[zaloguj się]
[pdf]

DŁUGO (2268) av

o jasne.

comp i sup (247 + 24) -dłużej (264), dłużyj (4), -dłuży (2), dłudzej (1); dłużyj MurzNT, MurzHist (3); -dłuży CzahTr; dłużej : -dłuży LibMal (1 : 1); dłużej : dłudzej RejKup (2 : 1; aa7) ~ -éj (45), -ej (3), -(e)j (217); -éj Strum (4), Oczko (3), KochFr (2), KochBr, KochWr, KochWrJan, OrzJan, SarnStat (22), GosłCast (6), też SienLek; -éj : -ej OpecŻyw (2 : 2), ZawJeft (1 : 1).

sup nå- (20), n(a)- (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) XVIII w.

1. O stosunku przestrzennym (48):
a. Na długość ocenianą jako duża (23): wkopáli w źiemię ſłup/ do kthorego obiedwie ná łáncuchach długo vwiązáli/ [...] á około ich nákłádſzy drew w koło zápalili BielKron 419v; Niewiáſty v nich [u Azenagów] tłuſte w wielkiey powadze/ zwłaſzcżá ktore pierśi wielkie máią/ dla tego ktorey minie ſiedḿnaśćie lat/ przerzynáią ie w poły áby nadoł wiſiáły długo. BielKron 450.

W charakterystycznym połączeniu: barzo długo.

Zwroty: »długo chodzić« = nosić długie szaty (1): Iáko ieden z náſzych/ [...] rad bárzo po Vſárſku/ á długo chodzi: á to dla tego áby pokrył nieforemność nieiáką nog ſwoich GórnDworz N5v.

»długo a szeroko iść« = rozciągać się (4): Hiſzpánia bliſzſſa długo á ſzeroko idzie/ zową ią Tárákońſka BielKron 278.

»długo [co] nosić« [szyk zmienny] (5): Száthy ochędożne noſzą długo/ ſtrzegąć nágośći iákiey ćiáłá vkázáć. BielKron 259v; kthore też włoſy długo noſzą po plecach roſpuſzcżone BielKron 452v, 397v, 409v, 450.

»długo się przewlec, rozwlokły« = extentus Mącz; in longum distrahere Modrz (1 : 1): Extentissima vallis, Bárzo długo rozwlokły wał. Mącz 444d; trzebá pilnowáć/ [...] áby [żołnierze] ieſliby ſię długo przewlekli/ niedáli przycżyny nieprzyiaćielowi vderzyć ná ſię ModrzBaz 111.

»długo rozcięgać« (1): Aleć lepiey mieć rzędow więcey/ niż długo rozćięgáć lud Rycyrſki dla mocnieyſzego ſtánia BielSpr 17.

»szeroko i długo się rozłożyć« (1): było w ten cżás bárzo gorąco/ przeto ſie byli ſzeroko y długo rozłożyłi dla zaduchu. BielKron 250.

»szeroko i długo rozszerzyć« (1): [Frankonia] Ma Kſiążętá/ Grábie/ kthorych páńſtwá wielką cżęść źiemie záſtąpiły/ okrom Biſkupow ktorzy tám ſzeroko y długo páńſtwá ſwe rozſzerzyli. BielKron 289v.

geom. »długo (na prość) wieść« (2): Lineae proſté aequidistantes ſą/ [...] któré téż by niewiém iáko długo ná prość wiódł/ [...] nigdy ſye nie znidą. GrzepGeom C2v, Qv.

Szeregi: »po usarsku a długo« (1): GórnDworz N5v cf »długo chodzić«.

»szeroko i (a) długo« [szyk 4 : 1] (5): Roſsennius Ceſárſki Hethman woiował Kámpánią ná gránicy Franciey ſzeroko y długo BielKron 236v; iż ſie to działo ſzyroko y długo wſzędy po ſzyrokośći tey nędzney á ſzyrokiey ziemie. RejAp 127. Cf »długo a szeroko iść«, »szeroko i długo się rozłożyć«, »szeroko i długo się rozszerzyć«.

W przen (1):
Szereg: »długo i szyroko« = na wielkiej przestrzeni (1): Myeycyeſſ ſyα dobrze wi wſſitky duſſe wyer⟨ne⟩ ktore lyezicye wlonye zyemye dlugo ij ſſiro⟨ko⟩ BierRaj 21.
α. O tekście (4): Pátrz niżéy w Metrice doſtáteczniey: bo tu długo. SarnStat 22.
Zwrot: »(wy)pisać (a. wypisować)« (3): Carmine longo aliquid effari, Długo o czim piſáć Mącz 38d; iż wſzyſtkie tákowe ſpráwy pobożne/ y trudno oſobliwie wiedźieć/ y długo wipiſowáć. ReszHoz 139; ActReg 167.
Szereg: »długo i szeroce« (1): Tociem wm dlatego y długo y szeroce wypisał ze się tym drugy raz bawic nie mąm woley ActReg 167.
b. Na określoną długość; longe Modrz, JanStat [w tym: w comp (9), w sup (1)] (23): ſą niektorzy czo powiedaią: iż iako długo pępka vrżnąwſzi zoſtawi/ tak też ięzyk będzie v otroka krotki albo długi. FalZioł V 34v.

dłużej od czego (1): ktory [łańcuch] im kto drożſzy ma/ [...] ábo też dłużey od ſzyie wiśi [aut etiam longius dependentem]/ tem ſię rozumie być pocżeſznieyſzym / zacnieyſzym/ y káżdego vrzędu doſtoynieyſzym. ModrzBaz 51.

W połączeniu z bliższym określeniem miary (3): FalZioł I 81b [2 r.]; Krókiewká ma być ná dłuſz łokieć/ y krótſza może być/ ále nád łokieć dłużéy nic. Strum B2v; Calep 323a.

W charakterystycznym połączeniu: trochę dłużej.

Połączenie: »tak długo ależ« (1): kthora [rzeka] byezy slasszv copanyskyego przesz yezyorko thak dlvgo alesz do wągla Rvszyeczskyego ZapWar 1527 nr 2376.

Zwrot: »dłużej uczynić« (1): Dłużey vcżynić/ et Popuſćić. Prolongare. Calag 332a.
Wyrażenia: »co nadłużej« (1): StryjKron 406 cf Szereg.

»długo na (a. jako) palec« (2): Wezmi korzenia ſlazowego tak długo iako palecz albo trochę dłużey FalZioł I 81b; Digitalis — Co ieſt długo na puliec [!]. Calep 323a.

Szereg: »szeroko, (i) długo« = late (et) longe circumferentialiterque JanStat [szyk 9 : 2] (11): izby ta oſoba dvchowna vięczei ſobie tego poſwiątnego przywlaſczala ſzerzei y dluzey nizligo mamiecz vedlia fundvſſv y poſſeſſiey. ComCrac 20; BielKron 371; ZapKościer 1580/13; co naſzerzey y nadłużey mogł/ wſzyſtki kráiny Márgrábſtwá Brandenburſkiego zwoiował StryjKron 406; ták iż przerzeczony N. [...] wieś N. zſwémi potomki będźie dźierżał/ miał/ y obyczáiem dźiedźicznym pośiędźie ták ſzéroko/ długo/ y wokrąg: iáko ſą przerzeczone dobra SarnStat 685 [idem 6 r.] 685 1249 [2 r.], 1250, 1253 [2 r.].
α. O tekście [w comp] (4): Ma ią [modlitwę] Verepaeus trochę dłużey capite 6. LatHar 40 marg.

W przeciwstawieniu: »dłużej ... krocej« (1): Wianek/ żadną rzecżą rozny nie ieſt od Pſáłterzá [...] Bo co ſię wolnieyſzym w Pſáłterzu Pánny Máryey dłużey przełożyło: to zábáwionym w Wianku ná trzy cżęśći krocey ſię rozdźieliło LatHar 508.

W charakterystycznym połączeniu: trochę dłużej.

