[zaloguj się]
[pdf]

DOGADZAĆ (41) vb impf

o oraz końcowe a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf -gadz- (11), -gådz- (5); w pozostałych formach a pochylone.

Fleksja
inf dogadzać
indicativus
praes
sg pl
3 dogådzå dogådzają
imperativus
pl
2 dogådzåjcie
conditionalis
pl
3 m pers by dogådzali
impersonalis
con by się dogådzało
participia
part praes act dogådzając

inf dogadzać (16). ◊ praes 3 sg dogådzå (3). ◊ 3 pl dogådzają (3). ◊ imp 2 pl dogådzåjcie (2). ◊ con 3 pl m pers by dogådzali (1). ◊ impers con by się dogådzało (1). ◊ part praes act dogådzając (15).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Zadowalać kogoś, czynić dobrze komu, dbać o kogoś, ustępować komuś, liczyć się z kim, wysługiwać się, przypochlebiać się komuś; nimis amare, commodare, competere aliquem voti, consulere, morem gerere, gratificari, indulgere, inservire, morigerari, velificari Cn (41):

dogadzać komu (7): SarnStat 1293; SkarKaz 2a; im więcéy chowamy Sług/ tym więcéy niewdźięcznych ſwoich pánów mamy. Rádźi nierádźi/ onym záwſze dogadzáiąc/ O nich pracą/ ſtáránié/ tylko w zyſku máiąc GosłCast 66; PaxLiz B4v, C; KlonFlis G2v. Cf dogadzać komu czym.

dogadzać komu czym (1): Drudzi dogadzaiac [!] voti ſwemi onemu okrutnikowi/ przimilali ſie iako rozumieli PaprUp Iv.

dogadzać w czym (3): Com ia wam iuż obiecał/ to zápewne maćie/ Tylko wſkok w przedśięwźięćiu Pánnie dogadzayćie. PaxLiz C; A ták iużeſz Pácholcy/ we wſzem dogadzayćie PaxLiz E2; KlonFlis G2v.

a. Spełniać, zaspokajać, uwzględniać, brać pod uwagę coś; stosować się do czegoś; ustępować czemuś; liczyć się z czymś, troszczyć się o coś; accommodare se Calag; consulere, curare, explere desiderium alicuius, indulgere, inservire, morigerari, obsecundare, obsequi, parere, respondere alicuius iudicio, opinioni a. spei, satisfacere (mandatis, opinioni, existimationi), secundare, servire, submittere se, vacare Cn (33):

dogadzać czemu (28): Oczko 19v; Sich in die zeit ſchicken. Dogádzáć cżáſowi. Folgować cżáſowi. Accommodare se tempori. Calag 443b, 444a; A ták potym Krol Sigmunt y Włádiſław z Ludwikiem Synem dogadzáiąc ſpolnym pożytkom wſzyſtkiego Chrześćiáńſtwá/ mieli ſławny ziazd z Ceſárzem Maximilianem StryjKron 747; Iákoſz práwodawcy tem trżem rzeczam ſtánowiąc práwá dogádzáć zwykli GórnRozm B3, B3 marg, K3, M2v; OrzJan 61; RybGęśli A3v; WujNT przedm 20 marg; JanNKar F2v; SarnStat 40, 359, 1262, 1293; Y Chęći dogadzáiąc/ y temu cżáſowi/ Y k temu też dźielnemu z dawná Zołnierzowi. Moiá Erato piſze rym ten nieſpokoyny KmitaSpit Av; PowodPr 6, 40 [2 r.]; SkarKazSej 693a, 694a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: temu (3); aby (2), jakoby (1)] (3): Młodſzy też ſtárſzemu/ [...] winien vſtępowáć: á przed śię dogádzáć temu/ iákoby zacność iego bylá mu w cále záchowána. CzechEp 4; Dogadzáć pomienieni Sędźiowie temu máią/ áby ſie przychyláli iáko naywięcéy mogą práwóm y zwyczáióm Pruſkim SarnStat 865; GrabPospR Nv.

Zwroty: »dogadzać [w czym] wolej« (1): Błogoſław duſzo moiá Pánu/ y nie przepominay wſzelkich dobrodźieyſtw iego/ ktory dogadza w dobrych rzecżách woley twoiey LatHar 571.

»żądzej dogadzać« (2): Phil Sv; To poydę w nocy we dnie/ Twe imię rozſławiáiąc/ W kolicżny kray/ y śrzednie/ Duſze te zwoływáiąc/ Co ſię wzbłąkáły/ żądzey dogadzáiąc. GrabowSet O.

Szeregi: »dogadzać i przychylać się« (1): Co ią moy Mśćjwy Pánie obacżywſzy/ [...] dálſzey Mśćiwey łáſce y chęći W. M. y z cnym potomſtwem/ y powinnymi W. M. záchowániu zacnemu pro virili dogadzáć y przychyláćiem ſię záwſze gotow. RybGęśli A3v.

»dogadzać i przyczyniać« (1): Bo dáie wam P. Bog krole pobożne y święte/ ktorzy nie tylo nic tyráńſkiego nie czynią: ále y co dźień więcey práwom y przyſtoynym wolnośćiam wáſzym dogadzáią/ y do nich przyczyniáią. SkarKazSej 693a.

W przen [czemu] (2): Wolność zdrowiu y cáłośći Rżeczypoſpolitey dogadzać ma/ nie tey/ ábo owey oſobie. GórnRozm B2v.
Szereg: »dogadzać i służyć« (1): Ciáło ieſt co ſię z ćiáłá rodźi/ ćiáłu dogadza y ſłuży/ á duchá poniża. SkarKaz 489a.
α. lek. Pomagać na coś, przynosić ulgę, zapobiegać, przeciwdziałać czemu, zwalczać coś (o lekarstwie, zabiegu) [czemu] (3): á ták wnętrznému záplugáwieniu dogádzáć [trzeba]/ iákoby ónéy Melánkoliéy źrzódło á ſundáment/ zewnątrz ſye napiérwéy wywiódł Oczko 34; tu vkázuiem iáko tylko głowie ábo piérśiam pomágáć: co ieſli to oboie záraz/ [...] chorowáć będźie/ przyydźie álbo ſye do nawiętſzégo bólu obróćić/ álbo y temu y owemu dogadzáiąc/ ſyrupów y decoctiy ordinácyą wedle potrzeby vczynić. Oczko 36.
Zwrot: »chorobie dogadzać« (1): twoiemu to rozumowi wſzáfunek dawáią/ ábyś [...] Lékárſtwá thák mieſzał/ [...] iákoby ſye y tey y owéy choróbie dogadzáło Oczko 38.

Synonimy: trafiać; a. folgować, spełniać.

Formacje pochodne cf GODZIĆ.

Cf DOGADZAJĄCY, DOGADZANIE

BZ