Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [DOGODZENIE]

Następne hasło: [DOGODZIĆ SIĘ] »

DOGODZIĆ (59) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja

inf	dogodzić

praet
	sg
3	m	dogodził
3	f	dogodziła

imperativus
	sg
2	dogódź

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych dogodził, bym dogodził	m pers	by(s)my dogodzili
3	m	by dogodził	m pers	by dogodzili

impersonalis
fut		dogodzi się
con		by się dogodziło, dogodziłoby się

inf dogodzić (25). ◊ fut 1 sg dogodzę (2). ◊ 2 sg dogodzisz (1). ◊ 3 sg dogodzi (7). ◊ 3 pl dogodzą (1). ◊ praet 3 sg m dogodził (3). f dogodziła (1). ◊ imp 2 sg dogódź (2). ◊ con 1 sg m bych dogodził (1) NiemObr, bym dogodził (1) PaxLiz. ◊ 3 sg m by dogodził (4). ◊ 1 pl m pers by(s)my dogodzili (1). ◊ 3 pl m pers by dogodzili (1). ◊ impers fut dogodzi się (1). ◊ con by się dogodziło, dogodziłoby się (8).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIIIw.

Znaczenia

Zadowolić kogoś; przysłużyć się komuś, zrobić coś dobrego, przyjemnego, pomóc komuś, pójść na rękę; ulec komuś (59)
- Przen: Dotknąć boleśnie, pognębić, porazić, poniżyć (1)
- a. Spełnić, zaspokoić, uwzględnić coś, wziąć coś pod uwagę, pomóc czemu, poprzeć w czymś (o stosunku do pojęć abstrakcyjnych) (31)
  - α. lek. Ulżyć, pomóc komuś; trafnie komuś coś zastosować (jako lekarstwo, zabieg); poskutkować, uleczyć, uśmierzyć coś; zapobiec czemuś (4)

Zadowolić kogoś; przysłużyć się komuś, zrobić coś dobrego, przyjemnego, pomóc komuś, pójść na rękę; ulec komuś; morem gerere, obsecundare, placere velle alicui Cn (59):

dogodzić komu, czemu [w tym: komu w czym (6), komu czym ku czemu (1)] (25): CzechEp 183, [385]; rozmyśliłem ſię/ by X. K. zá wygráną mieć niechćiał/ gdybych mu we wſzytkim nie dogodźił. NiemObr 24; GórnRozm B3; ActReg 131; GórnTroas 46 [2 r.]; ſzláchćić niech ná woynę iedźie: kápłan niech żołniérzá wypráwi: kmieć záśię nieeh ſie z kupcem złoży/ áby ſie tym ſpoſobem Rzeczypoſpolitéy od wſzyſtkich dogodźiło OrzJan 123; LatHar 254, 712; WysKaz )?( 3v [2 r.]; JanNKar D2v; GrabPospR L, M3; Chcąc P. Bog y w tym ludźiom y ćieleſney myśli ich dogodźić [...] dał Syná ſwego w ćiele widomego SkarKaz 487a; ále iż Oycá ſwego wolą y roſkazánie pełnić było potrzebá: nie mogł im W tym [Jezus] dogodźić. SkarKaz 548b; CiekPotr 45; GosłCast 7; PaxLiz E2v; KlonWor 16. Cf dogodzić komu czym.

dogodzić komu czym (4): PaprPan Dd4v; GrabPospR L, M3; Tylko iey zechćiey W. M. náuką dogodźić. PaxLiz B4v.

dogodzić w czym (7): NiemObr 24; GórnRozm B3; JanNKar D2v; nie ſromotá to w potrzebách poſpolitych z mieyſcá áni poſtąpić/ áż co dádzą/ ábo w cżym priwatnym dogodzą. PowodPr 77; SkarKaz 487a, 548b; PaxLiz E2v.

Szereg: »usłużyć i dogodzić« (1): bo iuż Boſtwo wſzem ſpolne/ záraz wſzytkim vſłuży y dogodźi. CzechEp 183.

W przen [komu czym] (1): Hoyna źiemiá do roku dwa kroć dáie żniwo. A co ieſt więtſza: ſámáſz y iśćiznę rodźi: Sámáſz też oracżowi y lichwą dogodźi. KlonWor 76.

