych ſmutkoch vżywa RejZwierz 132 (3); Coż ieſt ćiężſzego [quid gravabitur Vulg] nád ołow? BibRadz Eccli 22/17 (3); KwiatKsiąż B4v (2); Prot E; RejAp 177; Coż nam tedy ieſt napilnieyſza/ iedno ſie vcżyć RejPos 294v; á cżegoż ieſzcże pocieſzliwſzego ſzukáć chceſz? niżli to coś nálazł w tey Ewányeliey s. RejPos 327v; KuczbKat 35 (2); Coż pięknieyſzego iedno prawdá ſwięta/ Coż ſproſnieyſzego iáko łeż przeklęta. RejZwierc 216; Y czoż ná ſwiecie ma być ſproſnieyſzego/ Kto s ſiebie dármo cżyni ſzalonego. RejZwierc 218 (6); WujJud 187v; ModrzBaz 71v; CzechEp 112 (3); Y coż zacnieyſzego ábo więtſzego mogł dáć Bog cżłowiekowi temu pánu Iezuſowi [...] nád to/ gdy mu dał duchá bez miáry NiemObr 102; ReszPrz 6 (2); ArtKanc N16; Coż záſię ieſth więtſzego do podziwienia y pochwały/ iáko miłość Oycżyzny nád ſámego ſiebie miłość przekłádáć? Phil I4 (5); KochFrag 25; OstrEpit A4; Coſz nád to więcey cżłowieku potrzebá/ Iedno kiedy ma z gębę chlebá RybGęśli C2; WujNT 21 (2); A coż nas lepiey y ſtáteczniey vweſelić może/ iedno chwałá Páná náſzego SkarKaz 244a; CiekPotr 47.

coż in(n)ego (a. inszego) jedno itp. [w tym: w składni zgody (15); jedno (71), jesli nie (7), jedno nie (6)] (84): KromRozm I K2v (2); czegóſz inſzégo iedno piekła czekamy MurzNT 61; KromRozm III H4; Diar 34; DiarDop 109 (2); GliczKsiąż D7v; KrowObr 13 (11); OrzList h2; LeszczRzecz A5 (2); A coż ieſt inſzego Kośćioł/ iedno nie Ołtarz/ to ieſt nie zakon Boży OrzRozm F; KwiatKsiąż A4; OrzQuin B (7); SarnUzn B3v (2); RejAp 35 (4); RejPos 33 (8); BiałKat 111; KuczbKat 390; RejZwierc 9v (5); WujJud 59v (3); RejPosWstaw 42; Coż tedy inſzego [Quid igitur istis] to Herby ſpráwuią/ iedno iż nas obowięzuią/ ábyſmy śláchetnośći przodkow náſzych náśládowáli ModrzBaz 42 (15); CzechEp 171 (2); NiemObr 73 (2); ReszPrz 97; GórnRozm Av; Coż ieſt moy żywot/ o Pánie/ inſzego/ Ieſli nie obraz/ ćieniá niknącego? GrabowSet S2v; OrzJan 57 (2); WujNT przedm 5 (3); KlonFlis A4.

coż ... je(d)no itp. [w tym: je(d)no (41), jesli nie (3), jako (3), nad (2), okrom (1), tylko (1)] (51): RejPs 158v; RejRozpr G2v (2); RejJóz B7 (2); RejKup B (2); Od czegoż vrzędnicy názwáni/ yedno od rządu álbo rządzenya? KromRozm III H2v; RejWiz 6 (6); RejZwierz 108; BibRadz Eph 4/9; RejPos 144v (3); Odnieś precz ſłowo/ cóż wodá/ iedno wodá? BiałKat 238v; RejZwierc 12v (4); Coż ieſt/ ieſli to nie ieſt być Antychriſtem/ náukę Chriſtuſowi przećiwną przywodźić. WujJud 96; BudNT Luc 12/49 (2); ModrzBaz 30 (5); KochPs 41; CzechEp 146; Cżegoż ſie wżdy ſpodziewáć tylko dokońcżenia? WisznTr 7; Coż Káligułę/ coż Domicyaná [...] przywiodło do okruthnośći wykonánia nád tę Beſtyą/ ktora wkradwſzy ſie w łáſkę przełożonego/ nie rádá nikogoy ſobie niepodobnego ćirpi Phil G4 (4); Bo czegóż ſie Turczyn ták bárzo boi/ iáko tego/ ábyś ſie wáſzá kró: M. iákimkolwiek ſpoſobem ná woynę z Niemcy nie zmówił? OrzJan 83 (3); WujNT Luc 12/49 (4); WysKaz 47; SarnStat 3; SkarKaz 157b (3).

Połączenia: »coż to« (1): I coſz to tedy Papieſz okázuie w thych koronách y mietzu y wtym odzieniu inſzego/ iedno iż tzyni naśmiewiſko s Páná Iezu Kryſtá vbogiego KrowObr 27v.

»coż wżdy« (9): LubPs cc2; Sprzewrácałeś wſzythek moy ſprzęt/ á cożeś wżdy ználazł coby było ze wſzytkiego ſprzętu domu twego? BibRadz Gen 31/37; Mącz 205c; Prot C4v; ModrzBaz 57; MWilkHist G4; CzechEp 171; WisznTr 7; OrzJan 96.

Frazy: »czegoż nie dostawa (a. nie dostaje, a. nie dostanie)« [w tym: komu (18)] (20): Bo cżegoż nie doſtawa nędznemu cżłowieku/ Gdyby miernie vżyć chciał tego ſwego wieku. RejWiz 14 (2); RejAp AA6 (2); RejPos 110 (6); RejZwierc 111v (2); A cżegoż tedy temu Kroleſtwu niedoſtawáło [Quid igitur in eo regno deerat] do ſzcżęśliwego ná świećie żyćia? ModrzBaz 127v (2); OrzJan 57 (3); WujNT Matth 19/20; SkarKaz 157b (2).

»coż [kto a. co] ma [do czego]« (3): Coż ten to koń ma do wiátru? HistRzym 111; Ale coſz tho ma do doſkonáłośći zakonney? CzechRozm 82v; ModrzBaz 139v.

»coż [kto] ma [przed kim]« (3): RejWiz 54; Y coż ma ſzalony przed pijánym pánem/ By ſie obá wſciekli rzecżmy wſzyſcy amen. RejZwierc 218 (2).

»coż masz (a. mam) [z kim]« (4):MurzNT Luc 8/28; Coż ty maſz z námi IEſuśie Synu BOży [Quid nobis et tibi, Iesu fili Dei]? WujNT Matth 8/29 (3).

»coż masz [po czym]« [w tym: po tym (4)] (5): RejJóz D5; RejPos 66v; Cóż po thych zápalónych świécách maſz BiałKat 356; Y Coż maſz po tym moy bogacżu miły/ Zeć plewy w gumnie z zgoninámi zgniły. RejZwierc 226v (2).

»coż [kto] naprzod ma« (1): Coż bogacż naprzod ma iż myſzy worki Gryzą mu RejZwierc 226v.

»czegoż, coż (po)trzeba« [w tym: komu (14)] (18 : 1): RejKup d3 (2); LubPs hhv; RejWiz 110 (2); RejZwierz 30v; BibRadz 1.Reg 18/8; RejPos 134 (3); RejZwierc 111v (2); widziſz iſz iednę corecżkę mawá: wiele dobrego dał nam Pan Bog/ á cżegoſz iey więcey trzebá? SkarŻyw 103; NiemObr 78 (4); RybGęśli Cv; WysKaz 34.

»coż stąd przydzie [komu]« (1): Cóż ztąd przydźie mądrym/ że ſye znich náśmieią? PudłFr [3].

»coż to jest« = to bardzo mało (1): Ieſt tu iedno pácholę/ co ma pięćioro chlebá ięczmiennego y dwie rybie: ále coż to ieſt ná ták wielu [sed haec quid sunt inter tantos]? WujNT Ioann 6/9.

»coż to k(u) rzeczy« (7): KromRozm III N3; Dáiąć iáki Iurgelt Kśięża? (–) Coż to k rzeczy. (–) Nie ieſt we wſzyſtkim Papieſtwie żaden/ áni ſam Papież/ áby on o ſobie ták hárdźie kazał/ iáko ty o nim każeſz. OrzRozm G4v; WujJud 77v (3); BudNT Hh4; CzechRozm 159v.

»coż tobie« (1): On nye záraz powyedzyał/ ále pirwey hárdzye/ coż tobye GliczKsiąż H8v.

»coż na tym« [w tym: komu (5); iż(by), że (6), jesli (5), acz (1), choć (1), cum inf (1)] (19): Ale czoſczi Panie natem Swarzicz ſię z Mnichem Brzuchatym Ano tego mało godzen RejKup cc3; MurzHist G2; GliczKsiąż H8v; BibRadz Rom 3/3; Quid ergo interest proferantur nec ne? A coſz ná tym ácz będą wyyęte álbo nie. Mącz 430a (5); Prot Dv; A coż ieſt ná tym/ iż komu s przeźrzenia iego ſwiętego zeydzye wdzyęcżny małżonek ábo wdzyęcżna małżonká RejPos 355 (3); Bo á coż ná tem [Nam quid interest]/ choć ſámi bronią/ choć tym płácą ktorzi bronią? ModrzBaz 124; SkarJedn 99; SkarŻyw 293; WujNT Rom 3/3; SkarKaz 348b; GosłCast 74.

»coż wiedzieć« = nie wiadomo [„coż” może tu być też interpretowane jako zaimek przysłowny ‘jak, skąd’] (6): Bo iuż táki coż wiedzyeć ocż ſie nie pokuśi. RejWiz 190v (2); Quoquo hinc abducta est gentium, A coż wiedzieć dokąd yeſt zánieſiona. Mącz 344b; RejAp 113; mąm nadzieię ze tak rządzić będziecie iakobysmy y salui y contenui byli bo cosz wiedziec, nieweirząli ludzie kiedy pilnowto. ActReg 158 (2).

»coż wiem(y) itp.« [„coż” może tu być też interpretowane jako zaimek przysłowny ‘skąd’ lub partykuła pytajna ‘czy’] (9): MIły pánie my proſtacy A coz wiemy nieboracy. RejRozpr A2v; Coż kto wie co ná cedule A co zoſtánie wſzkátule RejRozpr C4v; LubPs hhv; RejWiz 143v; BibRadz Gen 43/7; BielKron 354v; á coż ia wiem w iákiey ſie on ſłużbie kocha RejPos 219; GosłCast 27 (2).

Wyrażenia: »coż dobrego« [w tym: w składni zgody (1)] (8): LubPs cc2; RejWiz 114v; RejZwierc Av (3); Cżegoż ſię tedy dobrego mamy ſpodźiewáć [Quid igitur boni sperandum]/ ztego rzecży ſobie bárzo przećiwnych vżywánia ModrzBaz 72 (2); ReszPrz 74.

»coż in(n)ego (a. inszego)« [w tym: w składni zgody (6)] (27): KromRozm I M3; DiarDop 104; GrzegRóżn L2v; KwiatKsiąż N2; Mącz 341a; SarnUzn H3v; RejPos 106v (5); RejZwierc 150v (4); BielSpr 76; Bo á coż inſzego mowić [Quid enim dicendum aliud] w ták wielkiey ludzkiey przewrotnośći? ModrzBaz 144v; Nápełniłem ſię rádośći/ á cżegoſz innego prágnąć mam? SkarŻyw 113; GórnRozm B3; OrzJan 29 (2).

»coż (na)lepszego, lepiej« (4 : 1): Coſz tu zyſzcżeſz nalepſzego/ Gdy mię zgubiſz niewinnego BierEz F2v (2); RejWiz 76v; Y coż wżdy domá ſiedząc nam lepſzego kuia [!]? Prot C4v; MWilkHist G4.

»coż takiego (a. takowego)« (5): Bo á coż ieſt tákiego [Quid est enim]/ coby niebyło kiedy w cudzych rękách? ModrzBaz 105; bo cóż tákowégo bydź może/ coby ſłużyło do rządu dobrégo koronnégo/ o czymbyś wáſzá Kró: M. wiádomośći mieć nie miał? OrzJan 125 (4).

»coż złego« (3): BierEz R3v; RejFig Bb2v; A czoż Adam był thák názbyt złego vcżynił iż iábłko vrwał? á wżdy go ſrodze przeklął Pan RejZwierc 260v.

d) W pytaniach o odcieniu emocjonalnym, wyrażających zdumienie, żal, oburzenie, szyderstwo itp. (392): BierEz Dv (2); S cżegoż ſie weſelicie o ludzie bogacij/ tzo legácie w roſkoſſné lóżnicy? OpecŻyw 16 (2); HistJóz Av; WróbŻołt 10/4; RejJóz Bv; RejRozm 399; A czoż cży ſyę wocżach broij RejKup x7 (6); HistAl H8v; KromRozm I E3; Cóſz ſobie wymyſláſz? Długoſz tak [...] błaźnic będźieſz? MurzHist Q3; MurzNT Matth 17/10; GliczKsiąż M7v; LubPs C3v (2); RejWiz 83v (3); Coſz ten náſienie mowcá (ábo ſſwiegot) chce powiádáć? Leop Act 17/18 (8); RejFig Bb8; BibRadz Gen 23/15 (3); KochSat A3v; Ach quo redactus sum Teren. Ach k czemużem prziſzedł Mącz 6a; OrzQuin E4 (2); coż mu ſye márzy o tym dniu ſądnym/ álboć náwilał LeovPrzep G3v; RejAp 20; HistRzym 29; Coż tedy thy o ſobie tuſzyć ábo rozumieć możeſz nędzny á mizerny cżłowiecże RejPos 114v (8); Cżymże ſie pyſzniſz miły wiecżny gnoiu RejZwierc 218v (5); WujJud 103 (2); MycPrz I B4v; BudNT Matth 17/10; A Cożći Deiphebe w głowie záſzumiáło PaprPan Ff2v (2); ModrzBaz 31 (2); SkarJedn 182; SkarŻyw 63 (4); MWilkHist Fv; o rozumie/ o Filozofia/ cżegożeśćie nábroiły. CzechEp 183; WerGośc 248; BielSjem 9; ArtKanc K5v; GórnRozm F2; Phil M3; OrzJan 17; WujNT Matth 6/31 (3); CiekPotr 40 (2); GosłCast 20; SkarKaz Sej 670b.

cum ai i pron [w tym: cum G sg n (10), w składni zgody (2)] (12): RejPs 212; MurzHist M3v; Cóż wżdy oſobliwégo w Tyrſidźie nayduieſz/ Ze go nieſzláchetnico dźiś nád mię miłuieſz? PudłFr 32; Przebog bráćia/ coż dźiwnego? Przyſzło do nas tákowego. MWilkHist K4. Cf Wyrażenia.

cum inf [w tym: coż czynić (16)] (27): RejJóz B3 (6); RejKup n7 (3); OrzRozm T3; RejZwierc 114 (3); Czegóż czekáć/ o móy Boże? KochPs 57; SkarŻyw 196; CzechEp [385]; KochTr 14; KochFr 57 (2); BielSen 17; KochPieś 26; ZawJeft 43; KołakCath C5; CiekPotr 64 (2); komuż wierzyć? cóż mówić? znikomé Są rzeczy.GosłCast 32 (2).