Zwrot: »dłużej pisać« (2): BielKron 334; [list do marszałka koronnego] Iuz dłuzey pisac nie chcę ani smięm. ActReg 115.
Szereg: »więcej i dłużej« (1): Kronikarze náſzy [...] więcey y dłużey piſáli o przećiwnym ſzcżęśćiu ſtárſzych náſzych/ niżli o fortunie ich. BielKron 334.
c. W kierunku długości; wzdłuż (2): ſkray gi [szarłat] długo na krayki/ pothym położ tej krayki ieden koniecz na tę małmaziją/ á drugi koniecz na to prożne nacżynie/ poſtawiwſzy oboie poſpołu/ á tak będzie ſciekało z wyzſzego nacżynia do nizſzego FalZioł V 70; Liſt około prętu długo á gęſtho ſie kładzie FalZioł I 154d.
2. O stosunku czasowym (2216):
a. Przez przeciąg czasu oceniany jako długotrwały; diu Mącz, Calag, Calep, Cn; diutine Mącz, Calep, Cn; longe, multum Mącz, Cn; plus, tractim Mącz; prolixe Calep; desiduo, diutule (diutile), diutine, diuturne, longinquum, longo spatio, longum, perdiu, perlonge, perlonginquum Cn (1872): BierRaj 23v; Długo lew z páſterzem chodził/ Nic żadnemu nie záſzkodził. BierEz Q4, A3v, B3, D, I4v, O (11); ij omdláwſſy od ſilnégo ſmutku/ wielmi dlugo za mártwé na ziemi leżala. OpecŻyw 110, 1, 38, 53v, 110v, [162]v; PatKaz III 105; Wſzitcy býſmý na to przizwolili/ Býſmý długo w tey Fortunie býli. KlerPow [7]; MOl ieſt robacżek w ſzathach ſie lęgączy gdy długo wnieiakiey wilgothnoſci będą FalZioł IV 16b; Są żyły [...] czo cżaſem krew z nich barzo płynie á długo z boleſcią. FalZioł V 93, I 89c, III 26d, IV 37d, V 9, 65v (28); BielŻyw 112; gdy grona winne długo leżą na ſłonczu po zebraniu tedi [... ] ſłodſze będą GlabGad I4, B5v, B7, F5, G2v, K6v (12); Sach met, [...] od Litwy poimany ſiedział długo w więżieniu w kownie. MiechGlab 30; na tho vymowky czyn obyczaynye a krothkyemy slowy, wrzecz syą dlugo nyewdavayancz LibLeg 7/35, 7/41, 10/150, 11/11; WróbŻołt 124/3; Y długożli ći złoſliwi ludzie będą ták wroſkoſſach ſwych vynoſić ku gorze myſli ſwoie RejPs 139, 56, 67, 108v, 122v, 181v, 199; PAnie byś chćiał wſſytko baczyć Trzebá by ſie dłużey czwiczyć RejRozpr Kv, D4, E4; Długo tego taili Niżli nam obiawili LudWieś B4, A3; RejJóz C7v, D8, G7, H4v, I6 (9); Czyrpialam dlugo wniewoli Bo mie oba woczy kloli. RejKup d6v, e6v, f4v, h5, m2v, z3v (12); KromRozm I A4; MurzHist Q3; MurzNT 121 marg, Luc 20/47; KromRozm II v4;DiarDop 103, 106; Przedtem był then obycżay/ że ſie w ſzkołách młodzyeńcy długo bárzo vcżyli GliczKsiąż Nv, E4v, K2v, M2v, M8v, Nv, N2; PLyway długo á beſpiecżnie nawdzyęcżnieyſza łodzi A niech żadna zła nawáłność ná ćie nie przychodzi. LubPs ktv, D [2 r.], N3 marg, S3v, cc6, hhv; GroicPorz B, f, hh2v; GroicPorzRej C3v; KrowObr 18v, 39v, 60v, 114, 117v (9); RejWiz 42, 83v, 90, 155v, 183v (10); Nehemiaſz [...] płacże y pośći ſie długo wyznawáiąc grzechy ludzkie Leop 2.Esdr 1 arg, Iob 8/2, 19/2, Zach 1/12; UstPraw Cv [2 r.], G4; iuż tu mego bytu długo być nie może/ Gdyż ciepło w iedney gębye z źimnem maſz nieboże. RejFig Aa3, Aav, Cc7v; RejZwierz 1, 16v, 30, 47v, 103 (10); Syn moy vmárł/ bo go długo nie maſz [Periit puer, quoniam moratus est]. BibRadz Tob 10/3, Gen 12/6, 1.Reg 1/14, Ps 6/4, Hab 2/6, k. II 138b marg (9); Pápiſtá odmowiwſzy Paćierze/ ſam z ſobą długo w milczeniu był OrzRozm A4v, N3v, T2v; Weturya ácż ſie długo wymawiałá ſłuſznemi wymowkámi/ wſzakże wſzytkim k woli muſiałá vcżynić ná prośby ich BielKron 109v, 14, 105v, 147, 163, 184, 402v (79); KwiatKsiąż A3, L4; Conditiva mala, Yabłká długoleżące. Mącz 63a; Commorari verbis pluribus in re aliqua, Długo około yedney rzeczy mówić. Mącz 233a; plures dies [...], więcey dni/ To yeſt dłużey Mącz 307a; Provecti longius in amicitiam, Długo ſobie dobrze byli. Mącz 478a, 238a, 266a, 309d, 419d, 492c (32); Prot A2, A3, B2v; SienLek 7v, 25, 30, 135, 149v (16); A nie dáycie długo ſtać Pánu ſwemu v drzwi wáſzych ſtoiącemu RejAp 12, 2v, 3v, 11v, 31 [2 r.]; bo kto chce w cżym być oſobny/ muśi ſie długo/ y náder pilnie ćwicżyć. GórnDworz M5, C8v, P6, T7, Zv, Dd8 (8); Tu nie trzebá przedłużáć dowodząc długo/ bo y ſam wzrok to vkázuie GrzepGeom E2; HistRzym 7v, 10, 15v, 18v, 36v, 116; Słuchayże co ieſt ſwiát/ [...] márna omyłká/ łotrowſka iáſkinia/ omylna ſámołowká/ ná ktorym nigdy nic pewnego/ nic trwáłego/ áni nigdy długo ſtánownego być nie może. RejPos 317, ktv, 75, 125, 197v, 331 (24); BiałKat 306; GrzegRóżn 38; HistLan F5; KuczbKat 395 [2 r.], Poźrzymy po wſzytkich ſtaniech ſwiátá tego/ [...] ieſliże vyrzyſz dom ktory ze złego nábycia powſtáły/ áby ſie długo roſkorzenić miał/ á márnie vpaść nie miał. RejZwierc 40; Wiele długo gniewliwy ná ſwiecie ſzkody y wiele złego uczynić może. RejZwierc 76, 25, 48, 75v, 157, 199 (35); BielSpr 1v, 3 [2 r.], 46v, 47, 73v, 75v [2 r.]; MWilkHist C3v; WujJud A2, B3v; BudBib 4.Esdr 6/59; HistHel B4v; MycPrz I B; BiałKaz D3; Naprzod tu ná ſię wyznawam/ żem długo wtem błędzie był BudNT przedm c2v; Y tego mi długo wywodźić nie trzebá CzechRozm 217v, 69, 103, 133, 202 [2 r.], 246; Sławę dobrą miłuiąc gárdły ią płáćili/ Prze co tu długo będą ná ſwiecie ſłynęli. PaprPan Zv, B2, D3v, K3, Z3; ModrzBaz 3, 18, 25, 72v, 109v (13); SkarJedn 59, 173, 228, 291, 388 (8); KochOdpr B; Calag 323b; Weyźrzy ná ſwé ſługi/ pánie/ Długóż ſye maſz gniewáć ná nie? KochPs 138, 6 [2 r.], 57, 110 [2 r.], 124, 141 (11); zktorey [pokuty] ſię on długo wyprośić chćiał. SkarŻyw 484, 127, 184, 244, 408, 532, 580 (85); KochTr 19; StryjKron 46, 150, 492, 537, 647 (13); CzechEp 32, 110, 191, 262, [393], [398] [2 r.]; KochJez B; NiemObr 54, 75, 157, 165, 171; Nie pieść ſię długo z mémi xiążeczkámi/ Gośćiu/ boć rzeką báwiſz ſię fráſzkámi. KochFr 16, 23, 51, 74, 95, 114; KochWz 140; ReszList 173, 188; WerGośc 218, 227, 245; KochPam 83; Y z namędrſzym nie trzymam w téy mierze/ Kto ſye długo ná dobrą myſl bierze KochPieś 23, 25; PudłFr 63, 67; ArtKanc P3v, S11v; BielRozm 2; iż Węgierſka Koroná doſyć długo ſtałá/ fortuną ſię iey to dźiało GórnRozm A2, C4, E4, Iv, M2, M3; PaprUp A4v; tę máłą wróżkę Ianá Kochánowſkiégo [...] którégo nam śmierć żáłoſna dłużéy záyźrzáłá/ [...] poſyłam W.M. KochWrJan 18; ZawJeft 30; A gdy tam byli zpułgodziny Hetmanowi zdało się to długo ActReg 58, 96, 101, 170; Calep 321b, 322a, 335a, 358a [3 r.], 858a [2 r.]; GostGosp 48, 136; GostGospSieb + 3; GrochKal 23 [2 r.]; Zaden wielki Monárchá długo nie królował GórnTroas 22, 26, 29, 45, 69; GrabowSet C2v, E2 [2 r.], G2v, I3, T4v (9); KochFragJan 4; OrzJan 18; LatHar [ + +4]v, ++6v, [140], 145, 250, 520, 581; Ieśli chceſz vżyć świátá długo y beſpiecżnie/ Głupiego zbytku ſię ſtrzeż/ nie broy nic wſzetecżnie. RybGęśli Cv; doſyć długo áż do świtánia przepowiedał WujNT Act 20/11, s. 50, 98, 130, 417, 513 (9); BEdźie mi tego długo żal, Iáſnie Wielmożny á M. Pánie, żem nie mógł ktemu przyść SarnStat 228, *6, 915; WitosłLut A4; KlonKr A3v; PowodPr 33, 74, 83; Ktoż ſzczęśliwſzy: ten co rychło doiedźie/ czyli ten co ſię po morzu y wiátrách długo włoczy SkarKaz 422b, 4b, 7a, 385a, 422b, 550a (11); CiekPotr 32, 70; Długo ten ſurowy wiátr/ piłá tá myśl twoiá GosłCast 68, 12, 41 [2 r.], 47, 67; PaxLiz B2v, C4v, E3, E4v; SkarKazSej 659a, 663a, 687a [2 r.], 700a; SkorWinsz A3v; długo ſię rzecż tocży. Przeto mowmy y o tych ktorzy nas záwodzą KlonWor 54, 48; PudłDydo B5; SzarzRyt C3.

długo po kim (9): Leop Ios 24/31; BielKron 114; Cżego y Oycowie długo po Apoſtolech w Kośćiele náuczáli GrzegRóżn H; Złych nie ćirp w ſwoiey źiemi/ ták vczyniſz ſobie Wieczny pokoy/ co będźie y długo po tobie. Prot D3; BudBib Ios 24/30 [31]; BudNT d3v; SkarJedn 191, D3; CzechEp 50.

W formułach życzeń (29): KlerWes A2; A ziczimi panv woyewodzie [...] abi on. weſdrowyu długo wtim panstwie panowal LibLeg 10/150, 11/169v; RejJóz P8v; RejKup e5; GroicPorz B; OrzRozm L3v; Vive Nestores annos, Bądź bárzo długo zdrów. Mącz 246b; Prot D2v; RejPos A3v; BiałKat 386v; A day Boże by [ten korab zacny] długo w Polſzcże v nas pływał/ Y ſławy ſwey zácżętey ták z dawná vżywał. RejZwierc [282]; Strum Rv; SkarJedn 188; ReszHoz 135; Niech ſye twé imię ſławi/ y długo/ y wſzędźie. PudłFr 14, 44; KmitaPsal A2v, A5v [2 r.]; KochWr 35; ZawJeft 21; ActReg 54; OstrEpit A3 [2 r.]; KołakCath C4v; SiebRozmyśl A2; KlonKr B4, F4 [2 r.J; SkarŻyw A2v; GosłCast 18; Zyi długo zacna Páni/ á ſzczęśliwe látá Niechayći długo ſłużą ZbylPrzyg ktv.

W charakterystycznych połączeniach: barzo długo (21), dosyć (dość) (23), wielmi; długo bić się [= walczyć] (4), błądzić (2), błąkać się, bronić (się) (9), by(wa)ć [= pozostawać, trwać] (82), chorować, ciągnąć się, ci(e)rpieć (11), czynić [= walczyć] (10), ćwiczyć się (2), dowodzić, folgować (3), krolować (3), leżeć (leżący) [= pozostawać] (22), milczeć (5), miłować, modlić się (6), mordować się, mowić (14), namawiać (się) (2), nauczać, nosić (7), opierać się (2), panować (8), płakać (6), (po)siedzieć (3), pościć (się) (4), powiedać (7), (po)włoczyć się (3), (po)zosta(wa)ć (4), pracować (2), prosić (3), proszony, przebywać (5), (prze-, z-, za-)mieszkać (20), (przy)patrzać (patrzyć, przypatrować) się (11), robić, rozmawiać (się) (3), rządźić (2), siedzieć (siadać) [= przebywać] (3), służyć (5), słynąć (2), sprawować (2), sprzeciwiać się (2), stać [ = pozostawać, trwać] (25), szukać (13), trapić (2), trapiony, uczyć się (4), upominać (2), uży(wa)ć (7), walczyć (2), warzyć, wołać (4), wspominać (4), wyliczać (13), wymawiać się (17), wywodzić (3), (w)zbraniać się (2), zasiadać, (za)taić (się) (10), zmawiać się, zwodzić (2), żałować (3).