Przen: Dotknąć boleśnie, pognębić, porazić, poniżyć [komu] (1): Vmiéſz ty [królu] hárdym dogodźić/ Ani ſye im daſz rozwodźić. KochPieś 45.

a. Spełnić, zaspokoić, uwzględnić coś, wziąć coś pod uwagę, pomóc czemu, poprzeć w czymś (o stosunku do pojęć abstrakcyjnych) (31):

dogodzić czemu (23): NiemObr 51; GórnRozm B2v, E2; Ieſli dogodzę ich pożądliwośći/ Muſzę vmrzeć od żáłośći. GrabowSet B3; VMie Pán Bog ná świećie wſzyſtkiemu dogodźić KołakCath C4; KROL IEDEN, iednośći rychléy dogodźi SarnStat 111. Cf dogodzić czemu czym; czemu w czym, Zwroty.

dogodzić czemu czym (3): Ieſtći/ o Synu Boży/ coś/ cżymby ſię temu dźiwnemu zrządzeniu z krewkośći moiey/ iákożkolwiek dogodźić mogło LatHar 270; SiebRozmyśl F3; GrabPospR Mv.

dogodzić czemu w czym (3): ActReg 134; dogodźił [Pan] práwie obfićie/ [...] w tym rownym moim nabożeńſtwie/ duchownemu prágnieniu memu LatHar 230; Z Wielką chęćią dogodzę w tym łáſce Wáſzmośći PaxLiz B4.

W charakterystycznych połączeniach: dogodzić chciwościom, pożądliwości, pragnieniu.

Zwroty: »potrzebie [czyjej] dogodzić« = insistere necessitati JanStat [szyk zmienny] (8): y obmyślawamy otym zpilnoscią. iakoby y wtym im nalepiey sprawom y potrzebom Rptey mogło się dogodzic ActReg 134; LatHar 35; WujNT przedm 3; SarnStat 48; GrabPospR Kv, M, Mv; Iáko zbroiá Cechowá/ y káptur pogrzebny Przyda ſię temu ktory chce w żáłobie chodźić/ Y żąda prziaćielſkiey potrzebie dogodźić KlonWor 54.

»[czyim] rzeczom dogodzić« [szyk zmienny] (3): to za się przekładaią ze ktochce na przyszły dalszy czas lepiey dogodzic rzeczom swoim y vspokoięniu swemu, musi gwałt sobie vczynic ActReg 135, 121; GórnTroas 43.

»dogodzić wolej [czyjej]« [szyk zmienny] (2): day bych mógł woléy twéy dogodźić. KochPs 180; y daſz mu imię IESVS/ czym dogodźiſz Woléy Bożéy. SiebRozmyśl F3.

»dogodzić żądzy« (1): ledwie zá śiodmym rázem dogodził Pan Bog żądzy y myśli iego. LatHar 665.

Szereg: »dogodzić i dostatczyć« (1): gdyż Piotr te^mu wſzytkiemu dogodźić y doſtátcżyć mogł. NiemObr 51.

W przen [czemu] (4): Co ręká ludzka koſztownie zrobiłá/ Y káżdéy rzecży mądrze dogodźiłá GórnTroas 30; Mężu móy wywróć źiemię/ dogódz téy godźinie: W naygłębſzą przepáść zchoway to com zchowáć dáłá/ Chceſzli/ bym ia z twym ſynem w żywoćie zoſtáłá. GórnTroas 39; padń á obłáṕ nogi Páńſkié nieboże/ dogódz niefortunie [= ugnij się przed złym losem] GórnTroas 49; GosłCast 16.

α. lek. Ulżyć, pomóc komuś; trafnie komuś coś zastosować (jako lekarstwo, zabieg); poskutkować, uleczyć, uśmierzyć coś; zapobiec czemuś (4): ieſli té ſyrupy purguiącé mieć chcemy/ [...] decoctum Adianthi/ álbo ex Mirobalanis Meſuę/ dogodźi. Oczko 36.

dogodzić czemu (2): gdyż tákiej [chorobie zastarzałej]/ ſámo tylko miłośierdźie Boże/ á nie náſzé ćieplice/ dogodźić więc może. Oczko 15; ieſli [kto zabiega] deſcenſóm y guzóm á mieyſcam ſtwárdźiáłém/ y duciam y błotu/ potym y kąpániu czás rozdźielny dawſzy/ dogodźić ſye może Oczko 18v.

dogodzić komu czym (1): tedy mu [starszemu człowiekowi] przydźie wodą ták dogodźić/ iákoby ſye źimną nie źiębił/ á gorącą deſcenſów niemnożył Oczko 16.

Synonimy: trafić; a. spełnić.

Formacje pochodne cf GODZIĆ.

Cf DOGODZENIE