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (41): cf »coż mam czynić«, »coż (mam) rzec«, »coż pocznę«.

Struktury z formą osobową czasownika „być” lub jej elipsą [w tym: cum sb I (1), cum ai G sg n (1), z cytatem (1), ze zdaniem względnym (5)] (28): LibMal 1554/ 188v; MurzHist I3v; I coſz to ieſt/ thym piſmem chceſz Mnichow y Mniſzek bronić/ nád kthore niemáſz iáſnieyſzego náprzećiwko Mnichom y Mniſkom. KrowObr 143v; BibRadz Ex 18/14 (2); RejPos 126; SkarŻyw 92; Coż ieſt przebog/ duch/ cży márá? MWilkHist K4; cóż przyczyną ieſt/ czemu wáſzá Kró: M. tego tyranná tu domá v śiebie ták prózno śiedząc/ czekáć maſz? OrzJan 103 (2); WujNT Mar 1/27 (3); Cóż to wżdy córko moiá? czylić iuż Bóg iáki Odiął rozum GosłCast 25 (4).

W charakterystycznych połączeniach: coż to jest (...) (10) [z cytatem (1), ze zdaniem względnym (4)], coż jest (...) (4) [ze zdaniem względnym (1)], coż to (...) (2) [cum ai G sg n (1)], coż ... jest [cum sb I] (1). Cf »coż to jest, iż ...«.

Połączenia: »coż też« (4): RejKup N; RejPos 74 (2); A czoż też widzę v ciebie/ Rzyć w popiele á myſl w niebie RejZwierc 232.

»coż to« (42): BierEz Cv (3); RejJóz B5v (3); RejKup g8v; BielKom F2v; RejWiz 21v (2); Leop Ex 14/11; RejFig Dd4v; RejZwierz 105; BibRadz Gen 4/10 (3); OrzRozm B (2); OrzQuin Z4v; GórnDworz S7 (2); HistRzym 5 (3); O nędzny ſwiecie nacżże ty to nas przywodziſz RejPos 192v (3); RejZwierc 230v; WujJud 65; BudBib Eccle 2/2; GórnRozm F4v; MWilkHist I3; WerGośc 249; GórnTroas 44; WyprPl C; WujNT Luc 16/2; SiebRozmyśl F3v; GosłCast 23 (3); ZbylPrzyg A2 (2).

»coż w(ż)dy« (42): RejPs 212; Y czożes wzdy tak wemnię miły panie bacżył Zes tak dzywnie me ſprawy z łaski ſwey przeyrzeć racżył RejJóz I6 (6); RejKup h4 (4); MurzHist M3v; KrowObr 59 (7); RejWiz 27v (2); RejZwierz 110 (3); Cożem wżdy przeſtąpił? com źle vczynił żeś mię gonił. BibRadz Gen 31/36 (6); OrzRozm B; Mącz 405b; OrzQuin Z4v; RejZwierc 231v; MWilkHist C4v; PudłFr 32; GórnTroas 36; LatHar 268; WujNT Act 2/12; Coſzci wżdy w głowę záſzło CiekPotr 7; GosłCast 25 (2).

Frazy: »coż bajesz« (1): Somnium [...] Náśmiewisko yáko kiedy by któ rzekł/ coſz báyeſz/ ſen powiedaſz/ álbo wierę mu ſie ſni Mącz 401d.

»coż (to) ma, chce być« [szyk zmienny] (7 : 1): RejJóz C6v; Ach nieſtetys czos to ma byċ Barzoċ mi to przykro ſlyſeċ RejKup e6 (4); BudNT Act 2/12; WujNT Act 2/12; GosłCast 19.

»coż, czegoż chcesz (a. chcecie)« = quid vultis Mącz (5 : 3): RejKup g4; I czegoſz daléi chcecie? MurzHist G3 (2); Mącz 341a; RejAp BB6 (2); BudBib 2.Mach 7/2; Coż dáley chcą ći niezbożnicy Aryáńſcy? SkarKaz 486a.

»czegoż, na coż czekacie (a. czekasz)« (5 : 1): BierEz G3; RejAp 198; PaprPan B; Brácia mili rátuycie/ Hey ná coſz czekacie StryjKron 732; Czegóż tedy czekaćie? álbo iáką ſie wżdy nádźieią cieſzyćie? OrzJan 14; PowodPr 36.

»coż czynię« [wyraża przywołanie się do opamiętania] (3): GórnTroas 44; Ale cóż ia tu czynię? álbom oſzálał/ że o tych rzeczach przed oſobą wáſzéy Kró: M. diſputuię. OrzJan 125; GosłCast 25.

»coż czynisz, działasz itp.« [zwykle wyraża zdumienie, oburzenie, szyderstwo] (39 : 3): á coż to dziáłaſz/ Albo ſie ze mnie náśmiewaſz? BierEz Cv (2); BielŻyw 74; RejKup H (3); MurzHist M3v; Wnet onych dwu zgromiłá/ á coż wżdy cżynicie RejWiz 27v; Leop Act 22/26; RejFig Aa6v; RejZwierz 124v (2); Quid cessas, Coſz cziniſz/ có omieſzkawaſz. Mącz 45c; A coż ty chceſz vcżynić nędzny Apoſtole/ ktoryś dáleko od ogroycá iego RejPos 104v (16); BiałKat 73v; Coż cżyniſz chłopie opiły/ Iużći brzuch nápoły zgniły RejZwierc [233] (6); BudBib Eccle 2/2; Coż tedy Pietrze y ty Páwle? coż cżynićie [Quid igitur Petre et tu Paule? Quid agitis]? chcećie áby miedzy wámi nieprzyiáźni vſtáły/ á źrzodeł y przycżyn prawdźiwie vkázáć niechcećie? ModrzBaz 64v; PudłFr 39; RybGęśli C; GosłCast 24.

»czegożem doczekał« [wyraża żal, skargę] (3): RejFig Aa8v; A nieſzcżęſny ia cżłowiek/ cżegożem ia tho docżekał GórnDworz S7v; WerGośc 249.

»coż działasz, iż ...« = dlaczego (1): Przebog pánie/ coż to Dźiáłaſz? Iż mi ſię ták bárzo ſpráwiaſz? MWilkHist I3.

»coż się dzieje itp.« [zwykle wyraża zdumienie] (12): RejRozpr A2v; RejJóz G7 (4); KrowObr 204; GórnDworz S6v; RejPos 331v; O Dio/ coż mi śię dźieie Serce mi iákoś truchleie. MWilkHist C4v (2); WerGośc 247; COż ſię to ze mną dźieie/ gdźiem ieſt zánieśiony? Do Fráncyey/ czy do Włoch ZbylPrzyg A2.

»coż się dzieje, iż ... « = dlaczego (3): á cożći śię dzieie/ Iż ći mowy niedoſtáie. Wſzákeś przedtym śiłá mowił BierEz B4v; RejPs 108; RejZwierz 110.

»coż jest (a. coż to), iż ...« = dlaczego (11): OpecŻyw 33v (2); BielŻyw 151; BibRadz Act 5/9; coż ieſt to/ że moy rycerz niezna mię HistRzym 42v; RejPos 38v (3); GrabowSet Q4v; KołakCath C2v; Coż to żeśćie ſię zmowili ábyśćie kuśili Duchá Páńſkiego [Quid utique convenit vobis tentare Spiritum Domini]? WujNT Act 5/9.

»coż (mam) czynić itp.« [w tym: z formą osobową czasownika „mieć” (22); wyraża bezradność, rezygnację, niezdecydowanie] (57): BierEz Q2; RejJóz B3 (8); RejKup n7 (4); KromRozm III L2v; LubPs A4v; Leop Iudith 12/3; RejFig Cc7; RejZwierz 4v (2); OrzRozm T3; Quid igitur faciam, Coſz mam dáley czynić. Mącz 164d (2); Pánie coż wżdy mamy cżynić s tymi bliźnimi ſwemi? RejPos 247v (4); BielSat G3v (2); Coż páni ſtára dziáłamy/ Práwie iuż ſwiát opuſzcżamy RejZwierc 235v (5); SkarJedn 44; Ale coſz cżynić? płácżę tego co ſię zſtáło: ále iſz ſię ták podobáło Pánu Bogu/ ſkromnie to znośić mam SkarŻyw 196 (3); MWilkHist C4v; CzechEp [385]; KochFr 57; BielSen 18 (2); Coż dźiáłáć? przyydźie nam krwią czyśćić náſzé złośći ZawJeft 43; Phil S6; Cóż wdy vczynię biédna/ gdźie mieyſce obiorę/ Iżbych to vtáiłá? GórnTroas 36; WyprPl A4; KołakCath C5; WujNT Luc 16/3; CiekPotr 64 (2); GosłCast 23 (2); SkarKazSej 669b (2); KlonWor 14; ZbylPrzyg A3; Coż będę czynił w ták ſtráſzliwym boiu? SzarzRyt A2.

»coż (mam) rzec itp.« [w tym: z formą osobową czasownika „mieć” (17); wyraża bezradność, rezygnację] = quidnam dici potest Cn (36): PatKaz II 19v; RejRozpr G2v; RejJóz B8 (4); Czoż ya ſobié nędznjk mam rzecz Y do kogo ſyę już vċzecz RejKup Bbv (7); MurzHist O4; RejWiz 2 (3); RejFig Aa3; RejAp 7v; RejPos 240v (2); RejZwierc 236v (3); WujJud 235; BudBib 3.Esdr 8/80; KochTr 14; KochFr 98; KochPieś 26; ArtKanc P18v; á coż temu rżecz: gdyż z żadney ſtrony zábieżeć ſię temu nie może GórnRozm D2; GrabowSet G3 (3); KołakCath C5; Cóż mam nędzna powiedźieć? O mátko/ milcz/ proſzę. GosłCast 29.

»coż mowisz, powiedasz itp.« [zwykle wyraża oburzenie, naganę, przerażenie] (16 : 4): KrowObr 59 (5); Coż mowiſz? ábych nienawiſći pełen był/ przećiwko przełożonemu memu? OrzList b4; OrzRozm B4; Mącz 485b; coſz to mowiſz á łżeſz? HistRzym 42 (2); WujJud 65; ModrzBaz 31; GórnRozm F4v; CzechEp 180; WujNT Mar 9/11; CiekPotr 45 (2); Ach/ przebóg/ cóż to mówiſz? ſłowá to fáłſziwé GosłCast 44 (3).

»coż plecie(sz)« (4): RejKup g8v; Coż to wżdy plećieſz/ my Zakon/ álbo Krolá w Polſzce ſtráćić chcemy? OrzRozm B; Skądże ſye wźiął ten nowy náſz z Ruśi Prorok? cóż wżdy ón to plećie? OrzQuin Z4v; WyprPl C.

»coż pocznę itp.« [w tym: z formą osobową czasownika „mieć” (2)] (6): RejJóz O6; RejKup z2v; Obsecro te quid agimus? Przemiły pán Bóg coż chcemy s tym dáley począć? Mącz 363d; MWilkHist Dv (2); Pánie coż ia pocżnę? Moy głos tám vſtánie GrabowSet V4.

»coż słyszę« (1):Coż to ſłyſzę o tobie [Quid hoc audio de te]? WujNT Luc 16/2.

»coż się stało« (5): RejŁas w. 43; RejKup x7; Leop Ios 7/9; GórnDworz S8v; Ki dyabeł/ coż mi ſię sſtáło? WerGośc 251.

»coż się stało, iż (a. że) ...« = dlaczego (5): Coż ſie sſtáło Morſkie wody iżeſcie ták vciekáły LubPs Z6v (2); ArtKanc G2v (2); SkarKaz 455b.

»cożem uczynił (a. -chmy uczynili)« [wyraża żal, protest] (6): Cożechmy vcżynili [Quid voluimus facere] żezmy wypuśćili Iſráelá/ áby nam nie służył? Leop Ex 14/5 (2); BibRadz Ex 14/5 (2); SkarŻyw 172; MWilkHist Fv.

»cożeś uczynił, (u)działał, sprawił« [w tym: że (7); wyraża żal, protest, naganę] (11 : 2 : 1): BierEz N4v (3); O nie ſlachetne zwierzę/ czożes to ſprawiło Zes mię miłego ſina/ tak marnie zbawiło RejJóz B5v; Wnet potym żáłobliwie Minerwę gromiłá/ Cożeś miłá goſpodze wżdy nam vcżyniłá. RejWiz 33; Leop Ex 14/11; BibRadz Gen 4/10 (4); RejPos 38 (2); KochTarn 76; LatHar 268.

»coż widzę« (2): Ach nieſtétyſz/ cóż ia to nieſczęśliwa widzę? GosłCast 23 (2).

