Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEDŁUGI

Następne hasło: NIEDŁUGOTRWAŁY »

NIEDŁUGO (207) av

W pisowni rozłącznej (149), w łącznej (58).

e oraz o jasne (w tym w e 1 r. błędne znakowanie).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. długo.

Znaczenia

O stosunkach czasowych (207)
- a. Przez przeciąg czasu oceniany jako krótkotrwały (155)
  - α. Na przeciąg czasu oceniany jako krótkotrwały (2)
  - β. O tekście (z dodatkowym elementem stosunku przestrzennego) (1)
- b. Przed lub po przeciągu czasu ocenianym jako krótkotrwały (52)
  - α. O czasie przyszłym: wkrótce, prędko (50)
  - β. O czasie przeszłym: niedawno (2)

O stosunkach czasowych (207):

a. Przez przeciąg czasu oceniany jako krótkotrwały; post aliquot dies Miech; nec diu Modrz; aliquandiu, aliquantisper, brevi, parum diu, parumper, paulisper, paulo, paululum, paulum, perpusillum, pusillum, tantisper Cn [w tym: z czasownikiem impf (123), pf (13)] (155): Nie długo ſie gowno kurzy/ ktore wcielęcey dupie burzy. March¹ A4; BierEz B3, D3v; FalZioł I 96b; GlabGad E7v, K3v; MiechGlab 9; RejRozpr Ev; Nie długo być żemną duſzy RejJóz B4v; RejKup b6, b3v; MurzHist Bv; LubPs Zv; RejWiz 75v; BielKron A5, 10, 10v, 45, 90 (10); złocżynſtwa zaś choćby też naſkritſze zataić ſię w nich niemogą/ á wybadane/ niedługo mogą być zamilcżane. KwiatKsiąż G2v, L2; Mącz 138d; SienLek 135, 162; RejAp 144, 171; GórnDworz T2 [2 r.]; RejZwierc 96v, 156v; A wſzákże też Medowie nie długo płużyli/ Bo ich Mácedonowie Pańſtw wſzech pozbáwili. WierKróc A2v, A2v; BiałKaz D3; BudNT przedm a5v; Acż v niego porządek ná wſzytkim záſtánie/ Ale we łbie nie długo tylko po ſniadánie PaprPan H2, Z3v, Ee2, Gg3; SkarJedn 336; SkarŻyw 244, 390; A gdy był trzeći raz wprowádzon tenże Koloman ná Kroleſtwo Halickie przez Oycá Andrzeiá/ nie długo ná nim pánował StryjKron 330, 200, 275; CzechEp 379; NiemObr 38; ReszList 152; ArtKanc P18; PaprUp A4, Cv; Niedługo mą oſobą ćieſzyć ſye będźiećie. (–) Czyli znowu ná woynę od nas poiedźiećie? ZawJeft 21; GrochKal 9, 14; PudłDydo BB.

W charakterystycznych połączeniach: niedługo bujać (2), (po)być [gdzie, z kim] (8), chleba jeść, cieszyć się (2), cirpieć (2), folgować, krolować, ([gdzie]) leżeć (4), w niewoli siedzieć, panować (7), płakać, pokoj mieć (zachować) (2), słynąć, szczęścić się, szkodzić, śmiać się, świecić (3), triumfować, trzymać (zatrzumawać) (3), używać (3), zostać; niedługo dobrze było; niedługo zamilczany.

Połączenia: »niedługo jeszcze« (1): Synacżkowie/ niedługo ieſſcże ieſthem zwámi [adhuc modicum vobiscum sum]. Leop Ioann 13/33.

»już niedługo« [szyk 2:1] (3): WróbŻołt S6; Wieręcie iuż nie długo nędzny nieboraku. RejWiz 93; OrzRozm Cv.

Przysłowia: co ſie prętko wznieći to nie długo swieći CzechRozm 140; Iáko słomá gdy ſię wznieći/ wnet ſpłonie nie długo świeći/ thák náſze dni dźiś y wcżorá/ cżekáć końcá á wiecżorá. ArtKanc P18v; Wſzytkie kácerſtwá iáko ſię rychło wzniecą/ ták nie długo świecą. WujNT 740.

Gdy czego złe kto nabywa Niedługo tego vzywa. RejKup C; á w krotkiem cżáśie (ieſli ſię nięupámiętaſz) przeklęctwo Boże vcżuieſz: y nie długo cudzego vżywáć będźieſz. ModrzBaz 99v.

Bo powiedáią miedzy głodnemi nie długo miłość trwa RejZwierc 31v.

nie długo ſie zbędzie co nie z Bogá będzie. CzechRozm 140.

nie długo kóniecznie Doniesie czáſzę páchołek do gęby/ A przedśię y w tym ſtráći czáſem zęby. KochPieś 48.

Frazy: »by niedługo było« = gdyby nie musiało to trwać zbyt długo (1): Stegobych ćye błędu łácno zeprzeć mogł/ by nyedługo było KromRozm I E4v.