Przysłowia: OrzRozm L2; Ne vos diutius teneam, Bych was długo na słowiech nie dzierżał. Mącz 446c, 96a, 447c; Odpusććież że was trzymam ták długo ná ſłowie. Prot B3v; RejZwierc 175v; SkarŻyw 593 [ogółem 7 r.].

CZego zá świeżá ſkorupá náwrzáłá/ Ten zapách będźie w ſobie długo miáłá. KochFrag 38.

Długo myśl/ á prędko cżyń/ ták nas Mędrzec vcży BielSjem 29v.

Dałby ſie iuż y kámień ták długo námowić BielKom F6.

Satis diu verba dedisti nobis, Doſicieś ſie ſie [!] długo nas zá nos náwodźił Mącz 369c.

BierEz Q3v; Iz ſie więcż długo dobre a złe też pamięta RejJóz L2v, K5 marg, L2v marg; RejZwierz 1 marg, 2; Dobre ſie długo pámiętháć muśi. RejZwierc 100 marg, 100, 161v, [277]v [ogółem 10 r.].

Ták cżego ſie ono zá noworoſlych lat náucży/ długo ono pámyętáć będzye. GliczKsiąż I7v.

Gdy maſz co cżynić długo ſie rozmyſlay RejZwierc 214v, 25v, 228v.

Podzi precż leniwy sługo/ Bo ieſz wiele á ſpiſz długo BierEz K2v.

ziſk zły długo ſmucić będzie. BielŻyw 10.

Mierneć rzecży długo trwáią/ Niemierne hnet przeſtawáią BierEz O4; RejRozpr G4 marg.

Iáko kto dobrze żywie/ ták długo żywie. KołakSzczęśl C3v; CiekPotr 6.

Frazy: »długo będzie [czego, kogo]« = będzie długo trwał, żył (3): RejZwierz 40v; A chociay ſ...] zákwitnieſz iáko drzewko zyelone/ á długoż będzye tey zyelonośći twoiey RejPos 39v; Ale chceſzli miéć Tárás dobry y coby go długo było/ [...] Day bić kólé dębowé [...] kół od kołu ná trzy łokćie Strum H2v.

»długo by (było, (po)trzeba) [cum inf]« = zbyt wiele czasu trzeba (by); longum est Mącz, Cn [szyk zmienny] (44): ForCnR A3v; Pyſma otim pełno ieſt ſtarego y nowego zakonu/ aleby długo było wſziſtko okazowac SeklKat E; MurzNT 31, 103v, 116; KromRozm II i3v; NA tę głowkę trzebáby/ długo rezumowáć/ Ktoby tám chciał porządnie/ wſzytko zreyeſtrowáć. RejZwierz 53; BielKron 230v; Longum esset omnes partes promere, Długoby było o wſziſtkich rzeczách powiedáć. Mącz 325b, 197a [3 r.], 385c; Długoby y o inych zacnych Mężoch nieśmiertelnéy ſławy godnych/ w tám téy bitwie przypomináć OrzQuin R3v; SienLek 23, 25; BiałKat 93v, 123v; WujJud 240; Y wiele inſzych ieſt nád te roznice ktoreby długo wylicżáć CzechRozm 90, 6, 93v, 106v, 126v, 149, 265; Oczko 5v, 27v; SkarŻyw 455; CzechEp 87, 134, 155, 191, 296, 298, 363; ReszPrz 60; ReszList 163; ActReg 50, 162, 169; SarnStat 1140; Iáko ſię wiele heretykow ſtárych kuśiło o cudá: długoby piſáć SkarKaz 418a, 243b.

Zwroty: »długo czynić« = przedłużać (5): ComCrac 21v; RejKup Hv; Praelongo, Długo czinię/ przewłaczam. Mącz 318c; SkarŻyw 86, 141; Gdy ſię ná kogo przegraża/ długo to cżyni y odwłoczy káránie SkarKaz 3a.

»długo na jednej rzeczy leżeć« (1): Contextu longiore loqui, Długo ſie yedney rzeczy trzimáć/ długo ná yedney rzeczy leżeć. Mącz 453c.

»długo myślić (a. (się) rozmyślać, a. namyślić się), myślący« = multum et diu cogitare a. haesitare, diu exercere, versare diu Mącz; cunctans Calep [szyk zmienny] (22 : 1): BierEz G; MurzHist M; Y Tu ſie przyrodzenie długo rozmyſláło/ Gdy tę głowę w ſwych ſpráwach/ poſtánowić miáło. RejZwierz 51v; BielKron 243v, 309; GrzegRóżn F4; KwiatKsiąż F2; Multum et diu cogitare, Długo ſie s ſobą rozmyſliáć. Mącz 236b, 14c, 91a, 486b; HistRzym 131 v; RejPos 9; RejZwierc 25v, 214v, 228v; A wſzytko prózno: bo długo myśliwſzy/ Co dáléy/ tymem ieſzcze był wątpliwſzy KochPs 108; SkarŻyw 243; KochBr 151; KochSz C3; BielSjem 29v; Calep 277a; Y długo myślił niż wſzytkie przymioty/ Wybacżył w obu/ y wrodzone cnoty KlonFlis G4v.

»nastać się długo« (1): vbogi kmiothek [...] náſtawſzy ſie długo v drzwi poſzedł do domu RejZwierc 65.

»długo się ociągać« (2): ácż ſię długo oćiągał/ iednák potym ſzedł SkarŻyw 308, 527.

»długo odwłoczyć (a. odwłaczać, a. przewłaczać, a. zwłaczać) (się)« [szyk zmienny] (12): á nierácz długo [Panie] rátunku ſwego odemnie odwłoczyć. RejPs 102v; GliczKsiąż O8v; LubPs D marg, Fv marg; BibRadz Ex 10/3, Is 48 arg; RejZwierc 228v; BudBib Eccli 29/11; PudłFr 62; ActReg 26; Achćie mnie/ że mieſzkániná moiá ták ſię długo zwłacża. WysKaz 6; Ale ſyn długo przewłaczał/ záczym w téy teſknośći/ Niemogłá ſie vćieſzyć z iego obecnośći SiebRozmyśl B.

»długo (o)mieszka(wa)ć (a. omieszkiwać)« = morari, demorari Mącz; diu multumque dubitare Cn [szyk zmienny] (11): RejKup Tv; A choć ſie mu theż przydawáło [...] vpadáć w rozlicżne grzechy á ſproſne złośći: A wſzákoż on nigdy s tym długo nie mieſzkał LubPs A5v, hhv; AEschinus ociose cessat, [...] Ey długo go nie máſz/ dlugo omieſzkawa Mącz 45c, 233a, d, 244a, 311b; RejPos 295v; SkarŻyw 560; WujNT Matth 24/48.

»długo pamiętać, było pamiętano« (21 : 1): BierEz Q3v; RejJóz K5 marg, L2v [2 r.]; GliczKsiąż I7v; RejZwierz 1 marg, 2; Literis consignemus quae mandare monumentis volumus, Oſtężmy piſmem to co chcemy áby długo było pámiętano Mącz 392c; RejPos 51; Abowiem poććiwy cżłowiek káżde dobrodzieyſthwo długo pámięta RejZwierc 98v, 10, 23v, 98v, 100v, 161v (14).

»długo (po)czekać (a. oczekawać), (o)czeka(wa)jący, oczekiwany (a. oczekawany)« = diu expectare Vulg [szyk zmienny] (59 : 4 : 2): Liſzká gdy długo cżekáłá/ Idąc precż z ſobą gadáłá. BierEz L3v; PatKaz III 105; LibLeg 7/103; RejKup y4; LubPs B6 marg; RejWiz 78; Leop Act 28/6; Nie dáli ſie długo cżekáć y oni pánowie KochZuz A4; RejZwierz 107v; BibRadz Ier 29/28; BielKron 64v [2 r.], 165v, 244v, 311v, 380, 410v; Mącz 439c; RejAp 31v, 83; HistRzym 119v; RejPos 75v, 192, 195v [4 r.], 335v (13); BielSat E; RejZwierc 188v, 195v, 262; RejPosWstaw [1103]v; BudBib Ex 34/6, Ps 85/15; Oczko 5v; SkarJedn 383; y opowiedział mu onę nowinę weſołą/ á długo od oycow S. ocżekiwáną SkarŻyw 595, 4, 82, 285, 390, 403 (9); NiemObr 147; CZekałem długo ſczęśćia: lecz iż przyść niechćiáło/ Bych mu więcey nie ſłużył/ ták mi ſye téż zdáło. PudłFr 10; ArtKanc K6; BielRozm 33; ActReg 49; GostGosp 84; Bog ieſt ćierpliwy y długo czekáiący. WujNT Yyyyyv, Act 28/6, s. 529, 557, Hebr 6/15; SkorWinsz A3; SzarzRyt C4v.

»długo (po-, wy-)trwać, trwający« = durare, inveterascere, pati aevum, diutinus, immutabilis, lentus, longinquus, longus, patiens vetustatis, pertinax, stabilis, tenax Mącz; diu durare Calag; perlonginquum est Cn [szyk zmienny] (170 : 22): BierEz K, O4; Bo kto boiázń bożą zakladá/ ij odrzutzá/ dlugo w dobrym nietrwá OpecŻyw [192]v, [34]v, 44, 163v, 168v; FalZioł I 48c, III 30b, IV 35b, 37b, V 55 (12); BielŻyw 124, 139, 170; GlabGad K; WróbŻołt 124/3; RejŁas w. 61; iż ták długo wytrwáć możeſz thák nieznośne rzeczy RejPs 123v, 56, 59, 73, 119, 182, 211; RejRozpr G4; LudWieś ktv; RejJóz H; RejKup R; KromRozm III H6v [2 r.]; Diar 91, 92 [2 r.]; GliczKsiąż H3v; Gdyż cżłowyek yáko śyáno nye może długo trwáć LubPs X4v, ee6v; GroicPorz 14v, p2v; SeklPieś 31; KrowObr 152; RejWiz 98v, 123, 157v, 165; y długoſz będą w thobie trwáć myſli ſſkodliwe [usquequo morabuntur in te cogitationes noxiae]? Leop Ier 4/14, 2.Mach 8/26, Luc 1/21; RejZwierz 24v; BibRadz Prov 3/16, Is 55/22, Dan 11/8; BielKron 105v, 114, 124, 127v, 300 (14); A tak ſię godzi iżębyſmy długo około iedney rzecży trwali KwiatKsiąż L, H; Bene longinquus dolor, Długo trwáyąca boleść. Mącz 24b, 33c, 188d, 378c, 409b, 411c (17); SienLek 2v, 20, 163v; RejAp 80v, 108, Ff2; HistRzym 120v; RejPos 54, 90, 212v, 239, 334v (20); BielSat D2, D4v, M4v; Bo ácżći wſzytko iáko powiedáią z brzękiem dzwonowym przemija/ ále wżdy ſławá dobra nigdy zá dzwonem nie biega/ y długo potrwáć może. RejZwierc 161v, 16, 40, 153, 161, 217v (13); BielSpr 25v, 28v; RejPosWstaw [413]v; MycPrz II A3, B2v; StryjWjaz C; CzechRozm 166, 179v, 181v; PaprPan Hh3v; ModrzBaz 65v, 97; SkarJedn 154, 159, 334, 345; Oczko 33; Calag 324b; SkarŻyw 76, 301, 372, 582; StryjKron 41, 315, 390, 782; CzechEp 87, 157, 373, 376; y do wylania krwie: w tey ták długo trwáiącey rzecży poſpolitey náſzey Polſkiey nie przyſzło. CzechEpPOrz **; NAdobny ſobie kwiát [różę] Venus obráłá/ Kiedyby iego kraſá dłużéy trwáłá. KochFr 44; ReszList 172; BielSjem 33, 35; BielRozm 26, 31; GórnRozm I4v, K4v, M4v; KmitaPsal A2v; ZawJeft 21; ActReg 29, 71, 149; Phil R4; GrabowSet D2v; OrzJan 30; KołakCath C4v; WujNT Yyyyy4v; SarnStat 364 marg; KlonKr B3; PowodPr 75; SkarKaz 487a; y życzęć/ proſząc bogów/ Byś ſczęśćien długo trwał/ byś do ich przyſtał progów. GosłCast 18, 54; SkarKazSej 691a.