Wyrażenia: »coż dobrego« [w tym: w składni zgody (1)] (2): MurzHist E4; O moy miły Pánie cożći ták dobrego vcżynił ten nędzny cżłowiek [...]/ iż y ty ſam/ y wſzyſcy Anyeli twoi/ ták wielką piecżą o nim máią. RejPos 166.

»coż inszego« [w składni zgody] (1): A cżegoż ſie też thy nędzniku inſzego nádziewaſz RejAp 46.

»coż takiego« (1): A coſz to tákiego? iſz ten grzech y krwią ſię męcżeńſką zgłádzić nie może. SkarŻyw 92.

»coż złego« (4): HistAl E5; coſz wam wżdy then Kryſtus Syn Boży vtzynił złego? iż go ták bluznićie/ y przeklinaćie? KrowObr 93v (2); RejPos 74.

β. W pytaniu zależnym ze zmianą osób i zaimków osobowych (2): Chriſtus ćzynj rzećz ku Apoſſtołom Coz ſyę jem zda wtey rzeczy. RejKup Ee; á odeſzliſćie nic mi nie zoſtáwiwſzy/ á ieſcze mię pytaćie/ Coż mi potym? BibRadz Iudic 18/24.
γ. W tekście marginesowym (cf CO I.1.A.A)a.γ.) (1): Coż cżynić gdinas zakon vſprawyedliwić niemoże. RejPos 179 marg.
b. Względny (53):

W nawiązaniu do czasownika bez odpowiednika w zdaniu nadrzędnym; domyślny odpowiednik w formie „to” (7), „w tym” (1) (8): Aby napelniono bylo tzoż powiedziáno ieſt przez proroka OpecŻyw [27]v (2); BielŻyw 151; RejKup R; BibRadz Esth 5/6; HistRzym 16v; PaprPan X; Coż ná nas Bog dopuśći, grzechom przycżytaymy ArtKanc K.

W nawiązaniu do rzeczownika (1): Mamycz my ine nárzedzia Sktoremi ſię poſtawiemy A ſwey wiary poprawiemy Kyedychmy naſwieczie byli Czoćzechmy ku ċzczy ċzinili RejKup z6v.

cum ai [w tym: cum G sg n (2), cum N sg n na -e (1), na -o (1)] (4): ale my iedno tego czoż pożytecżne ieſt patrzymy. BielŻyw 162 (2); Koſmus v kazuie Pawłowi czoſs dzjwnego wyſlo s Kupcza RejKup R; HistRzym 61.

Połączenie: »coż jedno« (1): iż wſzytko cożby ſie iedno napirwey vrodziło z mátki ſwoiey/ áby było przynieſiono á ofiárowano do koſciołá iego RejPos 56.

Połączenia z odpowiednikami zespolenia: »nic ...coż« (1): gdy przećiw iey nic nie cżyni/ coż by przećiw Bogu było HistRzym [39]v.

»ono ... coż« (1): Y coż też ono było/ cożechmy cżynili RejWiz 190v.

»to(ż) (...) coż« (10): Tego ſie ſam nadzieway czoż inſzemu vcżyniſz BielŻyw 53 (5); Mącz 355d; á mow to coſz myſliſz. HistRzym 24 (3); BudNT Gg3.

»coż ... to« (8): czoż kto cżynić ma aby ſie z tim nie pyſznił BielŻyw 12 (4); LibLeg 10/63v; LibMal 1544/84v; RejJóz B6; Coż chceſz o ſobie ſłyſzeć więcey zacny pánie/ Ná to w mey głupiey głowie wymowy nie sſtánie. PaprPan A4v.

»wszytko ... coż« (3): wſzytko ſtalo ſyą w they myley pannye [...]/ czoſz potym proroczy duchem ſzwyątym nathchnyeny prorokoualy PatKaz II 49v; BielŻyw 150; RejPos 56.

»coż ... to wszytko« (1): coż ia będę mogł prze ćię vcżynić tho ia wſzytko rad vcżynię. HistRzym 4v.

»to coż ... to« (1): to coſz we ſnie widział/ to z nabożeńſtwem nápełniał. HistRzym 100.

Frazy: »coż chcesz« (1): Bá ſprobuy go w cżymże chceſz naydzyeſz gotowego PaprPan X.

»coż każę« (1): Vcżynię to bárzo rad/ vcżyniſzli tho coſz ia tobie każę. HistRzym 55.

»coż przyleży« (1): Czoż komu przyleży tim iemu odpłaczać ieſt grunt ſprawiedliwoſci. BielŻyw 118.

»coż trzeba« (1): á ták miſtrz ten coż było ku pogrzebu trzebá dodobył [!] HistRzym 16v.

»coż zamyslę« (1): aby wiedział że w bogaczſtwie hoynoſć nadewſzithki krole ziemſkie mam, przez ktore czoż zamyſlę vcżynić mogę BielŻyw 151.

α. W zdaniu rozwijającym: a to (21): OpecŻyw 70v (2); PatKaz II 81; PatKaz III 136v; BielŻyw 104; porth tego zamkv naschego skazyly ſzczegosch y zamkv naschemv ſzkoda niemala wtenczas sye ſtala LibLeg 11/89v; Ieroboam Krol Zydowſki/ gdy był nábudował Ołtarzow przećiwnych Ołtarzowi Bożemu Hierozolimſkiemu/ ták piſmo mowi: [...] vt extirparet et deleret eum Deus a ſuperficie terre. Coż też potykáło y inne Krole od Bogá OrzRozm G2; MycPrz I B4v; ActReg 116.

cum ai a. av na -o (1): czego zadnemu ſtworzenyu pan bog nyeuczynyl any dal czo tey pannye raczyl (od uyekow) vczynycz y dacz czoſz to bylo barzo ſluſchno PatKaz II 31v.

Połączenia: »coż to« (5): PatKaz I 5; Gdyſzczy byla ta myla panna oth począthku ſzwyata czoſz to ſama mouy a koſzczyol to cząſto powtarza PatKaz II 29 (4).

»coż więc« (1): ktorymże to ſpoſobem albo zrządzenim rzimianie zawſze wiedzieli, w ktoreyby ſie im krainie przeciuić chcieli, bo obraz tey krainy wnet ſobą ruſzył, [...] cżegoż więc wednie j wnoci strzeżono. BielŻyw 124.

»coż wszytko« (2): thedi thes then tho przerzeczony Ian figura y zona swa anna bada vinny vroczicz then tho lanczwch y then pvnth wracze thego tho philipa albo wlassnem potomkom Czos ssobie thy strony vinny wsithko witrzimaczi poth tak wielie skody yako istich pyenyadzi svmmy syedmysheth slothich visshei myanowaney. ZapWar 1548 nr 2667 (2).

Frazy: »coż być nie mogło« (1): a tako wmoczy zlego ducha {by byla czoſz to bycz nyemoglo} PatKaz I 5.

»coż niżej usłyszymy« (1): anyely [...] dzyuoualy ſyą yey doſtoynoſzczy czoſch nyzey uſlyſchymy PatKaz II 32.

»coż powieda, o czymże mowi« (1 : 1): bo wſerczu byla pokorna, [...] boga zawzdy ſzukayącza, pelnym ſerczem yego myluyącza Czoſch teſz pouyeda Swyaty anſelmus mouyącz PatKaz III 145; SkarKaz 635a.

»coż i uczynił« (1): bog [...] mogl vyyącz oſobnym przyuyleyem ſtego ſkazanego praua thą panną czoſz y uczynyl PatKaz I 17.

B) W funkcji przysłówków i wskaźników nawiązania (w różnych stadiach leksykalizacji) (889):
»czegoż« przysłówek przyczyny, w pytaniu retorycznym o odcieniu emocjonalnym, sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie” (2): RejPos 356v; Czegóż płáczem/ prze bogá? KochTr 22.
»czemuż« przysłówek przyczyny, pytajny; cur, quianam, quid Mącz (596):
~ α. W pytaniu niezależnym (595): BielŻyw 162; Cżemuż młodzi barziey trawią y richley. (–) Bowiem oni więcey pokarmu potrze[b]uią. GlabGad F6v (4); SeklKat E2v (2); RejKup x7; KromRozm II c4 (3); KromRozm III I7v (2); Leop 2.Par 7/21 (3); BibRadz Gen 21/29; Sed quid tu es tristis, ále czemu żeś ſmutny. Mącz 378c (4); Ale witayćiéſz Pánowie Mázurowie/ czemuż ták rychło z Wárſzáwy pielaćie do dom? (–) Dobry mię byt s támtąd wygnał/ Boday thám drugi raz nie ieźdźić OrzQuin B3v (2); RejZwierc 86v; CzechRozm 24v (6); PRzyſzedł chłop do biſkupá/ chcąc ſię rozwiésć z żoną/ Pytáią go/ czemuż ták w oczu twych mierźioną? KochFr 42; Czemuż proſzę záłoſnie ſerce twoié wzdycha? Czy ćię gryźie żałoſna iáka krzywdá ćicha? ZawJeft 20 (2); GórnTroas 27; WujNT Matth 17/19 (3); CiekPotr 87.

W funkcji równoważnika zdania (2): A ten ſie vbrał w káptur/ y chodził w żáłobie/ Ták iáko ná pogrzebie/ cżyniąc złą myſl ſobie. A kiedy go pytáli/ á cżemuſz ták Krolu/ A iákoż ia tu mam być bez wielkiego bolu. RejZwierz 34v; CiekPotr 68.

Połączenia: »czemuż to« (3): A cżemuſz to Bog ſam o onym to ániele powiedział/ iż imię iego ná nim być miáło? CzechRozm 55; ZawJeft 33; CiekPotr 68.

»czemuż wżdy« (5): Pyta go goſpodarz: A cżemużeś wżdy thák odárto przyſzedł s tey woyny? á wſzák tám wyſługuią? RejZwierc 27; CzechRozm 35 (4).

1) W pytaniu retorycznym (549): PatKaz III 126v; A czemuż to duch śwyęty cżyni? Dawa támże przyczynę Moizeſz. KromRozm II ſ4v (2); Diar 35; KrowObr 112v (2); BibRadz Ier 30/6 (4); RejAp 52 (9); GórnDworz Z7v; RejPos 314; Czemuż tedy czáſów dźiśieyſzych máło ludźi tego Sákrámentu moc otrzymawáią? nie winien w tym nic Sákráment/ ále niepráwość wiáry BiałKat 383v (2); MycPrz II B2v; A cżemuſz go Apoſtoł Páweł názywa obrázem Bogá niewidomego/ [...] izali nie dla tego [...] iż przezeń wſzyſtkie rzecży ſą ſtworzone CzechRozm 37 (5); SkarJedn A3; Oczko 8v; SkarŻyw 112 (2); CzechEp 245; Czemuż tey powieśći moiey nie zrozumiewaćie? Temu iż nie możećie ſłucháć mowy moiey. WujNT Ioann 8/43 (2).

cum inf (1): Czemuż się o rząd pierwej nie starać, za ktorym wszyćko roście? Diar 35.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (2): PatKaz III 88v; A ieſli mię ſpytaſz á tzemuſz tedy mamy dobre vtzynki tzynić [...]? powiem iedno poſluchái KrowObr 64.

W funkcji równoważnika zdania (3): Wiem to iż ták wykłádáli/ ále ſie theż ná tym s ćieleſnymi żydámi/ mylili/ á cżemuſz? iż ſie thego mowić z głowy ſwey ważyli/ cżego Bog nie mowił. CzechRozm 74; CzechEp 22; ActReg 24.

Połączenia: »czemuż to« (1): cżytay wſzędy wypiſáne ſłowá iego/ iáko on dziwnie záwżdy pokriwał táiemnice ſwoie. A cżemuſz to cżemu? Oto ſłuchay iż [...] powiedáć racży/ iż ſie tho dzieie dla wiernych y niewiernych. RejAp 128v.

»czemuż wżdy« (2): A cżemuż go wżdy Dawid w Duchu s. zowie Pánem ſwoim? A nie powieda im tu nic s powieśći vſt ſwoich RejPos 231; RejZwierc 96.

