[zaloguj się]
[pdf]

DRŻEŃ (24) sb m

drżeń (18), drzeń (3), drżeń a. drzeń (3); drżeń FalZioł (7), RejWiz, SienLek (3), ReszPrz; drzeń Leop, BielKron, KlonŻal; drżeń : drzeń Mącz (5 : 1).

drż- (18), drz- (6).

-e- (23), -ę- (1).

-e- (7), -é- (1); -e- Mącz (6), -é- : -é- SienLek (1 : 1).

Fleksja
sg pl
N drżeń drżenie
G drżenia drżeni(o)w
A drżeń drżeni(e)
I drżeni(e)m
L drżeniu

sg N drżeń (9). ◊ G drżenia (5). ◊ A drżeń (3). ◊ I drżeni(e)m (2). ◊ L drżeniu (2). ◊ pl N drżenie (1). ◊ G drżeni(o)w (1). ◊ A drżeni(e) (1).

Sł stp notuje, Cn: drzeń, Linde XVII w.; poza tym XVIII w.: rdzeń.

1. Tkanka wypełniająca centralną część łodygi i korzenia niektórych roślin i pni drzew, będąca miejscem głównych procesów fizjologicznych; rdzeń; medulla BartBydg, Mącz, Cn; cerebrum arboris, vitalis anima Cn (13): BartBydg 88; Ale maſz z każdego korzenia drżeń wyrzucić FalZioł V 90v; Naprzod wezmi koſthywału á zeymi z niego ſkorkę y drżeń z niego wyymi/ miekł ſtłucż á zmieſzay z wodą FalZioł V 115v; Wezmi [...] drżenia z bzu, tez ieden łot FalZioł V 115, I 92d, 111c, 140d, III 21b; Medulla, Mózg w koſciách/ tákieſz też drżenie w drzewách. Mącz 213c, 39a, 213c; SienLek 70; [Też przez drżen bywa nieiakie cżyſcżenie drzewa od pługawoſći zbythnich Cresc 1549 54; Przeto drzewa ſwieże od drżenia pocżynaią bucżnieć gdyż ſuche zwirzchu ſie każą. Cresc 1549 54.]
W przen (1): Smutne Hamadriades duſze leśnych drżęniow/ Odeſzły ćiał drzewiánych y dąbrownych cięniow. KlonŻal Bv.
2. Wewnętrzne stwardniałe słoje pni drzewnych, będące materiałem budowlanym lub stolarskim; twardziel; centrosus Calep; optima in arbore pars, ossa, torulus Cn (8): Każe biel ociáſowáć by iedno drżeń zoſtał RejWiz 84v; Pulpa in arboribus, Biel drzewna/ która yeſt miedzy zwierſchnią skórą á miedzy drżeniem Mącz 331a, 6c, 331a; Centrosus – Drzen żyłowati wdrzewie albo wkamieniu. Calep 180a.
Przen: Najważniejsza, najtrwalsza lub wewnętrzna część czegoś; istota rzeczy, główna treść (3): Zelázo nalepſze ták przypráwuią/ zákopa bláchy żelázne w źiemię/ á thám co ſłábe żelázo rdzá zie/ iedno drzeń żelázny zoſtánie/ z ktorego cżynią zbroię/ miecże/ lance y inne bronie. BielKron 280v; álbowiem Mſza ieſt cżęść Ewángeliiey: y owſzem ieſt iáko iáki drżeń/ y compendium/ zwiążek/ węzeł/ Ewángelijey ReszPrz 55; [Bom ia po nim bacżył/ gdy ná woynie zemną był/ iáko lud do niego práwie drzeń rad ćiągnął HistFort L8v.]
Szereg: »w drżeniu a wewnątrz« (1): [o Izraelu] ćoż [!] inſſego ná ſkorze z wierzchu/ á inego w drżeniu á wewnątrz máią. Leop *B4v.
3. lek. Stwardniały środek ropnia, czyraka; rdzeń; sanies Calep (3): sadzelmi ſą wrzody dwoiákiégo ſpoſobu/ iedny ſą drżeniſté á drugié dźiuráwé/ drżeniſté poki drżéń niewynidźie/ poty człowieká dręczą: ále gdy drżeń wynidźie/ iuż ból lżeyſzy y goienié śpieſznieyſze bywa. SienLek 126v; Sanies – Drzen, krow [!] zropą. Calep 944a.

Synonim: 1. miękła.

Cf ZDRZEŃ

ZZie