»długo (po)wlec (a. przewłoczyć) (się)« = in longum extrahere Modrz (4): Bo niewiedźieć [...] iáko ſye długo powlecze Práwo GroicPorz ſ4; Trahere bellum, Długo woynę wlec. Mącz 460d; ModrzBaz 90, 94.

»długo (po)żyć, (być) żyw, żywo« = diurnare Mącz, Calep; diu vivere Mącz, Calag; provivere, vivax Calep; multum diuque vivere Cn [szyk zmienny] (45 : 38 : 1): BierEz K2v; A żadni kthori by miał długo żywo być na ſwiecie/ then nie może być bez cięſzkich niemoczy FalZioł V 65v, IV 31a; BielŻyw 20; LibLeg 11/169v; SeklKat B2v, G4v, H [2 r.], H4; Wewnątrz goraż zwirzchu ziębnież Ty iuż dlugo zyw niebędzież. RejKup G, d4v, d6v; A choćby też tu ná ſwyecye mogł y nadłużey żyć/ Ale yednák wſſytkim rzecżam koniec wżdy muśi być LubPs N2; KrowObr 140v; Leop Deut 25/15, Ios 24/31; BibRadz Deut 4/40, Ps 34/13, Eccle 7/16, I 476b marg; BielKron 40v, 45, 81, 111v, 125v (10); KwiatKsiąż M4v; Fessus vita, Stesknionego żywota/ doſic długo żył. Mącz 125b, 57b, 88c, 202d, 297d, 369a; SienLek 5v, 13, 61; BiałKat 53v [2 r.]; HistLan kt; RejZwierc 27v, 60, 97, 157, 160 (8); RejPosWstaw 41v, [414], [414]v; Y służył Izrael Iehowie po wſzytki dni Iehoſzuego/ y po wſzytki dni Stárcow/ ktorzy długo żyli po Iehoſzuem [prolongaverunt dies post Iehosuah) BudBib Ios 24/31, 4.Esdr 4/50 [51], 5/4; SkarJedn 277; Calag 323a; SkarŻyw 161, 292, 461, 504, 597; Widzę cztérnaśćie mogił: á ty nieſzczęſliwa [matko]/ Y podobno ták długo nád wolą ſwą żywa Obłapiaſz źimné groby KochTr 14; CzechEp 332, [413]; KochEpit A4; WisznTr 23; PudłFr 44; ArtKanc M3; Calep 321a, 869a, 1132a; KochCzJan A2v; GrabowSet B4; OstrEpit A3 [2 r.]; KołakCath C3v; KlonKr B4, F4; CiekPotr A3v; ZbylPrzyg ktv.

»da(wa)ć się długo prosić« (5): Mącz 25c; GórnDworz Y6; A wſzędy gdzież go kolwiek prośili/ áby im wyłożył ſłowá ſwoie ſwięte/ [...] nigdi ſie długo nie dał prośić RejPos 126, 221v; MA záiſté [jedna pani] vrody doſyć/ Iedno że ſye da długo prośić. PudłFr 56.

»długo przedłużać (a. przedłużyć)« [szyk zmienny] (3): Y długoż tych dni przedłużyſz Pánye ſłuſſce thwemu LubPs bb3; RejPos 75; Przedłużay bezmiernie/ grzeſzniku/ pokutę y płácż troſkliwy/ ktoryś przedłużał doſyć długo ſmrod brzydliwy. LatHar 151.

»długo rozbierać [= rozważać]« [szyk zmienny] (3): Senat Rzymſki bacżąc to do nich/ długo tę rzecż rozbierał BielKron 129v; długo ten liſt kſiążętá rozbieráli BielKron 197, 232v.

»długo nie słychać« [w tym: kogo (2), o kim (1)] [szyk zmienny] (3): In oblivione diu iacuit [...] Długo o nim yednego słowá nie słycháć było. Mącz 256d; Ale że z rády ták długo nikogo Nieſłycháć KochOdpr B2v; ActReg 149.

»długo spać (a. sypiać)« = indormire diu Mącz [szyk zmienny] (10): BierEz K2v; BibRadz I 418c marg; Eudymionis somnum dormire, Proverbium, Bárzo długo ſpáć/ Leniuym być. Mącz 103d, 95a, 415b; Wſzędy nam przypiſuią że długo ſypiamy/ A nie plone to rzeczy iáko wſzyſcy znamy. Prot B4v; RejZwierc 32, 169; KochFr 49; Wſtań rychléy: ſpáć ſye w ten dźiéń bo długo nie godźi PudłFr 71.

»długo spać [= być bezczynnym]« (4): Powſtańże przecż długo ſpiſz o moy miły Pánie [Exurge, quare obdormis Domine? Ps 43/23] LubPs M2 [przekład tego samego tekstu KrowObr 80, RejPos 75]; KrowObr 80; Tákżeć theż cżáſem długo ſpi [Pan] nád niebeſpiecżenſtwem náſzym/ á długo nam nie odpowie RejPos 75, 75.

»długo (ś)cierpieć [= tolerować, znosić cierpliwie], cierpiący« [w tym: nie chcieć długo cierpieć (3), nie moc długo cierpieć (2)] [szyk zmienny] (21 : 1): WróbŻołt 7/12; RejPs 81v; Y długoż mocny Boże będzyeſz ćirpyał tego/ Przecż nye ſkarzeſz złoſniká cyebye bluźnyącego LubPs R3, R3 marg, V3v marg; GroicPorz o3; áby thych náuk Dyabelſkich themu narodowi złoſliwemu/ [...] długo niećierpieli KrowObr 147, 230v; Acż więc on długo ćirpi/ ále długo bacży/ Ale gdy też przyćiśnie/ żaden nie obacży. RejWiz 183v; BielKron 119, 128, 141v, 146; RejPos 74, 85v marg; BiałKat 131; BudNT 1.Cor 13/4; CzechRozm 235v; Ale Mſciſław [...] nie mogąc Cudzoziemcá Węgrzyná długo ſcierpieć w Ruſkich Páńſtwach/ zebrał ſię ná Kolomaná StryjKron 330; PaprUp G4; GrabowSet T; PowodPr 21.

»długo nie widzieć [kogo, czego]« [szyk zmienny] (3): A iam ſie iuże ſtroſkáłá/ Gdym ćię ták długo nie widziáłá. BierEz Q4; SkarŻyw 441; A ty ták ſrogą nie bądź áni mię tym karzy/ Bych długo niemiał widźiéc twoiéy pięknéy twarzy. KochPieś 9.

»długo (się) (za)bawi(a)ć [= zajmować się czym]« = diu immorari Mącz; longum laetari Cn [szyk zmienny] (42): Możeſs ſię wtem krotko ſprawić Nietrzebać ſię długo bawić RejKup z4; KromRozm III Q; OrzRozm Vv; A obeczuię/ że was długo niezabawie. KochSat B3; Mącz 233b; OrzQuin Fv; RejAp 85v, 139, 140v; GórnDworz G; CzechRozm 21v, 151, 180, 206v, 242v (13); ModrzBaz 20; Gdym pocżął kázáć [...] boiąc ſię áby mi rzecży niedoſtáło/ ſłowym ſię proznymi długo báwił SkarŻyw 582, 167, 224; StryjKron 59; CzechEp *4, 19, 135, 248, 301; ia ſię długo nie báwiąc/ kilká tylko dowodow kroćiuchno przypomnię. NiemObr 51, 52, 116, 157; GórnRozm G2; A iżbych ćię długo nie báwił; proſzę ábyś nas máluczko z łáſki ſwey poſłuchał. WujNT Act 24/4; SarnStat 1140; CiekPotr 84; A ieśliże w tym ſtanie długo ſię zábáwiſz/ Przez máłá ſię choroby wielkiey nie nábáwiſz. ZbylPrzyg B3v.

»długo (za)cho(wa)wać, (za)cho(wy)wan« [szyk zmienny] (32 : 5): FalZioł III 11d, IV 44a; Z przyiacielem nie długie mowy mieway, ale długo przyiacielſtwo zachoway BielŻyw 51; SeklWyzn c2v; RejJóz Bv, P8v; MurzHist Ev; GroicPorz B; RejWiz 68; RejZwierz 24v; BielKron 42 [2 r.], 141v, 393v, 406v; Ma być tedy niemála piecza mianá/ iżebi młodźieńćiczi iáko nadłużey w cáłośći/ to ieſt/ w czyſtośći záchowiwáni byli. KwiatKsiąż C4v; In vetustatem vinum servare, Długo wino chowáć. Mącz 389a, 63a, 479c; Prot B2; SienLek 1v, 8; Ale dla tego thák długo záchowan był w ſlepocie iego/ áby nád nim możność Páńſka byłá okazána. RejPos 74, 74, 349v; HistLan B3v; ModrzBaz 127; Opátrz mię zdrowiem/ bych długo twoie chował práwá KochPs 184; SkarŻyw 251, 263, 298; CzechEp *4v; CzechEpPOrz *4v; ReszHoz 135; KochWr 35; GostGosp 112; SkarKazSej 696a.

