Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DRAPAĆ

Następne hasło: DRAPAJĄC »

DRAPAĆ SIĘ (28) vb impf

się (7), sie (21).

W inf: drap- (5), dråp- (4); drap- RejAp, BudBib, SkarJedn; dråp- RejPos; drap- : dråp- CzechEp (2 : 3). ◊W pozostałych formach: dråp- (11), drap- (5); dråp- Murm, BielKom, RejZwierz, RejZwierc (2), Calep; drap- Mącz (3); dråp- : drap- RejWiz (5 : 2); drugie a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	drapać się
praes
	sg	pl
1	dråpię się	dråpi(e)my się
2		dråpi(e)cie się
3	dråpie się	dråpią się, dråpają się

praet
	pl
3	m an	dråpali się

fut
	sg
3	m	będzie się drapać

inf drapać się (11). ◊ praes 1 sg dråpię się (2). ◊ 3 sg dråpie się (5). ◊ 1 pl dråpi(e)my się (1). 2 pl dråpi(e)cie się (1). ◊ 3 pl dråpią się (3), dråpają się (1); dråpią się RejZwierc; dråpią się : dråpają się RejWiz (2 : 1). ◊ praet 3 pl m an dråpali się (1). ◊ fut 3 sg m będzie się drapać (1). ◊ part praes act dråpiąc się (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Skrobać, trzeć, szorować siebie samego czymś ostrym, (szczególnie paznokciami), ocierać się, czochrać się (przeważnie ze znaczeniem strony zwrotnej) (15)
- a. Nacinać sobie skórę na znak żałoby (1)
2. Szarpać się, bić się, kłócić się (12)
- a. Spierać się, kłócić się, walczyć słownie, prześladować się wzajemnie (5)
3. W funkcji strony biernej: być szarpanym, targanym, być naruszanym (1)

1. Skrobać, trzeć, szorować siebie samego czymś ostrym, (szczególnie paznokciami), ocierać się, czochrać się (przeważnie ze znaczeniem strony zwrotnej); fricare Calep, Cn; perfricare, perpruriscere Mącz; scalpturire Calep; circumfricare, defricare, distringere, scabere, scalpere, scarificare Cn (15): Pruriginosus, Ktory ſye drapye. Murm 72; Perprurisco, Bárzo ſie drápię/ pełny yeſtem świerzbu. Mącz 332c; Caput sinistra manu perfricans, Drápiąc ſie álbo rwąc ſie zá łep. Mącz 136d, 209b; á ieſli ſie pomśćić nie może [gniewliwy]/ tedy álbo ſie drapie/ álbo s ſzalonego łbá włoſy ſkubie. RejZwierc 75v; Frico ‒ Oczierąm ſie prąpie [!] ſie. Calep 435a, 950b.

drapać się w co (4): A ták nie toć ieſt modlitwá mrucżeć poniewolnie á w łeb ſie drapáć RejPos 214. Cf drapać się w co czym; »w łeb się drapać«.

drapać się w co czym (1): Więc ſie pod ſkrzydło dłubie [wrona, sroka]/ á w nos drapie nogą RejWiz 55.

Zwroty: »w łeb, po łbu się drapać« = mieć zmartwienie, kłopot [szyk zmienny] (3 : 1): Ten płácże á ow ſpiewa/ drugi ſie w łeb drapie/ Ten pod namiotkiem lega BielKom Bv, Pan pociąga wędzonki á po łbu ſie drapie. RejWiz 13, 92v; RejPos 214.

»wzajem by w łaźni społu się drapać« = pomagać sobie wzajemnie (1): Gdy pieniędzy do ſkrzynki pełno nákłádziecie [o odpustach]/ Iuż grzechom odpuſzcżenie pewnie wnet weźmiecie. A ták w zaiem by w łáźni/ ſpołu ſie drapiecie/ Ale gdy wam záleią/ pewnie pomdleiecie. RejWiz 160v.

Szereg: »trzeć się i drapać« (1): potym wzaran do łaznie ſzedłſzy: trzeć ſie moczno y drapać FalZioł IV 16c.

a. Nacinać sobie skórę na znak żałoby [dla kogo] (1): áni ich płákáć będą/ nie będzie ſię też nikt rzázać/ (marg) Albo drápáć [non se incident] (‒) áni łyśiny cżynić dla nich. BudBib Ier 16/6.

2. Szarpać się, bić się, kłócić się (12): ceperunt se trudere adinvicem alias drapacz et Caterina trusit Margaretam alias pvnala [!] nabrwk. ZapMaz III G 1512/156v; RejWiz 15v.

drapać się czym (1): CzechEp 326 cf Zwrot.

W porównaniu (3): Acż to drudzy názwáli dobrym záchowániem/ Ale pátrz gdy ſie ſpiją iáko bydło ná nim/ Iáko kotki ſie drapią/ iáko świnie ſkubą RejWiz 15v; Coż owo zá byeſiádá kiedy iedni chrapyą/ A drudzy ſie pod łáwą iáko świnie drapyą. RejWiz 66; ZYcżliwość zazdrość rozne to ſą ciotki/ Drapią ſie záwżdy iáko Márcá kotki. RejZwierc 224.

Zwrot: »drapać się paznokciami« (1): Trudno ſię z tákimi roſpieráć/ ktorzy mowić y ſłucháć niechcą/ prawdy ktora w o cży [!] kole. A ieſzcże trudnieyſza/ gdy ſię drápáć páznokćiámi chcą y ná wylanie krwie vśiłuią/ inſtyguią y fołdruią CzechEp 326.

W przen [o co] (1): Kſięſtwo Pruſkie/ y Olbricht Kſiążę. O Tę ſie Kokoſz cżęſto/ Iáſtrząbi drapáli RejZwierz 108v.

a. Spierać się, kłócić się, walczyć słownie, prześladować się wzajemnie [z kim] (5): ázaſz też tho nie wielka roſkoſz żyć w onym ſwiętym á wdzięcżnym pokoiu/ [...] Azaſz ſie lepiey drápáć z ludźmi/ ázaſz lepiey ſwiátem mitrzężyć [!] RejAp 189; ábyſmy [...] kogo lżyli/ háńbili/ ſromoćili/ y z kim ſię/ chociażby y o chwałę Bożą ſzło/ [...] drápáć mieli. CzechEp 26, 27, 30, 92.

3. W funkcji strony biernej: być szarpanym, targanym, być naruszanym (1): Przywileie Kośćiołá Rzymſkiego [...] wiecżne ſą/ [...] náchylić ſię mogą/ ále vpáść nigdy nie mogą: drápáć ſię mogą/ ále wyrwáć ſię nie mogą. SkarJedn 400.

Synonimy: 1. ocierać się, trzeć się; a. rzezać się; 2. szarpać się, targać się.

Formacje współrdzenne: podrapać się, zadrapać się.

Cf DRAPANIE SIĘ