a) W pytaniu zawierającym protest, sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie, niesłusznie, bez powodu”; często z odcieniem emocjonalnym żalu, oburzenia, potępienia itp.; w polemikach wprowadza zarzut zdaniem autora wypowiedzi nieodparty, którego oczywistość często uwydatnia się przez kontrast z poprzedzającymi wywodami; zwykle może być przekształcone na zdanie rozkazujące w formie zaprzeczonej; przy orzeczeniu zaprzeczonym może być przekształcone na formę twierdzącą ze słowem „powinien” [w tym: z apostrofą w V (46); w opozycji do zdania rozpoczynanego przez „jesli” (116), „gdy(ż)” (28), „ponieważ” (6), „kiedy” (3), „iż” (2); a czemuż (151), i czemuż (17); cum con (45)] (504): Xánt rzekł/ á cżemuż ty kłámaſz/ Albo ze mnie błazná dziáłaſz BierEz C4 (9); OpecŻyw 66v (5); HistJóz E3; O Alexandrze cżemuż ſnami vmyſlił woiować, wiedz żeć żadnego imienia nie mamy iędno mądroſć BielŻyw 159 (3); March2 D4; WróbŻołt 79/13 (2); LibLeg 10/70v (2); RejPs 120v; SeklWyzn E; Prze miły Bog cżemus mi/ prawdy nie powiecie RejJóz B3v (6); RejKup Tv (2); KromRozm II m; Diar 36; BielKom E; GliczKsiąż K3 (2); LubPs A4v (15); Ieſliże ták ieſth/ iáko powiedaſz/ iż ſie nie temu Drewniánemu Bogu kłániaćie/ tzemuſz go tedy tám ſtáwiáćie? tzemuſz go trzćiną bijećie? tzemuſz go pálcem ludziom podnoſząc vkázuiećie? y mowićie: toć ieſt? KrowObr 93v (64); RejWiz 27v (7); á cżemuż maćie pomrzeć domie Iſráelſki? Leop Ez 33/11 (27); RejFig Bb (3); RejZwierz 133; Dyabelſtwoć ma y ſzáleie/ Czemuż go ſłuchaćie? BibRadz Ioann 10/20 (12); OrzRozm C4 (5); BielKron 40 (11); Cżemuż piorun nie zgromi tákiey niezbożnośći? GrzegRóżn N4v (6); OrzQuin T3v (2); SarnUzn D7 (2); RejAp 110v (2); GórnDworz S7 (2); HistRzym 19v; RejPos 11v (35); KuczbKat 410; Y cżemuż mię żáłuieſz nie zgorzáłoć mnie mego nic RejZwierc 67v; A cżemuż then poććiwy máiącz ſumnienie beſpiecżne [,..] á cżemużby ſie tey beſtiey á tey niemey twarzy lękáć miał? RejZwierc 168 (22); WujJud 9 (32); WujJudConf 247v; RejPosWstaw 44; BudBib 2.Reg 19/43; BiałKaz C2 (3); Poniewáſz ták ieſt/ iáko mowiſz: á cżemuż ty ná ſámym Chriſtuſie nie przeſtawaſz? CzechRozm 216 (43); Cżemużbyſmy też y my niemieli náśládowáć Rzecżypoſpolitych dobrze poſtánowionych przykłádow? ModrzBaz 91 (10); SkarJedn 86 (2); KochPs 121; Pánie obiecałeś mi rzekąc: będę z tobą: cżemużeś mię teraz opuśćił? SkarŻyw 188 (8); CzechEp 12 (18); NiemObr 19 (8); KlonŻal D (2); WerGośc 248; BielSen 8 (2); BielSjem 2; gdyż nam trudno śmierći zbyć/ cżemuſz ſię chcem przed nią kryć? ArtKanc R20 (3); BielRozm 6; GórnRozm Av (4); ZawJeft 14 (2); GrabowSet C2v (5); OrzJan 24 (3); WyprPl B3v; LatHar 511; KołakSzczęśl B4v; WujNT 11 (23); WysKaz 12 (4); SarnStat 18; Márny odrodku, czemuześ tez w cnoty Nie wſzedł oycowſkie KlonKr B2; PowodPr 18 (2); SkarKaz 41b (5); VotSzl B4 (2); CiekPotr 8 (3); GosłCast 68; PaxLiz D2; SkarKazSej 667a; KlonWor 77; ZbylPrzyg A2v.

cum inf (4): A ieſli był zły/ á cżemuż go żáłowáć? RejZwierc 153v; Ieſli vcżynki dobre Bożymi ſą w ludźiách/ á cżemużby im vſpráwiedliwienia nie przypiſáć. CzechRozm *4v (2); SkarKazSej 695b.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (15): RejJóz O5v; GliczKsiąż E4; LeovPrzep a3; RejPos 264v (2); O kiedyś dobry á cżemuſz ſie ciebie mam bać RejZwierc 46 (7); Swięći tedy dáleko lepiey y właſniey żyią przed Pánem Bogiem/ [...] á cżemuſz ich o przycżynę prośić niemamy WujJud 246v (2); ArtKanc P3v.

W funkcji równoważnika zdania (4): Wyęc cżemuſz to ták? do żony nyema godnosći áni lat/ á do miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtátek GliczKsiąż O8v; GrabowSet P2; WujNT 1.Cor 9/12; GosłCast 63.

Połączenia: »czemuż to« (4): częmuſz wy to myślicie złośliwé rzeczy w ſércach waſzych? MurzNT Matth 9/4; GliczKsiąż O8v; Leop Deut 29/24; GosłCast 63.

»czemuż wżdy (a. wżdam)« (21): RejJóz I6v; RejKup o5; Y cżemuż ſie niebożątká wżdy w tym nie cżuiecie LubPs B3v (5); KrowObr 77v (2); Leop Gen 31/30; RejZwierz 8v; OrzQuin V2v; RejPos 189 (2); CzechRozm 44v (4); CzechEp 92; ArtKanc E15; OrzJan 45.

β. W tekście marginesowym (1): A cżemuż Chriſtus dopuſzcżał zá ſobą Apoſtołom z kordy chodzić. CzechRozm 234 marg. ~
»czymże« przysłówek sposobu, przyczyny i stopnia: w jaki sposób, wskutek czego, o ile; pytajny, w pytaniu niezależnym; in quo PolAnt [w tym: cum con (2)] (40): KromRozm III N5; BiałKat 251; A cżymże tey ſwoiey dumy dowodzą? (–) Máiąc też y ći niemáło wywodow CzechRozm 19v.

~ W charakterystycznych połączeniach z czasownikiem lub imiesłowem: dowodzić (3), nawiedzon, podeprzeć.

Połączenie: »czymże wżdy« (2): KromRozm III N4v; Poráżon y poiman/ do Krolá przywiedzyon/ Ten rzekł/ y cżymżeś ty wżdy/ był ná to náwiedzion. RejZwierz 12v.

1) W pytaniu retorycznym (35) : Czemże ſrodkuye kápłan myędzy ludźmi á bogyem? Bogá ludźyom vbłagáyąc/ á ludźye ku bogu ſpoſobyąc KromRozm III K2v; BibRadz Mich 6/6; RejAp 39 (2); RejZwierc 130; PowodPr 29.

W charakterystycznych połączeniach z czasownikiem: harować, karać, oddać, pomoc (2), postawić się, przestrzegać, środkować, zapieczętować, zasłużyć.

cum inf [con] (1): cżymżeby iey pomoc/ gdzieżby iey doktorá ſzukáć? Ale otho maſz ſwieżą rádę á żywą náukę RejPos 75.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (2): LubPs aa2; Cżymże iuż tedy ſobie nędzni pomoc mamy [...]? Káżdy iuż tedy wiedząc Páná ták możnego/ vćiecż ſię pod obronę świętey ręki iego ArtKanc S8.

W funkcji równoważnika zdania (1): Ano pod Gdańſkiem źiemiánin/ niechowałby krowy/ gdyby mu złotych trżydźieśći do roku nie vczyniłá/ A czymże to? tym iż mleko/ y to co z mleká bywa do Gdańſká poſyła. GórnRozm M.

Połączenia: »czymże ... jedno« (1): cżymże to nam zápiecżętowáć mocniey miał iedno podpiſawſzy ſie ręką ſwą właſną RejAp 196.

»czymże to« (1): GórnRozm M cf W funkcji równożnika zdania.

»czymże wżdy« (1): Cżymże wżdy mam oddáć Pánu thy dobroći yego/ [...] Oto ten kielich zbáwienny rad wezmę z wdzięcżnoſcią LubPs aa2.

Fraza: »czymże się to dzieje« = dlaczego (3): A cżymże ſie to dzieie? Nicżymći inym iedno żechmy vtráćili onę ſzcżyrą niewinność náſzę RejZwierc 71 (3).
a) W połączeniu z przeczeniem wyraża wzmocnione twierdzenie (2): I czemże (marg) iakóſz wiélém (–) tedy człowiek nie przewyſzſzá owce [Quanto igitur praestat homo ove] MurzNT Matth 12/12; A ieſlić tráwę [...] Bog tak przyodźiéwá/ czymżeć niewięcei [quanto magis] wás o mało wierzący? MurzNT Luc 12/28.
b) W zdaniach o charakterze emocjonalnym, zwykle wyrażających postawę negatywną (19): RejKup f5 (2); wſzák wieſz żem ia twey kuchárce wierzył/ A cżymże oná lepſza/ byś też mnie nie wierzył. RejFig Dd2; Ieſliż winnicá moiá nie poda owocu/ czymże będźie zacnieyſzą nád ine drzewá? BibRadz I 423d marg; RejPos 354v; Cżymże dźiatki wychowaſz/ obacżże ſie młody/ Kiedy máło w ſtodole/ y w brogu vrody. BielSat D4; RejZwierc 152v (2); WujJud 183v; CzechRozm 67 (3); SkarJedn 282; cżymże źięmnorodne Drzewá y źiołá ták godne/ Iż w tym nád cżłowieká máią KlonŻal C2; BielRozm 31; czymże kto wętpić będźie/ áby Turek Polſkę nie w Niemieckiéy źiemi/ ále zgołá Niemiecką źiemię w Polſcze wywróćić nie miał? OrzJan 86; SkarKaz 418a.

W charakterystycznych połączeniach z czasownikiem: dowieść (dowodzić) (3), ganić, nagrodzić, pomoc, wętpić, wspomoc się, wybawić, wychować (2), wymowić się, zalecać, zasłużyć; z przymiotnikiem: godniejszy, godny, lepszy (3), zacniejszy.

cum inf (1): Syła przes yego przicziny Rozlało ſię Krwie bez winy A czem zetego nagrodzicz RejKup aa4v.

Połączenie: »czymże wżdy« (1): Y cżymże ſie wżdy nędznik też ná tym wſpomoże. RejWiz 188. ~

»dlaczegoż(e)« przysłówek przyczyny (49):
~ a. Pytajny; quare Vulg, PolAnt, Modrz; quid causae est Modrz [w tym: cum con (4)] (46):
α. W pytaniu niezależnym (45): A dla czegoż piſáli? (–) Aby ludźye [...] w wyerze potfirdźili KromRozm II c4v.

W funkcji równoważnika zdania (3): CiekPotr 7 (2); Nie ręce/ ále ſerce/ troſkámi zwikłáné. (–) Dla czegóż? Nieprzyiaćiél zmiérza iáki ná nié? GosłCast 29.

Połączenie: »dlaczegoż wżdy« (1): Ale dla czegoz wżdy czynić chceż Krolu moy Pánie? BibRadz 2.Reg 24/3.

Szereg: »dlaczegoż a ktorym sposobem« (1): Dla czegoż/ á ktorym ſpoſobem dał był żydom ſtáry zakon/ gdy inego czekáć myeli? (–) Odpowyeć zá myę Páweł S. KromRozm II i3v.
1) W pytaniu retorycznym (39): KromRozm III H2; KrowObr 41v; RejPos 167; RejZwierc 260 (2); dla cżegoſz on rozlał krew ſwoię/ powiáda? Dla tego záprawdę áby owce ſwe pozyſkał SkarJedn 109.

W funkcji równoważnika zdania (8): KromRozm II t2v; Leop Rom 9/32; RejZwierc 151 (2); CzechRozm 208; ále ći nieboracżkowie nic v nas nieuprośiwſzy odchodzą. A dla cżegoż? [...] nienawiść á wzgárdá bráćiey záſlepiłá nas ModrzBaz 144; CzechEp 14; WujNT Rom 9/32.

Połączenia: »dlaczegoż ... jedno« (3): Y dla cżegoż záwżdy karał ſrodze ony możne krole ſwiátá tego? iedno gdy zániedbáli ſwięthey woley iego. RejZwierc 260 (2); SkarKazSej 672b.

»ale to dlaczegoże« (1): Ale to dla cżego że przywodźi ná pámięć Moizeſzowi/ ieden ten znák/ á drugich cudow dáleko zacnieyſzych nie wſpomina? [...] To dla tego/ áby dał znáć: że iedná zto [!] opátrzność Páńſka ſpráwiłá WysKaz 9.

»dlaczegoż to« (3): Dla cżegoż ſie to sſtáło álbo sſtánie ták mizerne ſpuſtoſzenie tego miáſtá nędznego? Oto wnet ſłyſzyſz przycżynę/ iż było w wielkich roſkoſzach RejAp 148; RejZwierc 151 (2).

»dlaczegoż wżdy« (2): Ale dla czegóż ſie wżdy Pretwicá domagał? wſtyd záprawdę y powiádáć OrzJan 87; SkarKazSej 693a.

a) W zdaniach o charakterze emocjonalnym, często sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie, niesłusznie” [w tym: w opozycji do zdań rozpoczynanych spójnikami warunkowo–przyczynowymi (7)] (18): OpecŻyw 166; RejPs 65; dla cżegoż złote nacżynie ſpráwuiecie/ izali z gliny nie ták wiele vcżynią pożytku? HistAl K5 (2); KrowObr 76; GrzegRóżn N4; BiałKat 271; RejZwierc 69 (2); Bo ieſli przez śḿierć przechodźimy do lepſzego żywotá/ [...] dla cżegoſz śię iey ták bárdzo ſtrácháć máią ći co vmieráią? BiałKaz D2; BudNT Matth 21/26; ále iż o rzecżách iáwnych á káżdemu wiádomych mowię/ dla cżegożby mię kto miał ſztrofowáć [quid est, quod me aliquis arguat]? ModrzBaz 133 (2); ReszPrz 46; WysKaz 37; SkarKaz 382a; GosłCast 47.

Połączenie: »dlaczegoż wżdy« (1): Dla cżegoż wżdy ćirpieć mam ná wſſem tákie karánie LubPs Rv.

β. W zdaniu złożonym (cf CO I.1.A.A)a.δ.) (1): Stworzeniśćie rozumnie iedno ſie w tym tzuyćie/ Oney Máłpie Beſtiey w tym ſie nie rownayćie/ Ktora nie wiem dla tzego że ſie ſámá wiąże WierKróc A4v.
b. Wskaźnik nawiązania na podstawie związku przyczynowego, wprowadza zdanie rozwijające: i dlatego (3) : A wſſakoż nie s podolku motz wyſſla vzdrowieniá/ ale z Iezuſa/ dlá cżegoż mowi: Motz ſe mnie wyſtąpila. OpecŻyw 45; LibLeg 11/92v; PowodPr 65. ~
»k czemuż« przysłówek celu, w pytaniu retorycznym o odcieniu emocjonalnym, sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie” (1): I kczęmuſz ta vtrata [Ad quid perditio haec]? Abowięmći ten oleiek/ mógł być za wiélé przedán MurzNT Matth 26/8.
»na coż, naczże« przysłówek celu, pytajny w pytaniu niezależnym; ut quid PolAnt, Vulg; ad quid PolAnt; quid, quorsum Modrz [w tym: cum con (4)] (20:2): (22):

~ Połączenie: »na coż wżdy« (1): Na cożeś ſię wżdy ná ten czás obzierał gdyś to vczynił [Quid vidisti, quia fecisti rem hanc]? BibRadz Gen 20/10.