»niedługo [kogo, czego] (będzie, było)« (12): Ale niedługo tey tu ſkruchy Ieno poky prozne brzuchy. RejKup c8v; BielKom E3v; RejWiz 93; RejFig Aa3v; wſzákże niedługo tey rádośći iego było/ bo obacżył rychłą śmierć ſwoię BielKron 310v; GórnDworz Ov; Y żelázo chociay rzecż mocna/ ktorym nie pomlernie robią/ pewnie y tego nie długo będzie. RejZwierc 156v; PaprPan Ff2v; KochFr 76; KochFrag 38; LatHar 578 marg; SkarKaz 552b.

»niedługo (tego) czekać« = wkrótce nastąpi (7): Bo około onego cżaſu będą zabijac y wypędzac godne kapłany y zakonniki, podobno nie długo tego iuż cżekac. WróbŻołt S6; RejJóz H6; OrzRozm Cv; OrzQuin Zv; RejZwierc [28³]v, [238]; KlonKr A.

Zwroty: »niedługo się bawiąc, się bawić« (2:1): CzechRozm 36; Ale nie długo ſię báwiąc/ niechay ſobie káżdy przecżyta/ kátálog ſpraw/ y vcżynkow ćieleſnych NiemObr 116; Ne [!] długoś ſye ná mieyſcu z towárzyſtwem báwił KochPam 83.

»niedługo cirpieć [= tolerować]« (1): Ale Pan Bog nye długo tego ćirpyeć racżył/ Wnet ſkarał to łákomſtwo LubPs R6v.

»niedługo czekać, czekając« (2:1): RejPos 127; Lecż záś nie długo cżekáiąc/ wſtąpił ná tęż mizerną Stolicę Eutychius SkarJedn 391; KochPs 43.

»niedługo się odprawić, w rzecz wdawać« = krótko powiedzieć (1:1): Teras ſłnchayćie dáley co mię tu zágnáło/ Nie długo ſię odpráwię Prot A4; NiemObr 48.

»niedługo odwłaczać; niedługo odkładając« (1;1): KromRozm I P3; A nye długo odkłádáyąc/ yutro dali bog tento práwy koſcyoł Kryſtuſow [...] ná oko mi vkażeſz. KromRozm II y2v.

»niedługo pamiętać, pomnieć« (1:1): A ták nie gnieway ſie miły Pánie nie gnieway/ á nie długo pámiętay złośći náſzych RejPos 47v; KochPs 160.

»niedługo się radzić, się rozmyślać« (1:1): RejRozpr E2v; Nie długo ſię rozmyſláli/ ſkoro głos Boży zá vyrzenim oney gwiazdy do ſercá ich przyſzedł SkarŻyw 26.

»niedługo traktując« (1): A gdy ſię nád Wilią wſzyſcy ſciągnęli/ wnet z wielkich kłodźin poczynili płoty/ ná ktorych koláſſy y wſzyſtko woienne narzędzie/ nie długo tráctuiąc/ przepráwili StryjKron 265.

»niedługo trwać (a. zetrwać) [w tym: w czym (7)], trwający; niedługo [czego] trwało« = non diu permanere Vulg, PolAnt; momentaneus Mącz; neque diu consistere, non diu durare; parum diuturnus Modrz (31:5;1): Nie ieſt prawdźiwy przyiaciel ktory niedługo trwa wprzyiacielſtwie. March¹ A4; FalZioł III 20a; March³ V3v; RejPs 64, 150v, 157; LubPs H; RejWiz 46v; Tknęłá też ná then cżás y ſpráwiedliwych pokuſá śmierći/ [...] ále nie dłu^go trwał gniew twoy. Leop Sap 18/20; BibRadz I 281a marg; BielKron 8v, 142, 216v, 262, 284; Mącz 117a, 230b; RejAp 104v; RejPos 239v, 334v; Lecż go to niepomáłu w rychle oſzukáło/ Bo nie długo ſtárcowi tych wcżeſnośći trwáło. HistLan A3, A4v; RejZwierc 31v; BudBib Sap 18/20; ModrzBaz 49v, 57, 65, 91 marg; SkarJedn 262; SkarŻyw 352, 536; dla czego po odiáchániu Krolá Iágelá do Polſki nie długo trwáły w pokoiu ſpráwy Litewſkie StryjKron 482, 11, 587; ArtKanc R19; WujNT 563 [2 r.].

»niedługo się zbyć (a. obyć)« (3): roźlewce krwie ludzkiey nie długo ſie zbędą ná zyemi. BielKron 114; CzechRozm 140; KlonKr wstęp A3v.

»niedługo z(a)mieszkać« (2): iż Pan nie długo zámieſzka ná wſpomożenie twoie. RejPos 126v, 128.