»długo (za)trzymać (się), (za)dzierżeć, trzymany, dzierżan, trzymający, dzierżący« = diutius tenere Mącz [szyk zmienny] (25 : 17 : 2 : 1 : 1 : 1): vwarz rozmaryn s piretrum w wodzie/ á thym ſobie vſta płocż długo trzimaiącz ciepło w vſciech. FalZioł I 119b, I 27a, 47c, V 91 [2 r.]; zaſię kamien albo żelazo wielgie gdy ſie rozpali długo w ſobie dzierzi gorączoſć GlabGad E3v, M2v, N2, O3v; MiechGlab 36; bil dlvgo wvyazeniv dzyerzan LibLeg 11/158, 10/66, 11/132; HistAlHUng A2v; MurzHist M3v; GliczKsiąż M8; LubPs Y, bb3 marg; OrzRozm L2; Trzymáli obycżay długo Kſiążętá Polſkie. BielKron 341v, 21v, 163, 259v, 264v, 307, 414; Hunc diu afflixit calamitas, tego ſie długo złe dzierżáło. Mącz 130b, 96a, 446c, 447c, 453c; Prot B3v; RejZwierc 175v; SkarJedn 165; Oczko 7; SkarŻyw 269, 593; CzechEp 221; KochWr 26, 28; Wiédzćie W.M. o tym/ że Céſarz Turecki [...] tego co mocą ośiadł/ długoby trzymáć niemógł. OrzJan 5; LatHar 159; Bo [królowie] nie ſą zrzodłámi/ ktoreby vſtáwicznym naſtępkiem płynęły od páná Chriſtuſá y Apoſtołow iego: ale káłużámi/ ktore w ſobie długo wody/ choćia błotney zádzierżeć nie mogą. WujNT 417; SarnStat 627; SkarKaz 241a; SkarKazSej 688b; RybWit Cv.

»[co] długo znaszać« = diu tolerare Modrz (1): Gdyż błąd/ by niewiem iáko záſtárzáły/ iáko y złość choćby ią zá dobroć pocżytano/ záwżdy plugáſtwo wſobie záwárte ma/ choćby iy długo znaſzano/ á niktby go niewzruſzał. ModrzBaz 2.

»[kogo] długo żywić [= zostawiać przy życiu]« [szyk zmienny] (5): BierEz F3; a tak pan Bog nieziwy długo naziemy/ tich ktorzi nieſſanuią rodzicow ſwych SeklKat H4; RejWiz 39v, 122; PaprPan Hhv.

Wyrażenia: »długo cierpliwy« (5): CzechRozm 183v; Lecź iá/ rády nie mam w tym/ co trapi ſerce/ Ták/ długo ćierpliwy/ krol naywyżſzy mieć chce. GrabowSet R4v, R4v; Miłość ieſt długo ćierpliwa [Caritas patiens est] WujNT 1.Cor 13/4, Luc 18/7.

»co nadłużej« (2): Tuſzę pómniſz/ iákom ia w twéy piérwſzéy młodośći Twárzy twoiéy folgował: ábyś był miłośći Co nadłużéy mógł záżyć KochBr 152; GosłCast 37.

»dobrze długo« = bardzo długo (1): Potym ſie dobrze długo námyſliwſzy/ Wſtał/ y rzekł KochSz C3.

»jako (a. jakoż) długo« = ile czasu; quandiu, quantisper, quousque Mącz (53): OpecŻyw 25; OpecŻywSandR nlb 2; FalZioł V 36v; Iako długo Tatarzy burzyli w węgrzech. MiechGlab **; KłosAlg G4v; KromRozm III H6v marg; GliczKsiąż M8; Táki pozew iáko długo ma ſtáć przybity/ ná woley ieſt Sędźiego GroicPorz p2v, p2v, ſ4; KrowObr 41, 70, 80, 161, 234v (8); Iákoż długo będzieſz płákał Saulá [Usquequo tu luges Saul] Leop 1.Reg 16/1; BibRadz 2.Esdr 2/6, I 418c marg; BielKron 259v; Mącz 337d, 338c, 344d [2 r.], 439c; RejAp 80; GórnDworz E6; HistRzym 120v; RejPos 195v [4 r.], 218v; iż to cnoćie ſłuży/ wiedźieć/ kiedy/ iáko/ y iáko długo mamy żáłowác KuczbKat 195; RejZwierc 100; BudBib 2.Esdr 2/6; MycPrz II A3; SkarŻyw 51 marg, 357; KlonŻal B3v; WerGośc 262; ArtKanc I16; PaprUp L3v; GostGosp 24, 156; SarnStat 364 marg, 417, 454, 627, 937; A ná tey drodze nie máſz pewnego czáſu/ iáko długo ná niey być. SkarKaz 422b.

»długo(ż) jeszcze« = longum PolAnt [szyk 4 : 3] (7): RejPs 59; długoż ieſzcże/ máią być ty gody? RejFig Aa7v; BibRadz Ier 29/28; GórnDworz S8; CzechRozm 141v; Skotnicki [...] ieſzcże ſię długo wſtydźić muśiał WerGośc 250 [idem GórnDworz ]; GrabowSet H2.

»nazbyt długo« = za długo; nimium diu, diutius solito, ultra longum Mącz (5): Nimium diu disputo, Názbyt ſie długo gadam. Mącz 247b, 285d, 325b; Oczko 5v; Tu nie wſpomnię 2. kśiąg [...] bo by názbyt długo było WysKaz 35.

»długo pamiętny« (2): RejWiz 67v; Wielkiey byłá [Bona] zacnośći/ [...] Sławna w Polſzcże/ y długo/ pámiętne iey ſłowká. RejZwierz 49.

»długo potym« (5): Ale powiedz ze mi otym A dlugos ten zyſk był potym. RejKup d6v; Porro adverbium significat certe, Owſzeki/ záprawdę/ też dáley ná potym/ nád to/ długo potym. Mącz 313a; SkarJedn 200; SkarŻyw 161; KochCzJan A2v.

»długo przedtym« [szyk 2 : 1] (3): Alye tham przed thym dlugo Anna zmatiſſem bila LibMal 1546/117; CzechRozm 69v; iáko od Heretykow ták długo przedtym y potym kośćioł Boży pſuiących/ [...] odſtąpili. SkarJedn 200.

»tak(o) długo« = bardzo długo; tandiu, tantisper Mącz, Calep; tamdiu Mącz (173): BierEz G4v, Q4; OpecŻyw 76, 78, 120, [127], 163v [2 r.], 164; FalZioł I 149d, V 72, 73v; LibMal 1534/190v; BielŻyw 47, 159; Cżemu oddalaſz miły panie od nas prawicżę twoię tak długo WróbŻołt 73/11, 79/5, 6; RejPs 81v, 98v, 108, 119, 120, 123v; LudWieś ktv; RejJóz G5v, G6, G7, K4v; RejKup N, R, Tv, y4, bb6v; MurzHist Ev, M3v, M4v, O, Tv, T2v; KromRozm II d3v; KromRozm III H7, Q; Diar 31; DiarDop 104; BielKom F6; GliczKsiąż O8v; LubPs D marg, hhv; Bo tym vkazał wzgárdę przećiw Krolowi álbo ſwemu Sędźiemu zwierzchniemu/ iż ták długo wtym [powołaniu] leżał GroicPorz o3, o3 [2 r.]; KrowObr 76; Iż ták długo chodzili práwie bez pámięci RejWiz 155, 122; RejZwierz 108v; BibRadz 1.Reg 1/16, 4.Reg 7/9; OrzRozm N3v, Q; BielKron 11 v, 64v, 311v, [3322], 333; GrzegRóżn F4v; Tot seculis latuit, Ták długo ſie táyił. Mącz 377d, 95a, 182b, 429b, 439c, 440d; OrzQuin C; Prot B2, B3v; SarnUzn F2 [2 r.]; SienLek 42v; RejAp 31v; GórnDworz G, K; RejPos 54, 74 [2 r.], 75, 186, 197, 198v, 295v; BielSat D4v; RejZwierc 166v [3 r.], 200v, 210; BudBib 4.Esdr 4/50; MycPrz I C3v; Strum G2v; BiałKaz D3, H2v; CzechRozm 57, 71v, 137v, 141v, 166, 184v; SkarJedn 200 [2 r.], 345; KochOdpr B2v; długoż máią ćiebie bluźnić/ pánie? Czemu ták długo kurczyſz możną rękę ſwoię? KochPs 110, 52; SkarŻyw 51, 52, 131, 279, 285 (12); KochTr 14; StryjKron 56; CzechEp 140, 185, 221, 373; CzechEpPOrz **; KochMarsz 153; ReszPrz 99; WisznTr 30; PudłFr 28, 30; ArtKanc Q9; BielRozm 31; GórnRozm D; KochWr 26, 36; ActReg 4, 29, 54, 149 [2 r.]; Calep 1046a, b; GostGosp 112; GrabowSet C3; OrzJan 22; LatHar 643; WujNT Hebr 6/15; WysKaz 6 marg; SarnStat 127, 775; SiebRozmyśl F; ZapMaz II G 97/89v; PowodPr 21 marg, 41, 75; SkarKaz 240b, 241b, 487a, 548b, 550a, 580a; CzahTr G4v; GosłCast 27, 54; SkarKazSej 691a; RybWit [C]v; Nie byłáby rzecz ſłuſzna/ by twoię młodość Krzeczną miáłá ták długo trapić ćiężka żałość. ZbylPrzyg B3v; SzarzRyt C4v.

»długo w noc« = ad a. in multam noctem Mącz (7): Ad multam noctem desedimus, Siedźieliſmy długo w noc. Mącz 236a, 96d, 496a; SkarŻyw 328, 580; ZAłość moiá długo w noc oczu mi niedáłá Zámknąc KochTr 20; WisznTr 30.

Szeregi: »często i długo« [szyk 2 : 1] (3): MurzHist O; SkarŻyw 411; bárzo cżęſto y długo ná modlitwie tych ſłow vżywał WysKaz 8.

»długo a długo« (1): á to długo á długo ocżekawa [stworzyciel twój] obacżenia onego ſercá nędznego. RejPos 172v.

»długo i grubie« (1): iż ták długo y grubie błądźili około wiádomośći Bogá PowodPr 41.

»(bądź) krotko a (albo, bądź, i) długo« [szyk 3 : 2] (5): bárzo to trwa krotko/ á bárzo długo ſzkodzi RejZwierc 18, [272]; Bo iednák z nas káżdy krotko álbo długo/ z tego świátá zniść muśi. KarnNap Ev; CzechEp 117; KochFr 32.

»długo i nieprzestanno« (1): Boże záchowuy nam W.K.M. y z krolem Iego M. zdrowie/ ſławę/ zwyćięſtwo/ pánowanie y poćiechy ktore ſie ná wſzytko kroleſtwo y dobro każdego zoſobná śćiągáią długo y nie przeſtánno. SkarŻyw A2v.

»długo, (a) szczęśliwie (a. szczęśnie)« [szyk 1 : 1] (2): Synu moy/ czegoć mogę lepſzego winſzowáć/ Ieno ábyś mogł ſzczęſnie á długo pánowáć. Prot D2v; KlonKr F4.

»długo a szyroce« (1): Támże mu dáley y o tym zyáwieniu Páná tego/ y o możnośći/ y o ſądzyech iego długo á ſzyroce Pan rozwodzić á opowiedáć racżył. RejPos 271.