1) W pytaniu retorycznym (21): A nacz że to roſkazano Y komuż to ma być dano Iſćieć nie inſſemu komu Iedno ſlugam z iego domu RejRozpr B3; RejPos 285v.
a) W pytaniu o charakterze emocjonalnym, często sugerującym odpowiedź „niesłusznie, niepotrzebnie” [w tym: w opozycji do zdań rozpoczynanych spójnikiem „jesli” (7)] (19): GliczKsiąż O6v; Y nacżże ſie ten nędzny pęcherz więc nádyma RejWiz 188v; BibRadz Num 11/20; Iesliby vcżynki mogły były vſpráwiedliwić, á ná coſz Chriſtus vmarł CzechRozm 216 marg (4); ModrzBaz 96v; ná coſz mię tu wyzwał ten Pan z oycżyzny mey? támem wiele opuśćił/ tu nic nie mam SkarŻyw 283 (2); LatHar 704; WujNT Mar 14/4.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (1): ná coż ſie iuż dáley rozmyſláć maſz? gdyż widziſz iż cżás twoy záwſze ſtoi przed ocżymá twoimi RejPos 6v.

W równoważniku zdania cum sb N (3): oto iá wneth vmrę/ á ná coſz mi pierworodzieńſtwo? BudBib Gen 25/32; Ieſli to prawdá/ á ná coż ono iáko ptaſzká ábo kokoſzy náśiedzenie y ogrzewánie duchá ś. iáko ptaſzych iáiec? CzechEp 178; WujNT Matth 26/8.

Połączenie: »na coż wżdy« (1): Ná coſz wżdy ták bárzo prácuiem? SkarŻyw 76.

Fraza: »na coż potrzeba, potrzebujemy« (2 : 1): Abowiem ieſliby to on Anioł był Bogiem ſłowem/ ktory potym miał być Chriſtuſem Iezuſem/ á ná cożby potrzebá było obiecowáć naſienie Abráhámowe CzechRozm 44v; ModrzBaz 84v; LatHar 721. ~
»po coż« przysłówek celu, pytajny; ad quid PolAnt [w tym: cum con (1)] (5):
~ α. W pytaniu niezależnym (4):

W funkcji równoważnika zdania (1): Bom ia vmyſłnie przyſzedł do ciebie. (–) A po coſz? (–) Zebym wedle potrzeby mogł ci nátrzeć vſzy. CiekPotr 6.

1) W pytaniu retorycznym o odcieniu emocjonalnym, sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie” (3): Rzekł potym Abſálom/ A Amnon brát moy izali theż niepoydźie z námi? Ale mu Krol rzekł/ A po coż ma idź z tobą? BibRadz 2.Reg 13/26; SkarKazSej 695b.

W funkcji równoważnika zdania (1): By záwżdy dobrze było/ po cożby do niebá? GrabowSet B2.

β. W zdaniu złożonym (cf CO I.1.A.A)a.δ.) (1): A thák nie mowámi poſpolitymi tego dowieść máią duſz obrońce/ ále iáſnym textem/ ſąli tákie duſze? iákie ſą? gdźie ſą? [...] przydąli ná ſąd? pocżoſz przydą? GrzegŚm 50. ~
»przeczże, prze coż« przysłówek przyczyny (167 : 3):
~ a. Pytajny, w pytaniu niezależnym; quare, quid Vulg, PolAnt; cur, propter quid Vulg (168): BierEz C; ięli mowić do niego: Przecżże w tych przypowieśćiách mowiſz do nich? On im odpowiedział y rzekł: żeć wam dano ieſt poznáć táiemnice kroleſtwá niebieſkiego: ále im tego niedano. Leop Matth 13/10; HistRzym 91; A przecoż ie [kapłaństwo] odrzucaćie? (–) Abowiem nigdy w Nowym teſtámenćie Pan Kryſtus kápłáńſtwá tákowego nie poſtánowił WujJud 147; WujNT Matth 19/7.

Połączenie: »przeczże wżdy« (1): przecżże wżdy miły pánie brácie/ Ták nie ochotnie ſiedziſz ná mym máieſtacie. RejWiz 71.

1) W pytaniu retorycznym (162): y zábił brátá ſwego. A przecoſz go zábił? że ſkutki iego złe były Leop 1.Ioann 3/12; RejZwierc 185; WujNT 1.Ioann 3/12 (2); SkarKazSej 658a.
a) W pytaniu zawierającym protest, sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie, niesłusznie, bez powodu” (cf »czemuż«) [w tym: w opozycji do zdań rozpoczynanych spójnikami warunkowo-przyczynowym (25); a przeczże (15), i przeczże (15); cum con (14) – z formą osobową czasownika „mieć” (8)] (157): BierEz M2; gdibych od oſła vderzon był nigdybych ſie znim oto nie ſądził, y przecżżebych takież bicia ludzſkiego niezcierpiał iako od zwierzęcia nie rozumnego BielŻyw 46; GlabGad A2v; LibLeg 11/88; RejPs 118; RejKup v7v (3); Przéczże ten to oleiek nieieſt przedán za trzyſta groſzy i nie dáno to ieſt vbogiém? MurzNT Ioann 12/5; Diar 35; Ale náuká nie yeſt tákowa kupya áby nye byłá godná wyelkich pyenyędzy. Przecż że tedy nye yeſt ten náucżycyel godzyen dobrych ſuchedni/ gdy dobrą kupyą ma. GliczKsiąż M5v (3); Y przecżże ty przymowki ćirpię bez przycżyny LubPs C3v (5); A kiedy tego niechcą y ſwięći duchowie/ Przecżże wáſzy máią chcieć tám zyemſcy oſłowie RejWiz 179 (5); Przecż że tedy zemrzemy/ y ma nas ták wielki ogień ſpalić Leop Deut 5/25 (3); Bo widzę iż nie iemu/ brodzie ſie kłániacie/ A przecżże zá ſwiętego też Kozłá nie macie. RejFig Dd2; RejZwierz 26v (3); Nie mowże/ Przeczże czáſy przeſzłe były lepſze niżli ninieyſze? BibRadz Eccli 7/11; iuż mi ich ſiedḿ vmárło/ Y przecżże tedy ia mam żywa zoſtáć? BibRadz Tob 3/17; Przecżże mię pythaſz? Pytay tych ktorzy ſłucháli com im mowił BibRadz Ioann 18/21 (32); A gdy go widziſz ták dobrotliwego á ták miłośćiwego ſobie/ á przecżżebyś ſie theż nie miał ſtrzedz tego/ ábyś go nigdy nie gniewał RejPos 247v (6); GrzegŚm 12 (2); HistLan B3; RejZwierc 176v (3); BudBib b3 (11); BudNT Mar 12/31 (2); CzechRozm 149v; PaprPan Ffv; KochTr 16; CzechEp 141 (2); WisznTr 9 (3); PudłFr 51; ArtKanc I20v (2); Przecżżem ták głupi? cżemu ták ſzáleię GrabowSet I4 (3); KochFrag 43; Mężowie/ bráćiaśćie ſobie: przeczże ſię ſpołu krzywdźićie [utquid nocetis alterutrum]? WujNT Act 7/26 (23); PudłDydo A3v (2).

cum inf (2): Przecżże niewoleć racżey znacżnie przed wſzitkimi/ Popiſać ſię dzielnoſcią/ i cnotami ſwymi: Niſz utrącać nikcżemnie wcieniu wieku ſwego KochSat C2; Bo czegosmy nie godni/ przecżże tego czekáć? Prot Bv.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (11): LubPs N2; RejPos 356 (2); A przecżże ty ſobie maſz mierźić ſtárość ſwoię? á przecżźe [!] iey ſobie owſzem nie maſz pocżytháć zá roſkoſzne á vſpokoione cżáſy ſwoie? RejZwierc 172v(7); Przetzże ſercá Rycerſkie tu Páńſtwá Polſkiego/ [...] Czynić ſie wyrodkámi przodkow ſwoich mamy WierKróc B.

Połączenie: »przeczże to« (1): przéczżeto [Quare] s celnikj i grzéſzniki ije miſtrz waſz? MurzNT Matth 9/11.

»przeczże wżdy« (14): RejPs 72v; Przecz ze wſdy tak na mię ſkaczes. Nietak czy chorego cziéſą RejKup g3v; LubPs L4 (4); RejWiz 172; BibRadz Gen 31/27 (4); GrzegRóżn N4v; Prot D; y przecżżem ia wżdy ták ſzalona byłá HistLan D.

Fraza: »przeczże się dzieje, że...« = dlaczego (1): y przecżże ſię dźieie/ Ze deſzcż/ we dnie y w nocy bez przeſtánku leie? GrabowSet Q4v.
b. Wskaźnik nawiązania na podstawie związku przyczynowego, wprowadza zdanie rozwijające: i dlatego (2): gdyż przez iego woley ćiebie z ćiemnice wybáwiłá/ przecoż iey Oćiec niemáłą ſzkodę w odkupie ćierpi HistRzym 5; Znácżniem krew ſwą roźlewał ná potrzebách twoich/ Nie vpátruiąc żadnych z tąd pożytkow moich. Przecż żem przyſzedł dźiś znácżnie pocżćiwie do tego/ Ze ledwie mam cżym pokryć nágość ćiáłá mego. CzahTr I. ~
»w czymże« przysłówek sposobu i przyczyny: w jaki sposób, z jakiej przyczyny; pytajny w pytaniu niezależnym (3): A w cżym że Bogu ieſt przećiwny? (–) Iż brák cżyni w vſtáwách y roſkazániu iego onym zákonnym ſtárym CzechRozm 99.

~ W funkcji równoważnika zdania (1): rzekł/ Ia go zdrádzę/ A Pan mu rzekł/ W czymże [In quo]? BibRadz 3.Reg 22/21.

1) W pytaniu retorycznym z odcieniem emocjonalnym (1): W czym żem ćię ták obráźił [Et quid peccavi tibi]/ iżeś ná mię y ná kroleſtwo moie wnioſł grzech thák ćięſzki? BibRadz Gen 20/9. ~
B. Zastępuje rzeczownik osobowy: któż; pytajny w pytaniu niezależnym [w tym: w funkcji orzecznika (32) – coż (30), czymże + jest (1), czymże + być (1)] (36): Leop 1.Reg 25/10 (2); Y pytáli go potym/ Cożeś thedy ieſt/ Tedyś ieſt Heliaſz: Powiedzyał im żem nie ieſth. RejPos 11v.
1) W pytaniu retorycznym, często z odcieniem emocjonalnym, zwłaszcza lekceważenia (33): OpecŻyw 64v; BielKron 79v; RejPos 84; ták iż to od máło bácznych ludźi oboiey płći vſłyſzyſz: Cóż byłá Márya: ták człowiek/ iáko y ia. BiałKat 226; RejZwierc 152v; A Ochoźiaſz miał potomſtwo z ſwoią żoną/ ktore po ſobie zoſtáwił (bo kiedyby go nie było/ á coſzby Atália mátká iego mordowáłá? CzechRozm 151v; WujNT Ioann 8/53; Sczęśliwi iednák poſthumi ięzyká Láćińſkiégo, że wżdy nie záginął wſzyſtek. Bez tego bowiém, á cóżby ſmy dotąd byli? JanNKar C2.

Połączenia: »coż ... jedno« (3): RejPosRozpr b4v (2); Coż tedy [Quid igitur] ieſt Apollo? á co Páweł? iedno ſłudzy tego ktoremuśćie vwierzyli WujNT 1.Cor 3/4.

»coż inszego ... jedno« (4): I coſz tedy ieſt inſzego Papieſz/ gdy ſię pychą przećiwi Pánu Kryſtuſowi? iedno on Antykryſt KrowObr 34v; WujJud 123; ModrzBaz 25 (2).

Fraza: »coż jest [kto]« [w tym: że, iż (11), aby, żeby (6), co (2); sugeruje niską ocenę czyjejś wartości jako wyraz pogardy lub pokory] (18): Pánye coż yeſt nędzny cżłek co o nim pyecżą maſz/ A ſyn cżłowyecży co go thák zacnye wywyzſſaſz LubPs ee5v (2); Coſz ieſth Abimelech/ [...] że mu mamy ſlużyć? Leop Iudic 9/28 (6); Cożem ia ieſt [Quis sum]/ á co ieſt zá ſtan moy [...] ábych miał być źięćiem Krolewſkim? BibRadz 1.Reg 18/18 (5); RejPos 167v; BudBib Iob 7/17; CzechRozm 218; CzechEp 97; WujNT Hebr 2/6.
2. Przymiotny (nieodmienny) (315):
A. Względny: który; z zaimkiem anaforycznym określającym przypadek (1): Y wyelye tham od naſz ſromothnich rzeczi mowyly yako waſchey Kro. mczi powye ſlvzebnyk pana stharoſthi Camyenyeczkyego czoſz mv ya roſkazal zebi ſcherzey vſtnye powyedzyal dlyaczyegom ych zahamowal. LibLeg 11/155v.
B. W połączeniu »coż za«; pytajny [w tym: w funkcji N (227) – sg m (80), f (65), n (37), pl m pers (11), m an (2), subst (32) –, G (4) – sg m (1), f (3) –, A (73) – sg m (29), f (26), n (6), pl m pers (1), subst (11) –, I sg f (1); połączenie rozdzielone jednym wyrazem (128) – „to” (84), „jest” (5) –, dwoma wyrazami (79) – „to jest” itp. (32) –, trzema wyrazami (19), czterema wyrazami (5), pięcioma wyrazami (3), sześcioma wyrazami (1), ośmioma wyrazami (1)] (304):
α. W pytaniu niezależnym [w tym: cum con (18)] (303): Quid tu hominis es? Cożeś zá człowiek. Mącz 341a; CzechRozm 259; SkarŻyw 202; Cóż ćię zá ſmutek mátko ma zdeymuie? ZawJeft 8; WujNT Ioann 2/18; GosłCast 27 (2).