»niedługo żyw być (a. zostać), żyć, na świecie być« (4:2:1): Miał ſyná Mátiaſz [...] Ianá Korwiná/ ále inákſzego ſzcżeśćia/ á też nie długo był żyw. BielKron 305, 145, 179, 299v; HistLan B2; HistHel D; CzechEp 378.

Szeregi: »niedługo i niewiele« (1): iż cokolwiek tu złego vćirpiſz/ możeſz to názwáć Modicum, to ieſt máłą rzecżą (marg) Nie długo y nie wiele te^go. (‒) LatHar 578.

»rzadko a niedługo« (1): Ktori ſie rzadko ſmieie á niedługo, bywa takt [!] dobrego rozumu GlabGad O4.

α. Na przeciąg czasu oceniany jako krótkotrwały (2): bo świát dáć nam zwierchny ćieleſny pokoy y to nie długo y obłudnie może SkarKaz 209b.

Połączenie: »już niedługo« (1): á iuż nie długo temu cżás zamierzáć racży/ iedno do zátrąbienia ſiodmego Anyołá. RejAp 86v.

β. O tekście (z dodatkowym elementem stosunku przestrzennego) (1): Owa nie długo piſząc/ on pan młody z iámy/ Zoſtał potym Ceſárzem RejZwierz 39.

b. Przed lub po przeciągu czasu ocenianym jako krótkotrwały; neque multo, non longe Mącz; exiguo, paulo Cn [w tym: z czasownikiem pf (36), impf (13)] (52):

α. O czasie przyszłym: wkrótce, prędko; actutum, continuo, e vestigio, iam, mora nulla interposita, mox, sine mora, statim, subito Cn (50): Być czy mu niedługo wgrobie. RejKup E; MurzHist S4v; RejZwierz 61; RejPos 128; Opátem zoſtał Kláſſynſkim ále nie długo vrząd złożył SkarŻyw 573 marg, 118, 391, 543, 569; PudłFr 9; PaprUp H; ActReg 115; KochCzJan A3; WysKaz 11; SarnStat 1301; SiebRozmyśl K3; PowodPr 39, 77; Idz proſzę cię do niego, á ſpráwę tę odpraẃ, A ia cię w dworze náſzym niedługo záſtánę. CiekPotr 28; CzahTr By; GosłCast 68; KlonFlis G3v; PudłDydo A2, A4.

niedługo po czym (2): LeovPrzep B2; Záprawdę nie długo po ſmieći [!] Apoſtolſkiey widzyani ſą dáleko inákſzy ſprawce w koſciele Bożym RejPosRozpr c3v.

Połączenia: »już (...) niedługo« (2): RejAp 87; rácż Wászá Miłość Ceſárſka wſtáć/ iuż obiad będźie nie długo. WerGośc 245.

»niedługo potym, zatym« = neque multo posty non longe post Mącz; non post multum Vulg [szyk 10:5] (14:1): BierEz H3; chłopu yednemv kożuch barany dobri vkradl y toporek alyemv gi zaſzią nyedlugo pothim theſz vkradziono LibMal 1545/104; KromRozm I F2; Mącz 175c, 250a; GórnDworz Z4v; HistRzym 58; HistLan B4; Ali zá tym nie długoż/ niebo ſie záćmiło HistHel C2v, Bv, C3v; SkarJedn 228, 391; SkarŻyw 558; WujNT Act 27/14.

Frazy: »niedługo doczekamy [czego]« (1): Nie długo docżekamy da Bog tey nowiny/ Ze ſie rozlecą iáko lekkie perzyny. KmitaPsal A4v.

»niedługo przydzie [co]« [szyk zmienny] (3): przydzie na cię niedlugo ij na twe pokolenije wſſytko zleć. OpecŻyw 77. Cf »niedługo przydzie ten czas«.

»niedługo przydzie (a. przyść musi) ten czas [iż]« [szyk zmienny] (2): Bo niedługo przide [!] ten Czas Iż vmilknie nie yeden zwas RejKup v8; RejAp 84.

»[co] niedługo ustanie [= przestanie istnieć]« (1): Aza to nyerozdźyelone ſerce/ gdźye ten ták/ drugi ináczey/ á yedenże yuż ták/ yuż owák vczy: Vźrzyſz że to nyedługo vſtánye KromRozm I N.

»niedługo [kto, co] ustanie [= zginie]« (2): Zwątlony/ y [...] zſtárzáły y záśiwiáły/ nie długo vſtánę. SkarKaz )(2; SkarKazSej 659b.

β. O czasie przeszłym: niedawno [przed kim, przed czym] (2): A to nye długo przed ſmyerćyą mowił KromRozm III G4v; okrom iednego Wacłáwá Czeſkiego Krolá/ ktory też był przed Lokietkem niedługo ná Kroleſtwie Polſkim. StryjKron 452.

Synonimy: a. krotko, nieco, niewiele; b.α. prędko, »w krotce«, wnet; β. niedawno.

Cf DŁUGO, NIEDŁUGOTRWAŁY