»długo a trwale« (1): Rzecży ktorem chczeſz miec richłe dokonanie y wypełnienie: pocżynay. Ale Czo chczeſz miec długo a trwale: nie pocżynay. FalZioł V 49v.

»długo i wiecznie« (1): lecż vcżynek źle vcżyniony/ długo y wiecżnie [diuturnum et perpetuum]/ ták w tem iáko y w przyſzłem żywoćie przy ſobie mieć będźie. ModrzBaz 87v.

»wiele (czasow) i (a) długo« [szyk 3 : 3] (6): BierEz K2v; Ten gdy przez wiele cżaſow á długo ſłow niektorich niemogł wymowić do ſwoich vſt kamycżek kładł BielŻyw 59; MurzHist Tv; KwiatKsiąż F2; CzechRozm 71 v; w tákiey ſpráwie czás trácić mowieniem, Gnuſność ſzczera, choćby ſię długo o tym mogło Y wiele ieſzcze mowić. CiekPotr 61.

Wyrażenie przyimkowe: »na długo« (2): thedi biſczye ſprawo [!] na dlvgo nyeodkladaly nyech bi tha rzecz przyiaczyelſkyem obiczayem bila ſprawowana LibLeg 11/141 v; A(no) nie ná długo [Et adhuc paululum]/ álić niemáſz niezbożniká/ ieſli weyzrzyſz ná mieyſce iego/ álić go niemáſz. BudBib Ps 36/10.
b. Przez określony przeciąg czasu; diu Mącz, Vulg, Modrz, JanStat; plus Mącz [w tym: w comp (111), w sup (16)] (221): włoż then proch kaparowy z oną ruthą [...] do onego ocztu, y przywarz onego tak długo iako by trzy pacierze ſpiał FalZioł III 14b; A w ſoli [śledź] długo może być: dłużey niżli inſze riby FalZioł IV 30a, II 1d, IV 22b, 35b; GlabGad E8, H6v, Iv, Kv; kthori thu wpoznanyv v myelczarzow a nadluzy v Staniſlawa czudnyka sluzill LibMal 1548/138v; HistAl E6v; ieſli niedłuzyi niſz cały mieśiąc/ tedy niemniéi ale więcyi niſz przes dwadzieścia dni nieiádł nić [!] MurzHist D4v; LubPs F3; RejWiz 84v; Niewiáſta przywiązáná ieſt zakonowi ták długo iáko mąż iey żyw [quanto ternpore vir eius vivit] Leop 1.Cor 7/39 [przekład tego samego tekstu WerKaz 284]; RejZwierz 37; BibRadz Lev 12/5, Deut 1/46; BielKron 408v; Aliquantisper Máluczko dłużei/ máłą trochę dłużei/ ná máły czás. Mącz 6d; SienLek 160v; GórnDworz S3v; RejZwierc 157; BiałKaz D3; CzechRozm 40v; Oczko 27; SkarŻyw 52, 374; NiemObr 29, 51; WerKaz 284; A będę ia męſzkał w domu twoim Pánie/ Iák iedno nadłużey moich dni doſtánie ArtKanc Q6v [idem LubPs F3]; ActReg 172; LatHar 246, 576; niektorzy inni haeretycy/ dáleko dłużey kwitnęli WujNT 417, 447; SarnStat 641; dźiéń mi ten ieſt dłużéy náznáczony/ Niż mi czás móy od Bogów zoſtał zámierzony. GosłCast 30; SkarKazSej 691a [2 r.].

W połączeniu z bliższym określeniem czasu trwania (28): ComCrac 11; MurzHist D4v; Diar 97; A ſkoro ten Papieſz vmárł/ izali nieſtáło othworzone niebo dłużey aniſſli przez godzinę cáłą? KrowObr 38v, Ss4; A wſzytek czás iáko długo Sálomon krolował [Et dies quibus regnavit Selomoh] w Ieruzálem nád Izráelem/ było czterdźieſći lat. BibRadz 3.Reg 11/42; Tám ludzie dwá kroć dłużey żywi bywáią niżli v nas. BielKron 271, 37v, 415, 416v; Pugnatum amplius duabus horis est. Dłużey niż na dwie godźinie bitwę mieli. Mącz 8b, 91a, 307a; WujNT 103, 174, 864; á tákową klątwę dłużéy niż rok práwny vpornie będźie ná ſobie nośił [ultra annum legalem pertinaciter sustineret JanStat 244] SarnStat 190 [idem 898] 30, 131, 132 [3 r.], 301, 809, 898; VotSzl D4.

~ dłużej czego (2): dłużey godziny á nawięczey dwu godźin niema [uryna] ſtać abowiem barwę traci y wſzytka ſie odmienia. FalZioł V [1]; ActReg 46. ~

W przeciwstawieniach: »krotko ... dłużej« (1): Florus [pisze] krotko lib. 4. cap. I. czym ſie dłużey Liuius bawi StryjKron 66.

»dłużej ... mało« (1): WIeręchmy ſie odárli/ y botow nie mamy/ Iuż pánie od poł roká/ ſuchych dni cżekamy. Trwáliſcie dłużey dzyeći/ iuż dotrwaycie máło RejZwierz 137v.

»zaraz ... dłużej« (1): chybá to ieden nád drugiego ma/ iż ieden záraz ſkona/ á drugi ſie dłużey morduie. GostGosp 154.

W charakterystycznych połączeniach: daleko dłużej, maluczko, mało, trochę; długo (dłużej) bić się [= walczyć], błądzić, błąkać się, bronić (się) (2), by(wa)ć [= pozostawać, trwać] (29), cirpieć, folgować, gadać, gębować, krolować (2), kwitnąć (2), leżeć [= pozostawać] (13), mieszać (9), milczeć, miłowany, modlić się, mowić, mordować się, namawiać (3), natrząsać się, nosić (3), panować, płakać (6), pościć (się) (2), (po)zostać (2), pracować, prosić (3), przebywać (4), robić, rozmawiać, rządzić (się) (3), siedzieć [= przebywać] (5), służyć (3), stać [= pozostawać, trwać] (8), szukać (4), taić się (2), trapić (5), uczyć (się) (4), upominać (2), używać, walczyć (2), warzony (2), warzyć (17), włoczyć (2), wołać (2), (z)mieszkać (7).

Przysłowie: Bo pomni ná to nieboże Iż mierne dłużey trwáć może RejRozpr G4.

Połączenia: »jako długo ... tak(o) długo« = dopóki ... dopóty; tandiu, quandiu Mącz [szyk 8 : 3] (11): ktorzy máią thák długo ſiedzyeć iáko długo ſłużyć mieli UstPraw E3v; Si perinde amentur mulieres diu ac lavant, By ták długo były miłowáne yáko ſie długo chędożą Mącz 291d, 439c; Takież też ludzie iáko długo robią w morzu tego ſwiátá/ táko długo ſie im dobrze wodzi HistRzym 50v, 75v, 97, 97v, 108v, 111; RejPos 172v, 244v.

»(nie) dłużej (...) je(d)no (a. tylko)« (19): FalZioł V 35v; ComCrac 11, 19v marg [2 r.]; Diar 92, 97; Ne diutius anno in provincia essem, Abych niedłużey w tym ſtároſtwie álbo vrzędzie był tilko yeden rok. Mącz 91a; WujNT 103, 864; którzy nie dłużéy iedno ná pewné dni ſługi naymuią [qui non diutius quam certis diebus servitores conveniunt JanStat 1094]. SarnStat 920, 86, 131, 132 [3 r.], 234, 301, 809; VotSzl D4.

»tak długo (...) aliż(by)« (4): MetrKor 37/4; tedy tácy máią być ſámi záklęći/ ták długo áliż temu doſyć vczynią UstPraw A4, B4, K2.

»tak(o) długo (...) aż((e)by)« (233): BierEz Mv; Tako go dlugo naijgráwali/ aż dlá wielkiégo vdręcżeniá/ ij od wielkié mdloſci niemogl ſtátz na nogach Iezus mily. OpecŻyw 109v, 157; PatKaz II 62; MetrKor 40/818 [2 r.]; FalZioł I 6b, 25d, II 20b, IV 3c, V 106v (37); MiechGlab 24; tedy iednę [liczbę] od drugiey odeymi tak długo aże ſie zrownaią KłosAlg F2; NIeprzeſtanę vſtawicznem głoſem wołać ku pánu ſwoiemu/ tak długo áż wżdy ku mnie łáſkáwie przykłoni vcho ſwoie RejPs 112v; ComCrac 12v; LibMal 1545/ 102v, 1548/144v, 1552/168, 1553/176v; RejKup c3v, q4v; Diar 47; GliczKsiąż H7v; GroicPorz q2v, q4v, dd3v; KrowObr 235; Leop Num 32/17; UstPraw B2v, B4, D4v [2 r.], E, Gv, Iv; BielKron 92, 122v, 139v, 155, 462v (48); Nunquam destitit orare usque adeo donec perpulit, Ták długo áż ſwego dowiódł co chciał. Mącz 94c, 99b, 244a, 380a, 480a, 509b (9); OrzQuin C2v; SienLek 62, 118, 121v, 127v, 130 (21); GórnDworz K5, X2, Z4v, Bb7, Dd2; GrzepGeom Pv, P2, P3v; HistRzym 46v; RejPos 14v, 75v, 159v, 165v, 246v (7); BielSat D; á potym zá gárdło go [lwa] popadſzy ták ſie długo z nim [Lizymach] łamał áż gi vdawił. RejZwierc 80v, 86v, 90, 93, 184v; BielSpr 19v, 38, 42v, 49v; WujJud 211; Strum P; ModrzBaz 84v; SkarJedn 142; KochPs 158; SkarŻyw 20, 75, 213, 298, 509 (16); StryjKron 135, 161, 295, 497, 752; ZapKościer 1583/39, 1584/43v, 50, 1587/71, 1588/80v; KochFr 68; ReszHoz 130 [2 r.]; PudłFr 59; GórnRozm Dv [2 r.]; ZawJeft 13; GostGosp 6, 32; LatHar 299; WujNT 392, 393; ku płáceniu [...] nie byli powinni ták długo: áżby było vznano SarnStat 1121, 303, 379, 521, 522, 899 (12); PowodPr 11; CzahTr K3v; KlonWor 24, 39, 73; To ták długo gębuie/ będźie przepiorowáć/ Aż ią onym ſtem złotych mąż muśi dárowáć. ZbylPrzyg A4.

»tak długo ... dokąd(by)« (5): GlabGad L2v; Poydziem ſobie krolewſką drogą/ ták długo dokąd nie wynidziemy z gránic twoich [via regia gradiemur donec transeamus terminos tuos] Leop Num 21/22; każe mu ieſzcże [pan] ſobie coby iadł nágotoẃáć: y ták długo ſłużyć dokąd ſie ſam nie náie y nie nápije CzechRozm 212v, 91, 119.