Połączenia: »coż to za« [w tym: w funkcji N (15) – coż to jest za itp. (7), w znaczeniu ‘co to jest za’ (8)] (18): BibRadz 1.Reg 15/14 (3); Cożeś mi to námálował zá Klin? OrzRozm Ev; Mącz 484c; GórnDworz M4 (2); á coż by tho zá pánná byłá/ ktora ták ſtobą przyſzłá HistRzym 5; MWilkHist D4v (3); A cosz to za oppozycyą w masz pierwey zklesczy wynisc ActReg 164; LatHar 262; WujNT Luc 24/17 (2); Ale coſz to zá vbior ná tobie? CiekPotr 83; GosłCast 29 (2).

»coż wżdy za« (5): RejWiz 164; BibRadz Luc 8/9; coż ty wżdy zá znák czyniſz [Quod ergo tu facis signum]/ ábyſmy vyźrzeli/ y wierzyli tobie? WujNT Ioann 6/30; GosłCast 29; PaxLiz B2v.

Wyrażenie: »coż za przyczyna« = niekiedy ‘dlaczego’ (3): Quid praetendit quo minus velit facere, Coż zá prziczinę dáye/ czym ſie wymawia. Mącz 445d; coż ieſt zá przyczyná [quae causa est] dla ktoreyśćie przyſzli? WujNT Act 10/21; PaxLiz B2v.

Jako odpowiednik zespolenia przy zdaniu przydawkowym (po usunięciu zaimka zdania podrzędnego konstrukcja może być przekształcona na zdanie pojedyncze) (12):

Połączenia: »coż za ... co« (2): Coż to zá Krol wiecżney chwały? Co to ták bárzo zuchwáły? MWilkHist D4v; GosłCast 29.

»coż za ... ktory« (10): Coż tho ieſt zá wrzaſk [quis est balatus] bydłá ktory przychodźi do vſzu moich? BibRadz 1.Reg 15/14 (3); HistRzym 5; MWilkHist I3v; LatHar 262; WujNT Luc 24/17 (3).

1) W pytaniu retorycznym [w tym: cum con (17)] (272): KromRozm II m3v; Leop Act 7/49 (2); BibRadz 1.Mach 14/25 (2); KwiatKsiąż E2v; iedneyże godziny ná cię vpádną ſrogie plagi twoie. A coż zá plagi? Oto ſłuchay iákoś pirwey ſłyſzał/ iżći ich nie wiele ále s korzeniem RejAp 150v; A cożeś ty zá Iezus miły Pánie? Oto ſłuchay iákie nam ſam ſwoie tytuły opowiedáć racży RejAp 194v (5); RejPos 74v (4); A czożći zá poſagi álbo zá vpominki ty pánienki przynioſą s ſobą? RejZwierc 127v; WerGośc 213; Cóż chceſz więcéy odemnie/ zá znáku miłośći Moiéy wiáry/ y ſtátku/ moiéy vprzéymośći? Dałem wſzytkę ſwobodę/ dałem myśli ſwoie PudłFr 72 (2); Cóż tám było o móy namilſzy pánie zá pośilenié twoie w vtrapieniu twoim? Oná przykra żółć z octem zmiéſzána SiebRozmyśl D4v; Coż zá dobre vcżynki Bogu naprzyiemnieyſze? Przydawa záraz) Cżyńćie ſtaránie o ſpráwiedliwość PowodPr 66; SkarKaz 7a (2); GosłCast 37.

Połączenia: »coż to za« [w tym: w funkcji N (91) – coż to jest itp. za (37), w znaczeniu ‘co to jest za’ (47)] (94): RejKup g3; Coż to tákie zá ſlowo [Quod hoc est verbum]? że thák z mocą y śiłą przykázuie niecżyſthym duchom Leop Luc 4/36 (2); BibRadz Luc 1/62; Bo y coż to zá Bog ieſt táki niezmierzony/ W kthorym Oćiec iák właſność iáka ieſt zámkniony? Toć thedy iuż názową Oycá Kryſtowego/ Perſoną Bogá GrzegRóżn N4 (2); Prot A4; A coż to zá nieczo maſz do nas moy miły Pánie? Otho ſłuchay co to zá nieco RejAp 30; A coż to táki zá koſcioł náſz miły Pánie? RejAp 41; Coż to zá ſzedḿ [!] gromow miły brácie? RejAp 85v (52); GórnDworz K3; A coż mu to zá kroleſtwo ſpráwił wedle cżłowiecżeńſtwá iego? RejPos 318 (20); RejZwierc 128v (2); SkarŻyw 283 (2); NiemObr 108; WujNT Mar 1/27 (3); WysKaz 26; PowodPr 16 (3); Coż to zá ták mocny Pan ktorego niemocy ſłucháią SkarKaz 421b; CiekPotr 80.

»coż wżdy (a. wżdam) za« (5): Y coż wżdy zá pożytek z nich bierzemy? odpowiem iednym ſłowem/ Iż z nich tę naukę mamy BibRadz I *4; RejPos 295; WujNT Luc 1/66; PowodPr 16 (2).

Wyrażenie: »coż za przyczyna« (2): RejZwierc 260v; Coż zá przyczyná byłá ták wielkich dowodow/ y ták mocney o tym pewnośći? Wielkie á poważne ſą przyczyny/ ták pilnych o zmartwychwſtániu Páńſkim dowodow. SkarKaz 207a.

Jako odpowiednik zespolenia przy zdaniu przydawkowym (cf wyżej) (10):Połączenia:

»coż za ... co« (1): Ach coż to zá człek iest, co wzmiankę czyni Człowieká naylepſzego. CiekPotr 80.

»coż za ... ktory« (9): GrzegRóżn N (2); Coż to zá dym ktory nam ma záćmić to ſłońce ſwięte náſze RejAp 76v (2); SkarŻyw 283; PowodPr 16 (3); SkarKaz 421b.

a) W konstrukcjach zdaniowych sugerujących odpowiedź negatywną „żaden” lub „niewiele wart” i wyrażających lekceważenie, ironię, dezaprobatę, niską ocenę [w tym: cum con (15)] (133): Coż zá cnotá iż ty lataſz BierEz N3v; BierRozm 17; RejKup dd8; coż tám zá vrzędy/ Nie máſz tám żadney ſpráwy/ iedno wiecżne błędy. RejWiz 164 (3); Leop 1.Par 17/16; RejZwierz 23v (3); BibRadz Iob 6/11 (2); GrzegRóżn H4; Alebyś lepak rzekł/ cożem ia zá pogánin? RejPos 74; A coż cie iuż zá więtſze ſkárby potkáć máią? RejPos 326v (6); RejZwierc 235; WujJud 102; BudBib 2.Par 10/16; coż zá lud Moſkiewſki/ boiáźliwy do boiu/ k themu y Mothłoch MycPrz II C4v; ModrzBaz 117v (2); CzechEp 150; WerGośc 243; BielSjem 7; PaprUp G3v (2); Coż bowim zá ſławy będzie káżdy Pan zwirzchni/ kthory nikcżemnym/ nieprawdziwym y niewiernym ieſt. Phil O2; GrabowSet E2 (2); OrzJan 101; Abowiem coż zá towárzyſtwo ſpráwiedliwośći z niepráwośćią? WujNT 2.Cor 6/14 (8); PowodPr 25 (2); A coż ia vbogi kmieć twoy tobie krolowi memu poſtáwić zá potráwę mogę? SkarKaz 161a (2); Cóż zá rádá? zá wiárá w miłośći? GosłCast 32.

W konstrukcji anakolutowej: pomieszanie funkcji zaimka rzeczownego cum pron G sg n z »coż za« w funkcji przymiotnej (1): Bo/ cóż tákowégo ieſt zá rzecz/ czymby kto myśl wáſzéy kró: M. indźiéy zábáwić miał OrzJan 79.

Połączenia: »coż owo za« (1): Coż owo zá bieſiádá kiedy iedni chrapyą/ A drudzy ſie pod łáwą iáko świnie drapyą. RejWiz 66.

»coż też za« (2): Coż teſz zá ſtworność kośćiołowi Bożemu z báłwány Leop 2.Cor 6/16; RejZwierc 226.

»coż to za« [zawsze w funkcji N – coż to jest itp. za (20), w znaczeniu ‘co to jest za’ (17)] (38): BierRozm 16; RejJóz C5v; GliczKsiąż M2v; KrowObr 76v (2); RejWiz 13v (3); y coż tho zá Sychem/ że mu mamy ſlużyć? Leop Iudic 9/28 (2); RejZwierz 124v; BibRadz Is 36/4; Prot A4; A coż to ieſt zá pocieſzna náuká moy miły przyiacielu/ ktora drapie ſumnienia nie pocieſza SarnUzn H6; RejPos 135v (2); GrzegŚm A3v; RejZwierc 110v; WujJud 83 (3); á coſz to zá dziewicá ktora z młodzieńcem obcuie? CzechRozm 130v (3); ModrzBaz 51 (2); á coſz by to moy namilſzy pánie Oycze zá małżeńſtwo było/ ćiáłem ſię iednocżyć/ á ſercem y myſlą rozłącżáć. SkarŻyw 150 (2); GórnRozm I3; GórnTroas 19; JanNKarOrz F3v; PowodPr 61; SkarKaz 159b (3); CiekPotr 72; GosłCast 39; Coż to zá beśpieczeńſtwo ábo ráczey zá wſzeteczeńſtwo? SkarKazSej 692b.

»coż wżdy za« (4): COż wżdy maſz w tym zá roſkoſz/ moy namilſzy brácie/ Wſzytkim śmierdziſz iáko pies RejZwierz 122v (2); RejZwierc 226; WujJud 83.

Wyrażenia: »coż za dziw« (12): RejJóz C5v; RejPos 135v; ModrzBaz 34v (2); SkarŻyw 213; CzechEp 72 (2); GrabowSet I4v; WujNT 208 (2); CiekPotr 72; ſchudłá/ y żebrá w niéy zliczy. (–) Cóż zá dźiw/ trzy dni nie ié GosłCast 27.

»coż za krzywda« (2): RejWiz 105; Y coſz mi byłá zá krzywdá? á zaſz mi ták zle było nie máiąc pracey y vrzędu? SkarŻyw 172.

»coż za potrzeba« (4): I cóſz daléi świadkow za potrzebę mámy [quid adhuc usum habemus testium]? MurzNT Matth 26/65; KuczbKat 170; CzechRozm 30 (2).

»coż za pożytek, zysk, korzyść« (19 : 6 : 3): RejPs 146; RejRozpr F3; Coż tedy zá pożytek dawa złoto/ nie ocżyſcia/ nie vskramia/ nie náſicá HistAl K5; Leop Ps 9/10 (2); RejZwierz 122v (3); BibRadz Eccle 1/3; BielKron 80v; GrzegRóżn H4v; RejZwierc 221v (4); RejPosRozpr c4v; BudBib Eccli 34/25; CzechRozm 119; á coſz by zá zyſk był/ ná tey odmiánie nowego zakonu zá ſtáry? SkarŻyw 493; CzechEp 60; LatHar 25; Coż zá pożytek bráćia moi [Quid proderit, fratres mei]/ gdyby kto mowił iż ma wiárę: á vczynkowby nie miał? WujNT Iac 2/14 (4); Coz maſz zá korzyść zá wſzeteczne ſpráwy? Tuſzę ze w piekle nie lube zabáwy. KlonKr B2; PowodPr 24; SkarKazSej 659b.

»coż za rozum« (3): Coż to tedy zá rozum/ chłopá y owſzem niewolniká wſadzáć ná Páná? PowodPr 61; SkarKaz 609b; SkarKazSej 695a.

Jako odpowiednik zespolenia przy zdaniu przydawkowym (cf I.2.B.α.) (5):Połączenia:

»coż za ... co« (3): BierRozm 16; Coſz to zá człowiek co ieſt podobien ku świni? Prot A4; GosłCast 39.

»coż za ... ktory« (2): coż to ieſt za dufanie w ktorym vfaſz? BibRadz Is 36/4; SkarKaz 348b.

b) W zdaniu wykrzyknikowym, często podkreśla nasilenie: bardzo wielki [w tym: cum con (1)] (19): Mącz 7c; á coż ieſt zá brákowánie oſob wtey mierze ModrzBaz 142; SkarŻyw 595; WyprPl Bv; LatHar 214; Coż zá niegodną wiáry rzecz v śiebie maćie/ żeby Bog vmárłe wſkrzeſzał? WujNT Act 26/8; SiebRozmyśl H2.

Połączenia: »coż to za« [zawsze w funkcji N – coż to jest itp. za (3), w znaczeniu ‘co to jest za’ (7)] (11): MurzHist N (2); Quae malum est ista tua audacia atquae amentia. I cóż ſie to ciebie za ſwa wola y ſzaleńſtwo yęło. Mącz 335c; coż to tám zá ſtoły będą/ ábo coż to tám zá máyeſtaty będą/ ná ktorych im to obiecuie ſiedzyeć RejPos 318v (2); CzechRozm 51; ModrzBaz 80 (4); PowodPr 59.

»coż wżdy za« (3): Coſz to wżdy za vpór? MurzHist N; CzechRozm 51; PowodPr 59.

Wyrażenie: »coż za szaleństwo« (5); MurzHist Q3; Coż to tedy zá ſzaleńſtwo [Quae igitur, malum, vesania est]/ iż tego wnieść niechcećie/ coby do ozdobienia obycżaiow y praw ludzkich pożytecżno było? ModrzBaz 143 (3); CzechEp 74.
β. W pytaniu zależnym cum con (1): záby byl o to dziécię ij o tę pannę/ tzożby to za dwoie ludzi bylo Iozefa niepytál? OpecŻyw 28v.
C. W połączeniu »coż zacz« = kto; pytajny w pytaniu niezależnym z odcieniem emocjonalnym zwykle wyrażającym niską ocenę czyjejś wartości (10): Co żem ia ieſt zacz ſłużebnik twoy [Quid est super servus tuus]/ iżeś weyzrał ná pſá zdechłego iákom ia ieſt? BibRadz 2.Reg 9/8 (5); Y cożeś ty ieſt zacż Achiorze/ ktoryś ſię dziś vcżynił prorokiem miedzy námi BudBib Iudith 6/2 (2); WujNT Act 11/17.