»tak długo ... iż(by) (a. że)« (50): FalZioł I 29c, 91d, 99a, V 18c, 43v (11); Diar 91; á nie czyniłáby o ono imienie práwem ták długo iżby ie ktho ſpokoynie dzyerżał przes dzyeśięć lat czáſu pokoiu UstPraw G4, A4, B4v, F4; BibRadz Is 48 arg; BielKron 240, 279, 351, 390v; KochSat A2; Owa tego thák długo było/ iż ſie żadną miárą ſtrzymáć drudzy nie mogli GórnDworz Tv, K, Y6v, Y8; RejPos 49, 115v, 169, 193, 294, 342v; RejZwierc 147; BielSpr 63v; KochPs 143; SkarŻyw [236], 312, 333, 566, 570, 581; Owa ták długo [Łazarz] leżał w tym roſole/ Ze oné Xięgi rozłożył po ſtole. KochFr 64; WerGośc 253; Owa ták długo ſpiewał muzyk ón vbogi/ Ze muśiał miéć ná kóniec po ſwey myśli bogi KochTarn 76; GórnRozm Cv; ActReg 56; CzahTr D4, K3v [2 r.], K4v.

»tak długo ... pokąd(by)« (4): ále ták długo będzieſz myał chcieć pokąt nye poznaſz żes nyeyáko w náuce poſtąpił. GliczKsiąż M8v, N2 [2 r.], N2v.

»tak(o) długo ... poki(by)« (36): OpecŻyw 174v; FalZioł V 67v; BielŻyw 24; RejKup a2v; Ták długo poki Słońce ábo Myeſiąc będzye/ Tedy ſie cyebye wſſyſcy tu będą bać wſſędzye LubPs Q4; BielKron 54, 54v, 311v; Tandiu dum lego, ták długo poki czytam. Mącz 439c, 98c, 344d; SienLek 110v; tákowi mogą być przyrownáni niektorey rybie morſkiey/ ktorey ták długo ieſt dobrze poki w morzu ieſt HistRzym 50v, [39]v, 46v; RejPos 303; KuczbKat 45; RejPosWstaw [412]v; CzechRozm 92 [2 r.]; ModrzBaz 126; SkarJedn 400; KochPs 105, 211; NiemObr 30; ZapKościer 1583/38, 1584/48v, 1588/78, 78v; WerGośc 227; OrzJan 14; WujNT 820; ták długo będźie w więźeiniu śiedźiał/ póki nie zápłáći [tamdiu in carcere sedere, quamdiu non solverit JanStat 609]. SarnStat 606, 606, 632, 657.

Zwroty: »dłużej będzie [czego]« = będzie dłużej trwać (1): Dłużey będzye przecieśi niż páná náſzego. RejWiz 84v.

»długo (dłużej) pamiętać, pamiętno będzie« (2 : 1): Ut mea memoria est, Iáko długo mogę pámiętáć. Mącz 215b; Ale roſtropny cżłowiek może ták vważnemi ſłowy proſthacżká pokaráć/ że mu to dłużey pámiętno będzie niżby go vderził RejZwierc 77; CzechRozm 200v.

»długo (po)czekać« (7): Tibi censeo latendum tantisper ibidem dum effernescit haec ira, Rádzec ábyś tám ták długo czekał áż ten gniew opłonie. Mącz 440d, 343d; RejPos 75, 172v, 244; ActReg 56; Niechaj panowie sądowni tak długo poczekają, jako ja też pana podsędka czekał. ZapMaz IIG 97/89.

»długo (dłużej) (prze-, za-)cho(wy)wać, zachowan« [szyk zmienny] (11 : 5): Przyſzyagamy [...] yſz pokoy y przyaczyelſzthwo będzyemy chowacz [...] thak dlugo yako od czeſzarza y od yego poddanych nam [...] y poddanym nycz ſzye zlego [...] nyeſtanye LibLeg 3/33v; FalZioł V 115v; GlabGad A3v, G6v, M6; KłosAlg Gv; LibMal 1553/176v; ktory [dłużnik] ma być przes Vrząd ták długo záchowan/ áż Powodowi w długu wedle przezyſkow doſyc vczyni GroicPorz q4v, q2v; UstPraw F4, Gv; BielKron 38; HistLan A4; dłużey niż było potrzebá/ [...] płod donoſzony táiemnie przechowywał. StryjKron A6; ReszHoz 130 [2 r.].

»dłużej przewłoczyć« (1): Iż zapuſtu [Grecy] przed wielkim poſtem dłużey przewłocżą. SkarJedn 231.

»długo (dłużej) spać (a. sypiać)« [szyk zmienny] (3): FalZioł I 94v; GlabGad L3; Kto tedy ieſt ſzczupły/ miękcey ma legáć/ ćiepley ſye chowáć y dłużey ſpáć. SienLek 11.

»długo (dłużej) (ś)cierpieć« [szyk zmienny] (4): Zołądek mocny więcey pokarmu żąda, wſzakoż dłużey może łacżnienie ſcirpieć GlabGad E7v; Diar 47; Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrućieńſtwo Tárquiniuſowo/ ták długo áz dáley wytrwáć nie mogli BielKron 104; Mącz 98c.

»długo (dłużey) (za)bawić (się)« [szyk zmienny] (5): báwił ſie rozmową w drodze ták długo/ áż do vźrzenia ná oko nieprzyiacielá przyſzło GórnDworz Bb7; CzechRozm 92; StryjKron 66; Tą nádźieią będźie was báwił Turczyn ták długo/ póki będźie mógł OrzJan 14.

»długo (dłużej) zadzierżawac (a. (po)dzierżeć), (za-, wy-)trzyma(wa)ć (a. zatrzymywać), zadzierżan, trzyman« [szyk zmienny] (18 : 17 : 4 : 1): thedi stharoſta [...] ymyenye thak dlvgo ma dzierzecz, aſz ſzye doſſicz stanye onemv komu dluzno MetrKor 40/818, 40/818; FalZioł V 20b, 35v [2 r.], 77, 85v, 88v; UstPraw A4, B4; BibRadz 4.Esdr 12/15; BielKron 106, 125v, 217, 360, 464; Mącz 99b; RejPos 14; BielSpr 38; BudBib 4.Esdr 11/32; Strum P3, P4; CzechRozm 92; KochPs 158; ZapKościer 1582/26v; którąć [wiarę] ták będźiemy Długo trzymáć/ áż w proch ſye obróćiemy. PudłFr 59; ActReg 46; á klątwy dłużéy niż rok ná ſobie będą dźierżeć [ultra annum sustinuerint JanStat 726] SarnStat 907, 86, 131, 190, 301, 898 (11); SkarKaz 277b; Ktory [zamek] nie ma od ſiecży [!]/ musi bez wątpienia/ Skocżyć [= odpaść] by był nadłuży trzyman od plemienia. CzahTr H2v.

»długo (dłużej) (ze)trwać, trwający« = diu durere JanStat [szyk zmienny] (33 : 2): cżłowiek dłużey może bez niej [karmiej] z⟨et⟩rwać niż bez picia. GlabGad F5v, E3v, E8, F4v, K4, M6 (9); RejRozpr G4; ComCrac 12v; Diar 92; BibRadz Gen 8/21 [22], Dan 7/12; Zadna Monárchia ná żwiećie [!] ták długo nie trwáłá iáko Rzymſka. BielKron A6v; HistRzym [89]v; BielSat D3v; RejZwierc 96v, 217v; RejPosWstaw [1103]v; SkarJedn 228, 386, 393, 400; SkarŻyw 160; NiemObr 30; WerGośc 227; Złodźiey mądry dłużey trwa niż niedbáły GostGosp 20; Kroleſtwo Antychriſtowe nie będzie trwáć dłużey nád pułczwártá látá. WujNT 174, 103, 820; SarnStat 121, 234, 343; VotSzl D4v.

»zmięszkać [=zwlekać] dłużej« (1): A ták Amázá ſzedł áby zebrał lud Iudſki/ y zmięſzkał dłużey [Et moratus est ultra tempus] niżli było czás náznáczono iemu. BibRadz 2.Reg 20/5.

»dłużej (długo) (być) żyw, żyć« = diu vivere Mącz (12: 11): BielŻyw nlb 15; GlabGad K3; RejWiz 84; Leop Ps 145/2; Od Enochá poſzedł Mátuzalem/ ktory był nadłużey żyw miedzy tymi Pátriárchy BielKron 4, 271; Mącz 337d, 501a; á iáko długo był żyw tytho trzy mądrośći chował HistRzym 60, [89], 107, 117; Przecz źwirzętá niektore dłużey żywą niż cżłowiek. RejZwierc B2v [idem 157v] 157v [3 r.], Bbbv; BudBib 2.Par 6/31; SkarŻyw 51; Ani to ieſt ſzcżeśliwſzy ktory dłużey żywie/ Iedno ten ktory żywſzy ná świećie cnotliwie. W Niebieſkie ſie przenośi one ośiádłośći KołakCath C3; WujNT 245 marg; SkarKaz 387a, 549b.

Wyrażenia: »co nadłużej« (3): wlać maſz [klisterę] przez Inſtrument na to vcżyniony: zadkiem wchorego cżłowieka/ á niechay w ſobie dzierży czo nadłużey może FalZioł V 77, V 20b, 85v.

»jak(o) długo« = dopóki; quoad, usquequo Mącz, Calep; quam diu, quandiu, quatenus Mącz (47): A te maſć choway iako długo chczeſz. FalZioł V 115v; KłosAlg Gv; HistAl E6; KrowObr 41; Leop Ps 145/2, Ioann 9/5; BibRadz Gen 8/21, Lev 12/2, 3.Reg 11/42, Ez 4/4, Dan 7/12; GrzegRóżn G; Dum memoria hominum manebit. Iáko długo ludźi ſtáye Mącz 207a, 207a, 215b, 337d [2 r.], 338d, 427d (9); á iáko długo łodkę widział płynącą ſtał v morzá płácżąc. HistRzym 32, 48, 104, 107 [2 r.], 109v, 117 (16); RejPos 212v; BudBib 2.Par 6/31; ZapKościer 1582/26v; Calep 890b, 1144a; A Syn cżłowieczy nie ma/ gdźieby głowę ſwoię Skłonił: [...] Wiádomość/ gdźie ſię rodźił dawſzy/ toś záſłonił By nie wiedźiał/ iák długo żal go będźie gonił GrabowSet B4; WujNT Mar 2/19; SarnStat 343, 515, 538.

»jeszcze dłużej« (1) BielSpr 28 cf »więcej i dłużej«.

»nadłużej w noc« (1): A ſnadź to dziś nacżyſtſzy páchołek co nadłużey w noc cekluie RejZwierc 260.

Szeregi: »często i długo« (1): Miſtrz iego [...] wgłowę go bił [...] ták cżęſto y długo/ iſz nakoniec rzekł mu Romuáldus SkarŻyw 570.