Połączenie: »coż to zacz« (2): Bogacż mowił: á wſſytcy milcżeli [...]: vbogi rzekł też co/ álić mowią/ Coż tho zacż [Quis est hic] Leop Eccli 13/29 (2).

Jako odpowiednik zespolenia przy zdaniu przydawkowym (cf I.2.B.α.) (1):Połączenie:

»coż zacz ... co« (1): coż tho zacż [quis est hic]/ co y grzechy odpuſzcża? Leop Luc 7/49.

3. Liczebny (odmienny): ile; pytajny, w pytaniu niezależnym (19): ſtárguię go pręcéy/ By ſie chłop obaczywſzy/ niechćiał wnet zań więcéy. Cóż zá tego? (–) Iák to wam/ zá złotych ſzeſnaśćie. WyprPl B4v.

Połączenie: »coż wżdy« (1): Cenáć w mieſzek nieidźie: á cóż wżdy podaćie? WyprPl B3v.

Wyrażenia przyimkowe: »po czemuż« (1): A po cżemuſz nam funt daćie? MWilkHist C3v.

»zaczże« (1): Tedy Xántus rzecże kupcowi/ Zacżże ten co známi mowi BierEz B3.

1) W zdaniu wykrzyknikowym (15):
a) Bardzo dużo [cum G: sg (1), pl (13); cum con (2)] (14): O námiloſciwſſy Iezu/ tzoż ci męki ij boleſci vcżyni okrutnoſtz ganiebné ſmierci OpecŻyw 102; KrowObr 106; RejWiz 27v (2); Coż miedzy ſobą macie tych łotrow łákomych. RejZwierz 18v (2); GórnDworz Y5; RejPos 209v (3); RejZwierc 260v; Coż tu tych BOgow będźie? Pewnie y ſtárzy Rzymiánie nie mieli ich ták wiele. CzechEp 82; KlonWor **2 (2).
b) Nic [cum G sg] (1): A cożby tu ſławy nábył/ Bych ták liche źwierzę zábił. BierEz M4v.
4. Przysłowny (nieodmienny) (156):
a. Sposobu i ewentualnie stopnia: jak, o ile (niekiedy może też znaczyć ‘czy’); pytajny, w pytaniu niezależnym (77): RejWiz 167; Pytáli go/ cożći ſie náſze nabożeńſtwo/ Spodobáło RejFig Aa7v; OrzRozm Mv; CzechRozm 20; Cóż ſie wam zdam? (–) Widzę żeś młódzieniec bywáły WyprPl A3v.

W charakterystycznych połączeniach: coż się (s)podoba(ło) (4), się zdam.

1) W zdaniu wykrzyknikowym cum ai: jak bardzo (1): A cożćiby theż Pan winien zoſtał/ gdyby cie popchnął zá márnym rozmyſłem twoim RejPos 166v.
2) W konstrukcjach zdaniowych sugerujących odpowiedź negatywną „nic, wcale nie” (71):

cum vb (49): BierEz Q2; y czoz tedy mi zwierz może vſzkodzić gdyż niebędę cżuł. BielŻyw 78 (2); RejJóz B2 (3); RejKup c5v; HistAl D6; LubPs hh6v; KrowObr 116; RejWiz 58v (4); Leop 3.Reg 10/9; RejZwierz 117v; BibRadz Iob 6/25; Prot A3v; SarnUzn B8v; RejAp 2; GórnDworz G6v; RejPos 233v (2); Coż podpomoże cżłowieká/ ieſliby zyſkał wſzythek Swiát/ á ſamby śiebie ſthráćił GrzegŚm 26 (2); coż iey to ma wádzić/ Zaſz mnie nie wolno iák chcę o ſwym dobrym rádzić. HistLan D3v; RejZwierc 71v (4); Coż tedy to Kápłáńſtwá Páná Chriſtuſowego náruſzyć może? WujJud 184; BudBib Iob 6/25 (2); CzechRozm 72v; ModrzBaz 107v; Coſz mu pomogłá Pychá iego? Iáko ćień minęłá wſzytká. SkarJedn 246; CzechEp 320; KochPieś 6; IZ ia ledá co piſzę/ cóż to tobie wádźi PudłFr [2]; GórnRozm C; KochWr 31; GórnTroas 37; OrzJan 69; WyprPl C3v; WujNT Matth 16/26 (4); GosłCast 48.

W charakterystycznych połączeniach: coż naruszyć może, pomoże itp. (30), służy, szkodzi itp. (3), waży, występujemy, zamieszkasz, (za)wadzi (10); cożem zawinił.

cum ai i av (21): OpecŻyw [192]v; RejRozpr C2v; RejJóz Bv; RejKup d3 (3); Coż im tedy byłá pożytecżna mądroſć y ſiłá álbo mężnoſć walecżna. HistAl D6; A cożći Pan Będzye krzyw/ ſameś krzyw nieboże RejWiz 134v (3); Leop Eccle 5/15; RejZwierz A5 (3); Cożemći winná [Quid feci tibi] iż mie iuż po trzećie bijeſz? BibRadz Num 22/28; y coż mi to płatno żem więtſzą pracą miał około mądrośći? BielKron 79v; I coż tedy napominanim czyimkolwiek mocniey możeſz być w zacnych náukách á cnotách powyſzſzon KwiatKsiąż A4; RejPos 190; RejZwierc 72v (2); SkarŻyw 372.

W charakterystycznych połączeniach: coż krzyw(a) (12), mocniej, płatno, pożytecżno(-a) (3), winien (winna) (4).

W konstrukcji anakolutowej: zastosowanie połączenia »coż za« pełniącego zwykle funkcję zaimka przymiotnego (przydawki) jako określenie wyrażenia przyimkowego w funkcji przysłówka (1): Bo cóżby to zá grzeczy, náuk głębſzych ſzukáć, á ſłów ſámych ięzyká przyrodzonégo zániedbáć? JanNKar C2v.

Połączenie: »coż wżdy« (4): Y czożem wam wzdy winien moi braćiſzkowie RejJóz Bv; RejZwierz A5 (2); Prot A3v.

b. Celu: po co; pytajny, w pytaniu niezależnym; quid Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz; ut quid PolAnt (79): Quid clamitas? Y coſz ták wołaſz? Mącz 55b; BudBib Iob 15/12; Coż tedy Doktorowie zakonni powiedáią [Quid ergo scribae dicunt] iż Eliaſz muśi pirwey przyść? WujNT Matth 17/10.
1) W pytaniu zawierającym protest, sugerującym odpowiedź „niepotrzebnie, niesłusznie”, które często może być przekształcone na zdanie z rozkaźnikiem zaprzeczonym [w tym: cum con (3)] (76): OpecŻyw 116v; RejJóz C7v; Coż temj Regeſtry grozyſs Darmo ſobie ten lep Trffożiſs RejKup dd5v (3); KrowObr 141; A coż nam też ma być żal cżego nam nie trzebá RejWiz 105v (2); Leop Ex 14/15 (2); BibRadz 1.Cor 10/19; Mącz 341a; GórnDworz R5v; BiałKat 11; RejZwierc 151; Coż cżekaſz świádectwá iáſnieyſzego? WujJud 237 (4); CzechRozm 183; PaprPan S; BielSjem 2; Lecz cóż o ludźiéch mówiém: gdy ſámi Bogowie/ Slużyliby dźiś rádźi tákiéy białéygłowie? PudłFr 67; PaprUp C3v; ActReg 71; Cóż ſtoićie? płáczliwa ruſzyłá was mowá? GórnTroas 47 (2); LatHar 661 (2); A coż widźiſz trzaſzczkę w oku brátá twego; á tramu w oku twoim nie widźiſz? WujNT Matth 7/3 (4); CiekPotr 21 (2).

cum inf (6): RejZwierz 139v; WisznTr 19; coż imię Boże prozno do tego przywodźić? PowodPr 48 (2). Cf »coż wiele mowić«.

Z formą osobową czasownika „mieć” + inf (8): OpecŻyw [34]v; RejJóz Hv (2); RejKup bb8; Wnidź błogoſłáwiony od Páná coż tu maſz ſtać ná ſtronie? BibRadz Gen 24/31; Y coż ſye mam gniewáć ná trupá zdechłego/ nád ktorym ſye pomśćić niemgę [!]/ by mi też był naywinnieſzy [!], OrzRozm K4v; RejPos 355v; ModrzBaz 129v.

Połączenia: »coż to« (7): Coż to ſlowo Boże ku fráncy rownaſz? KromRozm I [L3]; RejZwierz 139v; HistRzym 43v; GórnRozm E2v; Ale cóż ia to płáczę Troiéy wywrócénia? Abo świézſzéy przyczyny niémáſz rozrzewniénia? GórnTroas 10 (2); ZbylPrzyg A3.

»coż wżdy« (3): LubPs N2v; RejZwierc 235v; Ale cóż wzdy ia ſobie dármo głowę pſuię? PudłFr 76.

Frazy: »coż (po)trzeba, potrzebujemy« (15 : 2): Leop Luc 22/71; á coż ſie tobie trzebá diſputowáć o tháiemnicach Páńſkich RejZwierc 196 (2); CzechRozm 45v (8); CzechEp 176 (3); GrabowSet G2; Tedy Arcykápłan rozdárł odźienie ſwoie/ mowiąc: iż bluźnił: coż dáley potrzebuiemy świádkow [quid adhuc egemus testibus]? WujNT Matth 26/65 (2).

»coż wiele mowić« (2): BierEz L3v; A coż iuż wiele mowić/ inácżey nie może być/ śmierći z ſtráchem cżekaymy ArtKanc R20v.

a) W zdaniu wyrażającym zastrzeżenie co do słuszności osądu, po którym następuje własna opinia (wzmocniona) (1): Pánie Boże bądź z námi coś nád námi wiśi złego. (–) Coż mowiſz wiśi? bá iużći ieſt intus equus Troianus OrzRozm I3.
II. Partykuła (325):
1. W funkcji wskaźnika nawiązania (171):
a. Wprowadza i podkreśla stopniowanie nasilenia lub ograniczenia (niekiedy z zachowaniem funkcji równoważnika zdania pytajnego): tym bardziej, tym mniej; nawiązuje zdanie niezależne (niekiedy pytajne), zdanie podrzędne (zwykle warunkowe lub czasowe) lub składnik zdania pojedynczego; nedum Mącz [w tym: a coż (118)] (165): Wiele złego ſam podziáłał/ A coż gdy będzie dzieći miał. BierEz M2v (2); PatKaz I 4v; RejJóz B3; RejKup m5; Diar 66; Nie wiem co mam s ſobą dzyáłáć/ A coż komu rádę dáwáć BielKom G4v; GliczKsiąż B7v (3); RejWiz 95 (2); Leop 1.Mach 10/73; áni cię niebioſá y zyemiá w ſpráwach mogą ogárnąć/ á coż ten dom ktorym zbudował? BielKron 77v; ty niewieſz co ſie ſtobą ſámym ma sſtáć ná zyemi przed ocżymá bliſko/ á coż ná niebie maſz wiedzyeć dáleko. BielKron 123 (6); niewidzę áby ſye zá thę ſześć lat/ ktory Polak vczony obudźił/ á iego chybę nápráwił: á coż by miał dołożyć/ czego niedoſtáie/ niechce żaden w to weźrzeć SienLek 194 (2); WIele ták ſkrytych rzecży ná ſwiecie widzimy/ Ze o nich ni rozumieć ni mowić vmiemy. A coż gdy pomyſlimy ná niebieſkie ſpráwy/ Tu rozum vſtáć muśi RejAp AA5v (2); GórnDworz T2v; BiałKat 308v (2); ciebie z liśim kolnierzem ledwie do drzwi dopuſzcżą/ á czoż twoy ſyn gdy ſtráći dożywocie po tobie á nie będzie nic miał/ podobno cepámi á ſiekierą przyſługowáć ſie muśi. RejZwierc 194v (2); BudBib 1.Reg 23/3 (4); MycPrz I B2v (3); CzechRozm 28v (3); Oboie to przez ſię nieznośne/ Coż poſpołu złożone? KochOdpr B4v (2); á ieſzcże z białą głową y z dziećięćiem/ z ktorymi doſyć domá trudnośći/ á coſz w drodze? SkarŻyw 244 (3); CzechEp 24 (3); CzechEpPOrz **3; NiemObr 142; To ſam z ſobą: á coż z ſwoimi vcżniámi? Tám dopiero walki/ háńby/ tám ſromocenia ReszPrz 61; Bo przepłáćić twé dáry/ któréć gwiazdy dáły/ Zá toby wſzytkich królów bogáctwá nie ſtáły: A cóż ia nieboraczek godźien bych być w męce/ Którym śmiał podáć trochę tę w twé piękné ręce. PudłFr 60; ArtKanc K19v; Dánielowi Prorokowi/ nie trudno było [...] y we dwu świádkách fałſz náleść/ a coż kiedy będźie śiłá świadkow? GórnRozm H2; To takié/ co widźimy. Cóż gdźie náſzé oczy Dośiąc niemogą? KochFrag 22; OrzJan 21; LatHar 64; WujNT Ioann 6/62; WysKaz 11; SiebRozmyśl I2 (2); PowodPr 49; SkarKaz 3b (3); CiekPotr 47; GosłCast 31; Y do rządzenia bydłá/ dowćipnych potrzebá: coż do ludźi? SkarKazSej 662b marg.

cum comp [w tym: cum av (13) – więcej (9) –, cum ai (4)] (17): LubPs Y2 (2); RejWiz 110v; Lecż ſie był nálazł Iudaſz/ w máłey Páńſkiey rádzye/ Coż owſzem ieſzcże rychley/ ná wielkiey gromádzye. RejZwierz 109v; bo oto poki ieſzcze ieſtem żyw z wámi/ tedyſćie Pánu przećiwnemi/ á coż po śmierći moiej dáleko więcey tego będźie BibRadz Deut 31/27; RejAp 129v; A ieſli wy będąc przyrodzenia złośćiwego nie vmiecie dzyáłáć źle dzyatkom ſwoim/ á coż owſzem Ociec wáſz niebieſki miłoſiernieyſzy ieſt nád wſzytki oyce ſwiátá tego. RejPos 354v (7); RejZwierc 155; WujJudConf 177; MycPrz II C2v; ModrzBaz 67.

W nawiązaniu do zdania rozpoczynanego spójnikiem warunkowym [w tym: jesli (33), gdyż (5), kiedy (1), by (1) ... coż; nawiązuje składnik zdania pojedynczego (20)] (40): PatKaz II 77; Gdyż gory wieże pádną/ á kámienne ſklepy/ A cożby to miáło trwáć co z błotá vlepi. RejWiz 22; RejFig Cc2v; ieſli Práwo Polſkie broni przed Arcybiſkupem plugáwie mowić/ á coż Arcybiſkupá háńbić OrzRozm K2; BielKron 2; RejAp 129v; kiedyć w tym ták ieſt oſobny/ co nie ieſt iego záwołánia/ coż w tym tám/ w cżym cżyni profeſsią. GórnDworz N5 (6); Ieſli o zyemſkich rzecżach mowyę z wámi/ á nie wierzycie/ coż gdybych z wámi mowił o niebyeſkich/ iákobyſcie wierzyli? RejPos 151v (13); RejZwierc 47 (2); WujJudConf 177; MycPrz II A3; ModrzBaz 64v; Ieſli ſię ſproſny cżłek cżłeká pocżćiwego ták bárzo wſtydzi: á coſz Páná Bogá y Aniołow iego ná dzień ſądny. SkarŻyw 238 marg (3); KochTarn 73; ieſli przy Krolu zuchwálſtwo bywáło/ á coż ná ſtronie? GórnRozm A4; WysKaz 35; PowodPr 53; SkarKaz 205a; SkarKazSej 699a; KlonFlis C.

Połączenia: »coż jeszcze« (10): ſnadź drugi woli ſie zá ſſeląg álbo zá groſz dáć vkrzyżowáć [...]. A coż yeſſcże o złothy yeden álbo kilkádzyeſiąt/ zápámyętałby ſie podobno y wpádłby w roſpácz GliczKsiąż M2v; RejZwierz 109v; Człowiek nie może ieść potráwy nieſmáczney/ cożby ieſzcze miał ieść gorzką BibRadz I 276a marg; GórnDworz Aa6; RejPos 148v (4); CzechRozm 179v; PowodPr 72.

»coż owszem« (39): RejPs 104; RejWiz 110v; RejFig Cc2v; RejZwierz 109v; RejAp 129v; iż ieſli ſpráwiedliwość wáſzá nie będzye więtſza/ niżli wſzytkich miſtrzow y wypełniácżow zakonu Páńſkiego/ iż nie możecie wniść do kroleſtwá iego ſwiętego. A coż owſzem ma was vſpráwiedliwić wynálezyona á wymyſlona ſpráwiedliwość wáſzá? RejPos 180v (23); gdyż widziſz iż tho młodym y zdrowym ſzkodzi/ á czoż owſzem ſtáremu. RejZwierc 122v (5); Leć nam hárdzi bywáli zá innych Woiewod/ [...] A coż owſzem pod Turkiem to báczyć możemy/ Iáko s nimi turmieiow wiele pożywiemy. MycPrz I Cv (6).

»coż więc« (1): Tantum habent mysteriorum, ut eas ne librariis quidem fere commitamus, nedum cuilibet. Tákie táyemnice w ſobie máyą iż ich ledwey zwierzamy właſnym piſárzóm/ á cuż więc ládá komu/ álbo á dáleko mniey káżdemu. Mącz 244c.

α. Z przeczeniem wprowadza wzmocnione twierdzenie [w tym: z formą czasownika „mieć” w orzeczeniu (17)] (25): RejPs 125; BielKom D4; GliczKsiąż L2v; yż inne ludzi podleyſſych ſtanow y o rownieyſſe rzecży ſłucha/ á coż tey wielkiey rzecży od wielkich oſob niema ſłucháć BielKron 208; PRze pychę ſtrąćił Bog z niebá Anyołá/ A cożby chłopá nie ſtłukł iáko wołá. RejZwierc 218v (4); gdyz widzimy na oko/ iako ſię barzo y wielcy á mądrzy ludzie potykaią. A coſz iá proſtak y nieuk niemiałbym ſię wták wielkiey á trudney rżecży omylić BudBib c3 (2); CzechEp 151; SkarKaz 384a.

cum av comp (3): LubPs Y2; RejZwierc 147v; Gdyż y oni ſtárzy pogánie/ nie tylko ſwym/ ále y [...] nieprzyiaćiołom ſwym przyśięgę y wiárę rádźi chowáli: á cożby iey więcey chowáć nie mieli/ ktorzy ſię dáleko od ſtárych pogan wiáry odſtrzelili? CzechEp 13.

W nawiązaniu do zdania rozpoczynanego spójnikiem warunkowym [w tym: jesli (5), gdyż (2), gdy (1), kiedy (1) ... coż; nawiązuje składnik zdania pojedynczego (2)] (9): Bo ieſli to cżynił nád onym złym á niewdzyęcżnym ludem tákowe łáſki/ coż? izaſz dáleko więcey nád tymi/ ktorzy ſtrzegą woley á roſkazánia iego/ tego okázowáć nie ma. LubPs Y2; A ieſliże tych Woiewodow ſzczodrobliwość thák nas zápala/ że zá ich bębny/ wſzyſcy ośleṕ z wielką chućią/ ná potrzebę biegamy: á coż dla Krolá ſwego [...] czegobyſmy nieuczynili? OrzRozm N4v; Kiedy ſie dziewek boiſz á cożby ſie báby nie bał. BielKron 319v (3); A ieſli oni co to pod figurą cżynili ſą zbáwieni/ coż owſzem ći co iuż ſą iáſnie zekrzcżeni [...]/ áby nie mieli thákież być zbáwieni RejAp 67 (2); RejZwierc 147v; CzechEp 13.

Połączenie: »coż owszem« (6): RejAp 67 (2); RejPos A4v; A on pápir poki ná nim piſmo nie było był proſtym pápirem/ á gdy ná nim nápiſáno wolą onego cżłowieká/ iuż nie bywa proſtym pápirem ále teſtámentem. [...] A czoż owſzem náſz miłośćiwy Pan nie mogł tego vcżynić [...]/ áby nie mogł nam teſtámentem ſwoim oddáć klenotow ciáłá y krwie ſwoiey? RejZwierc 197 (3).

b. Nawiązuje składnik będący kontynuacją poprzedniego tematu lub zachęca do kontynuacji (zwykle z zachowaniem funkcji pytajnej): a więc, tak więc (4): Wſzák nietráfny poſtępek gdy kto ſobie pocznie/ Rádę od mądrych biorąc okaże ſie znácznie. Iż vpadek muſi wźiąć choć on mądrym dufał [...]. Coż więc przy práwiech będąc vſłyſzy to káżdy/ Czyieſz to ten nieborak vżywał w tym rády. MycPrz I A4v; A tu cudny ptak ieden Orłowi podobny Ma gniazdo/ wſzyſtek pierzem mienionym ozdobny. [...] Ale coż? nie ſam háyno iuż widzę bieg cżyni/ [...] Iákaś Orlicá piękna łącży ſię z nim wſzędźie WitosłLut A3v; Aza tu procz ciebie y mnie ieſt kto drugi? (–) Niemáſz. coſz tedy? (–) pytaſz? CiekPotr 6 (2).
c. Nawiązuje składnik zawierający przeciwstawienie: natomiast, a tymczasem (2): że chodzą rotámi młodzi ludzie iáko Lwi/ á ſnadźby ſie mogli/ iáko ono dawna przypowieść/ y z dyabły łámáć. A czoż gdy przydzie iákie lekkie zátrwożenie/ álić biegáią/ ſzukáią/ niewiedzą gdzye ſie podzieć. RejZwierc 185v (2).
2. Podkreśla pytanie często wyrażając dodatkowo zdziwienie, oburzenie, niedowierzanie: jak to, czyżby [w tym: a coż (6)] (61): Coż? zła byłá rzecz ktorą vczynił? KromRozm I N4v; MurzHist G2; KromRozm II v3v; GliczKsiąż B7v (2); RejWiz 16; Coſz zaś nie zdrogi teras przyſſedł [Numquid non de via venisti]? Leop 2.Reg 11/10 (7); RejFig Dd4v; RejZwierz 34; A coż Bog/ zali nieuwolni wybránych ſwoich [At Deus non faciet vindictam electorum suorum] BibRadz Luc 18/7 (2); BielKron 111; Pergin vero pergere? Cóż tákżeś ſie yuſz ná to vdał. Mącz 350d; GórnDworz Z5v; BiałKat 223v; Coż nie cżuieſz ſie iż tho o tobie mowią? RejZwierc 96v (4); WujJud 41 (2); BudNT Ioann 18/35; ModrzBaz 40 (7); CzechEp 14; KochFr 126; KlonŻal E4; KochSz Cv; coż? iażem to on Hánus/ com ſie wcżorá v pániey Frelichowey vpił? WerGośc 245; Coż! abo ſwey cnoćie nie vfaſz? GórnRozm C (2); Cóſz? y możeſz ty obiecáć co nie ieſt twégo? ZawJeft 39; GórnTroas 27; GrabowSet Q2; OrzJan 36 (4); cóż? czy ſzáleiećie? WyprPl B; LatHar 731; Coż tedy [...] izali my dobrze nie czynimy? WujNT 672 (4); CiekPotr 22 (4); Cóż? miałby z nędznice vbogiéy Ze mnie ſzydźić? GosłCast 62 (2).
3. Podkreśla daremność zamierzeń, nieskuteczność poczynań, wyrażając przy tym niekiedy (w różnych stopniach nasilenia) żal, bezradność, rezygnację lub (rzadziej) satysfakcję: niestety, cóż z tego, nadaremnie, nie ma rady [w tym: a coż (66), ale coż (7)] (86): Trapyąc duſſę mą chytrze doł podemną kopáli/ A coż yednák oni ſámi támże powpadáli. LubPs O3; RejPos 123; RejZwierc 96; Dobre do cżytánia święte piſmo/ [...] nie złe Práwo/ [...] niepoſpolita náuká Lekárſka [...]: ále coż? Medykli to mądry [...] bądź Prokurat álbo Trybunáliſtá/ [...] bądź Philozoph/ [...] ieſli domowych rzecży zániecha [...] głupſtwem wielkim á páięcżyną iego rozum ſie będźie zdobił. GostGospSieb +2; A drudzy też z ſporu Chriſtuſá opowiedáią nie ſzczerze: mnimáiąc iż przydawáią vćiſku związkom moim. Bo coż [Quid enim]? By iedno wſzelkim ſpoſobem/ choć pod pokrywką/ choć prawdźiwie/ Chriſtus był opowiedan: y w tym ſię weſelę WujNT Phil 1/18 (2); ſwym wdźięcżnym grániem iuż był ſercá zminił Nie vbłágánym Bogom/ że ſię vżalili Iego łágodnych pieśni/ y żonę wroćili. Ale coż: ledwie ſię iey chćiał prżypátrzyć/ áli Znowu mu ią iż práwá nie ſtrzymał porwáli. WitosłLut A4v; CiekPotr 70.

Połączenie: »coż gdy (a. kiedy)« (78): Widzą iſz zlie coſz gdy nic niedbáią RejRozpr K2; RejJóz C5v (4); RejKup Z (2); Wſſák ácż ſrodze łuki ſwe byli znápináli/ A coż kyedy ſromotnye ſámi tył podáli. LubPs R6 (8); Ale coż gdy ten rozum ieſt ták vćiśniony/ Ze ták leży poráżon práwie bez obrony. RejWiz 137v (7); RejZwierz 68v; ktorzy przyſięgaćie przez imię Pánſkie á przypominaćie Boga Izráelſkiego/ á coż gdy nie w prawdźie áni w ſpráwiedliwośći. BibRadz Is 48/1 (3); Wy każećie/ wypraẃćiéſz ná Podolé Mnichy. A cóż kiedy źle każą KochZg A3v; RejAp 18v (7); Gdyż oni przodkowie náſzy thylko ſłycháli s piſmá ſwiętego/ [...] iż ma Bog Ociec zeſłáć zbáwicielá: á coż kiedy máło o tym wiedzyeli/ iako to być miáło RejPos 323v (17); HistLan F2v (2); Szalony práwie ieſt ſłup Mármurowy/ Pięknie ſpráwiony/ czoż gdy nie ma mowy. RejZwierc 214v; Pátrz iáko ſpráwiedliwość záwikłáną mamy/ Ze nigdziey tákiey nie máſz/ ſámi wyznawamy. Coż gdychmy z dawná táką nápiſáli ſobie RejZwierc 244 (20); CzechEp 23; ArtKanc P18v; Chętnym ieſt; coż/ gdy z chećią ſie nie może Zrownáć/ mdła moiá władza GrabowSet F4v (2); PowodPr 64.

4. Wyraża lekceważenie, świadome pomniejszanie doniosłości: nie szkodzi, to nieważne (7): mowyą poſpolicye/ á coż to yeſſcże/ dzyecyęć to/ nye rozumyeć ono co to yeſt. GliczKsiąż D6v; Acżem dla nich ták vćirpyał wyele przećiwnośći A coż gdy znam że to byłá wola twoyá ſwyęta LubPs bb6; Abowiem iáko ich dziś wiele ieſt ktorzy powiádáią: á coż iż ſie kilká łotrzykow wyrwáło s kątá/ y chczą odmieniáć ony Koncilia RejPos 283v (3); á coſz? ná tym nic/ choćiaſz my z ziemie wygnáni y roſproſzeni CzechRozm 82v; ták do obu mowi: Coż iżeśćie mie ſzukáli? CzechRozm 159v.

Cf CO, COŻBY, COŻKOLE, COŻKOLI, COŻKOLWIE, COŻKOLWIEK, COŻKOLWIEK BĄDŹ, COŻŻE

KW