»(na)więcej i (na)dłużej« (2): aby dychanie w ſobie zadzierżawała coby mogła nawięczey y na dłużey FalZioł V 20b; Rzymiánie ieſzcże więcey y dłużey rzecżą poſpolitą wiedli vſtáwicżne walki. BielSpr 28.

c. O przedłużonym trwaniu jakiegoś stanu rzeczy; nadal, w dalszym ciągu; diutius Mącz, JanStat; plus Mącz; prolixius Vulg [w comp lub sup] (123): OpecŻyw 102v; RejPs 120v; Błedna Duſſe prziċ na drogę Bo to yſczie tak rzedłużeyRejKup ſ8v, b5; KromRozm I H4v; Diar 47; KochZuz A3; BibRadz I *2v, 1.Reg 1/12; Gdy ty będą dłużey trąbić głośno Trąby święte/ Obalą ſię za pomocą PANSKą mury iego [Jerycha] BibRadzBaz ktv; ut cum matre una plus esset, Aby dłużey v mátki był. Mącz 307a, 201b; BielSat N2v; leią drudzy Oley w tákie kule áby dłużey ná dáchu gorzáły. BielSpr 73v; Będą ocżekawáć gdy milcżeć będę/ [...] y gdy będę dłużey rozmawiał [et loquentem multum]/ zátulą ſobie vſtá ſwe ręką. BudBib Sap 8/12; Przed láty [...] odſądzonych [...] ná gárdle nie karano tylko ná poczćiwośći. Podobno dla tego/ iżby dłużey żáłował wyſtępku ſwego GórnRozm Lv; ActReg 14, 45; LatHar 719; ſłuſznie powiedźiał [...] Luter Iż ieſli świát będźie ſtał dłużey/ tedy trzebá będźie/ ábyſmy dla rożnych piſmá wykładow [...] znowu Dekretá Koncyliow przyimowáli WujNT przedm 10 [przekład tego samego tekstu KromRozm I H4v, SkarKaz 81b]; SkarKaz 81b; PaxLiz C2v; SzarzRyt C4v.

Z czasownikiem zaprzeczonym [w tym: nie chcieć dłużej (cum inf) (15), nie moc dłużej (cum inf) (7), już dłużej nie (3)] (50): Nagotuy Wagy Michale Bychmy rozeznali czalé Miedzy temi czo ſię Sądżą A niech wtem dłudzey niebłądzą RejKup aa7; KromRozm I Dv; MurzNT 58v; Diar 21, 29, 63, 87; DiarDop 99; KrowObr 31v, 95, 123; Longior esse nolo, Nie chcę dłużey mówić. Mącz 197a, 83a, 243a; śmierć niechcąc iemu dłużey folgować/ wźięłá go od tey niedokonáney roboty SienLek 44v; białagłowá roſpalona/ niemogącz dłużey ſkrythego ogniá nośić/ zwierzyłá ſie tego towárzyſce ſwey GórnDworz M7v, B6v, Dd4v; Strum A4; CzechRozm 10, 21, 143v, 144v; SkarJedn 353; KochDryas A3; SkarŻyw 454, 478, 490, 532; StryjKron 170; CzechEp 315, [413]; KochFr 108; ReszPrz 103; KochWr 33; á niech dłużéy w wątpliwośći Fráſunkóm ćiężkim ſerce niehołduie ZawJeft 8, 12; GrabowSet C4; OrzJan 37; RybGęśli B4 [2 r.]; WysKaz 42; áby dłużéy w tym grzéchu nie leżeli [ne diutius in suis peccatis tollerentur JanStat 850]/ z Króleſtwá naſzégo [...] będą przyćiśnieni wyiecháć SarnStat 1074 [idem 1113] 132 [2 r.], 1113; Nie będę ſię opierał dłużey: ták iáko chceſz Vczynię. CiekPotr 90; GosłCast 64; PaxLiz C4.

W charakterystycznych połączeniach: dłużej być [= trwać] (2), folgować (2), gadać, leczyć się, leżeć [= trwać] (3), mięszkać, miłować, modlić się (4), mowić (2), opierać się, panować, rozmawiać, siedzieć [= przebywać], służyć, stać [= trwać] (3), taić się, wymawiać się, zamilczać, żałować.

Przysłowie: Non tenebo te pluribus, Nie chcę cie dłużey ná słowie dzierżeć. Mącz 446c.

Połączenia: »im (na)dłużej ... tym [cum av comp (11); w tym: więcej (4), barziej (1), dalej (1); cum ai comp (2); w tym: więtszy (1)]« (13): bo ijm dlużey niebywámy wyſlucháni/ tym goręcéy ij pilniéy nie przeſtaiątz wolatz mámy OpecŻyw 62; MiechGlab *3v; im dłużey cżłowiek zamilcża grzechy ſwe nieſpowiadaiącz ſie ich tym mgleyſze bywaią cznoty iego. WróbŻołt K6; LubPs ii; AEgrescit medendo Im ſie dłużey lieczy tym ſie gorzey ma. Mącz 212b; Quem plus plusque in dies diligo, Którego ym dłużey tym bárziey miłuyę. Mącz 307a; RejPos 76; BudBib 4.Esdr 16/48; im dłuzey w grzechu leżyſz/ tym głębiey vpadaſz. SkarŻyw 168; BielSjem 38; PowodPr 15; Bo im dłużéy tu żywot/ tym więcéy vćiſku GosłCast 26, 52.

»tym dłużej« (8): FalZioł V 36, 65; tłuſtoſć [rybia] na gorſza [...] abo wiem ona ieſt na ſubtilnieyſza przeto tim dłużej ſie nie trawi GlabGad E7v, F3; Bo nad ſluſchnoſzcz thowari czenya y dzierza, abi ym them dluzey onich doſtawalo LibMal 1548/142; Oczko 6v, 27; A będąc w ćięſzkośći/ tym dłużey ſię modlił [prolixius orabat] WujNT Luc 22/43.

Zwroty: »dłużej chować« (1): coby iednák był wſzyſtko ieſzcże do lepſzego końcá przywiodł/ by go był Pan BOg dłużey chowáć ná tym świećie rácżył. ReszHoz 139.

»dłużej cierpieć [= tolerować, znosić cierpliwie]« (6): KromRozm I Dv; tedy my za tymi kondycyjami krzywdy swej dłużej im cierpieć chcemy Diar 47; KrowObr 31v, 95; SkarJedn 353; Kijánie [...] nie mogąc dłużey ćierpieć Krolá Bolesłáwá v ſiebie/ y żołnierzow iego [...] poczęli ich iáwnie zábijáć StryjKron 170.

»(na)dłużej czekać« (7): Mącz 83a; A im kto nadłużey á nażáłobliwiey cżekał tego ſwiętego miłoſierdzia iego/ káżdemu ſie naobficiey záwżdy nágradzáło y okázowáło. RejPos 75v, 76; SkarŻyw 490; ReszPrz 98; BielSen 10v; Kiedy różáné ſłońce ku górze ſye miáło/ Amonowi iuż dłużey czekáć ſye niechćiáło ZawJeft 12.

»dłużej mieszkać [= zwlekać]« (1): Proſſę cie moy námileyſſy ſynu/ [...] nieracży dlużéy mieſſkatz/ racży mi ſie tym rychléy vkazatz OpecŻyw 163v.

»dłużej się nie ociągać« (1): vmyſliłem dłużéy ſye nie oćiągáiąc/ té Kśiążki/ [...] miedzy ludźie podáć Strum A4.

»dłużej (po-, wy-)trwać« (12): GlabGad F3; MurzHist T3v; on iey miły niemogącz dłużey okrucieńſtwá wytrwáć/ chcze wſzytko dáć we dyabły GórnDworz Dd4v; RejPos 219; RejZwierc 104v, 172; SkarŻyw 160; miałolibytodłuzej trwać przyszło by nąm osobie zinąd radzic. ActReg 15; RybGęśli B4; A ieſli ſie przyda temu/ który Rok zwłóczy/ w chorobie dłużéy trwáć [in eadem infirmitate morari et diutius perseverare JanStat 481]: tedy czwarty raz odłożyć będźie mógł SarnStat 769, 132 [2 r.].

»nadłużej przeciągać« (1): Im nadłużéy tu Párki przędze przećiągáią Więcéy złego obaczyſz GosłCast 52.

»dłużej przewlec« (1): dayże ij pić choremu [...] poki nie dóydźie dźiewiąći dni/ [...] bo ieſli dłużey przewleczeſz/ iuż mu máło pożytku vczyniſz. SienLek 153.

»spać dłużej« (1): á ieſtliby dla niektorich przekazek ſpać [w nocy] niemogł, tedy ſpi na dzień tim dłużey FalZioł V 65.

»dłużej (za)bawi(a)ć (się) [= zajmować się czym]« [szyk zmienny] (12): MurzNT 58v; Diar 87; Ale iuż nie báwiąc ſie dłużey do rozmowy námienioney podźmy GórnDworz B6v; CzechRozm 10, 21, 143v, 144v; KochDryas A3; CzechEp 315, [413]; ReszPrz 103; nie ieſt rzecż potrzebna ábym ſię iuż dłużey tym zábáwiáć miał. WysKaz 42.

»dłużej (za)trzymać, dzierżeć (a. zadzierżawać)« (2 : 2): Diar 21; Ne te diutius detineam, Abych cie dłużey nie zádźierżawał. Mącz 243a, 446c; Zóno poprzyśięgam ćię/ ábyś powiédźiáłá Kto ieſt: á mnie ná rzeczy dłużéy nie trzymáłá. GosłCast 64.

»dłużej był żyw, żyć« (7 : 6): HistAl M8v; MurzHist K2; Gdzie więc ieſliby [synowie cudzołożników] dłużey żywi byli [longae vitae fuerint] ni zacz nie będą miani BibRadz Sap 3/17, Iud 2/7; BielKron 409; KwiatKsiąż Q; NiemObr 175; A ieślić tego żal żem dłużey nie żyłá? Wierębym ná lepſze cżáſy nie tráfiłá. WisznTr 31; LatHar 652; WujNT 682; SarnStat 999; GosłCast 55; ZbylPrzyg B3.

»żywić [= zachowywać przy życiu] dłużej« (1): Co widząc Sędzia/ żywić ich dłużey niechćiał/ ale ná śmierć ſkazane/ śćiąć kazał. SkarŻyw 532.

Wyrażenie: »jeszcze dłużej« (5): HistAl M8v; Mącz 52d; RejPos 219; Prozno go ieſzcże dłużey cżekáć máią drudzy. BielSen 10; A ieſliż chceſz/ ábym ieſzcże dłużey był żyw/ Iezu [...] łáſki twey o to proſzę/ ábym oſtátku żywotá mego popráwił LatHar 652.
Szereg: »dłużej a dalej« (1): Cibatu longiore sustentare sues, Yeſzcze dłużey á dáley kármić wieprze. Mącz 52d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Longe. Dáleko. Długo. Mącz 197a, 91a; Długo. Diu. Calag 332a; Diutius – Dłuzey. Calep 322a.

Cf NIEDŁUGO

KCh